]. BEŞ YİLLİK
KALKİNMA PLÂNINDA
TURİZM
SEKTÖRÜ
1. A N A İ L K E L E R , H E D E F L E R V E M E T O T :
a. Türkiye, bugün yabancı ülkelerde yükselen gelir seviyelerine paralel olarak ge-lişen turizmden, ödeme bilançosu açığının kapatılmasında geniş ölçüde yararlanmak zorundadır. Y u r d u m u z u n tabiî ve tarihî imkânları bunu gerçekleştirmeye elverişlidir. Yabancı ülkelerde gelişen bir turizm hareketi ve gittikçe Türkiye'ye doğru kayan bir talep mevcuttur. Turizmin geliştirilmesinde ana ilke bu potansiyeli kısa z a m a n d a yurdumuza çekebilmek ve bunun için de gerekli yatırımları yapmaktır. Yapılacak yatırımlarda gece-leme yerleri tesislerine olduğu kadar propaganda işlerine, hizmet tesislerine ve hâtıra eş-yası sanayiine de büyük önem verilecektir.
b. Turizmde talep, geçmişte yurdumuza gelen turist sayısının gösterdiği eyilimin alınacak tedbirlerle düzeltilmesi yolu ile tahmin edilmiştir.
c. Bugün turistler yurdumuzda ortalama olarak dört gün kalmakta ve 60 dolar bırakmaktadırlar. Plân dönemi sonunda ortalama 6 gün kalmalarının ve 100 dolar bırak-malarının sağlanabileceği kabul edilmiştir.
d. Önümüzdeki beş yılda kaynakların sınırlı olması sebebiyle yurdun turizme el-verişli bölgelerden ancak bir kısmının geliştirilmesi m ü m k ü n olacaktır. Bu bakımdan semeresiz bir dağınıklığın önlenmesi için çalışmalar turisti çekme kabiliyeti yüksek olan ve kısa zamanda netice alınabilecek bölgelere teksif edilecektir. Bunun dışında turizm yönünden gelişmiş ve gelişmekte olan bazı merkezler de ele alınacaktır.
2. B U G Ü N K Ü D U R U M :
a. 1961 yılında Türkiye'ye 129 bin turist gelmiş ve 7,5 milyon dolar döviz bırak-mışlardır.
b. Turistlere 1961 yılında sağlanan geceleme imkânları ve buralarda bir yılda kalanların sayısı T a b l o : 336 da gösterilmiştir. T a b l o d a gösterilen geceleme imkânları toplamının ancak yüzde 30 u dışardan gelen turistlere arzedilebilir durumdadır. Geriye kalanları iç turistler ve iş adamları kullanmaktadır.
T a b l o : 336 — Bölgelere göre geceleme imkânları ve kalanların sayısı (1961) Otel Oda Yatak Bir yılda kalan-adedi adedi adedi ların toplamı
Bölgenin adı (1) (2) (3) (4) M a r m a r a 114 3 545 6 886 526 506 Ege 34 1 214 2 068 331 605 Antalya 7 193 408 33 425 Çukurova - Hatay 22 644 İ l l i 121 415 İç Anadolu 76 3 115 4 947 499 471 Doğu Karadeniz 5 178 265 26 000 Genel toplam 258 8 889 15 685 1 538 422 3. T A L E P P R O J E K S İ Y O N U V E Y A T I R I M L A R :
a. Son on yılda belirli bir çaba gösterilmediği halde yılda ylizde 12 artan turist sayısının, önümüzdeki yıllarda yapılacak yatırımlar ve geniş propaganda çalışmalariyle yılda yüzde 20 artabileceği kabul edilmiştir. Bu artışlar T a b l o : 337 de, 1967 yılında yaratacakları yatak ihtiyacı da T a b l o : 338 de, gösterilmiştir.
j~] Turizm çalışmaları :
(Milliyet'ten) Turizm ve T a n ı t m a Bakanı Nurettin Ardıçoğlu dün yaptığı basın toplantısında turizm konusunda şu bilgiyi vermiştir:
İzmit'ten Akdenize kadar uzanan H a c yolu 100 milyon dolara ihtiyaç göstermek-tedir. Bu yolun bir kısmı kendi ihtiyaçla-rımızla bir kısmı da dış yardımla tahak-kuk edecektir. Bu yol için Papalık ile de işbirliği kuracağız.
Öncelik mıntakaları olan Ege, M a r m a r a ve Akdenizde 1 - 1 , 5 milyon turisti barın-dıracak ucuz motel, kamping ve tatil köy-leri kurulacaktır. Bu iş özel ve yabancı ser-mayeler ile m ü m k ü n olacaktır.
Hazır ev yapan 2 fabrika İzmir ve An-talya'da kurulacaktır. İlk fabrika gelecek yıl imalâta başlıyacaktır.
Kanunlarımızdaki anti turistik mevzu-lar ayıklanacaktır. Turizm mevzuu ile ilgili kanun tş.sarısı hazırlanmıştır.
Turistik müesseselere vergi muafiyeti konması için kanun tasarısı hazırlanacak-tır. Yeni tesislerden ayrıca 10 yıl müd-detle gelir vergisi alınmaması konusu da bu tasarıda bulunacaktır.
Arazi plâj hukuku meydana gelmiş-tir. Kıyılar elden gitmektedir. Hazine elin-de bulunan kıyı arsaların satışları durduru-lacaktır. Sahillerin turistik plânlaması da tamamlanacaktır. Hususî eşhas padişah dev-rinden kalma bir alışkanlıkla buralara vil-lâlar yaptırmakta ve konuyu istismar etmek-tedir.
Memleketimizin tanıtılması için elliye yakın firma ile temas kurulmuştur. Eski-den 300 bin lira ile yapılan bu işe 30 mil-yon lira ayrılmıştır.
Turistlere karşı işlenen suçlara suçüstü hükümleri tatbik edilecektir.
Yunanistan ile değil, Türkiye ile Tri-este arasında Feribot seferleri ihdas edile-cektir. Bir Alman firması ile m u t a b a k a t a varılmak üzeredir.
Polatlı'da dünyanın cn ilgi çekici müzesi kuruluyor
(Cumhuriyet'ten) Ankara'nın 70 km. kadar Güney-Batı-sında bulunan Yassıhöyük köyünde dünya-nın en orijinal müzesinin inşası için hazır-lıklara başlanmıştır. Son yıllarda İngiliz ve Amerikalı arkeologlar tarafından Polatlı yakınlarındaki Yassıhöyük köyünde yapılan kazılar sonucu Frikyalıların dillere destan
T a b l o : 337 — Turist sayısı 1962, 1963, 1967
1962 1963 1967 İndeks adet adet adet 1962 = 1 0 0 Turist sayısı 166 000 200 000 415 000 250
T a b l o : 338 — Turist için 1967 de yatak ihtiyacı
(Bin adet) Toplam yatak ihtiyacı Yeni yatak ihtiyacı
fa) Toplam (b + c + d + e) 24,9 20,2 fb) M a r m a r a 10,1 8,0 (c) Ege 7,3 6,7 (d) Antalya 3,8 1,7 (e) Diğer 3,7 1,8 b. 1963 - 1 9 6 7 döneminde turizmdeki yatırımlara önem verilecek ve yurdumuzda
bu sanayiin hızla gelişmesini sağlamak için gerekli temel harcamalar yapılacaktır. Bu arada reklâm ve propaganda harcamalarına da büyük önem verilecektir. Tablo : 339 da yapılacak yatırımlar ile propaganda harcamaları gösterilmiştir.
c. Turizmle ilgili projelerden önemlileri şöylece sıralanabilir: (1) Tatil köyleri ve kamplarının kurulması,
(2) Turizmle ilgili bazı deneme projeleri, (3) Millî parklar kurulması,
(4) Balkanlar, Yunanistan, İtalya ve İsrail ile yurdumuz arasında her çeşit ulaştır-ma imkânlarının artırılulaştır-ması,
(5) «Hac yolu» adlı turistik yolun tamamlanması.
Tablo : 339 — Turizm yatırımları ve propaganda harcamaları (1963 - 1967) (Milyo n T. L.) T o p l a m yatırım 1963 1964 1965 1966 1967 ( D (2) . ( 3 ) . (4).. (5) (6) (a) Oteller 380,5 73,0 67,5 73.0. 78.5 .88,5 (b) Moteller 45,2 6,0 6,2 9,0 10,5 13,5 (c) Pansiyonlar 7,6 0,8 1,0 1,5 2,0 2,3
(d) Lokanta ve eğlence yerleri 46,4 5,6 7,3 9,2 11,3 1.3,0 (e) Tatil köyleri ve kamplar 74,5 9,0 13,0 17,5 16,0 19,0
(f) Plâjlar 10,8 1,6 1,8 2,1 2,4 2,9 (g) sağlık turizmi 55,5 11,1 11.1 11,1 u , ı 11,1 (h) Turistik değerler 124,1 23,9 24,8 25,8 26,3 23,3 (i) Avctlık 1,0 0,5 0,5 — — — (j) Hâtıra eşyası 15,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,5 (k) Eğitim 22,5 4.5 4.5 4,5 4,5 • 4,5 (I) idame 43,9 7,0 7,5 8.0 10,0 11,4 (m) Toplam 827,0 145,5 148.2 164,7 175,6 193,0 (n) Propaganda harcamaları 150,0 30,0 30,0 30,0 30,0 30,0 "4. G E L İ R V E Y A R A T I L A N K A T M A D E Ğ E R :
Turizmin Birinci Beş Yıllık Plân döneminde sağlıyacağı döviz ve millî gelirde yara-tacağı değer Tablo : 340 da gösterilmiştir.
başkenti Gordion'un harabeleri meydana çıkarılmıştır. Eski Yunan klâsiklerinde ge-niş bir surette bahsedilen yarı efsanevi Frikya Kiralı Midas'm hükümdarlık ettiği G o r -dion'da meydana çıkarılan eserler Frikya medeniyetinin büyüklüğünü ispat edecek niteliktedir.
Bir çok tarihçilerin iddia ettikleri gibi Yunan medeniyetine öncülük yapan Frikya-lılann bu essılerini ihtiva edecek bir müze-nin Gcrdion'da inşası için' faaliyete geçil-miştir. İngiliz Arkeologu Rodney Young başkanlığındaki heyet halen Gordion'da dünyanın en orijinal müzesinin yerini ha-zırlamakta ve kazılar yapmaktadır. Plân-lara göre müze mimarî b a k ı m d a n istisnaî bir yapı olacak ve şekli Frikyalılar zama-nında yapılan ve bugün bile mimarların takdirini kazanan tipte olacaktır. Millî Eği-tim Bakanlığı ve İngiliz Arkeoloji Enstitü-sünün müştereken inşa edecekleri bu mü-zede, kazılarda çıkarılan vazolar, madal-yonlar, su, yemek kapları, süs eşyaları ve Frikyalıların tanrı ve tanrıçalarının heykel-leri ile büstheykel-leri teşhir edilecektir.
• Çeşme'de eski bir tiyatro bulundu
(Milliyet'ten) Çeşme'de yapılan kazılarda eski devir-lere ait 10 bin kişilik bir tiyatro bulun-muştur.
İldir köyündeki Eski İyon şehirlerin-den Eritrea'da İzmir müze müdürlüğü ta-rafından yapılan kazılar sonunda meydana çıkarılan tiyatrodan başka Artik şehrin 5 kilometre uzunluğundaki Helenistik kale duvarları da bulunmuştur.
| ] Ekonomik ve Sosyal EJüdler Konferan-sının II, Birleşimi
5 Ağustos .1963 de İstanbul'da topla-nan bu konferansta konut ve gecekondu dâvasına da dokunulmuştur.
Türkiye'nin ekonomik kalkınması ve scsyal meselesi üzerinde Çınar Otelinde dü-zenlenen konferansta bir konuşma yapan İstanbul Üniversitesinde görevli Amerikalı Prcf. Hart, İstanbul'da gecekondularda şe-hir içine nazaran nüfus artışının yüzde 400 den fazla olduğunu söylemiştir.
İstanbul'da Zeytinburnu ve Gültepe gecekondu bölgelerinde yaptığı araştırma-lar hakkında bilgi veren Prof. H a r t : «Tür-kiye'nin gecekondu dâvası bugüne kadar hükümetlerin çeşitli bölümlerinin birbirine zıt, hattâ birbirleriyle çatışan politika takip etmesinden halledilememiştir.» demiştir.
Amerikalı Profesör, gecekonduda otu-ranların Anadoludan geldiği ve tekrar köy-lere dönmeleri gerektiği şeklinde bir görü-şün son derece hatalı, olduğunu bildirmiş, şunları söylemiştir :
«:— Hükümetlerin gecekondu inşa eden-Jeriıı durumlarını fark edemiyerek, harca-nan paraların millî bir servet haline
geti-T a b l o : 340 — geti-Turizm gelirleri ve yaratılan katma değer
Turizm geliri K a t m a değer Her turistin Milyon dolar Milyon TL. bıraktığı $ En az En çok Yıllar (1) (2) (3) 1962 60 10,0 76,2 1963 65 13,0 99,4 1967 100 41,5 325,0 5. T E D B İ R L E R :
a. Turist çekmek üzere Türkiye'nin çok iyi propagandası yapılmalıdır. Bu propa-ganda bu konuda tecrübeli yabancı reklâm müesseseleri ile işbirliği yapılarak sağlana-caktır. Ayrıca gereken ülkelerde bir «Turist Eğilimleri Araştırması» ve turizmle ilgili gö-rülecek diğer araştırmalar yaptırılacaktır. Buna paralel olarak dış turizmin gelişmesi ba-kımından öncülük görevi olan iç turizmin de geliştirilmesi teşvik edilecektir.
b. Türkiye'nin bütün turizm işlerini gerekli yetki ve imkânlarla düzenli olarak yürütmek üzere, bir teşkilât en kısa zamanda kurulacaktır.
c. Şehir ve kasabalarda turizm ile ilgili kurum ve kuruluşların katıldığı bir «Tu-rizmi Geliştirme Kurulu» kurulması teşvik edilecektir. Bu kurul, o çevrenin turizm gelişmesini plânlıyacak, proje yapılmasını teşvik ve yapılan işleri kontrol edecektir. Bu kurulların çevredeki kaynakları harekete getirmekte başarı gösterdiği yerlere Devlet desteklemesinde her bakımdan öncelik tanınacaktır.
d. Turistlerin yurdumuzda kalmalarını kolaylaştırıcı tedbirler alınacak, özellikle gümrük ve kambiyo işlemleri basitleştirilecek, danışma büroları açılacak, turistlerin gezi ve dinlenmelerini kolaylaştırıcı hizmetler düzenlenecektir.
e. Turizm Bankasının bünyesi ıslah edilecek, dayanak ve imkânları süratle geliş-tirilerek turistik tesislere yeterli ve turizm sanayiinin gereklerine uygun krediler ver-mesi sağlanacaktır.
f. Yasa ve tüzüklerin turizmin gelişmesini engelleyen hükümleri değiştirilecektir. g. Y u r d u m u z d a belli zamanlarda ve yerlerde festivaller ile ikinci beş yıllık plân döneminde bir olimpiyat tertiplenmesi için gerekli inceleme ve araştırmalar yapılacaktır.
h. Turizm personeli eğitimine öncelik verilecektir.
i. Yeni yapılacak turizme elverişli otel ve motellere bir süre için bina vergisinden muafiyet tanınması imkânları araştırılacaktır.
j. Kamu kesimindeki dinlenme kamplarından turistlerin faydalanma imkânları aranacaktır.
k. Eğitim ve halk eğitim programlarında bölgedeki turistik eserlerin tanıtılması ve benimsetilmesi hususları gözönünde tutulacaktır.
1. Turistik tesislerin kurulduğu yerlerde turistlerin ihtiyaçlarını karşılıyacak yiye-cek, içecek ve hâtıra eşyasının mahallî gayretlerle üretimi ve satışa arzı desteklenip dü-zenlenecektir.
m. Turizme ve turistik maksatlarla geliştirilmeğe elverişli tabiat değerlerinin kul-lanılışını tayin etmek ve bu gibi yerlerde spekülâsyona mâni olmak için ilgili makam-lara gerekli yetkileri veren kanunî hükümler getirilecektir.
rilememesinin sebebi, Türkiye'deki sınıf yapısıdır. Şehirlerde oturan hükümet m e m u -ru, iş adamı, iyi tahsil görmüş İstanbullu gecekondulara karşı sert bir tutum takip etmiştir. Muhakkak ki Türkiyede binlerce gecekonduyu yapmak için milyonlarca lira-lık iş gücü harcanmıştır. Buna karşılira-lık hü-kümet ve belediyelerin düşündükleri tek şey kanunsuz şekilde yamlmış mülâhaza-siyle bu muazzam değeri yıkmaktır. Halbuki mesken ihtiyaçları için gecekondu yapan bu insanların emeJc ve paraları organize edil-melidir.»
Prof. Hart, gecekonduda oturanlarla yaptığı görüşmeler hakkında bilgi vermiş, gecekonduda oturanların yüzde 70 inin kız ve erkek çocuklarını üniversitede okutmak için büvük bir hırs ve azim duyduklarını söylemiş: «Bu cevaplan köylerde bulamayız. Bu köylerini terkederek şehre gelen ve ge-cekondulara yerleşenlerin yükselme arzula-rıdır.» demiştir.
Gecekondu bölgelerinde tüyler ürper-tici mahrumiyete rağmen, buralarda yaşı-yanların hayatlarından m e m n u n olduklarını bildiren Prof. Hart devamla şöyle demiştir :
«— Bugüne kadar gecekondu sahipleri ya rüşvet ya da parti kanalı ile tapularını almışlardır. Buralara gelenlere «Köylerini niçin terkettiler, geriye dönmelidirler» de-nemez. Bu, âdeta Amerikanın zenci proble-minde olduğu gibi bir ikinci sınıf vatandaş muamelesi ortaya çıkarır. Gecekondularda oturanlara meşru mülkiyet hakkı tanınması lâzımdır.»
Diğer taraftan konferans'ın daha sonra-ki o t u r u m u n d a Şikago Üniversitesi profesör-lerinden Bert Hoselitz, Türkiye'nin sanayileş-meye daha cok önem vermesi gerektiğini söylemiştir.
Prof. sanayileşme meseleleri üzerinde şunları söylemiştir :
«Türkiye'de köylerden şehirlere akın hükümetçe düzenlenmeli, hattâ iktisaden sö-nük bölgelerden şehirlere akının teşviki için bazı fonlar tesis edilmelidir. Kendilerine şehirlerde iş imkânları açılmalıdır. Şehirle-rin genişlemesi sanayileşmede büyük rol oy-namaktadır. Şehirlere hicret edenler kendi-lerini sanayie daha çok bağlamışlardır.»
| ] Mevzuat!
Sinirlenen sanayici Yunanistana gitti
G ü m r ü k memurlarının çıkarttıkları zorluğa sinirlenen Alman sanayicisi Bibel, Türkiye turunu yarıda bırakarak ailesi ile birlikte memleketimizi terketmiştir. 10 gün-den beri Türkiye'yi dolaşan sanayici, üç gün için F r a n k f u r t ' a gitmek istemiş ve bu arada arabasını İzmir'de kalacak olan karısına bırakmayı arzulamıştır. F a k a t gümrük mev-zuatı müsait olmadığından, arabasını eşine bırakamıyan sanayici dün ailesi ile birlikte Yunanistan'a gitmiştir.
Q Milas'ta yapılan kazılarda 2300 yıllık mücevherat ortaya çıkarıldı
Milâs (HA) — Güllük nahiyesine bağlı, eski ismiyle, «İasos» şimdiki adı ile de Kı-yıkışlacık köyünde, 1960 yılından beri İtal-yan Arkeologlar tarafından yapılan kazılar-da, büyük tarihî kalıntılara rastlanmıştır.
Kazılar sırasında M. Ö. IV. asrın sonu ve III. asrın başına ait iki adet dikdörtgen şeklinde mezar âbidesiyle 2,5 metre derinde bu iki mezarın ölü odalarına rastlanmıştır. Ayrıca bu odalara ölü hediyesi olarak bıra-kılan som altından yapılmış iki kolye, bir bilezik, iki yüzük, iki küpe, diğer mezarda ise. bir başka kolye bulunmuştur. Bütün bu
tarihî kalıntılar ve ele geçen mücevherler, Kazı Komiseri Nihat Dönmez vasıtasiyle İz-mir Arkeoloji Müzesine kaldırılmıştır.
Açık müze olacak:
Heyet mensupları, kazıları esnasında ayrıca Balık Pazarı denilen yerde, R o m a devrine ait bir binada, kare şeklinde mer-merlerden meydana getirilmiş büyük bir mezara rastlamışlardır. Bu mezar, restore edilerek, eski haline getirilecektir. Ayrıca restorasyondan sonra da burasının bir «Açık müze» olarak kullanılacağı ifade edilmektedir.
