Aşılı Fide Üretimi

Aşılı Fide Üretimi

Sebze yetiştiriciliğinde aşılı fide kullanımı 1920’li yıllarda, karpuzun Fusarium solgunluğuna karşı dayanıklılık sağlamak amacıyla su kabağı (Lagenaria siceraria) üzerine aşılanması ile başlamıştır

Asya’nın doğusunda Kore, Japonya başta olmak üzere Çin’de uzun süredir kullanımda olan aşılı fide ile üretim tekniği, ülkemizde 2000’li yıllara yaklaşırken uygulamaya girmiş, yaygınlaşmış ve hızlı bir şekilde de gelişimini sürdürmektedir. 2008 yılında Japonya ve Kore’de 700 milyondan fazla aşılı fide üretildiği bildirilmektedir .

Kötüleşmiş toprak kökenli hastalıkların enfeksiyonundan meydana gelen ürün kayıplarından kaçınıp, başarılı üretim yapmak için aşılı fidenin sebze üretiminde kullanımı Japonya ve Kore’ ye dayanmaktadır.

Sebzeleri aşılama, çevre dostu üretimin ve istenmeyen zirai kimyasal atıkların alımını minimize etmenin yanı sıra organik üretimde de iyi adaptasyon sağlamaktadır.

Aşılı fidelerin yüksek kalite ve iyi performansı nedeniyle çiftçiler tarafından tercihinin pazara yansımasındaki artış, ticari sebze fidesi üreticilerinin sayısı ve boyutunu arttırmıştır.

Ayrıca aşı teknolojisi;

 hastalık toleransı,

 yüksek ürün veriminin avantajlarının farkındalığındaki artış ile

 aynı zamanda ard arda ve sürekli üretimin yapıldığı yerlerdeki, düşük toprak sıcaklığı ve yüksek toprak tuzluluğu gibi kötüleşen çevresel koşullardan meydana gelen ürün kayıplarını iyileştirmede yüksek etkiye sahiptir.

Aşılı fideler bir kere enfekte olan zararlıların hızlı yayılma şansının bulunduğu hidroponik sistemde tercih edilmektedir.

Aşılı Fide Kullanımının Avantajları

 Toprak ve ortamdan kaynaklanan hastalık ve zararlı etmenlerine karşı tolerans ve dayanım oluşturmak

 Ürün kayıplarını azaltmak

 Bitkinin büyümesinde fizyolojik olumsuzluklara dayanım oluşturmak

 Su alım etkinliğini ve su stresine ve kuraklığa karşı dayanımı artırmak

 Çift ürün yetiştirmek

 Tuzluluk ve su baskınlarına toleransı artırmak

 Erkenciliği ve toplam verimi artırmak böylece ikinci ürün yetiştiriciliğine fırsat oluşturabilmek

 Düşük sıcaklıkların olumsuz etkisini azaltmaya yardımcı olmak

 Su ve besin maddelerinin daha etkin alımı ve kullanımını sağlamak

 Bitkinin tümüyle kuvvetli gelişimini sağlamak ve verimi artırmak

 Daha kuvvetli kök gücünü ve gelişimini sağlamak

 Yüksek kaliteye ve daha fazla protein içeriğine sahip olmak

 Meyve iriliğini artırmak

 Zirai kimyasalların kullanımını azaltmak

 Tuzlu ve olumsuz topraklarda sağlıklı üretim yapabilmek

 Çevre dostu üretime katkı sağlamak

 İçsel hormonların sentezlenmesini artırmak

 Bor, bakır, kadmiyum ve mangan toksitesinin negatif etkisini kısıtlamak

 Karpuz gibi optimum performans için nispeten yüksek toprak sıcaklığı gerektiren türlerde düşük toprak sıcaklığının olumsuz etkilerini dengelemek

Aşılamanın Dezavantajları

 Ekstra zaman, yer ve bitkisel materyale ihtiyaç duyulması

 Uyuşmazlık sorunları

 Anaca bağlı olarak kotiledon bozulmaları

 Aşılama ve sonrasında bitki bakımı için yeterli bir tecrübe birikimi gerektirmesi

 Hibrit anaç kullanıldığında maliyetin artması

Aşılamanın uygulandığı sebze türleri

 Patlıcan

 Domates

 Karpuz

 Kavun

 Hıyar

Karpuzda aşılı fide ile üretimde, aşılı olmayanlara göre önerilen kimyasal gübre uygulaması yaklaşık olarak % 50’ lere düşebilmekte ve böylece önemli bir tasarruf sağlanabilmektedir.

Soğuk dönemlerde düşük toprak sıcaklıklarına

toleranslı Cucurbita maxima

Duch.xC.moschata Duch. gibi özel hibrit anaçları ya da incir yapraklı kabak üzerine aşılanan karpuzda soğuk dönemlerde düşük toprak sıcaklığından kaynaklanan bazı yetiştiricilik risk engelleri büyük ölçüde azaltılabilmetedir.

Aşılı Karpuz Fidesi Üretiminde Yaygın Kullanılan Anaç Türleri ve Özellikleri

Cucurbita maxima x

C.moschata Fusarium oxysporium (Fusarium solgunluğu) dayanıklı, Monosparascus cannonballus (kök çürüklüğü) tolerant,

Verticillium dahlia tolerant, Didymella bryoniae tolerant

CMV, ZYMV, PRSV, WMV-II Virüsleri tolerant Lageneria siceraria (su

kabağı)

Fusarium oxysporium (Fusarium solgunluğu) dayanıklı Citrullus lanatus var.

citroides

Meloidogyne incognita (Kök ur nematodu) dayanıklı Benincasa hispida Fusarium oxysporium (Fusarium solgunluğu) dayanıklı Cucurbita moschata Fusarium oxysporium (Fusarium solgunluğu) dayanıklı Cucurbita maxima Fusarium oxysporium (Fusarium solgunluğu) dayanıklı Sicyos angulatus Meloidogyne incognita (Kök ur nematodu) dayanıklı Cucurbita pepo Fusarium oxysporium (Fusarium solgunluğu) dayanıklı

Özellikle Kore ve Japonya aşılama masraflarını azaltarak üretim miktarını artırma amaçlı, aşılamada mekanizasyon ve robot sistemlerinin geliştirilmesi konusunda yoğun çalışmalarda bulunmaktadır.

Anaç ve kalem tohumlarının fiyatları, aşılamada işgücü masrafı ve aşılama sonrası bakım fiyatların belirlenmesinde ana faktör olarak düşünülmektedir.

 İlk aşı makinası ”Bir kotiledon splice aşı”

sistemi için Iam Brain tarafından 1980’lerde Japonya’da Cucurbitacea sebzelerini (kabak, kavun, karpuz, hıyar) aşılamak için geliştirilmiştir.

 Robot, fide şeklini, kesim ve tutma bölgelerini, kesim ve birleştirme çeşitliliğini hesaplamaktadır.

 Fideler kotiledonun hipokotile bağlantı noktasından kalem ve anaç 20°-30° ’lik bir açı ile kesilmektedir.

 Robotla aşılamada %95 canlılık oranıyla bir bitkinin aşılanması 4,5 saniye sürdüğü bildirilmektedir.

 Domates, biber için geliştirilen bir makinada ise mandal aşılama metodu ile saatte 1200 fide aşılanabilmektedir

Kullanılan aşı yöntemleri

 İngiliz dilcikli aşısı (yanaştırma aşı)

 Yarma aşı

 Koltuk aşı (kakma aşı)

 Eğimli kesik

 Yatay kesik

 Tüplü aşılama

İngiliz dilcikli aşısı

 Anaç ve kalem bitkileri domateste 10-15 cm boy ve 3-5 cm kalınlığa geldiğinde, hıyarlarda kotiledon yapraklı devrede yapılır.

 Domates ya da patlıcan aşılanıyor ise aşı noktasının üzerinde 1-2 yaprak kalacak şekilde anacın tepesi kesilir.

 Kabakgillerde kalemin ve anacın hipokotilleri üzerinde, patlıcangillerde ise gövde üzerinde aşağı (anaçta) ve yukarı (kalemde) doğru eğimli bir şekilde kesim yapılır, oluşan dilcik şeklindeki yapılar birbirine kabuk kabuğa gelecek şekilde geçirilir ve bir pens yardımıyla tutturulur.

 Aşılanan bitkiler bir plastik tünel altında gölge bir yerde yaklaşık 10 gün süreyle tutulur.

 Aşılamadan sonra bakım yerinde sıcaklık 22- 25 °C ve oransal nem %85-90 olmalıdır ve ışıklanma %50 oranında azalacak şekilde gölgeleme yapılmalıdır.

 Tam kaynaşma olduktan sonra kalemin kökleri kesilir.

Yarma aşı

 Solanaceae familyasında yaygın olarak kullanılır.

 Solanaceae familyasında anaçlar 5-6 yaprak, kalemler ise 4-5 yaprak yaprak aşamasına geldiğinde, Cucurbitaceae familyasında ise anaç ve kalem ilk gerçek yaprak aşamasına geldiğinde aşılama işlemi gerçekleştirilir.

 Aşı yapılırken anacın tepesi, kalemin kök bölgesi kesilir.

 Anaç aşağı doğru keskin bir cisimle yaklaşık 1.5-2 cm yarılır, iki tarafından düzgün bir şekilde kesilerek V harfi şeklinde kesilen kalem yarılan yere yerleştirilir ve bir pens yardımıyla tutturulur.

 Aşılanan bitkiler %90-95 oransal nem, 22-25

°C olan ve güneş ışığını %50 oranında gölgeleyen gölge materyali bulunan plastik tünellere yerleştirilir.

Koltuk (Kakma) Aşı

 Cucurbitaceae familyasında (özellikle karpuzda) kullanılmaktadır.

 Anaçların ilk gerçek yaprakları yatay hale geldiğinde, kalemlerin ise kotiledon ve ilk gerçek yaprağın çıkma aşamasında aşılama yapılır.

 Bu aşılama tekniğinde anacın hipokotil kalınlığı ve iç boşluğu önemlidir.

 Aşılama aşamasına gelmiş olan anacın büyüme noktası uzaklaştırılır ve kotiledon yaprağın birisinden diğerine doğru büyüme noktası hafif eğimli 5-6 mm çapında bir delik açılır.

 Kalemin hipokotili ise aynı eğimde kesilir ve açılan deliğe yerleştirilir ve aşılama işlemi tamamlanmış olur.

 Aşılamadan sonra sıcaklık 22-25 °C ve oransal nem

%90-95 olan ve %50 ışık geçirimli gölge materyali ile gölgelenmiş tünellere yerleştirilir.

 Aşılamadan yaklaşık 5-7 gün sonra tünellere aşamalı olarak açılarak bitkiler normal şartlara alıştırılır ve dikim işlemi yapılır.

Tüplü aşılama tekniği

 Solanaceae familyasında yaygın olarak kullanılır.

 Aşılama işlemi anaç ve kalem 2-3 yaprak aşamasında iken gerçekleştirilir.

 2-3 yapraklı aşamasındaki anacın kotiledon yaprakları üzerinde yaklaşık 1-1.5 cm gövde kalacak şekilde kesilir.

 Anaç kesildikten sonra kotiledon yaprakları üzerindeki kısma özel olarak üretilmiş olan tüp yerleştirilir.

 Kotiledon yapraklarının yaklaşık 1 cm altından kesilen kalem tüpün boş kalan kısmına kesim yüzeyleri tamamen temas edecek şekilde yerleştirilir.

Domates kalemlerinin patlıcan anacına aşılanması

 Domates ve patlıcanın boğaz genişlikleri eşit olmalıdır.

(1.6-1.8 mm)

 Bunun için patlıcan tohumları yaklaşık 3 gün önceden ekilmelidir.

 Patlıcan kotiledonu üzerinden 30 derece açı yaparak kesilir.

 Kesmeye boğazdan mümkün olduğu kadar yüksek başlanır.

 Domates 30 derece açı yapacak şekilde kotiledonun biraz üstünden ya da ilk gerçek yaprağın üstünden kesilir.

 4-10 mm uzunluğunda 2 mm iç çaplı 30 derece açıyla kesilmiş latex tüpü aşının üstünden kaydırılır.4tüpün kesim açısı ile kalemin kesim açısının paralel olduğundan emin olunmalıdır.

 Aşı kalemi tüpün yarısını dolduracak ve anaca yer kalacak miktarda boşluk bırakacak şekilde itilir.

 Kalem tüpün içinde anaca doğru kaydırılır ve tekrar kesim açılarının paralel olduğundan emin olunur.

 Aşı tuttuktan sonra tüp sertleşip yarılarak kendiliğinden araziye düşer.

 Aşılanmış fideler gölge bir yere alınır.

 25-32 °C sıcaklıkta tutulur.

 Polietilen zeminin üstünde sığ bir su yüzeyi oluşturulmalı ve hava nemini artırmak için (RH˃%85) kapılar kapalı tutulmalıdır.

 Aşılı fideler başta soluyormuş gibi görünebilir ancak 3 gün içinde kendine gelecektir.

 Aşılamadan 4-5 gün sonra en üstte bulunan gümüş renkli gölgelik örtüsü kaldırılarak katılaştırma prosesi başlatılır.

 Zemindeki su derene edilir.

 Kapıyı kaplayan plastik örtü kaldırılır ancak kapı böcek zararlılarına karşı sürekli kapalı tutulmalıdır.

 Bu koşullar 2-3 gün sürdürülür.

Aşıda başarıyı etkileyen faktörler

 Uygun anaç-kalem seçimi

 Aşıda kullanılacak bitkilerin yetiştirilmesi ve aşı yerinin iklim koşulları

 Aşı zamanı

 Uygun aşı yöntemi

 Aşı yerinin ve kullanılan aletlerin dezenfeksiyonu

 Aşı yerinin bağlanması

 Kalem ve anacın yapraklı olması

Aşılama sonrası bakım ünitesi

 Aşılanan bitkilerin aşı tutması, yaraların kapanması ve alıştırılması için aşılamanın ilk haftası için özel hazırlanmış tüneller kullanılmaktadır.

 Tüneller içte nemin yükselmesini sağlamak ve korumak için plastik bir filmden, dışta ise aşırı ısınmayı ve ışıklanmayı önlemek için gölgeleme materyalinden oluşmaktadır.

 Aşılamadan üç gün sonra gölge materyali ve plastik tünel sabahları ve akşamları açılır, bu alıştırma 7-10 gün süreyle yapılır.