(*) Uzm. Dr., S.B. Beyoglu Göz Egitim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹stanbul (**) Doç. Dr., S.B. Beyoglu Göz Egitim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹stanbul (***) Asist. Dr., S.B. Beyoglu Göz Egitim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹stanbul
(****) Prof. Dr., S.B. Beyoglu Göz Egitim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹stanbul, Klinik fiefi Yaz›flma adresi: Bahçeflehir 2. K›s›m Mah. Banu Evleri Sitesi. Safir 9 Bahçeflehir,
34534 B.Çekmece / ‹stanbul E-posta: drmcakir@hotmail.com
Yafla Bagl› Maküla Dejenerasyonuna Bagl› Subretinal Koroidal Neovasküler Membranlar›n Tedavisinde Tek Bafl›na
veya ‹ntravitreal Triamsinolonla Kombine Yap›lan Oküler Fotodinamik Tedavinin Karfl›laflt›rmas›
Mehmet Çak›r (*), Osman Çekiç (**), Nefle Molla (***), fiükrü Bayraktar (**), Ömer Faruk Y›lmaz (****)
ÖZET
Amaç: Yafla bagl› maküla dejenerasyonu (YBMD) sonucu oluflan subretinal koroidal neo- vasküler membran (SKNM) tedavisinde, oküler fotodinamik tedavi (FDT) ve kombine FDT- intravitreal triamsinolon asetonit (‹VTA) tedavisi yöntemlerinin etkinliginin görme keskinligi ve tedavi s›kl›g› ile degerlendirilmesi.
Gereç ve Yöntem: Bu çal›flmaya yafla bagl› maküla dejenerasyonuna bagl› olarak geliflen SKNM sebebiyle tek bafl›na FDT (1. grup, n=44) ya da kombine FDT ve 4mg ‹VTA (2. grup, n=20) yap›lan 51 hastan›n 64 gözü al›nm›flt›r. Her iki tedavi grubunun fonksiyonel etkinligi için görme keskinlikleri ölçülmüfl ve karfl›laflt›r›lm›flt›r. ‹statistik karfl›laflt›rmalar için logMAR gör- me keskinlikleri kullan›lm›flt›r. Ayr›ca gruplar aras›nda tedavi s›kl›g› degerlendirilmifltir.
Bulgular: Her iki grup birlikte ele al›nd›g›nda yafl ortalamas› 72 y›l (yafl aral›g›, 52-85) olup ortalama takip süresi 8.5 ayd› (en az 3, en fazla 27 ay). SKNM'ler 27'si (%42) klasik, 34'ü (%53) gizli ve 3'ü (%5) minimal klasik olarak s›n›fland›r›ld›. 1. grupta, bafllang›ç logMAR gör- me keskinligi (1.04 ± 0.09, ortalama ± SEM) ile son takipteki görme keskinligi (1.05 ± 0.07) aras›nda bir fark görülmedi (P=0.80). 2. gruptaki bafllang›ç görme keskinligi de (0.98 ± 0.08) son takipte artmad› (1.05 ± 0.15, P=0.60). Gruplar ortalama FDT say›s› aç›s›ndan k›yasland›g›n- da 1.grupta uygulanan ortalama FDT say›s› 1.9 ± 0.1 iken 2. grupta uygulanan ortalama FDT say›s› 1.4 ± 0.1 idi. ‹ki grup aras›nda fark anlaml›yd› (P=0.01).
Tart›flma: SKNM'li gözlerde, FDT ve kombine FDT-‹VTA tedavileri ortalama 8.5 ayl›k takipte benzer görsel sonuçlar vermektedir. Fakat kombine tedavinin yeniden tedavi s›kl›g›n›
azaltabilecegi göz önüne al›nabilir.
Anahtar Kelimeler: Fotodinamik tedavi, intravitreal triamsinolon, subretinal koroidal neo- vasküler membran, yafla bagl› maküla dejenerasyonu
SUMMARY
Photodynamic Therapy Versus Combined Photodynamic Therapy - Intravitreal Triamcinolone Acetonide in Treatment of Subretinal Neovascular Membrane
Associated with Age-related Macular Degeneration
Purpose: To evaluate the efficacy of ocular photodynamic therapy (PDT) and combined PDT-intravitreal triamcinolone acetonide (IVTA) in the treatment of subretinal neovascular
Mecmuaya Gelifl Tarihi: 15.01.2008 Düzeltmeden Gelifl Tarihi: 27.03.2008 Kabul Tarihi: 04.04.2008
G‹R‹fi
Subretinal koroidal neovasküler membran (SKNM), koriokapillaris tabakas›ndan köken al›p çeflitli sebeplerle oluflan Bruch membran çatlaklar›ndan geçerek retina pigment epitel (RPE) alt› ya da retina alt› boflluklara uza- nan fibrovasküler bir dokudur. SKNM, retina içi ve reti- na alt›nda s›v› birikimi, kanamalar, lipid eksudasyonu ile birlikte seyretmekte ve nihayetinde fibrozisle sonuçlana- rak geri dönüflümsüz görme kayb› oluflturabilimektedir.
SKNM'nin en s›k sebebi yafla bagl› maküla dejeneresyo- nudur (YBMD). Daha nadir olarak yüksek miyopi, anji- oid streak, travmatik koroid rüptürü, uygunsuz laser, oküler histoplasmozis sendromu ve idiopatik kaynakl›d›r (1).
YBMD geliflmifl ülkelerde körlügün en s›k sebe- bidir. YBMD'lrin %80'i neovasküler olmayan tip (kuru tip) fleklinde görülürken %20'si de eksudatif tip fleklin- dedir.
YBMD'ye bagl› SKNM'de Verteporfin ile yap›lan oküler fotodinamik tedavi (FDT) TAP çal›flmas›nda kla- sik tipteki membranlarda etkin oldugu ilk defa gösteril- dikten sonra kullan›m› tüm dünyada yayg›nlaflm›flt›r (2).
FDT'nin seçilmifl vakalarda plasebodan daha etkili bulunmas›na ragmen, s›k tekrar gerektirdigi ve görme ar- t›fl›na etkisi s›n›rl› oldugu için daha iyi tedavi yöntemleri- nin bulunabilmesi amac›yla araflt›rmalar halen devam et- mektedir (3). SKNM için deneme aflamas›ndaki tedavi ajanlar›ndan birisi intravitreal triamsinolon asetonid (‹V- TA) olup, bu ilac›n antienflamatuar ve antianjiojenik
etkisi bulunmaktad›r (4,5). Bu yüzden, FDT'yi ‹VTA injeksiyonu ile kombine etme fikri ortaya at›lm›flt›r: Bu amaçla Spaide ve ark. YBMD'ye bagl› SKNM'de FDT'den hemen sonra ‹VTA uygulamas›n›n etkinligini göstermifller ve bunun ilk tedavide uygulanmas›n› öner- mifllerdir (6).
Bu çal›flmada, YBMD'ye bagl› SKNM bulunan gözlerde oküler FDT ve kombine FDT-‹VTA tedavi yöntemlerinin etkinligi görme keskinligi ve tedavi s›kl›g›
aç›s›ndan degerlendirilmifltir.
GEREÇ ve YÖNTEM
YBMD'ye bagl› SKNM tedavisi için tek bafl›na FDT uygulanan (1.grup, n=44) ya da kombine FDT-‹V- TA uygulanan (2.grup, n=20) 51 hastan›n 64 gözünün kay›tlar› geriye dönük olarak degerlendirildi. Her iki te- davi grubunun fonksiyonel etkinligi için görme keskin- likleri Snellen efleliyle ölçüldü. ‹statistiksel ölçümler için logMAR görme keskinligi efldegerleri kullan›ld›.
Takiplerde görme keskinliginde art›fl ya da azalma için en az 2 s›ra fark kabul edildi. Tedavi öncesi tüm hastala- ra rutin göz muayenesi yap›ld›. Hastalara tedavi öncesi floresein anjiografisi (FA) ve renkli fundus fotograf› çe- kilerek lezyon boyutu ölçüldü. Gerekli olgulara indosi- yanin yeflili anjiografisi ve optik koherens tomografi (OKT) çekildi.
Verteporfin (Visudyne® 25 mg, Novartis) ile uygu- lanan FDT'de hastan›n vücut yüzey alan›na göre metre membrane (SRNM) due to age-related macular degeneration (AMD) in terms of visual acu- ity changes and retreatment rates.
Materials and Methods: A total of 64 eyes of 51 patients with SRNM due to age related macular degeneration (AMD) were treated with PDT alone (1st group, n=44) or combined PDT- 4 mg IVTA (2nd group, n=20). Functional outcome was evaluated by comparing visual acuitiy in both groups. LogMAR visual acuity was used for statistical analysis. Retreatment ra- tes were also evaluated.
Results: The mean age was 72 years (range 52 to 85 years), and the mean follow-up period was 8.5 months (range 3 to 27 months). Of 64 eyes, 27 (42%) were classified as classic, 34 (53%) as occult and 3 (5%) as minimally classic. In 1st group no significant change was noted between initial (1.04 ± 0.09, mean ± SEM) and final (1.05 ± 0.07) logMAR visual acuity (P=
0.80). Likewise, initial visual acuity (0.98 ± 0.08) did not improve in the 2nd group in last exa- mination (1.05 ± 0.15, P=0.60). Average PDT rate was 1.9 ± 0.1 in the 1st group, 1.4 ± 0.1 in the 2nd group (P=0.01).
Conclusion: Visual outcomes of PDT and combined PDT-IVTA in the treatment of SRNM were found similar at a mean follow up of 8.5 months. However, it should be kept in mind that retreatement rate is less in combined group.
Key Words: Photodynamic therapy, intravitreal triamcinolone, subretinal choroidal neo- vascular membrane, age-related macular degeneration
kareye 2 mg düflecek flekilde distile su ile kar›flm›fl çö- zelti %5 dekstroz ile 30 cc'ye tamamland›ktan sonra an- tekübital venden 10 dakikada gidecek flekilde verildi.
Bafllang›ç süresinden 15 dakika sonra kontakt maküla lensi kullanarak lezyon üzerine 83 saniye boyunca 689 nm dalga boyunda, 50 J/cm2 diyot laser uyguland›. Spot büyüklügü lezyonun en büyük lineer çap›na 1000 µm eklenerek hesapland›. Kombine FDT-‹VTA uygulanan olgulara FDT'den ortalama 1 hafta önce steril koflullarda 0.1ml 4 mg triamsinolon asetonit limbustan 3-4 mm me- safeden alt temporal kadrandan intravitreal olarak uygu- land›. Uygulamadan 1 gün ve 1 hafta sonra hastalar göz içi bas›nç ölçümü için kontrole çag›r›ld›. Birinci ay kont- rolünde hastalar›n en iyi düzeltilmifl görme keskinlikleri ve göz içi bas›nçlar› degerlendirilip göz dibi bulgular›
kaydedildi. Daha sonraki takipler üçer ay ara ile yap›ld›.
Kontrollerde çekilen FA ve OKT'ye göre membranda kaçak ve aktivasyon oldugu düflünülen hastalara FDT tekrarland›.
Hasta kay›tlar› iki gruba ayr›larak incelendi. Birinci grupta sadece FDT uygulananlar ve 2. grupta FDT-‹V- TA uygulananlar›n sonuçlar› karfl›laflt›r›ld›.
‹statistiksel analizler için student-t testi ve ki-kare testinden yararlan›ld›. ‹statistik ölçümler için logMAR görme keskinlikleri kullan›ld›.
SONUÇLAR
Her iki grup birlikte ele al›nd›g›nda yafl ortalamas›
72 y›l (yafl aral›g›, 52-85) olup ortalama takip süresi 8.5 ayd› (en az 3, en fazla 27 ay). 51 hastan›n 38'i erkek, 13'ü kad›nd›. Ortalama takip süresi 1.grupta 9.0 ± 0.9 ay (ortalama ± SEM), 2. grupta 7.4 ± 0.9 ay olup aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlams›zd› (P=0.22).
Tüm gruplarda SKNM'ler 27'si (%42) klasik yada bask›n klasik, 34'ü (%53) gizli ve 3'ü (%5) minimal kla- sik olarak s›n›fland›r›ld›.
Bafllang›ç logMAR görme keskinlikleri her iki grupta (1.04± 0.09 ve 0.98 ± 0.08) benzerdi (P=0.64). 1.
grupta, FDT öncesi görme keskinligi ile son takipteki görme keskinligi (1.05 ± 0.07) aras›nda bir fark gö- rülmedi (P=0.80). 2. gruptaki bafllang›ç görme keskinligi de son takipte artmad› (1.05 ± 0.15, P=0.60). 1. grupta 35 gözde (%79.5) Snellen görme keskinligi s›ras›nda sta- bilite yada art›fl elde edildi, 9 gözde (%20.5) ise Snellen eflelinde 2 ve daha fazla s›ra düflme oldu. 2. grupta 17 gözde (%85) görme keskinliginde stabilite ya da art›fl saptan›rken 3 gözde (%15) Snellen eflelinde 2 ve daha fazla s›ra düflme oldu. ‹ki grup aras›nda anlaml› fark sap- tanmad› (P=0.26). 1.grupta görme keskinliginde orta- lama fark -0.02 Snellen efleli iken 2.grupta +0.03 Snel-
len efleliydi (P=0.13). fiekil 1'de her iki grupta görme keskinliklerindeki degiflikler gösterilmifltir.
Gruplar ortalama FDT say›s› aç›s›ndan k›yasland›- g›nda 1.grupta uygulanan ortalama FDT say›s› 1.9 ± 0.1 iken 2. grupta uygulanan ortalama FDT say›s› 1.4 ± 0.1 idi. ‹ki grup aras›nda fark anlaml›yd› (P=0.01) (fiekil 2).
Sadece FDT uygulanan ve 2 y›l takip edilen bir ol- gunun tedavi öncesi ve sonras› FA görüntüleri resim 1'de gösterilmifltir.
fiekil 1. Gruplara göre tedavi öncesi ve tedavi sonras›
son kontrolde görme keskinligi degiflimi
fiekil 2. Gruplara göre tedavi s›kl›g› dag›l›m›
Kombine FDT ve ‹VTA yap›lan resim 1'deki hasta- n›n SKNM geliflen diger gözünün tedavi öncesi ve son- ras› FA görüntüleri resim 2'de gösterilmifltir. YBMD'ye
bagl› gizli SKNM geliflen baflka bir olgunun kombine FDT ve ‹VTA öncesi ve sonras› FA ve OKT bulgular›
resim 3'de gösterilmifltir.
Resim 1. Sadece FDT uygulanan YBMD ve klasik SKNM'l› bir olguda FDT öncesi ve sonras› FA görüntüleri.
1a. FDT öncesi, görme keskinligi 0.1, 1b. FDT sonras› 1. haftada görme keskinligi 0.2, membrandan s›z›nt› ve kaçak kaybolmufl ve koroidal hipoflöresans mevcut. 1c. FDT sonras› 3. ay, nüks SKNM mevcut, görme keskinligi 0.05.
1d. 2 y›l sonunda ve toplam 3 FDT uygulad›ktan sonra skarl› membran mevcut, kaçak yok ve görme keskinligi 0.03.
‹VTA enjekte edilen gruptaki hiçbir hastada endof- talmi tespit edilmedi. FDT'de verteporfin infüzyonu esnas›nda enjeksiyon yerine ait komplikasyona rastlan- mad›.
TARTIfiMA
YBMD'ye bagl› SKNM'de verteporfin kullan›larak FDT uygulanmas› Nisan 2000 tarihinde FDA onay› ala- rak uygulamaya girmifltir. YBMD ve YBMD-d›fl›
Resim 2. Bir önceki olgunun takiplerinde soldan 22 ay sonra sagda klasik KNV geliflen ve tedavide kombine FDT ve
‹VTA uygulanan diger gözü. 2a. SKNM geliflmeden önce, görme keskinligi 0.6. 2b. 3 ayd›r sag görmesi azalm›fl, klasik SKNM; görme keskinligi 0.2. 2c. Kombine FDT ve ‹VTA sonras› 3. ay, nüks SKNM mevcut, görme keskinligi 0.1.
2d. 9 ay sonra ve toplam 3 FDT ve ‹VTA uygulad›ktan sonra skarl› membran görülmekte, kaçak yok ve görme keskinligi 0.05.
SKNM'lerde etkinligi bir çok çaliflmada kan›tlan- m›flt›r (2,7-21). TAP çal›flmas›nda klasik tip lezyonlarda FDT tedavisi alan hastalar›n %59'unda 3 s›radan az ka- y›p gözlenirken kontrol grubunun sadece %39'unda 3 s›- radan az kay›p olmufl, digerlerinde görmeler progresif olarak azalm›flt›r (2). Ayn› flekilde VIP çal›flmas›nda da gizli tip SKNM'de %51 oran›nda görme keskinliginde stabiliteye ulafl›lm›flt›r (7). Bardak ve ark. yapt›g› çal›fl- mada 78 gözde %18 oranda görme keskinliginde en az bir s›ra art›fl saptan›rken %30 gözde görmede degifliklik olmam›flt›r, fakat %52 gözde görmede azalma bildirmifl-
lerdir (22). FDT'ye ragmen görme keskinligi düflmeye devam eden hastalar için ve nüks sebebiyle tekrarlanan FDT seanslar›n› azaltmak, böylece doku düzeyinde hasa- r› azaltmak ve maliyeti düflürmek için ek tedavi yöntem- leri araflt›r›lmaya bafllanm›flt›r. Bu sebeple SKNM fizyo- patolojisinde önemli rol oynad›g› duflünülen anjiojenik faktörler hedef al›nm›flt›r (23,24).
‹VTA tek bafl›na SKNM tedavisinde oldukça s›n›rl›
kalmaktad›r (25,26). Deneysel çal›flmalar FDT ile kom- bine uyguland›g›nda FDT'den hemen sonra bafllayan da- Resim 3. Kombine FDT ve ‹VTA uygulanan YBMD ve gizli SKNM olan olgunun tedavi öncesi ve 6 ay sonraki FA ve
OKT bulgular› 3a. FDT öncesi FA, görme keskinligi 0.1, 3b. FDT öncesi OKT, subretinal s›v› mevcut.
3c. Kombine tedavi sonras› 6. ay FA, görme keskinligi 0.5. 3d. Tedavi sonras› OKT, subretinal s›v› çekilmifl.
mar t›kanmas› ve bunun sonucunda oluflan yayg›n RPE iskemisi ve oksidatif stres ile geliflen enflamatuar olay- lar›n etkisini azaltt›g›n› göstermifltir (27,28). Enflamas- yon ile RPE'den vasküler endotelyal büyüme faktörü (VEGF) ve diger enflamatuar mediatörlerin sal›n›m› art- t›g›ndan kan retina barieri bozulmaktad›r, bu da FDT sonras› erken dönemde retina içi ve retina alt› s›v› art›fl›n›
aç›klamaktad›r. FDT'nin seçici endotel hasar› ve neovas- küler yap›daki damar oklüzyonu hastal›g›n altta yatan anjiojenik stimulusunu ortadan kald›rmamaktad›r.
SKNM'›n patofizyolojisini inceleyen çal›flmalarda enfla- matuar ve oksidatif olaylar›n rol ald›g›, ve bu olaylar so- nucunda anjiojenik faktörlerin art›p antianjiojenik fak- törlerin azald›g› gösterilmifltir (27-29). Steroidlerin, yeni oluflan damarlardan eksudasyonu azaltan, enflamatuar stimulusu ortadan kald›ran ve kan retina barierini stabi- lize eden anti-anjiojenik, anti-fibrotik ve anti-enflama- tuar etkileri bilinmektedir. Birçok çal›flmada kombine FDT-‹VTA'n›n SKNM tedavisinde etkinligi araflt›r›lm›fl- t›r (6,30-35).
Bizim çal›flmam›zda her iki grup birlikte ele al›nd›- g›nda, bafllang›ç logMAR görme keskinligi ile son gör- me keskinli aras›nda ortalama 8.5 ayl›k takipte fark sap- tanmad›. Gruplar ayr› ayr› incelendiginde sadece FDT alan yada kombine FDT-‹VTA tedavisi alan gruplarda da bafllang›ç ve son görme keskinlikleri aras›nda fark yoktu. Ayr›ca her iki grubun son görme keskinlikleri de benzerdi. Her iki grupta görme keskinliklerinde stabili- teye büyük oranda ulafl›ld› (1.grupta %79.5 ve 2. Grupta
%85). ‹ki ve daha fazla Snellen s›ras›nda art›fl 2.grupta (%25) 1. gruptan (%11) daha fazlayd›.
Spaide ve ark. kombine FDT-‹VTA tedavisi uygu- lad›klar› hastalarda görme keskinliklerinde ortalama ar- t›fl 6 ve 12 ayl›k takiplerinde 2.4 ve 2.5 Snellen s›ras›
olarak buldular (6). Augustin ve arkadafllar›n›n yapt›g›
çal›flmada ise bu oran 1.22 idi (27). Kumar ve ark. 19 hastada (%82) görme keskinliginde degiflim saptamaz- ken, 2 hastada (%9) 2 s›ra ve üstünde art›fl, 2 hastada da (%2) 2 s›ra ve üstünde azalma kaydettiler (34). Baflka bir çal›flmada 25 mg ‹VTA ile kombine uygulanan FDT, standart FDT'ye göre görme keskinliginde daha fazla düzelmeye sebep olmufl ve yeniden tedavi oran› ‹VTA ile kombine olan grupta daha az oldugu görülmüfltür (32). Bizim çal›flmam›zda görme keskinligi sonucu aç›- s›ndan her iki grupta fark olmamas›na ragmen, kombine tedavinin sadece FDT'ye üstünlügünün uygulanan FDT say›s›n› düflürmesi oldugu görüldü. 1. grupta ortalama FDT say›s› 1.9 iken 2.grupta 1.4 idi. Kombine FDT-‹V- TA ile yap›lan çal›flmalarda 12 ayl›k takipte bu oran 1.21-2.57 aras›nda bulunmufltur (16-19). Benzer bir fle- kilde Ergun ve ark. 4 mg ‹VTA ile yap›lan kombine FDT tedavisinin standart FDT'ye göre görme sonuçlar›n›
lar›n› iyilefltirmedigi fakat yeniden tedavi s›kl›g›n› azaltt›- g›n› bildirmifltir (33).
Sonuç olarak, ‹VTA ile kombine FDT uygulamas›- n›n, standart FDT'ye göre görme sonuçlar›nda ilave bir art›fla sebep olmad›g› kanaatindeyiz. Fakat kombine te- davinin yeniden tedavi s›kl›g›n› azaltabilecegi göz önüne al›nabilir. Yine de daha kesin sonuç alabilmek için daha fazla hasta gruplar›n› içeren kontrollü, prospektif çal›fl- malara ihtiyaç vard›r.
KAYNAKLAR
1. Bressler NM, Bressler SB, Fine SL. Neovascular (exuda- tive) age-related macular degeneration. In Retina, Vol 3 Medical Retina. Ryan SJ.Eds. Philadelphia. Mosby comp.
2006;1075-1089.
2. Treatment of Age-related Macular Degeneration With Photodynamic Therapy (TAP) Study Group, Photodyna- mic therapy of subfoveal choroidal neovascularization in age-related macular degeneration with verteporfin: two- year results of 2 randomized clinical trials. TAP report no. 2. Arch Ophthalmol 2001;119:198-207.
3. Sternberg P, Lewis H. Photodynamic therapy for age-re- lated macular degeneration: acandid apprasial. A m J Ophthalmol 2004;137:483-485.
4. Ishibashi T, M iki K, Sorgente N, et al. Effects of intravit- real administration of steroids on experimental subretinal neovascularization in subhuman primate. Arch Ophthal- mol 1985;103:708-711.
5. Gillies MC, Simpson JM, Lou W, et al. A randomized clinical trial of single dose of intravitreal triamcinolone acetonide for neovascular age-related macular degenerati- on: one-year results. Arch Ophthalmol 2003;121:667- 673.
6. Spaide RF, Sorenson J, Maranan L. Combined photody- namic therapy with verteporfin and intravitreal triamcino- lone acetonide for choroidal neovascularization. Am J Ophthalmol 2003;110:1517-1525.
7. Verteporfin in Photodynamic Therapy (VIP) Study Gro- up. Photodynamic therapy of subfoveal choroidal neovas- cularization in age-related macular degeneration: two-ye- ar results of a randomized clinical trial including lesions with occult with no classic choroidal neovascularization.
VIP report no. 2. Am J Ophthalmol 2001;131:541-560.
8. Verteporfin in Photodynamic Ther apy (VIP) Study Gro- up. Photodynamic therapy of subfoveal choroidal neovas- cularization in pathologic myopia: with verteporfin: One- year results of a randomized clinical trial. VIP report no.
1. Ophthalmology 2001;108:841-852.
9. Krebs I, Binder S, Stolba U, et al. Choroidal neovascula- rization in pathologic myopia: three-year results after photodynamic therapy. A m J Ophtalmol 2005;140:416- 425.
10. Verteporfin in Ocular Histoplasmosis (VOH) Study Gro- up. Photodynamic therapy of subfoveal choroidal neovas- cularization with vertoporfin in ocular histoplasmosis
syndrome one-year results of an uncontrolled, prospecti- ve case series. Ophthalmology 2002;109:1499-1505.
11. Karaçorlu M, Karaçorlu S, Bürümcek E, Özdemir H. Y a- fla bagl› makula dejenerasyonunda fotodinamik tedavi uy- gulamas›n›n klasik koroid neovaskularizasyonlu olgular ile klasik+gizli koroid neovaskularizasyonlu olgulardaki 6 ayl›k takip sonuçlar›. Türk Oftalmoloji Gazetesi 2002;
32:832-837.
12. Karaçorlu S, Özdemir H, Karaçorlu M. Patolojik miyopi- ye bagl› subfoveal koroid neovaskülarizasyonu olgular›n- da fotodinamik tedavi. Türk Oftalmoloji Gazetesi 2002;
32:769-774.
13. Karaçorlu M, Karaçorlu S, Özdemir H. Klasik koroid ne- ovaskülarizasyonlu ve gizli koroid neovaskülerizasyonlu yafla bagl› makula dejenerasyonu olgular›ndaki fotodina- mik tedavi uygulamas›n›n 12 ayl›k takip sonuçlar›. Retina- Vitreus 2003;11:13-18.
14. Yetik H, Müftüoglu G, Akar S, ve ark. Oküler fotodina- mik tedavide 24 ayl›k sonuçlar›m›z. Retina-Vitreus 2005;13:173-178.
15. Akar S. Koroid neovaskülarizasyonlar›n›n tedavisinde fo- todinamik tedavi. Retina-Vitreus 2005;13:9-12.
16. Sönmez K, Atmaca LS. Yafla bagl› makula dejeneresans›- n›n tedavisinde yenilikler. Türkiye Klinikleri Cerrahi T›p Bilimleri 2006;2:38-47.
17. Mentefl J. Fotodinamik tedavi. Türkiye Klinikleri Cerrahi T›p Bilimleri 2006;2:30-37.
18. Koçak N, Karahan E, Öner FH, ve ark. Anjioid streaks'e bagl› geliflen koroid neovaskülarizasyonunda argon lazer fotokoagülasyon ve fotodinamik tedavi sonuçlar›. Retina- Vitreus 2006;14:263-268.
19. Altan T, K apran Z, Yalç›n O, ve ark. Yafla bagl› maküla dejenerasyonunda subfoveal koroidal neovaskülarizasyo- nun verteporfin ile fotodinamik tedavisinin orta ve uzun dönem sonuçlar›. Retina-Vitreus 2006;14:169-174.
20. Atsam N, Özmert E, Bat›oglu F. Yafla bagl› maküla deje- neresansl› retinal anjiomatöz proliferasyon ve polipoidal koroidal vaskülopati olgular›nda fotodinamik/kombine te- davi sonuçlar›. Retina-Vitreus 2007;15:81-86.
21. Öner A, Özk›r›fl A, Karaküçük S, ve ark. Fotodinamik te- davide 18 ayl›k sonuçlar›m›z. Erciyes T›p Dergisi 2007;29:35-39.
22. Bardak Y, Çekiç O, T›g fi, Kendir F. Subfoveal koroid neovaskularizasyonlu yafla bagl› maküla dejenerasyonun- da oküler fotodinamik tedavi sonuçlar›m›z. Türk Oftalmo- loji Gazetesi 2007;37:447-452.
23. Ishibashi T, Hata Y, Yoshikawa H, et al. Expression of vascular endothelial growth factor in experimental choro- idal neovascularization. Graefes Arch Clin Exp Ophthal- mol 1997;235:159-167.
24. Cui JZ, Kimura H, Spee C, et al. Natural history of cho- roidal neovascularization induced by vascular endothelial growth factor in the primate. Graefes Arch Clin Exp Oph- thalmol 2000;238:326-333.
25. Challa JK, Gillies MC, Penfold PL, et al. Exudative ma- cular degeneration and intravitreal triamcinolone: 18 month follow-up. Aust N Z J Ophtalmol 1998;26:277- 281.
26. Gillies MC, Simson JM, Billson FA, et al. Safety of an intravitreal injection of triamcinolone: results from a ran- domized clinical trial. Arch Ophtalmol 2004;122:336- 340.
27. Augustin A J, Schmidt-Erfurth U. Vertoporfin therapy and triamcinolone acetonide: convergent modes of action for treatment of neovascular age related macular degenerati- on. Eur J Ophtalmology 2006;16:824-834.
28. Michels S, Schmidt-Erfurth U. Sequence of early vascu- lar events after photodynamic therapy. I nvest Ophthalmol Vis Sci 2003;44:2147-2154.
29. Schmidt-Erfurth U, Schlotzer-Schrehard U, Cursiefen C, et al. Influence of photodynamic therapy on expression of vascular endothelial growth factor (VEGF), VEGF recep- tor 3, and pigment epithelium-derived factor. Invest Oph- thalmol Vis Sci 2003;44:4473-4480.
30. Ruiz-Moreno JM, Montero JA, Bar ile S, Zarbin MA.
Photodynamic therapy and high-dose intravitreal triamci- nolone to treat exudative age-related macular degenerati- on: 1-year outcome. Retina 2006;26:602-612.
31. Spaide RF, Sorenson J, Maranan L. Photodynamic the- rapy with verteporfin combined with intravitreal injection of triamcinolone acetonide for choroidal neovasculariza- tion. Ophthalmology 2005;112:301-304.
32. Augustin AJ, Schmidt-Erfurth U. Verteporfin and intra- vitreal triamcinolone acetonide combination therapy for occult choroidal neovascularization in age-related macu- lar degeneration. Am J Ophthalmol 2006;141:638-645.
33. Ergun E, Maar N, Ansari-Shahrezaei S, et al. Photodyna- mic therapy with verteporfin and intravitreal triamcinolo- ne acetonide in the treatment of neovascular age-related macular degeneration. Am J Ophthalmol 2006;142:10-16.
34. Kumar A, Sinha S, Kumar V. Visual acuity and contrast sensitivity outcomes in Indian eyes undergoing photody- namic therapy w ith intravitreal injection of triamcinolone acetonide in age-related macular degeneration. Indian Jo- urnal of Ophtalmolgy 2007;55:207-211.
35. Rechtman E, Danis RP, Pratt LM, H arris A. Intravitreal triamcinolone with photodynamic therapy for subfoveal choroidal neovascularisation in age related macular dege- neration. Br J Ophthalmol 2004;88:344-347.
