BESLENME BİYOKİMYASI BESLENME BİYOKİMYASI
Beslenmede Mineraller Beslenmede Mineraller
Prof. Dr. Fügen Aktan Prof. Dr. Fügen Aktan
Biyokimya ABD
Biyokimya ABD
Öğretim Üyesi
Öğretim Üyesi
Mineraller
Mineraller
Vitaminler kadar mineral eksikliği de ciddi Vitaminler kadar mineral eksikliği de ciddi sonuçlar doğurabilir.
sonuçlar doğurabilir.
Mineral eksikliği, sağlıklı beslenme ve Mineral eksikliği, sağlıklı beslenme ve doğru bir diyet ile kolayca giderilebilir.
doğru bir diyet ile kolayca giderilebilir.
Mineraller
Mineraller , , inorganik bileşikler olup inorganik bileşikler olup
vitaminlerden, molekül olarak küçüktürler vitaminlerden, molekül olarak küçüktürler
ve önemli vücut fonksiyonları için ve önemli vücut fonksiyonları için
gereklidirler.
gereklidirler.
* Hücre balansının korunmasında,
* Hücre balansının korunmasında,
* kemik ve kan hücrelerinin yapımında,
* kemik ve kan hücrelerinin yapımında,
* elektrokimyasal sinir aktivitesinin ortaya
* elektrokimyasal sinir aktivitesinin ortaya çıkmasında
çıkmasında
* ve kasın kasılma-gevşemesinin
* ve kasın kasılma-gevşemesinin
regülasyonunda minerallere gereksinim regülasyonunda minerallere gereksinim
vardır.
vardır.
Minerallerden kalsiyum, klor, magnezyum, Minerallerden kalsiyum, klor, magnezyum,
fosfor, potasyum, sodyum ve sülfür ana fosfor, potasyum, sodyum ve sülfür ana
mineraller olarak bilinir.
mineraller olarak bilinir.
Krom, bakır, flor, iyot, demir, manganez, Krom, bakır, flor, iyot, demir, manganez, selenyum ve çinko ise eser minerallerdir.
selenyum ve çinko ise eser minerallerdir.
Sodyum Potasyum Sodyum Potasyum
Na...günde 920 - 2300mg 4-6 g. (en az Na...günde 920 - 2300mg 4-6 g. (en az 1g) dır. Extracell sıvıda tutulur
1g) dır. Extracell sıvıda tutulur
K... K... Hamile kadınlarda dahil yetişkinlerin Hamile kadınlarda dahil yetişkinlerin günde 50-140mmol (2000 - 5600mg)
günde 50-140mmol (2000 - 5600mg) kadar K gereksinimi vardır.
kadar K gereksinimi vardır. Hücre içinde Hücre içinde tutulur
tutulur
Asit-baz dengesini sağlar. Asit-baz dengesini sağlar.
Ozmotik basıncı korur. Ozmotik basıncı korur.
Kasın uyarılmasında önemli rol oynar. Kasın uyarılmasında önemli rol oynar.
Fazla Na hipertansiyona yol açar Fazla Na hipertansiyona yol açar
Ca, Mg ve P Ca, Mg ve P
Kemik yapısında önemlidir. Kemik yapısında önemlidir.
Ca %99 kemiklere gider. Suda CO Ca %99 kemiklere gider. Suda CO
22ile çözünür ile çözünür formdadır, ancak sudan kalsiyum alımı düşüktür.
formdadır, ancak sudan kalsiyum alımı düşüktür.
Ispanak ve cerealda okzalat ve fitat yüksek Ispanak ve cerealda okzalat ve fitat yüksek
olduğundan yararlanım düşüktür. Bunlar, Mg ve olduğundan yararlanım düşüktür. Bunlar, Mg ve
Fe yararlanımını da düşürür.
Fe yararlanımını da düşürür.
Çaytaki tanenler sayesinde Ca yararlanımı düşer. Çaytaki tanenler sayesinde Ca yararlanımı düşer.
Tersine Laktoz, sitrat, H+, protein ve vit D Tersine Laktoz, sitrat, H+, protein ve vit D absorbsiyonunu arttırır. Ayrıca yaş arttıkça absorbsiyonunu arttırır. Ayrıca yaş arttıkça
absorbsiyon azalır. Erkeklerde Ca absorbsiyonu absorbsiyon azalır. Erkeklerde Ca absorbsiyonu
kadınlara oranla fazladır.
kadınlara oranla fazladır.
Kalsiyum, kanın pıhtılaşmasında, Membran Kalsiyum, kanın pıhtılaşmasında, Membran
geçirgenliğinde, Kasın kasılma-gevşemesinde, geçirgenliğinde, Kasın kasılma-gevşemesinde,
Sinirsel uyarıların iletisinde, Fosforilasyon Sinirsel uyarıların iletisinde, Fosforilasyon
reaksiyonlarında da önemli rol oynar.
reaksiyonlarında da önemli rol oynar.
Kadınlarda menapoz döneminde östrojen Kadınlarda menapoz döneminde östrojen
hormonunun azalmasına bağlı olarak kemikten hormonunun azalmasına bağlı olarak kemikten
kalsiyum kaybı sözkonusudur. Kalsiyum azalması kalsiyum kaybı sözkonusudur. Kalsiyum azalması
da kemik yapısının bozulmasına ve osteoporoza da kemik yapısının bozulmasına ve osteoporoza
yol açar. Kafein, fosfat (gazlı içeceklerde ve yol açar. Kafein, fosfat (gazlı içeceklerde ve
ette), aşırı protein ve alkol alımı, sigara içimi ette), aşırı protein ve alkol alımı, sigara içimi
kemiklerden kalsiyum kaybına yol açar.
kemiklerden kalsiyum kaybına yol açar.
Yaşlanmadan dolayı veya menapoz sonrası görülen Yaşlanmadan dolayı veya menapoz sonrası görülen
demineralizasyonun sonucu kemikler sünger görünümü demineralizasyonun sonucu kemikler sünger görünümü kazanır ki bu durum osteoporoz olarak bilinir. Gençlerde kazanır ki bu durum osteoporoz olarak bilinir. Gençlerde
veya gebelikte bu durumun ortaya çıkması ise veya gebelikte bu durumun ortaya çıkması ise
osteomalasidir.
osteomalasidir.
Osteoporoz ve osteomalaside etkin faktörlerin Osteoporoz ve osteomalaside etkin faktörlerin
Başında östrojen, androjen hormon düzeyleri önemlidir. Başında östrojen, androjen hormon düzeyleri önemlidir.
Bu hormon düzeylerinde azalma önemli bir risk Bu hormon düzeylerinde azalma önemli bir risk
faktörüdür.
faktörüdür.
Fiziksel aktivitenin artışı normalde demineralizasyonu Fiziksel aktivitenin artışı normalde demineralizasyonu azaltır etkendir.
azaltır etkendir.
Beslenmede önemli bir faktördür. P/Ca oranının 1.5 dan Beslenmede önemli bir faktördür. P/Ca oranının 1.5 dan fazla olmaması önerilir. Konservelerde ve ette P miktarı fazla olmaması önerilir. Konservelerde ve ette P miktarı
fazladır.
fazladır.
* * Gelişmiş ülkelerdeki beslenmelerde, hazır Gelişmiş ülkelerdeki beslenmelerde, hazır yiyecekler, et ve aşırı karbohidrat tüketimi yiyecekler, et ve aşırı karbohidrat tüketimi
fazladır ve kemik problemleri artmıştır.
fazladır ve kemik problemleri artmıştır.
* * Aşırı protein tüketimi ve asidosis idrar Ca Aşırı protein tüketimi ve asidosis idrar Ca düzeyinde azalmaya yol açar.
düzeyinde azalmaya yol açar.
* * Eskimolarda et tüketimi fazladır. Eskimolarda et tüketimi fazladır.
* * Tedavide ekstra Ca verilmesi önerilir. Tedavide ekstra Ca verilmesi önerilir.
Mg, Absorbsiyonda vücut ihtiyacı kadarını alır. Mg alımı Mg, Absorbsiyonda vücut ihtiyacı kadarını alır. Mg alımı
fazla olursa absorbsiyon azalır, oysa düşük Mg lu fazla olursa absorbsiyon azalır, oysa düşük Mg lu
besinlerden Mg daha fazla absorblanır. Eğer taze yeşil besinlerden Mg daha fazla absorblanır. Eğer taze yeşil
bitkileri seviyorsanız zaten bu mineral için vücutta bir bitkileri seviyorsanız zaten bu mineral için vücutta bir
problem ortaya çıkmaz.
problem ortaya çıkmaz.
ATP bağımlı enzim reaksiyonlarında ATP yapısını stabilize ATP bağımlı enzim reaksiyonlarında ATP yapısını stabilize
eder.
eder.
Vücutta en çok kemik ve dişlerde bulunur. Vücutta en çok kemik ve dişlerde bulunur.
En önemli özelliğinden biri de, kalp krizlerini ve damarlarda En önemli özelliğinden biri de, kalp krizlerini ve damarlarda yağ plaklarının oluşumunu engellemektir.
yağ plaklarının oluşumunu engellemektir.
Kas kontraksiyonu ve sinir iletiminde etkindir (Ca ile). Kas kontraksiyonu ve sinir iletiminde etkindir (Ca ile).
Nöromuskular hastalıkların tedavisinde, depresyon ve sese Nöromuskular hastalıkların tedavisinde, depresyon ve sese duyarlılıkların tedavisinde başarılı sonuçlar alınmıştır.
duyarlılıkların tedavisinde başarılı sonuçlar alınmıştır.
Mineral ortalamasında fosfor vücutta en Mineral ortalamasında fosfor vücutta en
çok bulunan mineral olan kalsiyuma oranla çok bulunan mineral olan kalsiyuma oranla
ikinci sırayı alır. Her hücre P içerir. Enerji ikinci sırayı alır. Her hücre P içerir. Enerji
elde edilmesindeki tüm reaksiyonlarda P lu elde edilmesindeki tüm reaksiyonlarda P lu
bileşikler döngüye katılmaktadır.
bileşikler döngüye katılmaktadır.
P un kanseri önlediği son yıllarda açıklandı. P un kanseri önlediği son yıllarda açıklandı.
Kanserli hücrede P düzeylerinin hızla Kanserli hücrede P düzeylerinin hızla
düştüğü belirtildi.
düştüğü belirtildi.
Fe Fe
Bitki kaynaklı demirden ziyade etteki demirin Bitki kaynaklı demirden ziyade etteki demirin absorbsiyonu daha iyidir.
absorbsiyonu daha iyidir.
Demir eksikliği halsizlik ve fiziksel aktivitede Demir eksikliği halsizlik ve fiziksel aktivitede
azalmaya neden olur. Bunun ileri aşamalarında azalmaya neden olur. Bunun ileri aşamalarında
kansızlık ortaya çıkar ve kandaki eritrositlerin kansızlık ortaya çıkar ve kandaki eritrositlerin
azalmasından dolayı da akciğerlerden organ ve azalmasından dolayı da akciğerlerden organ ve
dokulara taşınan oksijen miktarında azalma dokulara taşınan oksijen miktarında azalma
meydana gelir. Vitamin C demirin meydana gelir. Vitamin C demirin
absorbsiyonunu arttığı için yemeklerde 1 bardak absorbsiyonunu arttığı için yemeklerde 1 bardak
içilen portakal suyu bitkiden alınacak demirin içilen portakal suyu bitkiden alınacak demirin
kullanımını arttırır.
kullanımını arttırır.
Oksido-redüksiyon katalizörüdür. Oksido-redüksiyon katalizörüdür.
O O 2 2 bağlar (Hb, Mb) bağlar (Hb, Mb) . . Demir, kırmızı kan Demir, kırmızı kan hücrelerinde hemoglobin sentezi için hücrelerinde hemoglobin sentezi için
gereklidir ve tüm vücuda oksijenin gereklidir ve tüm vücuda oksijenin
taşınmasında önemli rol oynar.
taşınmasında önemli rol oynar.
Demir aynı zamanda enerji üreten Demir aynı zamanda enerji üreten reaksiyonlarda
reaksiyonlarda da yer alır. da yer alır.
Demir eksikliği başlıca anemi, yorgunluk, Demir eksikliği başlıca anemi, yorgunluk, çalışma kapasitesinde düşme ve
çalışma kapasitesinde düşme ve
çocuklarda özellikle öğrenme yeteneğinde çocuklarda özellikle öğrenme yeteneğinde
azalmaya yol açar.
azalmaya yol açar.
Demir fazlalığında hemosideroz veya Demir fazlalığında hemosideroz veya hemokromotoz meydana gelir, demir hemokromotoz meydana gelir, demir
depolarında artış vardır. Hemokromotozda depolarında artış vardır. Hemokromotozda
Fe emilimi çok fazladır.
Fe emilimi çok fazladır.
Barsaklardan absorblanan Cu, kanda albumine Barsaklardan absorblanan Cu, kanda albumine bağlanır, sonra çoğunlukla KC e ve az olarak da bağlanır, sonra çoğunlukla KC e ve az olarak da
diğer dokularda depolanır.
diğer dokularda depolanır.
Seruloplazmin Cu depo şeklidir ve Cu varlığında Seruloplazmin Cu depo şeklidir ve Cu varlığında sentezi artar. Gerektiğinde Cu plazmaya
sentezi artar. Gerektiğinde Cu plazmaya salgılanır ancak Cu in serbest hale geçişi salgılanır ancak Cu in serbest hale geçişi
albumine bağlı bakırdan zordur.
albumine bağlı bakırdan zordur.
Bakır dokulardan KC, böbrek, kalb, kemik, kas, Bakır dokulardan KC, böbrek, kalb, kemik, kas, beyin ve saçda depolanır. Plazma düzeyi çok beyin ve saçda depolanır. Plazma düzeyi çok
düşüktür.
düşüktür.
Hb ve eritros
Hb ve eritros i i t yap t yap ı ı m m ı ı nda rol oynarlar. Cu eksikli nda rol oynarlar. Cu eksikli ğ ğ inde de inde de anemi g
anemi g ö ö r r ü ü l l ü ü r ve Fe vermekle tedavi edilemez. Fe r ve Fe vermekle tedavi edilemez. Fe transportunu inhibe etmesinden kaynakland
transportunu inhibe etmesinden kaynakland ığı ığı
d d üşü üşü n n ü ü l l ü ü yor. Ayr yor. Ayr ı ı ca sitokrom aktivitesindeki azalmaya ca sitokrom aktivitesindeki azalmaya ba ba ğ ğ l l ı ı olarak eritrositlerin i olarak eritrositlerin i ş ş levlerinde azalma meydana levlerinde azalma meydana gelir.
gelir.
Cu eksikliğinde ayrıca büyümenin durması, saçda Cu eksikliğinde ayrıca büyümenin durması, saçda
seyreklik, süt azalması, yürüyüş düzensizlikleri görülür.
seyreklik, süt azalması, yürüyüş düzensizlikleri görülür.
Menek sendromu Cu eksikliğinde ortaya çıkar. Büyüme Menek sendromu Cu eksikliğinde ortaya çıkar. Büyüme azlığı, hipotermi, beyin dejenerasyonu, saç renk
azlığı, hipotermi, beyin dejenerasyonu, saç renk
bozukluğu, plazma Cu ve Cu oksidaz düzeyinde azalma bozukluğu, plazma Cu ve Cu oksidaz düzeyinde azalma görülür.
görülür.
Wilson hastalığında barsaktan Cu emilimi fazla olmasına Wilson hastalığında barsaktan Cu emilimi fazla olmasına karşın albumine bağlı kalmaktadır. KC ve beyinde Cu karşın albumine bağlı kalmaktadır. KC ve beyinde Cu depolarında artış olur.
depolarında artış olur.
Zn Zn
Immun sistemin Immun sistemin ç ç al al ış ış mas mas ı ı i i ç ç in gerekli esansiyel in gerekli esansiyel bir mineraldir. Vit C ile birlikte yaralar
bir mineraldir. Vit C ile birlikte yaralar ı ı n n kapanmas
kapanmas ı ı nda nda ö ö nemlidir. Vitaminlerle birlikte Zn nemlidir. Vitaminlerle birlikte Zn nun sindirim sisteminde
nun sindirim sisteminde ö ö zellikle alkol zellikle alkol ü ü n n
y y ı ı k k ı ı m m ı ı nda rol oynad nda rol oynad ığı ığı bilinir. Ayn bilinir. Ayn ı ı zamanda zamanda kanser, mide
kanser, mide ü ü lseri, baz lseri, baz ı ı g g ö ö z hastal z hastal ı ı klar klar ı ı nda nda ateroskleroz ve romatizmada koruyucu etkileri ateroskleroz ve romatizmada koruyucu etkileri vard vard ı ı r ve fertilizasyon yetersizliklerinde r ve fertilizasyon yetersizliklerinde
koruyucudur.
koruyucudur.
Ins Ins ü ü linin linin ö ö nemli bir par nemli bir par ç ç as as ı ı d d ı ı r. r.
Prostat, saç, kemik, KC, böbrek, kas, pankreas, Prostat, saç, kemik, KC, böbrek, kas, pankreas, dalak ve kanda yayılır.
dalak ve kanda yayılır.
S S
Vücutta S, kükürtlü aa ler (sistein ve metyonin) Vücutta S, kükürtlü aa ler (sistein ve metyonin)
yapısında bulunur. KC de oksitlenerek sülfat iyonu açığa yapısında bulunur. KC de oksitlenerek sülfat iyonu açığa
çıkar. Ayrıca glukozaminoglikanlar, kondroitin sülfat, çıkar. Ayrıca glukozaminoglikanlar, kondroitin sülfat,
dermatan sülfat ve hyaluronik asit formunda da yer alır.
dermatan sülfat ve hyaluronik asit formunda da yer alır.
Aynı zamanda glutatyon, KoenzimA nın yeraldığı çeşitli Aynı zamanda glutatyon, KoenzimA nın yeraldığı çeşitli koenzim ve vitaminler gibi redükte ajanların önemli
koenzim ve vitaminler gibi redükte ajanların önemli parçalarıdır.
parçalarıdır.
