N2 kategorisi bir aracın m2 kategorisine dönüşümü için bir TSE standardı oluşturulması

(1)

N2 KATEGORİSİ BİR ARACIN M2 KATEGORİSİNE DÖNÜŞÜMÜ İÇİN BİR TSE STANDARDI

OLUŞTURULMASI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Aişe Sümeyye ÇERİ

Enstitü Anabilim Dalı : MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

Tez Danışmanı : Prof. Dr. Hakan Serhad SOYHAN

Mart 2019

(2)

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

T.C.

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

N2 KATEGORİSİ BİR ARACIN M2 KATEGORİSİNE DÖNÜŞÜMÜ İÇİN BİR TSE STANDARDI

OLUŞTURULMASI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Aişe Sümeyye ÇERİ

Enstitü Anabilim Dalı MAKİNE MÜHENDİSLİGİ ANABİLİM DALI

Bu tez 31.05.2019 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği / oyçokluğu ile kabul edilmiştir.

Prof. Dr.

Hakan Serhad SOYHAN

Dr. Öğretim Üyesi

a)�

(3)

BEYAN

Tez içindeki tüm verilerin akademik kurallar çerçevesinde tarafımdan elde edildiğini, görsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçların akademik ve etik kurallara uygun şekilde sunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezde yer alan verilerin bu üniversite veya başka bir üniversitede herhangi bir tez çalışmasında kullanılmadığını beyan ederim.

Aişe Sümeyye ÇERİ 30.04.2019

(4)

i

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans eğitimim boyunca değerli bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım, her konuda bilgi ve desteğini almaktan çekinmediğim, araştırmanın planlanmasından yazılmasına kadar tüm aşamalarında yardımlarını esirgemeyen, teşvik eden, aynı titizlikte beni yönlendiren değerli danışman hocam Prof. Dr. Hakan Serhad SOYHAN’a teşekkürlerimi sunarım.

Ayrıca bu çalışmam boyunca desteğini eksik etmeyen Annem Canan BAĞMANCI, Babam Ahmet BAĞMANCI ve eşim Hüseyin ÇERİ’ye teşekkür ederim.

(5)

ii

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR ..………... i

İÇİNDEKİLER ……….……... ii

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ ………... vi

ŞEKİLLER LİSTESİ ………..…………... vii

TABLOLAR LİSTESİ ……….……….. viii

ÖZET ……….………...…. ix

SUMMARY ……….………….. x

BÖLÜM 1. GİRİŞ ………... 1

BÖLÜM 2. KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR………...………. 3

2.1. Tanımlar………...…... 3

2.1.1. Aksam ………..……….… 3

2.1.2. Sistem ………..………...………….. 3

2.1.3. Teknik ünite………... 4

2.1.4. Araç... ………..………. 4

2.1.5. Tadilat ………..………. 4

2.1.6. Tip onayı (Homologasyon)……..……….. 4

2.1.7. Teknik Servis (Test kuruluşu )...………..….… 5

2.1.8. Onay kuruluşu………..………. 5

2.1.9. MARTOY………..………...……… 5

2.1.10. Avrupa Birliği Mevzuatı ……..………... 6

2.1.11. BM/AEK regülasyonu .……..………. 6

2.1.12. İmalatçı ……….…..……… 6

(6)

iii

2.1.13. Araç tip onay belgesi ….……..………..…... 7

2.1.14. Uygunluk belgesi ………..………….……….…... 7

2.1.15. AİTM Yönetmeliği ………..……….……….. 7

2.1.16. AİTM seri tadilat uygunluk belgesi ……… 7

2.1.17. Aksam tip onay belgesi ..…..……….. 7

2.1.18. AİTM onayı ………..……….…….… 8

2.1.19. Piktogram …….…………..………...………….………… 8

2.1.20. AT Yönetmelikleri ..……….……….. 8

2.1.21. Bakanlık …………..………….………..….……… 8

2.1.22. Mevzuat ..……….………... 8

2.1.23. Tadilat seti ………..………...………...….. 9

2.1.24. Tam araç ………..………..… 9

2.1.25. Tamamlanmamış araç …..……….……..……… 9

2.1.26. Tamamlanmış araç ………..………...…………. 9

2.1.27. Tanıtım bildirimi (Bilgi dökümanı)……….………… 9

2.1.28. Tanıtım dosyası …………..……….………… 10

2.1.29. Tanıtım paketi fihristi …..………...………… 10

2.1.30. Tip ………..……….…...…...…. 10

2.1.31. Yetkili teknik sorumlu …..……….…………. 10

2.1.32. M kategorisi araçlar ……..……….….……… 11

2.1.33. M1 kategorisi araçlar ……..……….... 11

2.1.34. M2 kategorisi araçlar ……..……….………...……. 11

2.1.35. M3 kategorisi araçlar ……..………….………..…. 11

2.1.36. N kategorisi araçlar ………..………...……. 11

2.1.37. N1 kategorisi araçlar …..…..……….…….…. 12

2.1.38. N2 kategorisis araçlar …..……….……...…... 12

2.1.39. N3 kategorisi araçlar ………..………. 12

2.1.40. Sınıf I araçlar ..…………..……….………. 12

2.1.41. Sınıf II araçlar ………..…………..………. 12

2.1.42. Sınıf III araçlar ………..………. 13

2.1.43. Sınıf A araçlar …………..………..………. 13

2.1.44. Sınıf B araçlar ………..………..………. 13

(7)

iv

2.1.45. Otomobil ………..………….………..…..…. 13

2.1.46. Mininibüs………..……….…...….……. 13

2.1.47. Otobüs ………..……….………. 14

2.1.48. Kamyonet ……….……….………. 14

2.1.49. Özel amaçlı taşıt …………..………..…….…. 14

2.1.50. Personel servis aracı ………..………. 14

2.1.51. Okul taşıtı ………..……….……...…. 14

2.1.52. Üst yapı (gövde) tanımları .………. 15

2.1.52.1. M1 sınıfı: Yolcu otomobilleri ..……...…………. 15

2.1.52.2. M2 ve M3 kategorisi motorlu araçlar .……..….. 15

2.1.52.2.1. Sınıf II araçları ……….... 16

2.1.52.2.2. Sınıf III araçları ……….………. 16

2.1.52.2.3. A sınıfı araçlar ……….……….. 16

2.1.52.2.4. N kategorisi motorlu araçlar ……..…. 17

2.2. Uluslararası regülasyonlar ve diğer teknik düzenlemeler ………… 17

2.2.1.Ulusal standartlar ve yönetmelikler ……….…….…. 17

2.2.2. BM /AEK Regülasyonları ve Tanımları-Kapsamları …….. 17

BÖLÜM 3. HOMOLOGASYON ……….……….………...… 19

3.1. Baz Aracın Temin Edilmesi………... 19

3.2. Proje ve Dizayn Aşaması………...….. 21

3.2.1. Yük dağılım hesabı ………...……….... 21

3.2.2. Araç kategorisi hesabı ………... 23

BÖLÜM 4. TEST ARACI BELGELENDİRME SÜRECİ ...……….……… 25

4.1. Dizayna Uygun Satın Alma İşlemi ……….. 25

4.2. Test Aracı İmalat Süreci ……….….……… 27

4.3. Test ve Gözetim Süreci ……….……….. 31

4.4. Dokümantasyon ve Belgelendirme ………..…………... 34

4.5. Araç Uygunluk Belgesi Hazırlama ……….…..…….. 40

(8)

v BÖLÜM 5.

SONUÇ VE ÖNERİLER ……….…... 42

EKLER ………..……… 43

ÖZGEÇMİŞ ………... 58

(9)

vi

SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ

AB : Avrupa Birliği

AİTM : Araçların İmal, Tadil ve Montajı BM : Birleşmiş Milletler

EN : Avrupa Normları

MARTOY : Motorlu Araçlar ve Römorkları Tip Onayı Yönetmeliği TSE : Türk Standartları Enstitüsü

(10)

vii

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 2.1. Baz araca ait teknik resim ………..……… 20

Şekil 2.2. Araca ait ölçüler ………..…….….. 22

Şekil 2.3. Hesap değeleri ... ……….….. 22

Şekil 2.4. Örnek bir aksama (orta kapı ) ait E belgesi örneği……….….. 26

Şekil 2.5. İmalatı tamamlanmış piyasaya arz edilebilecek araca ait teknik resim... 31

Şekil 2.6. Örnek Bir Test Raporu (ECE R80 Regülasyonu) ………... 33

Şekil 2.7. Tekerlekli sandalye test görüntüsü ……….… 34

Şekil 2.8. Tip onay belgelendirme şematik gösterimi……….... 35

Şekil 2.9. Türkiye’den alınmış ulusal tip onay belgesi……….. 38

Şekil 2.10. Avrupa’dan alınmış tip onay belgesi………... 39

Şekil 2.11. Örnek araç uygunluk belgesi……….... 41

(11)

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 4.1. BM /AEK Regülasyonları ve Tanımları-Kapsamları…..………….... 17

(12)

ix

ÖZET

Anahtar kelimeler: N2 kategorisi araç, M2 kategorisi araç, TSE standardı oluşturulması

Bu çalışmada, ülkemize N2 kategorisi araçların bir kısmı koltuksuz ve aksesuarsız olarak ithal edilmekte ve yurtiçinde AB standartlarına uygun olarak modifiye edilmesi araştırılmıştır. Bu tez çalışmasında TSE standardı geliştirildi ve bir N2 kategorisi araca uygulandı.

Yurt dışından koltuksuz ve aksesuarsız olarak N2 kategorisi (Üst Yapı Kodu: BB ) ithalatı yapılan panelvan aracın Türkiye Cumhuriyeti’nin pazar ve müşteri beklentilerine duyarlı M2 kategorisi araca dönüşümü incelenmiştir. BM/AEK regülasyonlarına ve ulusal mevzuata uygun şekilde M2 kategorisi, müşterinin talep ettiği koltuk yerleşimi ile birlikte M2 araca tadil edilmesi için bir teknik prosedür geliştirmek, bu prosedürü madde madde sıralayarak, bilimsel ve objektif verilerle harmanlayarak Türk Standartları Enstitüsü’ne sunmaktır.

(13)

x

CONSTITUTION OF A TSE STANDART FOR MODIFIYING FROM CATEGORY N2 TO CATEGORY M2

SUMMARY

Keywords: N2 category vehicle, M2 category vehicle, TSE standard creation

In this study, some of the N2 category vehicles have been imported without seat and without accessories and it has been investigated to be modified in accordance with EU standards. In this thesis TSE standard will be developed and an N2 category will be applied to the vehicle.

Germany from seatless and without accessories N2 category (Superstructure Code:

BB) closed vehicle made imports of the Republic of Turkey market and responsive to customers' expectations, according to the socio-economic conditions, minimum cost in accordance with the maximum degree of competitive conditions, and UN / ECE regulations and national legislation To develop a technical procedure for the modification of the M2 category (M2) to the vehicle in various seat combinations and technical equipment in accordance with the technical legislation, and to present this procedure to the Turkish Standards Institute by collating it with scientific and objective data.

(14)

BÖLÜM 1. GİRİŞ

İnsanların hizmetine sunulacak M2 kategorisi araçların ülkemize yurt dışından pahalı olarak getirilmesi ekonomimiz ve dışa bağımlılığımız etkilemektedir. Bu düşünce ile yola çıkarak yurt dışından gelen baz aracı talep edilen koltuk sayısı ve tasarıma göre projelendirip imal ederek bu araçları ülkemiz hizmetinde kullanabiliriz. Ayrıca standartlara uygun projelendirme ve imalat süreçlerinden sonra uygun fiyata aldığımız araçları yurt dışına daha pahalıya satarak ülkemiz ekonomisine katkıda bulunabiliriz.

Yapılan bu standardizasyon çalışmasından sonra ülkemizde yeni iş olanakları açılacaktır olup ülkemiz için yine ekonomisine katkıda bulunacağız.

Araç imalatçısı firma Türkiye’nin sosyal ve ekonomik durumunu göz önüne alarak ve ihracat yapılabilmek için ülkemizin uymayı taahhüt ettiği BM/AEK regülasyonlarına sadık kalarak belgelendirme yapmasına rağmen Türkiye’nin Ulusal Belgelendirme Kuruluşu olan Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından verilen belgeler Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde kabul edilmemektedir. Bu nedenle imalatçı tüm testleri ülkemizdeki test kuruluşlarına yaptıracak, fakat nihai tip onay belgesi için uluslararası geçerliliği ve akreditasyonu olan bir onay kuruluşuna müracaat edecektir.

İmalatçı firmalarının sorumlulukları araç imalatçısı yurtdışından ithal ettiği N2 kategorisi panelvan aracı, ulusal ve global mevzuatın gerektirdiği şekilde imal ve tadil etmek, bunu test kuruluşunun istediği şekilde yapmak, test kuruluşuna ilgili teknik çizim, hesap ve bilgi dokümanlarını ibraz etmek, teknik servisten aldığı tüm onayları ve baz aracı onay kuruluşuna ibraz ederek tip onay sürecine katkıda bulunmaktır.

İmalatçı firma tip onay sürecinin her aşamasında testlere nezaret etmeli, test sırasında olabilecek aksaklıkları anlık olarak giderebilmeli ve test kuruluşunun önünü açmalıdır.

Bunu bizzat yapacağı gibi, dışarıdan bir yetkili teknik sorumlu atayabilir.

(15)

Dünyada araç regülasyonlarıyla ilgili çalışmalara dair örnekler incelenrek yasal mevzuatımızda dahil edilerek ülkemize uygulamalar geliştirilmiştir. İnsanların hizmetine sunulacak bu araçların projelendirilmesi ve imal edilmesinde TSE standardı oluşturulurken regülasyonlar incelenerek TSE standardı için gerekli bilgiler toparlanıp standartasyon çalışması aşama aşama yapılmıştır. Bu çalışmada sonra oluşturulan standartasyonun ne şekilde uygulanacağı ve sonrasında gerekli testlerin nasıl ve ne şekilde yapılacağı ile ilgili olarak çalışmanın yapılması olacaktır.

(16)

BÖLÜM 2. KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR

2.1. Tanımalar

2.1.1. Aksam

Karayollarında kullanılacak bir araçta kullanılmak üzere tasarımlandırılmış tertibatlara verilen isimdir. Aksamlar; hangi teknik şartları karşılaması gerektiğini ve hangi amaca yönelik kullanılacağını belirleyen regülasyon ismi verilen teknik kurallar bütünüyle uyumlu olmalıdır. Bu düzenleyici yasal mevzuata uygun olması durumunda imal edilen akşamlara aracın tip onayından bağımsız olarak aksam tip onay belgesi ve aksam tip onayı verilebilir. Fren düzeneğinde kullanılacak olan fren diskleri veya kaliperleri bu tanıma örnek olarak verilebilir. Aksamlar birçok araç tipi veya markası için konvansiyonel olabilirler. Örneğin X marka bir aracın fren kaliperleri ile Y marka aracın fren kaliperleri uyumlu olabilir.

2.1.2. Sistem

Bir veya birden fazla aksamın birleşmesi sonucu ortaya çıkan mekanik, hidrolik, pnömatik makine elemanlarından oluşan ve aracın hangi kısmında görev alacaksa o kısım ile ilgili belirlenmiş yasal kurallar bütününe ve düzenleyici teknik şartlara uygunluğu tevsik edilebilen sistemlerdir. Fren diskleri, ABS Ecu’su fren kaliperleri vb. akşamların birleşmesi sonucu meydana gelen fren sistemi bu tanıma örnek verilebilir.

(17)

2.1.3. Teknik ünite

Aksam tanımına benzerlik göstermekle birlikte; sadece bir veya birkaç araç tipi için alınmış onaya sahip olması yönüyle ayrılırlar. Yani Teknik üniteler yasal mevzuattaki şartları karşılamakla birlikte sınırlı konvansiyonel donanımdırlar. Teknik üniteler bir aracın bir ünitesi olarak imal edildiği gibi, bağımsız olarak da imal edilip piyasaya arz edilebilirler.

2.1.4. Araç

Motorlu ve tekerlekli araçlar olmakla birlikte ağır hizmetlerde kullanılmak üzere tasarımı yapılan greyder, dozer vb. araçlar ve raylarda hareket eden troleybüs, tramvay ve tren gibi araçlar hariç olmak üzere; karayollarında hareket eden ve motorlu araçlar ve römorkları tip onay yönetmeliği (MARTOY), tekerlekli orman traktörleri tip onay yönetmeliği (TORTOY), motosiklet tip onay yönetmeliği (MOTOY) kapsamında imal edilen yük ve yolcu nakil amacına matuf imal edilmiş olan kara taşıt vasıtaları araç olarak tanımlanabilir.

2.1.5. Tadilat

Aracın imal edilmesinden sonra, müşteri ve Pazar beklentilerine veya yasal teknik mevzuata göre araç üzerinde yapılan onayı alınmış teknik değişikliklerin tamamı Tadilat olarak tanımlanabilir. Tadilat sırasında aracın ana nitelikleri değişemez.

İşlevsel değişiklikler tadilat olarak tanımlanabilir. Yapılan tadilat tüm yasal ve teknik şartları karşılamalı ve onayı alınmış olmalıdır

2.1.6. Tip onayı (Homologasyon)

Tip onayı yukarıda tanımı yapılan bir aksam, teknik ünite, sistem için yapılabileceği gibi komple bir araç içinde yapılabilir. Tip onay hangi kapsamda yapılırsa yapılsın bir prototip imal veya tadil edilmelidir. Daha sonra bu prototip üzerinde gerekli test /testler yapılarak ilgili teknik mevzuata uygun olduğu tevsik edilir imalat süreci

(18)

5

yasallaşmış olur ve imal edilen araçlarda kullanılabilecek güvenilirlik katsayısı yüksek numuneler ve akabinde ürünler elde edilmiş olur.

2.1.7. Teknik servis (Test kuruluşu)

Teknik servisler bulundukları ülke veya akreditasyonu olan başka bir ülke tarafından akredite edilmiş bir aksam, sistem, teknik ünite üzerinde veya tam araç üzerinde ilgili bütün testleri yapmaya ve raporlandırmaya yetkili kuruluşlardır. Teknik servisler prototip araç ve sunulan tanıtım paketi üzerinde gerekli incelemeleri yapar ve ilgili yasal teknik düzenlemeye uygun olması durumunda belgelendirmeyi yapar.

Uygunsuzluk durumunda testlerin yeniden yapılmasını ve prototip araç üzerinde iyileştirmeler talep edebilir. Ülkemizde bu kurum T.C. bilim sanayi ve teknoloji bakanlığı tarafından ataması yapılan TSE’dir.

2.1.8. Onay kuruluşu

Kendisine sunulan tanıtım paketi üzerinde gerekli incelemeleri yaparak; başvuru yapılan aksam, teknik ünite, sistem veya aracın belgelendirmesini yapan, belgelendirme ile ilgili ara incelemeleri ve üretim yerinin uygunluğunun denetimini yapan, lüzumu halinde verdiği belgeyi askıya alma veya iptal etme yetkisine sahip uluslararası akreditasyonu olan belgelendirme kuruluşlarıdır. Onay kuruluşu bu yetkilerini bizzat kendisi de kullanabileceği gibi, bir başka kurum veya kuruluşa da devredebilir. Örneğin ülkemizin onay kuruluşu TC Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı olup bu yetkisini 2003 yılında yapılan bir protokol ile TSE’ye devretmiştir.

2.1.9. AİTM

Avrupa Birliği ülkelerinde 2007/46 EEC adıyla bilinen ve ülkemizde 28.06.2009 tarihli ve 27272 sayı numaralı T.C. Resmi Gazete ’de yayınlanarak yürürlüğe giren motorlu araçlar tip onay yönetmeliğidir. Bu yönetmelik imal veya tadil edilecek olan araç, aksam, sistem, teknik ünite veya diğer donanımın genel şartlarını ve ana çerçevesini belirler.

(19)

2.1.10. Avrupa Birliği Mevzuatı

BM/AEK regülasyonu MARTOY kapsamındaki araçlar ile ilgili yönetmelikleri, tebliğleri ve 1958 tarihli tekerlekli araçların araçlara takılan ve araçlarda kullanılan aksam ve parçaların müşterek teknik talimatlarının kabulü ve bu talimatlar temelinde verilen onayların karşılıklı tanınması koşullarına dair anlaşmayı içerir.

Avrupa Birliği Mevzuatı; imal veya tadil edilecek araçlar ve bu araçlarda kullanılacak olan aksam, sistem, teknik ünite vb. donanımın detaylı şartlarını belirleyen ve her bir aksam için ayrı ayrı tanımlanan regülasyonların bütününe verilen ad olarak tanımlanabilir.2007/46 EEC yönetmeliği kapsamındaki tebliğ ve diğer düzenleyici teknik şartları kapsamaktadır.

2.1.11. BM/AEK Regülasyonu

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu olarak kısaltması yapılan ve ülkemizin 30.09.1996 yılında 96/8657 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile kabul ettiği teknik düzenleyici kurallar bütünüdür. Tüm regülasyonlar BM/AEK İç Ulaşım Komitesi tarafından yayınlanmaktadır ve belirli zamanlarda devrin şartlarına göre revize edilmekte ve seviyesi değişmektedir.

2.1.12. İmalatçı

İmalatçılar imal veya tadil ettikleri araç, aksam, teknik ünite veya komple tamamlanmış araçların tüm imalat aşamalarını icra eden ve mesul olan kişi veya kuruluşlar olarak tanımlanabilir. İmalatçı imal ettiği ürünün güvenliği ile ilgili tüm aşamalardan 1. Derecede sorumludur. Bahse konu imalatçı bünyesinde en az 1 tane yetkili teknik sorumlu istihdam etmeye mesuldür. Bu yetkili teknik sorumlu firma bünyesinde çalışabileceği gibi sözleşmeli de olabilir. Yetkili teknik sorumlunun şahsında firma imal veya tadil edeceği aracın ilgili teknik mevzuata uygun olduğunu beyan ve tevsik etmek zorundadır.

(20)

7

2.1.13. Araç tip onay belgesi

Yukarıda tanımı yapılan onay kuruluşu tarafından verilen ve imal / tadil edilen aksam, sistem, teknik ünite veya aracın ilgili yasal mevzuata uygun olduğunu belirten yasal belgeye verilen isimdir.

2.1.14. Uygunluk belgesi

Uygunluk belgesi; alınan tip onay belgesinin tescil işleminde kullanılması için özel olarak hazırlanan teknik dokümanı tanımlar. Uygunluk belgesinde alınan tip onay belgesine istinaden imal edilen araç şase numarası bazında tanımlanır ve ilgili tescil kuruluşuna deklare edilir.

2.1.15. AİTM Yönetmeliği

Araç imal tadilat montaj kelimelerinin baş harflerinden oluşan yönetmeliktir ve güncel hali 26.10.2016 tarih ve 29869 sayılı T.C. resmi gazete ‘de yayınlanan, imal veya tadil edilen araçların hangi teknik şartlara göre imal veya tadil edileceğini belirten yönetmeliktir.

2.1.16. AİTM seri tadilat uygunluk belgesi

AİTM yönetmeliği şartlarına uygun olarak alınmış ve seri tadilat sebebi ile onayı bulunan araçların trafik tescili için kullanılan, firma yetkili teknik sorumlusu tarafından dizayn edilen ve bir teknik deklarasyondur. İki nüsha olarak düzenlenir.

2.1.17. Aksam tip onay belgesi

İmalatçının imalatını veya tadilatını yaptığı prototip araç regülasyonun öngördüğü tüm testlere tabi tutulduktan sonra test kuruluşunca verilen raporlarla birlikte onay kuruluşuna başvurulur. Onay kuruluşu kendisine ibraz edilen dosyayı inceler ve uygun görmesi durumunda imalatı veya tadilatı yapılan aksama bir onay belgesi ve bir onay

(21)

numarası verir. Bu Aksam bu numara ile izlenebilirlik özelliği kazanır ve monte edildiği araç hakkında fikir verir.

2.1.18. AİTM Onayı

İmalatı veya tadilatı yapılan araçların teknik servisler ve onay kuruluşu tarafından incelendikten sonra ve uygun olması halinde 26.10.2016 tarih ve 29869 sayılı Resmi Gazete ‘de yayınlanan yönetmeliğe uygunluğunu gösteren onaya verilen isimdir.

2.1.19. Piktogram

Piktogramlar; imalatı veya tadilatı yapılan araç üzerindeki acil çıkışları, engelli alanlarını, rehber köpek yerlerini, engelli lifinin konumunu, koltuk değnekli yolcu yerini ve engelli yolcu binebilir olduğunu gösteren resimli veya şekilli uyarı işaretleridir. Resim veya şekil içeren görsellerdir.

2.1.20. AT Yönetmelikleri

Avrupa Birliği Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından tanımı yapılan ve ilgili konuda teknik şartnamesi verilen kurallar bütünü olarak tanımlanabilir.

2.1.21. Bakanlık

Türkiye Cumhuriyeti için her türlü Tip Onay Kurumu olan T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nı temsil etmekte ve tanımlamaktadır.

2.1.22. Mevzuat

Avrupa Birliği tarafından tanımı yapılan ve şartları belirlenen her bir regülasyonun;

ulusal sosyal, mali şartlar göz önüne alınarak revize edilmiş ve kabul görmüş hali olarak tanımlanabilir. Yasal mevzuat avrupa birliği teknik mevzuatının bir sonucu olarak karşımıza çıkar.

(22)

9

2.1.23. Tadilat seti

İmalatı ve tadilatı yapılan bir aracın imal veya tadili sırasında kullanılan aksam, sistem veya teknik ünitelerin tamamına verilen isimdir. Minibüse tadil edilen bir N kategorisi araçta kullanılan koltuklar, camlar, klima, engelli lifti vb. tüm parçalar bir araya gelerek tadilat setini oluştururlar.

2.1.24. Tam araç

Tam araçlar imalatı veya tadilatı yapıldıktan sonra hiçbir ilave onaya gerek duymazlar.

Bu araçlar bu halleriyle doğrudan doğruya tescil edilebilirler. Panelvan araçlar, otomobiller bu tanıma örnek verilebilirler.

2.1.25. Tamamlanmamış araçlar

Tamamlanmamış araçlar mevcut halleriyle kullanılmaları mümkün olmayan, trafik tescil işlemleri gerçekleştirilemeyen, kullanıma hazır olmaları için en az bir işlemden daha geçmeleri gereken araçlar olarak tanımlanabilir. Fabrikadan çıplak şase olarak imal edilen araçlar bu şekilde tanımlanabilir. Bu araçlar kasa firmalarından yaptırdıkları kasa sonrası trafiğe çıkabilmektedir. Tüm tadilatlar MARTOY, TORTOY ve MOTOY yönetmelikleri kapsamında yapılmaktadır.

2.1.26. Tamamlanmış araç

Tamamlanmamış olarak imal edilen ve en az bir tadilat sonrası kullanıma hazır olan araçlara verilen isimdir. Tüm tadilatlar MARTOY, TORTOY ve MOTOY yönetmelikleri kapsamında yapılmaktadır.

(23)

2.1.27. Tanıtım bildirimi (Bilgi dokümanı)

İmalatı veya tadilatı yapılan araca ait; araç kategorisi bazında tüm teknik özelliklerinin deklare edildiği, tüm hususiyetlerin dikkatlice ve sistematik olarak bildirildiği teknik deklarasyondur. Güncel AİTM yönetmeliğinde EK V/A olarak tanımlanmaktadır.

2.1.28. Tanıtım dosyası

İmalatçı veya imalatçının yetkilendirdiği teknik sorumlu tarafından hazırlanan, imal veya tadil edilen araca, aksam ait tüm teknik detayların ayrıntılı olarak sunulduğu, bildirimlerin yapıldığı, teknik çizimleri ve fotoğraflar bulunduğu dosya ya verilen isimdir.

2.1.29. Tanıtım paketi fihristi

İmalatçı tarafından sunulan tanıtım dosyasında bulunan tüm dokümantasyonun kategorize edildiği ve numaralandırıldığı dosya fihristine verilen isimdir

2.1.30. Tip

Aracın dâhil olduğu yönetmelik kapsamında; imalatçı tarafından verilen araca verilen ismi sembolize eden isimdir. Tip araç imalatçısı tarafından belirlenen rakam veya harf kombinasyonudur.

2.1.31. Yetkili teknik sorumlu

İmalatçı ile sözleşmeli veya kadrolu olarak çalışabilen, ilgili yasal kurum tarafından açılan tüm sınavlardan başarı ile geçerek yetki belgesi almaya hak kazanan, ilgili imalat veya tadilatın tüm aşamalarında bulunan sorumlu teknik personele verilen isimdir.

(24)

11

2.1.32. M kategorisi araçlar

Karayollarında kullanılmak üzere tamamen yolcu taşıma maksadı ile imal veya tadil edilmiş motorlu araçlardır. 4 tekerlekli veya daha fazla tekerlekli olabilirler.

2.1.33. M1 kategorisi araçlar

Günümüzde hepimizin kullandığı binek otomobiller bu kategoride değerlendirilmektedir.M1 kategorisi araçlar minimum 4 tekerlekli olabilirler ve motorlu araçlardır. Elektrikli veya fosil yakıtlı motora sahip olabilirler. Şoför koltuğu ve yanında maksimum 8 yolcu koltuğu ihtiva edebilirler.

M2 kategorisi araçlar yolcu taşıma maksadına uygun araçlardır ve günümüzde sıklıkla tolu taşımada kullandığımız minibüsler bu kapsamdadır. Bu araçlar şoför koltuğuna ilave olarak en az 9 yolcu koltuğuna sahiptirler. Azami yüklü ağırlıkları ise 5000 kg ve altındadır.

M3 kategorisi araçlar yolcu taşıma maksadına uygun araçlardır ve günümüzde sıklıkla tolu taşımada kullandığımız otobüsler bu kapsamdadır. Bu araçlar şoför koltuğuna ilave olarak en az 9 yolcu koltuğuna sahiptirler.M2 kategorisinden ayrıldığı nokta azami yüklü ağırlık değerinin 5,000 kg’dan fazla olmasıdır.

2.1.36. N kategorisi araçlar

N kategorisi araçların tamamı yük taşıma amacına uygun olarak dizayn ve imal edilmişlerdir. En az 4 tekerleğe sahip araçlardır.

(25)

2.1.37. N1 kategorisi araçlar

N kategorisi araçlarda belirleyici faktör aracın azami yüklü ağırlığıdır. N1 kategorisi araçlar azami yüklü ağırlığı maksimum 3,500 kg olan 4 tekerlekli ve yük taşıma maksadına yönelik imal veya tadil edilmiş karayolu araçlarıdır.

N2 Kategorisi yük taşıma araçları ise minimum 3,500 kg ve maksimum 1,2000 kg aralığında azami yüklü ağırlık değerlerine sahip olan araçlardır. Bu araçlar da yük taşımaya uygun dizayn ve imal edilmişlerdir.

N3 kategorisi araçlar ağır hizmet tipi araçlar olup azami yüklü ağırlıkları 1,2000 – 32,000 kg aralığında olan araçlardır. Bu araçlar çok tekerlekli olarak imal ve tadil edilirler.(10-12 teker)

2.1.40. Sınıf I araçlar

Günümüzde şehir içi taşımadan kullanılan halk otobüsleri bu tanıma örnek verilebilir.

Bu araçlar oturarak ve ayakta yolcu taşıma için dizayn ve imal edilmiş araçlardır. Bu araçlarda araca iniş ve biniş işlemi sıkça yapılır.

2.1.41. Sınıf II araçlar

Bu tip araçlar günümüzde pek kullanım alanı bulamamakla birlikte yönetmelikte tanımı bulunmaktadır. Bu araçlarda yolcu taşıma oturarak taşımaya uygun olmakla birlikte ayakta yolcu taşımak içinde yer ve donanımı bulunan fakat yolcu iniş ve binişlerinin sıklıkla yapılmadığı araçlardır.

(26)

13

2.1.42. Sınıf III araçlar

Günümüzde şehirlerarası seyahatler için kullanılan otobüsleri bu tanıma örnek verebiliriz. Bu araçlarda tüm yolcular oturarak taşınabilir. Bu tip araçlarda ayakta yolcu taşınması uygun değildir.

2.1.43. Sınıf A araçlar

Bu araçlar hem oturarak hem ayakta yolcu taşımak için gerekli donanıma sahip olan araçlardır. Azami yüklü ağırlıkları 5,000 kg’ı geçemez.

2.1.44. Sınıf B araçlar

Bu araçlar yolcularını sadece oturarak taşıyabilir. Ayakta yolcu taşımaları mümkün değildir. Azami yüklü ağırlıkları maksimum 5,000 kg olarak belirlenmiş hafif ticari araç tipidir.

2.1.45. Otomobil

Bu araçlar en az dört tekerlekli araçlar olup; sürücü ve en fazla 8 yolcu taşıyabilecek şekilde dizayn edilmişlerdir.

2.1.46. Minibüs

Bu araçlar minimum 4 tekerlekli olabilirler. Araçlar sürücüden başka minimum 9 kişi taşıyabilirler. Güncel yönetmeliklere göre Şöför+16 kişi dâhil olmak üzere aradaki tüm tanımlı koltuk kombinasyonları minibüs tanımı dâhilindedir.

(27)

2.1.47. Otobüs

Bu araçlar minimum 4 tekerlekli olabilirler. Araçlar sürücüden başka minimum 9 kişi taşıyabilirler. Güncel yönetmeliklere göre Şöför+17 kişi dâhil olmak üzere üzerindeki tüm tanımlı koltuk kombinasyonları minibüs tanımı dâhilindedir.

2.1.48. Kamyonet

Azami yüklü ağırlığı 3,500 kg değerinin aşmayan ve tamamen yük taşıma amacına yönelik imal edilmiş olan tekerlekli motorlu kara taşıtları kamyonet olarak isimlendirilebilir.

2.1.49. Özel amaçlı taşıt

Bu tür araçlar üzerindeki üstyapı sebebiyle imal veya tadil edildiği amaç dışında başka bir amaç için kullanılamazlar. Örneğin kamyon olan bir araç itfaiye üstyapısı ile montajlanırsa sadece itfaiye görevi yapabilir. Örneğin kamyon olmasına rağmen yük taşıyamaz. Üzerine mobil vinç monte edilmiş bir araç da sadece vinç olarak çalışabilir örnekler çoğaltılabilir. Özel amaçlı araçlar S sembolü ile kategorize edilirler. Örneğin SA(Özel Amaçlı Motokaravan) SG(Özel Amaçlı Araçlar) vb.

2.1.50. Personel servis aracı

Okul öğrencisi gibi özel bir amaca hizmet etmeyen M kategorisi bir araçtır. Sadece normal yolcu taşıyabilir.

2.1.51. Okul taşıtı

Güncel yönetmeliklere göre içerisinde çok özel elektrikli ve elektronik donanımlar ihtiva eden ve minimum 1 adet gözetmen /eğitmen bulundurulan ilkokul öncesi, ilkokul, ortaokul vb. öğrencileri nakletmek amacına yönelik imal – dizayn edilmiş M kategorisi araçlara verilen isimdir.

(28)

15

2.1.52. Üst yapı (gövde) tanımları

2.1.52.1. M1 sınıfı: Yolcu otomobilleri

Sedan araçlar, gövdesi yan pencere arasından bir direkle bölünmüş veya bölünmemiş olarak kapatılmış, sabit ve sert tavanlı, bununla birlikte tavanının bir kısmında açılabilme özelliği olabilen araçlardır. Sürücüden başka en az 3 oturma yeri ve en az iki sırası bulunur, arka kapağı açılabilir. 2 veya 4 kapılıdır. 4 veya daha fazla penceresi vardır. Heçbek araçlar ise arkasında üstten menteşeli kapı bulunan sedan (AA) araçlardır [17].

Steyşın otomobillerde ise vagon gövdesi kapalı, arka şekli daha geniş bir iç hacim sağlayacak şekilde dizayn edilmiştir. Üst tavanı sabit ve sert tavanlı, bununla birlikte tavanının bir kısmının açılma özelliği olabilen, sürücüden başka en az 3 oturma yeri ve en az iki sırası bulunan bu araçlar daha geniş bir iç hacim sağlar, arka kapağı açılabilir, 2 veya 4 kapılı ve en az 4 yan pencerelidir [17].

Kupe araçların ise gövdesi kapalı olup, genellikle daraltılmış arka hacimli, üst tavanı sabit, sert tavanlıdır. Bazı modellerinde açılabilir tavanı vardır, sürücü oturma yerinden başka en az bir oturma yeri ve en az bir sırası bulunur. Kupe araçlar iki taraflı kapıya sahip olup, aynı zamanda, arka kapağı da açılabilir, 2 veya daha fazla kenar penceresi vardır. Üstü açılır kapanır [17].

Çok amaçlı araçların dışındaki yolcu ve onların bagaj veya yüklerini tek bir bölmede taşıması amaçlanan motorlu araçlar ise bu tezin çalışma kapsamına girmektedir.

2.1.52.2. M2 ve M3 kategorisi motorlu araçlar

CA Tek katlı CB Çift katlı

CC Körüklü tek katlı CD Körüklü çift katlı

(29)

CE Alçak tabanlı tek katlı CF Alçak tabanlı çift katlı

CG Körüklü alçak tabanlı tek katlı CH Körüklü alçak tabanlı çift katlı

2.1.52.2.1. Sınıf II araçlar

CI Tek katlı CJ Çift katlı

CK Körüklü tek katlı CL Körüklü çift katlı CM Alçak tabanlı tek katlı CN Alçak tabanlı çift katlı

CO Körüklü alçak tabanlı tek katlı CP Körüklü alçak tabanlı çift katlı

2.1.52.2.2. Sınıf III araçlar

CQ Tek katlı CR Çift katlı

CS Körüklü tek katlı CT Körüklü çift katlı

2.1.52.2.3. A sınıfı araçlar

CU Tek katlı

CV Alçak tabanlı tek katlı B sınıfı araçları

CW Tek katlı

(30)

17

2.1.52.2.4. N kategorisi motorlu araçlar

BA Kamyon BB Van

Gövde ile bütünleştirilmiş kabinli kamyon BC Yarı römork çekici araç

2.2. Uluslararası Regülasyonlar ve Diğer Teknik Düzenlemeler

2.2.1. Ulusal standartlar ve yönetmelikler

‑ Ülkemizdeki 26.10.2016 tarih ve 29869 araç imal tadilat montaj yönetmeliği [18].

‑ Motorlu araçlar ve bunların yarı römorkları ile ilgili tip onay yönetmeliği (MARTOY ) [19].

2.2.2. BM /AEK Regülasyonları ve Tanımları-Kapsamları

Regülasyonların anlaşılması ve karışmaması için aşağıdaki tabloda olduğu gibi regülasyon numarası ile birlikte regülasyonun tanımı ve yan sütununda regülasyona ulaşabileceğiniz link adresi yazılmıştır.

Tablo 2.1. BM /AEK Regülasyonları ve Tanımları-Kapsamları REGÜLAS

YON NO REGÜLASYON TANIMI WEB LİNKİ

1 BM AEK ECE R14

Emniyet kemeri bağlantıları, lsofiks bağlantı sistemleri ve ısofiks üstten çocuk koltuğu

bağlantı aparatı

(Safety-belt anchorages, lsofix anchorages systems and lsofix top tether anchorages)

[20]

2 BM AEK ECE R16

Emniyet kemerleri, bağlama sistemleri, çocuk emniyet sistemleri ve ısofiks çocuk emniyet

sistemleri

(Safety-belts, restraint systems, child restraint systems and /sofix child restraint systems)

[21]

3 BM AEK ECE R80

Koltuklar ve bağlantıları

(Seats and their anchorages) [22]

(31)

Tablo 2.1. (Devamı)

4 BM AEK ECE R107

M2 ve M3 Kategorisi Motorlu Araçların Genel Kontrolleri ile ilgili Hükümler (Vehicles with Regard to Their General

Constructlon)

[23]

5 BM AEK

ECE R46 Dolaylı görüş cihazları ve bu cihazların montajı

(Devices for indirect vision and their installation) [24]

6 BM AEK

ECE R13 Araçların ve römorklarının fren sistemi

(Braking of vehicles and trailers) [25]

7 BM AEK ECE R43

Emniyet cam malzemeleri ve bunların araçlara takılması

(Safety glazing materials and their installation on vehicles)

[26]

8 BM AEK

ECE R51 Ses Seviyesi

(Sound Level) [27]

9 BM AEK ECE R79

Direksiyon döndürme kuvveti

(Steering Effort) [28]

10 BM AEK ECE R89

Araçların hız sınırlaması

(Speed limitation of vehicles) [29]

11 AB/351/20

12 Motorlu araçlara şeritten ayrılma uyarı sistemi

takılması ile ilgili teknik düzenleme [30]

12 AB/347/201 2

Motorlu araçların belirli kategorileri için gelişmiş acil frenleme ile ilgili tip onay

yönetmeliği

(AEBS Advanced Emergency Brake System )

[31]

13 ECE R 66

Çok miktarda yolcu taşıyan araçların fiziksel yapıları ve dayanımları

(Unıform Technıcal Prescrıptıons Concernıng The Approval Of Large Passenger Vehıcles Wıth Regard To The Strength Of Theır Superstructure)

[32]

(32)

19

BÖLÜM 3. HOMOLOGASYON

3.1. Baz Aracın Temin Edilmesi

İmalatta kullanılacak olan test aracından ( Baz Araç ) beklentiler ve teknik zorunluluklar aşağıda belirtildiği şekilde olmalıdır.

‑ Araç N2 Kategorisi bir panelvan araç olmalıdır.

‑ Araç azami yüklü ağırlığı 5,000 kg olmalıdır.

‑ Araç toplamda 6+1 tekerlekli olmalıdır.

‑ Araç ön koltuğu tercihen 1+1 kombinasyonunda olmalıdır. İleride anlatılacağı üzere bu durum test ve imalat maliyetleri üzerinde olumlu etki yapacaktır.

‑ Araç tepe klima olmaksızın satın alınmalıdır.

‑ Araç orta kapısı kayar olmakla birlikte manuel olmalıdır. Elektrikli kayar kapı tercih edilmemelidir.

‑ Araç orijinal gelişmiş acil fren sistemine sahip olmalıdır.(AB/347 2012 )

‑ Araç orijinal ABS tabanlı fren sistemine sahip olmalıdır.(ECE R13 )

‑ Araç orijinal şerit takip sistemine sahip olmalıdır.(AB/351/2012 )

‑ Müşteri beğenisine bağlı olmakla birlikte araç tercihen beyaz renkte olmalıdır.

‑ Araç imalatçı firmadan temel araç uygunluk belgesi ile birlikte satın alınmalıdır.

‑ Araç imalatçısından ileride anlatılacağı üzere; test kuruluşuna ibraz edilmek ve test raporlarına esas olmak üzere fabrika aksam onayları temin edilmelidir.

(33)

Şekil 2.1. Baz araca ait teknik resim

(34)

21

3.2. Proje ve Dizayn Aşaması

Proje ve dizayn aşamasında aşağıda belirtilen hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.

‑ Öncelikle önemli olan hususun müşterinin teknik beklentileri olduğu unutulmamalıdır.

‑ Dizaynı yapılacak olan aracın ilk şartı hangi koltuk kombinasyonu ile konumlandırılacağıdır.

‑ Test aracı olacak hazırlanacak aracın maksimum koltuk sayısı ile donatılacağı unutulmamalıdır.

‑ Aracın engelli erişimine uygun olup olmaması en önemli konulardan birisi olup proje ve dizayna direkt etki etmektedir.

‑ Araçta kullanılacak kapı konfigürasyonu mutlaka net olarak belirlenmelidir.

‑ Araçta kullanılması istenen klima ve iklimlendirme sistemi marka ve beklentiye göre dizayn edilmelidir.

‑ Araçta kullanılacak olan diğer donanım (kayar basamak, engelli butonu, lift, koltuk kemer ) donanımın markası belirlenmelidir.

‑ Hangi marka veya tip olursa olsun tüm araç aksamının E-CE belgeleri veya test raporları olmalıdır.

3.2.1. Yük dağılım hesabı

KOLTUK DÜZENİ : (ŞÖFÖR+15 YOLCU) (Dingil Mesafesi 4325 mm – Araç uzunluğu: 6961 mm)

(35)

Şekil 2.2. Araca ait ölçüler

Şekil 2.3. Hesap değerleri

(36)

23

Aracın yürür vaziyette yapıyla birlikte kütlesi (net ağırlık ) :2,803 kg

𝑇𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 𝑦𝑜𝑙𝑐𝑢 𝑦ü𝑘ü (𝐺İ) = 15 ∗ 71 = 1,065 𝑘𝑔

∑MR = 0

(71 ∗ 790) + (142 ∗ 2010) + (142 ∗ 2970) + (213 ∗ 3880) + (213 ∗ 4580) +(284 ∗ 5320) = 4325 ∗ 𝑅𝑖

𝑅𝑖 = 942 𝑘𝑔

𝑅 = 𝑅𝑁 + 𝑅𝑖 = 1342 + 942 = 2284 𝑘𝑔 2,284 𝑘𝑔 < 2,430 𝑘𝑔 𝑈𝑌𝐺𝑈𝑁𝐷𝑈𝑅

𝑃𝑖 = 𝐺𝑖 − 𝑅𝑖 = 1065 − 942 = 123 𝑘𝑔

𝑃 = 𝑃𝑁 + 𝑃𝑖 = 1461 + 123 = 1548 𝑘𝑔 1,584 𝑘𝑔 < 1,860 𝑘𝑔 𝑈𝑌𝐺𝑈𝑁𝐷𝑈𝑅

3.2.2. Araç kategorisi hesabı

Araç Markası: Mercedes Benz Araç Tipi: 906 BB 50

Varyantı: 906657556 Araç Sınıfı: SINIF B Araç Kategorisi: M2

Araç Azami Yüklü Ağırlığı (G): 5000 KG Araç Net Boş Ağırlığı (Gn): 3440 KG Şöför Hariç Toplam Yolcu Sayısı (N):16 Birim Yolcu Ağırlığı: 71 KG

Araç aşağıdaki şartı sağlıyorsa araç minibüstür aksi takdirde araç N kategorisi panelvan araç olup yük taşımaya mahsus olacaktır.

(37)

𝐺 − (𝐺𝑁 + 𝑁 ∗ 71) < (𝑁 ∗ 71)

5000 − (3440 + (16 ∗ 71)) < (16 ∗ 71)

424 𝑘𝑔 < 1,136 𝑘𝑔 𝑜𝑙𝑑𝑢ğ𝑢 𝑖ç𝑖𝑛 𝑎𝑟𝑎ç 𝑀𝑖𝑛𝑖𝑏ü𝑠𝑡ü𝑟

(38)

25

BÖLÜM 4. TEST ARACI BELGELENDİRME SÜRECİ

4.1. Dizayna Uygun Satın Alma İşlemi

Bu proses; imalatı yapılacak test aracının ve ileride müşterilerin farklı beklentilerine cevap verebilecek bir ürün gamı oluşturmanın temel unsuru olan satın alma şartlarını ve kriterlerini belirleyecektir. Rekabetçi bir ürünün en temel unsuru doğru bir satın alma prosesidir. Bu işlem sırasında mali birim teknik birimler ve kalite kontrol birimi ile koordineli hareket etmelidir.

(39)

Şekil 2.4. Örnek bir aksama (orta kapı ) ait E belgesi örneği

(40)

27

4.2. Test Aracı İmalat Süreci

Araç homologasyon sürecinin en önemli aşaması olan süreç imalat sürecidir. Aracın talebe göre otobüs/minibüse tadil edilmesi sırasında aşağıdaki şartların sağlanması gerekmektedir.

‑ Öncelikle aracın koltuk bağlantı rayları araca monte edilecektir.

‑ Araca monte edilecek olan bütün bağlantı rayları St-52 kalite çelik ray olacaktır.

‑ Monte edilecek olan tekli koltuk bağlantı rayları ilgili teknik resimdeki ölçülerde kesilecek ve teknik resimdeki şartlarda ve kaynak işlemi ile araç zeminine monte edilecektir. Araç bağlantı rayları yine aynı teknik resimde belirtilen 4 mm kalınlığındaki St-52 kalite çelik lama üzerine kaynak edilecektir.

‑ Monte edilecek olan 2 li koltuk rayları ilgili teknik resimdeki ölçülerde kesilecek ve ilgili teknik resimdeki kaynak prosedürü ile araç zeminine monte edilecektir.

‑ Davlumbaz üstü (topal ayak) bağlantıları ilgili teknik resime göre araca monte edilecektir. Malzeme kalitelerine dikkat edilecektir.

‑ Araca monte edilecek olan tekerlekli sandalye bağlantı rayları için ilgili teknik resimdeki şartlara göre yapılacaktır. Araca monte edilecek olan engelli emniyet kemeri E onaylı olacaktır.

‑ Araca monte edilecek olan bütün koltuklar ilgili teknik resime göre monte edilecektir.

‑ Alt bağlantı raylarındaki ve koltuk montajlarındaki bütün ölçüler -+ %1 tolerans dâhilindedir fakat hiçbir durumda teknik resimler üzerinden ölçü alınması tavsiye edilmemektedir.

‑ Alt bağlantı rayları üzerine kullanılacak olan MDF yüksek su dayanımlı ve 30 mm kalınlığında ithal MDF olarak kullanılacaktır. İlgili Ölçülerde kesilmesi gerekmektedir.

‑ Aracın bütün koltuk kombinasyonları göz önüne alınarak engelli yolcu alanı ölçüleri için ilgili teknik resimlere müracaat edilecektir.

‑ Engelli alanında bulunması gereken donanım ve montaj şartları için bütün koltuk kombinasyonlarında ilgili teknik resimlere müracaat edilmelidir.

(41)

‑ Engelli alanının zemini kaydırmayacak baklava desenli sert muşamba ile kaplanacaktır.

‑ Araca monte edilecek olan klima E belgeli olup ilgili teknik resimdeki pozisyona monte edilecektir.

‑ Aracın öncelikli koltuğu olarak kapı girişindeki tekli koltuk seçilerek, ilgili alanda bulunması gereken donanım için ilgili teknik resimlere ve diğer çizimlere müracaat edilecektir.

‑ Öncelikli koltuğun alt kısmının rehber köpek yatmasına müsait olup olmadığı kontrol edilmelidir.

‑ Öncelikli koltuğun minderi değiştirilerek 440 mm genişliğinde minder konulmalıdır.

‑ Aracın koltuk kombinasyonları için ilgili teknik resimlere müracaat edilmelidir.

‑ Koltuklar arası mesafeler için ilgili numaralı teknik resimlere müracaat edilmelidir. Diğer farklı kombinasyonlar içinde bahsi geçen teknik resimdeki ölçülerin minimum sağlanması gerektiği kabulü ile verilen teknik resim klasöründeki ilgili koltuk adedi teknik resmine bağlı kalınacaktır.

‑ Koridor genişlikleri için ilgili teknik resimdeki şartlar sağlanmalıdır.

‑ Koltuk minder genişlikleri ise ilgili teknik resimdeki şartları sağlamalıdır.

‑ Araç acil çıkışları ilgili teknik resimdeki cam ve kapılara olup bütün acil çıkışlar flüoresan ikaz yazıları ile işaretlenmeli ve ilgili yerlere cam kırma çekiçleri monte edilmelidir.

‑ Tavan kurtarma kapağı ekteki ilgili teknik resimdeki konuma yerleştirilmelidir.

‑ Tavan kurtarma kapağına acil çıkış işaretlemesi yapılmalı ve cam kırma çekici monte edilmelidir.

‑ Araca yan kayar elektrikli basamak ilgili numaralı teknik resimlerdeki şartlar dâhilinde yapılmalıdır.

‑ Araç orta kapısı kayar olabileceği gibi çift kanatlı elektrikli kapı olabilir. Siparişe göre monte edilecek olan kanatlı çift kapı kullanılması durumunda servis kapısı aynı zamanda acil çıkış olarak belirlenecektir ve kapı genişliği minimum 1100 mm olarak ayarlanacaktır.

‑ Kullanılacak olan bütün kapıların onaylı kapı olması hususu önemli olup, ilgili departmandan gelecek iş emrindeki kapı kullanılmalıdır.

(42)

29

‑ Engelli lifti (Güç Tahrikli Asansör) E belgeli olarak monte edilecek ve takılan liftin uygun formatta olmasına dikkat edilmelidir.

‑ Engelli lifti açıldığı zaman kontak otomatik elektriği kesmeli ve araç stop etmelidir. Bu hususa dikkat edilmelidir.

‑ Kullanılacak olan lift monte edilirken ön acil çıkışı kapatacak şekilde monte edilmemesine dikkat edilmelidir.

‑ Araca engelli yolcu işaretlemesi için piktogram montajı yapılmalıdır.

‑ Piktogramlar ilgili teknik resimdeki şartlar dâhilinde yapılmalıdır.

‑ Piktogramlar aracın yanından ve karşısında net bir şekilde görülebilmelidir.

‑ Aracın öncelikli koltuğunun ve engelli bağlama alanının işaretlemesi yapılmalıdır.

‑ Katlamalı koltukların engelli yolcu bindiğinde kullanılmaması gerektiğine dair işaretlemeler yapılmalıdır.

‑ DUR uyarı ve ikaz butonları ilgili teknik resimde belirtilen pozisyonlarda ve ölçülerde monte edilmelidir. Takılan her bir butona basıldığında şoförün görebileceği bir yerde DURACAK yazısının yandığından emin olunmalıdır.

‑ Aracın dış engelli çağrı butonu ilgili numaralı teknik resimdeki belirtilen şartlarda monte edilmelidir. Engelli yolcu çağrı butonu iç uyarı kısmı şoför tarafından görülebilecek pozisyonda olmalıdır. Ayrıca bir buzzer ile şoför uyarılmalıdır.

‑ Ecza çantası ve yangın tüpünün konumu için ilgili çizime müracaat edilmelidir.

‑ Araca taşınabilecek yolcu adetlerini ve karakteristiklerini belirten yolcu bilgi kartı monte edilmelidir. Yolcu bilgi kartı aracın iç ön göğsüne aracın her yerinden görülebilecek yüksekliğe yapıştırılmalıdır.

‑ Araca tehlike anında içeriden ve dışarıdan kapıların açılabildiği bir acil çıkış sistemi monte edilmelidir.

‑ Monte edilecek acil çıkış valfleri aracın dışına monte edilecek ve her zaman açık durumda bulunacaktır. Eğer kanatlı çift kapı monte edilmişse her kanada ayrı ayrı kumanda edecek açma sistemi monte edilmelidir.

‑ Aracın servis kapılarına açıldığında ikaz verecek sesli uyarı sistemi (buzzer) monte edilmelidir.

‑ Aracın basamakları floresan veya led sistemi ile aydınlatılmalıdır.

(43)

Şekil 2.5. İmalatı tamamlanmış piyasaya arz edilebilecek araca ait teknik resim

4.3. Test ve Gözetim Süreci

En önemli homologasyon süreci test ve gözetim sürecidir. Bu süreç yapılan imalatın veya tadilatın ulusal ve AB mevzuatlarına uygunluğunu onaylar. Yapılan tadilat N2 kategorisinden M2 kategorisine dönüşüm tadilatı olduğundan madde 2.2.2.’de adları verilen testlere uygun olduğu onaylanmalı ve belgelendirilmelidir. Yapılacak testler tahribatlı testler olabileceği gibi sanal test yöntemleri de kullanılabilir. Ayrıca göz ile kontrol usullüde kullanılabilir. Tüm testler akredite test kuruluşlarında yapılmalı ve TS 17045 akrediteli laboratuvarlarda yapılmalıdır.

‑ ECE R 14 testi emniyet kemeri bağlantı testi olup fiziksel ve tahribatlı olarak yapılacaktır.

(44)

31

‑ ECE R 16 testi emniyet kemeri bağlantı testi olup fiziksel ve tahribatlı olarak yapılacaktır.

‑ ECE R80 testi koltuk bağlantıları bağlantı ve çekme testi olup fiziksel ve tahribatlı yapılacaktır.

‑ ECE R107 Testi araç içerisinde bulunması gereken donanımı ve ölçülerinin belirleyen bir test olup görsel ve ölçüsel olarak yapılır.

‑ ECE R43 testi araca monte edilecek camların marka, tip, şekil vb. yönleriyle inceler ve görsel kontrol yöntemiyle yapılır.

‑ ECE R46 testi aracın yan ayna ve dikiz aynalarının şartlarını belirler ve görsel kontrol yöntemiyle yapılır.

‑ ECE R51 araca monte edilen camlardan sonra araç içerisindeki ses seviyesinin araç dururken ve hareket halindeyken Db olarak ölçen ve belgelendiren bir test yöntemidir.

‑ ECE R89 araçtaki elektronik hız sınırlama cihazlarını inceleyen ve test sonucunu belgeleyen test yöntemidir. Temel araçta orijinal varsa aksam onayı üzerinden yapılabilir

‑ ECE R79 Araç direksiyon döndürme kuvvetinin sanal olarak ölçen veya aksam onayı üzerinden belgelendirme yapılabilen bir test yöntemidir.

‑ ECE R13 aracın frenleme sistemlerini ölçen ve fiziksel olarak yapılan bir test yöntemidir.

‑ AB/351/2012 regülasyonuna göre yapılan bu testte aracın şerit takip sistemi test edilmektedir. Test fiziksel olarak yapılmaktadır.

‑ AB/347/2012 aracı gelişmiş acil fren sistemi yönüyle inceler. Eğer araçta orijinal bir sistem mevcutsa aksam onayı üzerinden belgelendirme yapılır ve fiziksel test yapılmaz.

(45)

Şekil 2.6. Örnek bir test raporu (ECE R80 Regülasyonu)

(46)

33

Şekil 2.7. Tekerlekli sandalye test görüntüsü

4.4. Dokümantasyon ve Belgelendirme

Homologasyon sürecin sonunda temel baz araç, yapılan bütün test raporları görseller, hesaplar ve çizimler bir tanıtım paketi ile birlikte onay kuruluşuna ibraz edilir.

İnceleme sonrası onay kuruluşunu imalata onay verebilir. Süreç bu şekilde tamamlanmış olur

(47)

Şekil 2.8. Tip onay belgelendirme şematik gösterimi KAYNAKLI

MONTAJ HATTI

CAM, KOLTUK, KAPI MONTAJ HATTI

DÖŞEME HATTI

İÇ DENETİM VE KALİTE KONTROL

EL VE GÖZ İLE KONTROL

KALİTE DEPARTMANI ONAYI NÜMERİK KONTROLLER

VE TESTLER

TEST PLANLAMASI KOORDİNASYONU

TEST DÖKÜMANASYONU

TEST KURULUŞUNDA TESTLERE NEZARET PİYASA VE PAZAR

ANALİZİ

İŞ AKIŞ ŞEMALARI HAZIRLANMASI

TEKNİK RESİMLERİN HAZIRLANMASI

AR-GE MALİYET

HESAPLARI

DİZAYNA UYGUN SATINALMA

TEKNİK RESİMLERİN HAZIRLANMASI

SİMÜLASYON İLE İMALAT VE TEST SÜRECİ

YÖNETİM ONAYI

OPERASYON

HOMOLOGASYON

DÖKÜMANTASYONU VE BAŞVURUSU

DEĞERLENDİRME SONRASI BELGELENDİRME

ÜRÜNÜN PİYASAYA ARZI, UYGUNLUK BELGESİ

TANZİMİ

(48)

35

Şekil 2.9. Türkiye’den alınmış ulusal tip onay belgesi

(49)

Şekil 2.10. Avrupa’dan alınmış tip onay belgesi

4.5. Araç Uygunluk Belgesi Hazırlama

Tip onay belgesinin alınmasından sonra araç imalatçısı artık trafik tescile esas olan araç uygunluk belgesini düzenleyebilecektir. Bu araca ait bütün teknik bilgileri

(50)

37

içermelidir ve açıklayıcı olmalıdır. Belge formatı MARTOY’da belirtildiği şekliyle olmalıdır.

Araç trafik tesciline esas olacak uygunluk belgesi ile birlikte araca ait tip onay belgesinin de bir örneği araç sahibine verilmelidir. İlgili ülke mevzuatına uygun alınmış bir yetkili teknik sorumlu belgesi de dosyaya konulmalıdır. İlgili tescil evrakı mutlaka bir teknik sorumlu tarafından düzenlenmeli ve arşivlenmelidir.

Düzenlenecek olan seri tadilat belgeleri mutlaka test aracına ve ilgili seri tadilat tip onay belgesindeki bilgilere haiz olmalıdır.

Şekil 2.11. Örnek araç uygunluk belgesi

(51)

BÖLÜM 5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Yurtdışından çok büyük miktarda döviz ödenerek ithal edilen koltuklandırılmış araç;

yurtiçinde yerli ve milli olarak imal edilebilmektedir. Böylece ülkemizin cari açığının azalması yönüyle pozitif katkı sunulmaktadır. Bahsi geçen konu yerli imalat; yerli yan sanayi oluşması gibi pozitif sonuçlar doğurmaktadır. Gelişen yerli ve dinamik bir yan sanayi istihdam anlamına gelmektedir.

Yerli olarak imal edilen araçlara satış sonrası servis hizmetleri daha hızlı verilebilmektedir. Zira yedek parça temini için yurtdışından yedek parça gelmesi beklenmemektedir ve proses süresi son derece kısalmaktadır. Yerli imalatın denetimi ve dokümantasyonun uygunluk değerlendirmesi ulusal tip onay kuruluşlarınca yapıldığından ulusal homologasyon veri tabanı güçlenmekte ve Avrupa Belgelendirme ve gözetim kuruluşlarıyla rekabet edebilecek güçlü bir yapıya kavuşmaktadır.

Müşterilerin konfor beklentileri en üst seviyeden hızlı bir şekilde cevaplandırılmakla birlikte, sunulan ürün gamının varyasyon zenginliği tatmin edici boyutlara ulaşmaktadır.

Üretilen yerli ve milli araçlar, T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Denetim ve Gözetim birimi tarafından kontrol edilmekte olup izlenebilirlik katsayısı yüksektir. İthal edilen araçlarda böyle bir denetim yetkisi bulunmamaktadır. Türk halkının yüksek güvenlikli ve konforlu ulusal imkânlarla üretilmiş ve tadil edilmiş araçlarda seyahat etme hedefine katkı sağlanmıştır.

Ülkemizde 2023 stratejisi ile hedeflenen, millilik katma değeri çok yüksek yerli ve milli ürünlerin geliştirilmesi ile özellikle yerli ve milli teknolojilerin geliştirilmesi vizyonuna maksimum düzeyde katkı sunulması amaçlanmış ve başarılmıştır.

(52)

39

EKLER

Ek 1: BM AEK ECE R14 Regülasyonu Kapak Sayfası

(53)

(54)

41

(55)

(56)

43

(57)

(58)

45

(59)

(60)

47

(61)

(62)

49

Ek 11: AB/351/2012 Regülasyonu Kapak Sayfası

(63)

Ek 12: AB/347/2012 Regülasyonu Kapak Sayfası

(64)

KAYNAKLAR

[1] Vehicle frame modifications US5005864A RL Chachere - ABD Patenti 5,005,864, 1991.

[2] Finite-Element Model of Modified Eccentric Loader Terminal (MELT) Malcolm H. Ray, Gregory S. Patzner First Published January 1, 1997 Research Article.

[3] Simulation of a Vehicle Impacting a Modified Thrie-Beam Guardrail C. A.

Plaxico, R. M. Hackett, W. Uddin First Published January 1, 1997 Research Article https://doi.org/10.3141/1599-01.

[4] Chen, F., Abdelhamid, M., Blaschke, P., ve Swayze, J., "Otomotiv Diskli Fren Sızdırması Kısım III Test ve Değerlendirilmesi," SAE Technical Paper 2003- 01-1622, 2003, https: / /doi.org/10.4271/2003-01-1622.

[5] Vehicle C Pardo - US Patent App. 29/173,052, 2003.

[6] Use of Video Intervention to Increase Elders’ Awareness of Low-Cost Vehicle Modifications that Enhance Driving Safety and Comfort First Published January 1, 2005 Research Article.

[7] ITEA Journal 2008; 29: 367–374 Copyright ’ 2008 by the International Test and Evaluation Association.

[8] Electric vehicles: The role and importance of standards in an emerging market Energy Policy, Volume 38, Issue 7, July 2010, Pages 3797-3806 Stephen Brown, David Pyke, Paul Steenhof.

[9] Vehicle Dynamics and Control R Rajamani - 2011 - books.google.com,Erişim Tarihi: 05.01.2019.

[10] The subjective dimensions of sound quality of standard production electric vehicles Applied Acoustics, volume 129, 1 January 2018, Pages 354- 364.

(65)

[11] Public policy strategies for next-generation vehicle technologies: An overview of leading markets. Environmental Innovation and Societal Transitions, In press, corrected proof, Available online 26 September 2018.

[12] Autonomous vehicles: theoretical and practical challenges. Transportation Research Procedia, Volume 33, 2018, Pages 275-282.

[13] Assessment of freight vehicle characteristics and impact of future policy interventions on their emissions in Delhi Transportation Research Part D:

Transport and Environment, Volume 67, February 2019, Pages 610-627.

[14] Test and Evaluation of Fully Autonomous Micro Air Vehicles Robert C.

Michelson Millennial Vision, LLC, Atlanta, Georgia.

[15] Improved operational testing and evaluation: and methods of combining test information for the Stryker family of vehicles and related Army systems. Phase II report.

[16] Fundamentals of Vehicle Dynamics R-114 Univ. of Michigan-Ann Arbor.

[17] 28.06.2009 tarihli ve 27272 sayı numaralı T.C. resmi gazete ‘de yayınlanan motorlu araçlar tip onay yönetmeliği.

[18] https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Goster/82843.

[19] http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.13168&MevzuatIli ski=0&sourceXmlSearch,Erişim Tarihi: 10.11.2018.

[20] https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/doc/2011/wp29grsp/GRSP-49- 06e.pdf, Erişim Tarihi: 10.11.2018.

[21] https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/doc/2011/wp29grsp/GRSP-49- 07e.pdf, Erişim Tarihi: 10.11.2018.

[22] https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/main/wp29/wp29regs/R080r2e.

pdf, Erişim Tarihi: 10.11.2018.

[24] https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/main/wp29/wp29regs/2013/R04 6r5e.pdf, Erişim Tarihi: 10.11.2018.

(66)

53

[29] https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/main/wp29/wp29regs/R089am2 e.pdf, Erişim Tarihi: 10.11.2018.

[30] http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/09/20130918-2.htm, Erişim Tarihi: 01.11.2018.

[31] http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/09/20130918-1.htm, Erişim Tarihi: 01.11.2018.

[32] https://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/doc/2002/wp29grsg/TRANS- WP29-GRSG-83-inf08e.pdf, Erişim Tarihi: 15.11.2018.

(67)

ÖZGEÇMİŞ

Aişe Sümeyye Çeri, 17.09.1990’da Kocaeli’nde doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini Kocaeli’nde tamamladı. 2008 yılında Özel Marmara 2000 Lisesi’nden mezun oldu.

2009 yılında başladığı Süleyman Demirel Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü’nü 2013 yılında bitirdi. 2013 yılında TSE’de Makine Mühendisi görevlisi olarak çalışmaya başladı akabinde yüksek lisans eğitimine Sakarya Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü’nde devam etti. 2015 yılında Sakarya Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü’nde yüksek lisans eğitimine başladı. Halen TSE’de Makine Mühendisi olarak görev yapmaktayım.