ÖĞRETİM İLKE VE
YÖNTEMLERİ
ÜST DÜZEY DÜŞÜNME
BECERİLERİ VE ÖĞRETİMİ
İçindekiler
Düşünme nedir?
Üst düzey düşünme nedir?
Üst Düzey Düşünme Becerililerinin Öğretimi ve Öğretmen
Eleştirel düşünme ve öğretimi
Yansıtıcı düşünme ve öğretimi
Yaratıcı düşünme ve öğretimi
Analitik düşünme ve öğretimi
Sistemli düşünme
Derinlemesine düşünme
Tümdengelim ve tüme varım düşünme
Yansıtıcı Düşünme ve Öğretimi
Yansıtıcı düşüncede, zihnin bir probleme odaklanmasıyla düşünce bilinçli ve aktif bir sürece girer.
.
Yansıtıcı düşünce uygulamacıların pratik sorunlarıyla ilgilenen, bunlara uygun ve gerçekçi çözümler
üretmeye çalışan etkin, amaçlı ve istikrarlı düşünme sürecidir.
Yansıtıcı Düşünme ve Öğretimi
Dewey (1957), yansıtıcı düşünmeyi dört boyutta ele alınmaktadır (akt. Karadağ, 2010):
1. Yansıtıcı düşünmede görüşler arasında anlamlı ilişkilere dayanan bir ardışıklık vardır. Bir görüş kendinden önceki görüşe dayanır ve kendinden sonraki görüşün uygunluğunu belirler.
2. Yansıtıcı düşünmede olgu ve olayların temeli duygular ve inançlardır.
3. Yansıtıcı düşünmede inancın dayanak noktası bulgulardır. Bu bulgulara göre düşünceler uygun olup olmama koşuluna göre kabul veya reddedilir.
4. Yansıtıcı düşünme, karşılaşılan problemi çözmeye dayanan bir araştırma sürecidir.
.
Yansıtıcı Düşünme ve Öğretimi
Yansıtıcı düşünme bireyin olumlu ve olumsuz durumları ortaya çıkartmaya ve
sorunları çözmeye yönelik düşünme süreci olarak da tanımlanmaktadır. Aşağıda üç farklı yansıtma alandan bahsedilmektedir:
Teknik alanda yansıtma: Ölçülebilen sonuçlar üzerinde durulan yansıtma alanıdır.
Çözüm yolları uygulanması önemli olduğu için belirlenen çözüm yollarının uygulanmasına izin verilmelidir.
Uygulamalı alanda yansıtma: Birey hedef ve davranışlara ulaşılıp ulaşılmamasını, bunların nedenlerini anlamak için davranışları çözümler, öğrenmeyi etkileyen dış uyarıcılara karşı bilgi verir.
Eleştirel alanda yansıtma: Birey, öğrenme sürecini etik açıdan ele alarak değerlendirir.
.
Yansıtıcı Düşünme ve Öğretimi
Yansıtıcı düşünen öğretmenin özelliklerini aşağıdaki gibi sırlamak mümkündür:
Öğretimi üzerinde amaçlı olarak düşünür ve yansıtma yapar. Yaptığı davranışlara ilişkin yorumda bulunur. Davranış hakkında neden ve hangi yolla daha uygun
olacağını vb. düşünür.
Sorunlara ve olaylara değişik bakış açılarıyla yaklaşır. Herhangi bir görüşü kanıt göstererek destekler ya da değerlendirir.
Öğretiminden sorumluluk duyar. Öğretimi sırasında aldığı kararlar yaptığı etkinlikleri sürekli olarak denetler.
Öğretimi üzerinde düşünürken içten davranır. Kendini başkalarının gördüğü gibi görmeye ve empati kurmaya çalışır.
Öğretime ilişkin kuram ve uygulamayı inceler. Kime, neyin, niçin nasıl öğretilmesi gerektiğini araştırır.
.
Analitik Düşünme ve Öğretimi
.
Analitik Düşünme ve Öğretimi
Analitik düşünme iki anlamda kullanılmaktadır.
1.
İlki görsel mantık yürütme bağlamında, görsel bir nesneyi bileşenlerine ayırabilme ve bu bileşenler arasındaki ilişkiyi görme anlamındadır.
2.
İkincisi ise belirli bir konuda var olan verilere
ulaşmayı, bunları değerlendirmeyi ve bunlardan işe yarar bir sonuç çıkarmayı içerir
.
Analitik Düşünme ve Öğretimi
Analitik düşünme yeteneği;
a)
Bir problemi parçalara ayrıştırmak ve bu parçaları anlamlandırmak,
b)
Bir sistemin işleyişini, bir şeyin oluşma nedenlerini ya da bir problemi çözme basamaklarını açıklamak,
c)
İki veya daha fazla durumu karşılaştırmak,
d)
Bir şeyin özelliklerini değerlendirmek ve eleştirmektir.
.
Analitik Düşünme ve Öğretimi
Analitik düşünmeye ilişkin tanımlar;
-bireyin karşılaştığı durumları ve problemleri mantıklı ve düzenli parçalara ayırarak çözme becerisi …
-nesneyi inceleme sırasında kategorilerine ayırma … -daima nesneleri önce ayrı ayrı ele almayı ve daha sonra sistemin çalışmasını sağlamak için parçaların nasıl etkileşimde bulunduğuna bakmayı ifade etme…
.
Analitik Düşünme ve Öğretimi
Analitik düşünme şu ifadelerle de tanımlanabilir :
Kendinin farkında olma
İşevuruk zekâ
Problemleri analiz etme
Ayrıştırarak (sınıflayarak) karara varma
Ortaya konacak beceriyi planlama .
Analitik Düşünme ve Öğretimi
Analitik düşünme becerisini geliştirmek isteyen bir öğretmen öğrencilerin kendileri ve/veya grup olarak bir durumu çözümlemesini, farklı açılardan ele almasını
sağlayacak,
altı şapkalı düşünme tekniği,
altı ayakkabılı uygulama,
konuşma halkası,
örnek olay,
vb. öğretim tekniklerinden faydalanabilir.
.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Yaratıcı düşünme ve Yaratıcılık
Yaratıcı düşünme daha çok zihinsel etkinlikleri, yaratıcılık ise hem zihinsel hem de performansa dayalı etkinlikleri
çağrıştırmaktadır.
.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Buluşçu, yenilik arayan veya eski sorunlara yeni çözümler getiren ve özgün düşüncelerin ortaya çıkmasını sağlayan bir düşünce biçimidir.
Yaratıcı düşünme özgünlüğün, farklı düşünmenin, akıcılığın ve yeni fikirlerin kaynağıdır.
Kişinin yaratıcı bir şekilde düşünebilmesi için kendine güven duygusu, alışılmış, bilindik kalıpların ve kuralların dışında bağımsız bir şekilde düşünebilme ve kendi bilgi ve
yeteneklerini sonuna kadar kullanabileceği özgür bir ortam gereklidir.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Yaratıcılık her bireyde var olan ve insan yaşamının her
bölümünde bulunabilen bir yeti, günlük yaşamdan bilimsel çalışmalara dek uzanan geniş bir alanı içine alan süreçler bütünü, bir tutum ve davranış biçimidir.
.
Torrance’a (1965) göre, yaratıcı düşünme sorunlara, bilgi eksikliğine, kayıp ögelere, uyumsuzluğa karşı duyarlı olma;
güçlüğü tanımlama, buna karşı varsayım geliştirme, tahminlerde bulunma ya da eksikliklere ilişkin
hipotezler/denenceler geliştirme, bu denenceleri değiştirme ve yeniden sınama, daha sonra da sonucu başkalarına iletme
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Goodman’a (1995) göre, var olmayanı yaratmak değil, birbirinden bağımsız gibi görünen mevcut durumlar
arasındaki ilişkiyi görebilme ve yeni bir bağıntı kurma süreci
…
Presseisen’e (1985) göre, temel işlemler, problem çözme, karar verme, eleştirel düşünme ile birlikte düşünme
becerilerini aşamalı sırasında ele alır ve son basamaktır.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Alanyazın incelendiğinde yaratıcılıkla ilgili ulaşılan ortak bazı noktalar şunlardır;
Merak,
Çok yönlü düşünme,
Akıcılık (Kelime, çağrışım, ifade ve düşünce akıcılığı),
Esnek olma,
Özgünlük,
Çevreye duyarlı olma,
Yeni durumlara karşı ilgili olma,
Çabuk ve bağımsız düşünebilmek ve hareket edebilme,
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Alanyazın incelendiğinde yaratıcılıkla ilgili ulaşılan ortak bazı noktalar şunlardır;
Yaratıcı süreç hakkında bilgi sahibi olma,
Bilme biçimlerini, yaratıcılık ve düşünme önündeki engellerin neler olduğunu kavrama,
Kendi yaratıcılık bilincimizi ve onun işlevselliğini artırma konusunda kararlı olma,
Eleştiriye açıklık,
Kuşkuculuk.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Yaratıcılık doğuştan getirilir ancak bunun fark edilmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Yaratıcılığın gelişmesinin önündeki bazı engeller şunlardır:
Algısal engeller: Problemin farkına varamama, problem alanını fazla daraltma, kavramsal bilginin yetersizliği, gözlem becerisinin yetersizliği, ilişkileri görememe, değerlendirmede kullanılacak ölçütleri seçememe ve sebep sonuç ilişkisini
algılayamama gibi öğelerdir.
Duygusal engeller: Hata yapma veya eleştirilme korkusu, düşünme esnekliğinin olmayışı, tez canlılık, sabırsızlık, hemen sonuca ulaşma isteği, denetim korkusu, bağımlılık, önyargılı olma, kendine güvensizlik, başarma korkusu, motivasyon azlığı gibi öğelerdir.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Kültürel engeller: Öğrenilen toplumsal alışkanlıkları, töreleri kültürel engeller arasında sayabiliriz. Farklı kültürler kimi konularda yaratıcılığı özendirirken, kimi konularda da yaratıcılığı engellerler.
Öğrenilmiş engeller: Eşyalara ya da olaylara kalıp anlamlar verilmesi, eşyaları belirli bir tarzda kullanmaya alışma, fobiler ve tabular bu engellerden kabul edilebilir.
Yüklü program engelleri: Bir öğretim programının belirli bir zamanda tamamlanması zorunluluğu veya konuların üst üste yığılımı da yaratıcılığı önleyebilmektedir
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Yaratıcılık eğitimi yapmak isteyen öğretmenlerin dikkat etmesi gereken bazı özelliklere şu şekilde sıralanabilir:
Öğrencileri ilgi, ihtiyaç ve isteklerine duyarlılık,
Öğrenciye uygun araç ve gereçlerin temini,
Öğrenciye yeterli bilgi verilmesi,
Öğrencilerin yaratıcılığın geliştirecek kaynakları kullanma,
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Araç-gereç, bilgi teknolojilerinden yeterince yararlanma,
Sınıfların kalabalık olması halinde öğrencilerin gruplanması vb.
çözümler üretilmesi
Öğrenme ortamının uygun hale getirilmesi,
Öğrencilere ihtiyaç duydukları zamanı ayırma,
Öğrencilere çevreden yararlanma fırsatını verme.
Yaratıcı Düşünme ve Öğretimi
Sistemli düşünme
Çeşitli elemanlar ve aralarındaki ilişkileri içeren karmaşık bir bakış açısını içerir.
Sistemli düşünme demek bilinçli düşünmektir.
Sistemli düşünmekte bir amacın ve hedefin olması önemlidir.
Sistemli düşünce, bilinenden yola çıkarak,
bilinmeyene ulaşmak ve mantıklı işlemlerle onu açıklığa kavuşturmaktır
Derinlemesine düşünme
Bir inancın veya bilginin bu inancı ya da bilgiyi destekleyen kanıtlar ve ortaya koyduğu sonuçlar ışığında aktif, dikkatli ve sürekli bir gözden geçirmeye, değerlendirmeye tabi tutulduğu bir düşünmedir.
Tümdengelim ve tüme varım düşünme
Bu düşünme, bütünden parçaya doğru
giden ve zihnimizin genel yargılardan özel sonuçlar çıkarma işlemlerini kapsayan bir düşünmedir.
Örneğin “Bütün madenler ısınınca
genleşir.” “Demir madendir.” “O halde, demir ısınınca genleşir.
Çoktan seçmeli, eşlemeli, kademeli sorulardan oluşan testler,
Seçme ve genellemeler ile sebep ve sonuçları açıklamayı gerektiren klasik sorular,
Açık uçlu sorular,
Performans değerlendirmesi,
Kavram haritaları,
Mülakatlar,
Sözlü sunumlar,
Portfolyo dosyaları vb…
ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Düşünme
ÜST DÜZEY DÜŞÜNME Eleştirel
Düşünme Olumlu -
olumsuz
yargıda
bulunma Karar
verme
Yansıtıcı Düşünme yaratıcılık
Hayal gücü
Özgünlük
Sente s
Yaratıcı Düşünme
Deneyi m
Geşleceğ aktarıme
Analitik Düşünme
Anali
z farklı
bakış
Bağlantı kurma
Algı
Olay, Durum
Etkileşi m
Öğretme n
Demokra tik
Rol model Kendinin Farkında Ortam
Açık iletişim Paylaşım
Demokrati k
Yararlanılan Kaynaklar:
1. Yelken, T., Y. (Ed.) (2016). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4. Baskı.
Ankara: Anı Yayıncılık.
2. Duman, B. (Ed.) (2015). Öğretim İlke ve Yöntemleri. 4. Baskı.
Ankara: Anı Yayıncılık.
3. Erden, M. ve Akman, Y. (2004), Gelişim ve Öğrenme, 13.baskı, Ankara: Arkadaş Yayınevi
4. Ülgen, G. (1997), Eğitim Psikolojisi, 3.baskı, Alkım Yayınevi İstanbul 5. Nuray Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Kuramdan
Uygulamaya, Gazi Kitabevi, 12. Baskı, Ankara 2005, ss. 265- 343.
6. Cüceloğlu, Doğan. (2006). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
7. Gökhan BAŞ1 Ömer BEYHAN (2017). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41,137-162.
32
Yararlanılan Kaynaklar:
Taşdelen, V. (2012) Düşünme eğitimi ve iyi hayat kavramı, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim,146.
Başerer, D. (2017). Bir düşünme türü olarak mantıksal düşünme.
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi,5(41), 433-442.
Kurt,A., A., Kürüm, D. (2010). Medya okuryazarlığı ve eleştirel düşünme arasındaki ilişki: kavramsal bir bakış. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2), 20-34).
Karadağ, M. (2010). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Yansıtıcı Düşünme Düzeylerinin İncelenmesi (Şanlıurfa İli Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Gedik, H., Akhan, N. E., Kılıçoğlu, G. (2014) Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Yansıtıcı Düşünme Eğilimleri. Mediterranean Journal of Humanities. IV/2,113-130.
ÖZERBAŞ, M.A. (2011). Yaratıcı Düşünme Öğrenme Ortamının Akademik Başarı ve Bilgilerin Kalıcılığa Etkisi. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi
Dergisi,31(3), 675-705.
33
