S a n a t G e z i l e r i : 1.
BEYŞEHRINDE EŞREFOGULLARINA AİT AGAÇ OYMA PENCERE KAPAKLARI HAKKINDA
Topkapı Sarayı Müzesi Asistanı M u z a f f e r B a t u r
Tarihî eserlerimizi mahallinde, inceleme ya- pan, gezi kafilemiz; otobüslerde büyük bir neş'ey- le Konya-Beyşehir Şosesini katederken, ben de 1935 senesi yazı bir arkadaşla beraber yapmış ol- duğumuz yaya gezi intibalarıni hafızamda can- landırmaya çalışıyordum. Bize iki güne mal olan bu doksan iki kilometrelik yol otobüsle bir, iki saat içinde bitivermişti.
Beyşehrindeyiz, güzel ve berrak bir göle, bir taç vazifesini gören baraj, yanındaki halkevi bahçesinde Beyşehirli hemşerilerimin sıcak ve işten karşılamaları ve ikramları, kafilede unu- tulmıyacak iyi bir intiba bıraktı.
Öğleyin, İçeri şehir denilen yığma tepe üze- rine kurulmuş mahalle tırmalıyoruz. Çok eski- den «Karalis» (GOL) veya «Karabia» (BEY- ŞEHRİ) (1) isimlerini alan bu kaza merkezine, Eşref oğlu Süleyman bey zamanında «Süleyman Şehrin de denildiğini sikkelerden ve bazı kayıt- lardan anlıyoruz. (2).
Bugün harap bir manzara arzeden, oldukça zengin ve güzel tarihî eserleri; bilhassa Eşrefo- ğuiları zamanında camiler, medreseler, hanlar, hamamlar, kervansaraylar, imaretler, kale ve tür- beler gibi medenî tesisleri ile öğünülecek durum- da idi.
Eşrefoğullarınm birincisi Süleyman bey, Sel- çuk şehzadeleri arasındaki mücadelelerde önem- li roller oynuyor. Selçuk hükümdarı Keyhüsrev, Moğollar tarafından öldürülüyor, yerine amcası- nın oğlu Mes'ut geçiyor. Bunun üzerine Key- hüsrev in annesi torunlarının saltanata iştirakleri- ni temin için; Sahip Ata ve Eyalet ümerasından Eşrefoğlu Süleyman beyden yardım umuyor. Sü- leyman beyde 1285 yılında mühimce bir kuvvet- le Konyaya geliyor, ayni senede öldürülen bu to- runların (Şehzadelerin) akıbetinden sonra tekrar
Beyşehrine çekiliyor ve Mes'utla mücadelesine devam ediyor. 1288 de Muhalefetten vaz geçerek
ve Konyava gelerek hükümdara itaat ediyor .(3).
Ölümü katiyetle bilinmeyen Süleyman bey- den sonra, 1320 senesinde Mübarizüddin Mehmet Bey'i Eşrefoğlu hükümdarı görüyoruz. Bunun za- manında siyasî hudutlar genişliyor, Akşehir ve Bolvadin ele geçiriliyor. (2).
Fakat yerine geçen oğlu ikinci Süleyman bey:
o sıralarda Anadolu beyliklerini teker teker ele geçiren İlhamlerin valisi Timurtaş Paşa tarafın- dan öldürülerek Eşrefoğulları hükümetine son ve- riliyor. (3).
Beyşehri kasabası aynı adı taşıyan gölün doğu güney köşesinde ve ufak bir ırmağın iki ta- ralında kurulmuştur. Bu ırmağın kuzey sahilin- deki kısmına, «İçeri şehir» denir, ve Eşrefoğulla- rmın asarını bir araya toplamıştır.
Eşrefoğlu camiinin kapısı önündeyiz, cephe- de taşı oyarak sanat yapan Türk ruhu, iç kapı- nın cephesini mozayik çinilerle süslemiştir. Bu- rada, kemer üzerindeki çinili kitabeyi okuyalım.
Ammere hazihi mescidil cami-i mübarek el emir-il hayr Seyfüddevleti ve Eddin Süleyman bin Eşref— «fi sene seb, a ve tisîne ve sittemiete 697»).
Eşrefoğlu Süleyman tarafından, Hicrî 697, Milâdî 1296 yılında camiin yaptırıldığı anlaşılı- yor. (1).
Camiin tavanı vaktile düzmüş sonradan ta- mirle meyilli çatı yaptırılmış, kırk sekiz ağaç sü- tun üzerine bindirilmiştir, gerek sütun başlıkla- rındaki ahşap istilâktitler ve gerekse maksureler - deki parmaklıklar, ağaç işçiliğinin güzel parça- larındandır. Plânın gayri mütenazır olması, camie ayrı bir hususiyet verir.
Mahfilin alt tavan süsleri eşine nadir tesadüf edilir güzelliktedir.
Baştan başa sert abonoz ağacı oyularak ve
geçme olarak işlenmiş Minberi: Konya Alâeddin
camü ve Aksaraydaki Ulu camii minberlerine ben-
Beyşehirde Eşrefoğlu Camii Camiin yandan görünüşü
zemektedir. Minber kapısının üstünde Kûfî ile dört islâm ulusunun ve Selçuk Nesih yazısı ile Ayetülkürsü yazılıdır. (2).
Mihrabı, konyadaki çinili mihraplar gibi baş- tan başa mozayik çinilerle süslüdür. Gerek taş, gerek çini ve gerekse ahşap işçiliği ve tavan tezyi- natı başlı başına birer etüt konusu olabilecek du- rumdadır. Biz burada esas konumuz olan pencere kapaklarını görelim :
Kıble duvarında mihrabın solundaki ilk pen- cerenin iki kapağı ağaç işçiliğinin ve oymacılığının
şaiıaser parçalarındandır. Pencerenin sol kanadı üzerindeki kıvrımlı motiflerin bütün detaylarını sahih olarak alabilmek için ıstanpaj usulünü kul- lanarak kopyelerini aldık. Buradaki şekillerin gü- zelliğini ve kıymetini okuyucuların dikkatine bı- rakıyorum.
Kapaklar birbirine geçme ve çıtalarla takviye- li, sağlam ve sert bir ağaçtan yapılmıştır. Üstle- rinde arapça şu kitabeler yazılmıştır :
Sağ kanatta : El hasib-ül Malü Velkerem-ül takva el (4).
Kapılar üzerindeki ahşap oymalar
Eşrefoğlu Camiinin ahşap kapı oymalarından bir bordür
Sol kanatta : Hayru adeten vessemr-ül hace- ten.
Mânası: Mal ve kerem sahibi olmak, Tanrı korkusu çekmek itiyatların en hayırlısı ve ihti- yaçların yarattığı bir mevvadır.
Kitabenin altında bir dikey (Şek. 2) iki yü- zey (Şek. 3), Motiflerle kapak kompoze edilmiş- tir. En alttaki büyük dörtgen (Şek. 1) de gösteril- miştir. Şekil 2 den 5, Şek. 3 den 10 parça vardır.
Kapağın limisi çok zarif fakat oyuklar dolu olduğu içiıı kopyesi alınamadı.
(1) Kum Ahmed oğlu Naci Kum — Beyşehrinde t e t - kikler — Konya dergisi, sayfa 118, Sayı 27.
(2) Halil Ethem — Anadoluda İslâoıî kitabeler — Ta- rihî Osmanî Encümeni mecmuası, sene 5, sayfa 136.
(3) İ. Hakkı Uzunçarşılı — Anadolu Beylikleri — An- kara. 1937.
(4) Eflâtun Cem Güneyin tashihi ve tercümesi.
Bir kapı kanadı14 14317 16 17886
17 85698 19 71717
24 70707 28 71949 29 34749
olduğu tesbit edilmiştir.
(Baş tarafı sayfa 195 de)
sebeplerden dolayı halkın büyük bir kısmını ki- ralık dairelerde yaşadığını ve daha uzun zaman- lar yaşıyacağını anlamış oluyoruz.
Bir kadın ve bir mimar olarak kollektif evle- rin dairelerini müstakil evlerin kalitelerine yak- laştırabiJmek imkânlarını denemeyi vazifem oldu- ğunu nazarı itibara aldım. Bunun içindir ki, kira- lık evler çok katlı olmamak ve çocukların ser- bestçe neşvünema bulabilecekleri bir bahçe ile çevrelenmiş olmalıdır. Hattâ oturma ve yatak oda- ları dahi karanlık bir koridora açılmamalı, kol- lektif evlerde çocukların neşeli bir atmosfer için- de eğitimini sağhyabılecek aydınlık ve ferah dai-
(Baş tarafı 178 inci sayfada.)
onun kalbinde en lüks bir ev kadar yer alacaktır.
Mimarın estetik ile konforu birleştirmesi, cephe tertiplemesi ve odaları müşterisinin kullanışına göre hazırlaması gerekmektedir. Malsahibinin itiyatlarını tahmin etmek ve gündelik hayata en uygun hacimleri bulmak için, o tecrübeleriyle, ka- rakterlerin psikolojisini elde etmelidir.
Mimar aile vahdetinin bilvasıta yapıcısıdır. Ai- le ikametgâhını bazılarının meşguliyetleri, bazı- larının istirahat ve eğlencelerinin doğru bir deva- mı haline sokar. Ailenin gelişeceğini göz önünde tutarak, plânların arızî olarak genişleme imkânla- rını nazarı itibare alır. Çocukların rahat etmeleri, çalışmalarını mümkün kılacak atölye ve oyun sa- lonu gibi yerler için saha ayrılması üzerinde mal- sahibini teşvik eder, aynı zamanda bunların oyna- maları, koşmaları için düşünülmüş bir bahçe ile onlara, tahayyül edilen yeşil sahayı sağlar.
Mimarın birinci vasfı olan müstakim oluşu, müşterisinin bu işe tahsis edebileceği parayı iyi idare etmeğe zorlar, gelirine göre çok masrafı mu- cip inşaata girişmekten vazgeçirir, ilerdeki mas- raflara karşı müteyakkız olmasını, ikaz; çalışma-
Y. Mimar Fasih Metigil, Demirtaş Kamçıl, Rah- mi Bediz, Nihat Ziya Ülken.
Y. Mühendis Mimar Orhan Bozkurt, Y. Mimar Muhittin Binan, Y. Müh. M. Gazanfer Beken, Y. Müh. Mi. Orhan Bolak.
Sedat Eldem, Emin Onat, Asım Kendi.
Y. Mimar Muhlis Türkmen, Suha Toner, Fazıl Tuncalı, Affan Kırımlı, Muhteşem Giray.
Sedat Eldem, Emin Onat.
Y. Mühendis, Mi. Enver Tokay, Ali Kızıltan.
Y. Mimar H. Kemalî Söylemezoğlu, Y. Mühen- dis Mimar Mukbil Gökdoğan, Y. Mimar Hari- ka Söylemezoğlu.
reler teşkil etmeğe doğru gidilmelidir.
BELEDİYECİLİK KONGRESİ Bugünkü toplantıda görüşülecek meseleler
Ankara — Bugün şehrimizde vur d belediyele- rinin dörtte üçünü şümulüne alan Türk belediye- cilik derneğinin üçüncü kongresi toplanacaktır.
Yüz kadar belediye başkanı, belediyelerini bizzat temsil etmekte, bir o kadarı da Milletvekilleri ta- rafından temsil edilmektedir.
Kongrede başlıca 3 mevzu konuşulacaktır : 1 — Belediye gelirleri kanunundan alman netice- ler; 2 — Bina yapımını teşvik için tedbirler, 3 — Taşıt kazaları ve seyrüsefer meseleleri.
larm kusursuz icrası için nezaret, müdafaa ve tav- siyelerde bulunur. Zaten çok kerre en ağır vazife- si, müteahhit ile malsahibi menfaatlerinin çarpış- tığı yerlerde hakem olup onları uzlaştırmaktır.
Bu son senelerde, gayrı menkûl şirketleri, mi- marın yerine geçmektedir. Bu inşaat teşebbüsleri, sermayeye büyük ümidler vaad eden, seri halinde inşaatın sağladığı menfaatler sayesinde, mantar gibi türemede ve gene aynı şekilde kaybolmakta- dır. Bunlar kendi iflâslariyle beraber müşterileri- ni de sürüklemektedirler, netice olarak müracaat edilen gene mimar olmaktadır. Şantiyede yapılan herşeyden mimar mes'uldür, malzemeleri o kont- rol etmeli, binada malzemeyi en makûl yere tahsis etmeli ve herşeyi neticeye uygun olarak sevk et- melidir.
Eskiden zamana galebe çalmak üzere sağlam ikâmetgâhları inşa eden mimarın şantiyeye sık sık gelmesi sayesinde, binalar bugünde taş duvar ya- taklarından çatı mahyasına kadar bir inşaat müte- canisliğini muhafaza etmektedir.
(Bu makale, ? 945 senesinde Bruxelles'de Char- les Dessart yayınevi tarafından bastırılan, Robert SCHUİTEN'nin yazdığı «Concevoir sa maison» ad- lı eserin 49 ilâ 51 inci sayfalarından tercüme edil- miştir.)
Mansion
»
1)
>J
)) ))
