YAKIN DOGU UNivERSiTESi
EGiTiM BiLiMLERi ENSTiTUSU
HALK BiLiMi EGiTiMi ANA BiLiM DALI
KUMLUCA iL(;ESi KUL TURU
YUKSEK LiSANS TEZi
Nuran Soytekin
Tez Damsmam
Prof. Dr. Habib DERZiNEVESi
Lefko§a Haziran, 2016
Y
AKIN DOGU VNivERSiTESi
EGiTiM BiLiMLERi ENSTiTUSU
HALK BiLiMi EGiTiMi ANA BiLiM DALI
KUMLUCAiL~ESiKULTURU
YiIKSEK LiSANS TEZi
NURAN SOYTEKiN
Damsmann Prof. Dr. Habib DERZiNEVESi
Lefkosa Haziran, 2016
JURi UYELERiNiN iMZA SAYFASI
Y akin Dogu Universitesi Egitim Bilimleri Enstitiisii Miidiirliigii'ne,
Bu cahsma jurimiz tarafmdan Halk Bilimi Egitimi Anabilim dali' nda Yuksek Lisans Tezi olarak kabul edilmistir,
Baskan: Prof. Dr. Habib Derzinevesi
····ti-:.···
Uye: Prof. Dr. Orban <;ififi -~ .
Uye: Yrd. Doc;. Dr. Mustafa Yeniasir
::-.l::1 .. ~ ~
.
Onay
Yukandaki imzalarm, adi gecen ogretim iiyelerine ait oldugunu onaylanm.Baskan:
.. ./ .. ./20 ...
Prof. Dr. Orhan
ctrrct
Enstitii MuduruYEMiN
Tezimde kullandigim kaynaklan, dipnotlan ve bibliyografya aynen verdigime
dair yemin ederim.
TE~EKKUR
Cahsmam siiresince, yogun cahsmalanna ragmen engin bilgi ve deneyimlerinden yararlandigim, benden destegini esirgemeyen, yetismemde biiyiik emegi olan degerli hocam ve damsmanun Prof. Dr. Habib Derzinevesi'e.Cahsmamm her asamasmda her tiirlii destek ve katkilanndan dolayi esim Hakan Soytekin'eBilgi, deneyim ve durusuyla destegini hissettigim degerli hocam Uz. Azmiye Ymal'aHer zaman yammda olan en degerli hazinem annem Elif Ozguc'e veKumluca Belediyesi ve cahsanlanna katkilanndan dolayi sonsuz tesekkurleri bir bore bilir, saygilanmi sunanm,
ONSOZ
Yakin Dogu Universitesi egitim bilimleri enstitusu halk bilimi egitimi ana bilim dah Yuksek Lisans programmm geregi olarak hazirlanan bu arasnrma, halk bilimi egitimi anabilim dah Kumluca Ilcesi Kfilti.iril incelemek amaci ile gerceklestirilmistir. Arastirma bes bolumden olusmaktadir.Sosyolojik olarak, killti.ir bizi saran, insanlardan ogrendigimiz toplumsal mirastir. Kfilti.iriln olusmasmda iki surec vardir; birinci surecte insan pasif ve ahci konumdadir. Belli bir cografi cevrede yasiyor, beslenme ve bannma ihtiyaclanm orada gideriyordur. Dogayla kurulan bu oncul iliski, yani ihtiyaelan dogrultusunda edindigi bilgi, dili, davramslan ve maddi uretim ve tuketim aletleri killti.iriln yaratilmasmda birinci asama olarak karsnmza cikar. ikinci asamada ise insan ahci konumdan cikar ve uretmeye baslar; yani yasadigr cevreye etkin ve aktif bir gil9 olarak kanhr, Bu sfue9 ilk aletlerin yaranlmasiyla snurh olarak baslayip Neolitik Cag'la birlikte hiz kazanrmstir. Kulti.ir birikimle birlikte ivmesi artan bir toplumsal yapi bilesenidir, Giderek her nesil miras aldigi killti.ire maddi ve manevi bir katki yapar ve onu kendinden sonrakilere miras birakir.Halk bilimi, halkm gelenege bagh. maddi ve manevi killti.irilnil kendine ozgil yontemlerle derleyen- arasuran. simflandiran ve halk killti.iril tlzerinde degerlendirmeler yapan bir bilimdir BiRiNCi BOLOM Toplumsal uygulamalar - ritueller ve ~olenler (dogumla ilgili uygulmalar, nisan dtttm, kma v.s) iKiNCi BOLUM Doga ve evrenle ilgili uygulamalar: ( yemekler, halk hekimligi, halk takvimi), Oc;ONcO BOLUM geleneksel el sanatlan: bu grupda dokumacihk ahsap oyma, sepetcilik, nazar boncugu yapmn, bakircihk, halk mirasi vs.) DORDUNCO BOLOM gosteri sanatlan: ornegin turk gosteri sanatmm killti.irel miras olarak gtmumttze kadar getirilmis olan karagoz, Meddah, Kukla, Halk tiyatrosu gibi) BE~iNCi BOLUM: H alk edebiyati admi verdigimiz turlerle, bu turlerin geleneksel ve usta yaranci ile ilgili bu akimlann gerceklestikleri yerler. Destanlar Masallar Deneyimlerimiz, Turknlerimiz ve Hikayelerimiz yer almaktadir,
OZET
Kumluca iI~esi Kiiltiiril
Soytekin, Nuran
Halk Bilimi Egitimi Ana Bilim Dab Tez Damsmann Prof. Dr. Habib DERZiNEVESi
Haziran, 2016
OZET
Kumluca Ilcesi ilkcaglardan itibaren cesitli devletlerin sigmagi olmustur, Ozellikle hayvancihkla ugrasan ve goeebe hayati yasan Tiirkler, yazlan Elmah ve Korkuteli' nde, sonbahar donemini Kuzca' da, kl~ aylanm da Kumluca ve cevresinde gecirdikleri bilinmektedir.lleenin, ui; tarafinda daglar bulunur ve denizden kuzeye dogru uzanan Tathk mevziisinde biten verimli ovanm uzerinde bulunmaktadir, Kumluca'da yaz aylan steak ve kurak, kl~ aylan da ihk ve yagi~h gecmektedir. Kisacasi tipik bir Akdeniz Ikliminin hiikilm siirdiigu gorulmektedir, llcenin merkezine neredeyse hie kar yagmamaktadir. Ilcenin kurulusunda ekonomisinin hayvancihk, hububat ve az miktarlarda da meyveciligin olusturdugu ancak daha sonraki donemlerde Ant Birlik kurulusuyla bu alanlara pamuk ekiminin yaygmlastrgi gordlmektedir.
Biitiin bunlann yanmda Turklerin, cesitli kiiltiir ve dinlerin de etkisinde kalarak yasadiklan uygarhklarla tarihte yer edinmistir, Bunun neticesinde Orta Asya' dan bugune kadar degisen, gelisen, gelenege bagh bir halk kiiltiirii olusmustur, Halk kiiltiirii iiriinlerinden Kumluca llcesi de kendisine dusen payi alnustir, Bu cahsmanm konusunu Kumluca llcesi Kfiltiirii olusturmaktadir. Gecmisten bugtme gelen kiiltiir birikimleri fotograflarla desteklenmistir.
ABSTRACT
Kumluca from antiquity has been a refuge of the several States. Especially animal husbandry and nomadic life in the summer of the Turks has the Apple and Korkuteli, autumn and winter in Kuzca the period in and around Kumluca is known to spend. In the County, is located in the mountains on three sides and the sea to the North, ending in the fertile land on the plain that extends from Tathk. Kumluca in the summer months are hot and dry, winters are mild and rainy. In short, a typical Mediterranean Geohive reigned. There is hardly any snow from the center of the town yagmamaktadrr, The establishment of the County's economy is livestock, grains, and small amounts of fruit of A later period, however, created in those areas with a cotton Ant the more abundant.
All that aside, the Turks, and a variety of cultures and religions in history with their civilization by staying in effect. As a result of this, ever changing from Central Asia, formed a folk culture based on tradition. Folk culture of received to her share of the Township of Kumluca. The subject of this study constitutes the Township of Kumluca Culture. Accumulation of supplemented with photographs from the far past culture.
i<;iNDEKiLER
..
OZET i ABSTRACT iv..
..
ONSOZ. .
.
iv I ~IN'D EKJ:L.ER ···•···•···•···•··· ···•·•·•···•···•··· VT ABLO LiSTESi vii
HARiT A LiSTESi viii
w • • FOTOGRAF LISTESI ix BOLUMI 1.Giri~ 1 1.2 Amac 2 1.3 Onem 3 1.4 Simrhhklar 3 BOLUMII 2.1 Halk Bilimi 4 2.2 SozlU Kaynaklar 6 2.3 Yazih Kaynaklar 6 BOLUMIII 3.1 OLUM : 11 3.2 Antalya'nm Tarihi 11 3.3 Kumluca Tarihi 17
3.4 Kumluca Kelimesinin Kokeni 18
3.5 Cografi Konum Ve Ozellikler 19
3.6 Jeolojik Yapisi 19 3.7 Yeryiizil Sekilleri 19 3.8 Akarsular 21 3.9 Yaylalar 22 3.10 iklim 23 3.11 Bitki OrtilsU 24
3.12 Halkm Hayat Mucadelesi (Gecinceme ) 24
3.12.1 Halk KUltiirii (Gecis Donemleri) (Yore Halkmm 40-50 Yil Oncesindeki Yasam .
3.12.2 Bicimi) 31
3.12.1.lDogum Adetleri 31
3.12.1.3 Askerlik Donemi 33 3.12.1.4 Evlenme Torenleri 34 3.12.1.5 K1z isteme 34 3.12.1.6 Dugun 35 3.12.1.7 Olum Adetleri 39 3.13 Oyun Ve Eglence 39 3.14 Zekir Oyunu 39 3.15 Celik Oyunu 40 3.17 Bes Tas 43 3.18 Dokuz Tas 45 3.19 Kazik Oyunu 46 3.20 Halk Oyunlan 47
3.21 Anlatma Esasma Dayah Tiirler 49
3.22 Fikralar 49 3.23 Masallar I Efsaneler 50 3.24 Anonim Siirler 51 3.25 Maniler 51 3.26 Mani Ornegi 52 3.27 Tekerlemeler 53 3.28 Tiirkiiler 57 3.29 Tiirkii Ornegi 57 3.30 Kumluca Mutfagi 58
3.31 Yorede Yapilan Yemeklerden Bazilan 59
3.32 Corbalar 59 3.33Yemekler 62 3.34 Tathlar 66 BOLUMIV 4.1 sonuc . 4.2 Oneriler . KAYNAK<;A 74 KUMLUCA SOZLUGU 78
TABLO LiSTESi
HARiTA LiSTESi
Harita 1: Kumluca llcesi'nin Yeri ve Simrlan 19
FOTOGRAF LiSTESi
Fotograf l , Goksu 21
Fotograf Z, Akpmar Yaylasi, 22
Fotograf 3. Beydagi Yaylasr, 23
Fotograf 4. Kirkpmar Yaylasi 24
Fotograf 5. Cumhuriyet Oncesi Cift Surme 25
Fotograf 6. Cumhuriyet Sonrasi Cift Siinne 26
Fotograf 7: Ramazan ve Kurban Bayramlarmda Seker Dagitma Toreninden Bir
Goriintii 27
Fotograf 8. Evde Degum Yapan Kadm 28
Fotograf 9. Kirve 29
Fotograf 10. Asker Ugurlamasi 34
Fotograf 11. Kiz isteme 36
12. Diigiin 38
Fotograf 13. Yoruk Diigiinii 39
Fotograf 14. 1951 Diigiin Alayi .40
Fotograf 15. Zekir Oyunu 42
Fotograf 16. <;elik Oyunu · 43
Fotograf 17. Bes T~ 46
Fotograf 18. Dokuz T~ 47
Fotograf 19. Kazik Oyunu 48
Fotograf'Zf). Zeybek 49
F otograf 21. Aspendos tiyatrosunu .51
Fotograf23. Yayla Corbasi, 62
Fotograf 24. GoceCorbasi. 63
Fotograf25. Domates Civgesi. 64
Fotograf 26. Ot Y emegi, 65
Fotograf 27. Topak Kizartma 66
Fotograf 28. Keskek 67
Fotograf29. Kabak Tathsi 68
Fotograf 30. Krvnm (Sanburma) 69
F otograf 31. Muhallebi. 70
BO
LUM
1.Giri~
Kumluca ilcesi, Akdeniz Bclgesinde, Antalya Korfezi ile Fethiye Korfezi arasmda Teke Yanmadasi adr verilen Akdeniz'e dogru uzanan cikmn iizerinde yer almaktadir. Antalya ilinin bansmda yer alan ilcelerinden biri olan Kumluca, merkeze 95 km uzakhktadir. il9e, giineyden Akdeniz, dogudan Kerner, kuzeyden Korkuteli, kuzeybandan Merkez ilce, batidan Elmah ve Finike ilceleri ile cevrilidir, Kumluca llcesinin giiney kisimlan deniz seviyesine yakm ovahk, kuzey kisimlan ise daghktir.
il9e merkezi, Alakir cay; ile Gavur deresinin daglardan sfuiildeyip getirdigi aluvyonlu bir ova iizerinde kurulmus- tur. -09 tarafi daglarla cevrili Kumluca, giineyde denizin hemen gerisinden kuzeye dogru 15 km kadar uzanarak Tathk mevkiinde son bulan verimli bir ova iizerinde yer almaktadir, Morfolojik iinitelerin kisa mesafelerde farkh- Ilk gostermesi fiziki cografyada zenginligi ve beraberinde cesitliligi getirmistir, Daglan, ovalan, vadileri ve platolan ile dikkati ceken Kumluca ilcesi, Antalya boltt- mil icerisinde renkli ozelllkte bir manzara gosterir. Kumluca ilcesinin yiizol9iimil 1.253 km2'dir. llcenin merkez nufusu (2007 Nnfus Sayunma Gore) 31.581 kisidir, Merkez ilce kasaba ve koyleriyle birlikte nufusu ise 65.904 kisidir, llcenin 3 kasabasi (belediye), 24 koyil bulunmaktadrr. Son apilan 2007 yih nufus sayimlan- na gore Kumluca ilcesindeki toplam nnfusun % 47.9'u fl9e merkezinde, % 26.9'u kasabalarda, % 24.8'i koylerde yasamaktadir, Kumluca llcesi, anda sebze ihtiyacrmn karsi- lanmasmda Antalya hatta Turkiye ol9eginde onemli bir aya sahiptir. Ulkemize 1940 yillannda girip 1960'h yillarda gelisen seracihk, 1980'li
larda Kumluca halki tarafindan benimsenmistir,
Relief, iklim, toprak ve su sartlanmn elverisli olmasi seracihgm bu yorede gelismesini saglarmstir. Verimli Kumluca Ovasi'nda modem arac ve gereclerle cam ve plastik seralarda turfanda sebze ilretimi yapilmakta ve
Ilce
ekonomisinin can damanm olusturmaktadir, Kumluca halkimn %80'ninin gecim kaynagi tanm olup, bu sektor llce ekonomisinde onemli bir yer tutmaktadrr. lklim faktorlerinin uygunlugu llcede sebze ve meyve uretiminde kaliteyi beraberinde getirmistir, Kiyilann en tabii haliyle, tarihikahntilanyla, dogal kaynak sulanyla, saghk ve nese kaynagi gilr ormanh daglanyla Kumluca ilcesi tam bir turizm cennetidir.
Bu bolumde cahsmanm amaci, onemi ve simrhliklanna yer verilmistir,
Ama~
Turk killtiirii belli bir cografya ile simrlandmlamaz. Bu nedenle Turklerin goy ettikleri ve yerlestikleri, devlet kurarak egemen olduklan tum ttlkeler incelenmelidir. Ozellikle Turkler'in islamiyet'ten once o donemi kapsayan inane sistemleri, killtiir ve geleneklerine bagh halk knlturn iiriinlerine sahip olduklan gorulmektedir. Inane killtiiriiniin, killtiirii ve ozellikle halk killturii nrunlerini yakmdan etkiledigini belirtmek gerekir. Gunumuzde gorulen halk killturii urunleri, eski inamslann ve geleneklerin izlerini Turklerin islamiyet'i kabul etmelerinden ardmdan da halk killtiiril ttrnnleri yeni ozle islami renge burunerek varhklanm surdurmuslerdir. Turklerin, her killtiirde goriildiigii gibi semavi bir dine gecme doneminde, eski inanclannm bir bolumunu yeni dine tasiyip onun kaliplanna uydurmuslardir,
Halkbilimi de bu bilgilerden anlasilacagi gibi, dogumdan oliimlere kadar insan hayatmda yerini alan manevi ve maddi tum killtiirel ogeleri bilimsel anlamda derleyen, degerlendiren, arastiran ve bunlann da sistematik olarak aciklama yapip; insamn knlturel tarihiyle birlikte ozelllkle halk kiiltiiriiniin genel anlamda gelisme kurallanrun incelenmesini saglayan, kultnrler arasmda farkhhk ve benzerlikleri belirleyerek ortaya koyan; gerektigi zaman bu bilimsel neticeleri halkm faydasma olacak sekilde duzenleyerek halkaaktaran bir bilim dah olarak ifade edilmektedir.
Bu cahsma ile Antalya'ya bagh Kumluca llcesinin killtiiriinu aktarmak ve gelecek nesillere bir kaynak olusturmak amaclanrrustir.
Onem
Kultur, bir toplumun kendi tarihinde olusturdugu deger hiikiimlerinin tumudnr.
vLc1111Ucts11mu, ilim, din ve ahlaka ait degerleri kapsamaktadrr. Her toplumun kendine ait
killtilril vardir, Kultnrnn yukselmesi, ilerlemesi ve gelismesi medeniyetin de dogusuna saglamaktadir, Bu nedenle Kumluca'run gecmisten giinfunilze killtiirilnun incelendigi cahsma onem tasimaktadir,
BOLUMII
2.Halk Bilimi
Halk, siyasi, dini, sosyal ve ekonomik gibi olaylarda olusturulan i~ bolumleri ~elerin dogmasiyla ortaya cikanummet ya da kavim isimleriyle de bilinen topluluklara yerilen addir, Baska bir ifadeyle halki, belirli zamanda ve belirli yerde beraber yasayan insanlardan olusan topluluklar seklinde de ifade etmek mnmkundur. Halk, daha ziyade lciilturel nitelikler biinyesinde yasayip ve kultnrel unsurlan koruyan ozelliklere sahiptir. Kultnruntasmmasma aileler neden olur. Ancak kulturnn aile ve soylar arasmda korunmasi, ya~anmasllll saglayan unsursa halk denilen sosyal kitlelerdir'. Dun.des halk kavrami ile jlgili asagidaki aciklamada bulunmustur:
"19. yuzytl Avrupa toplumlartnda halk; sehirli, egitimli, zengin, yoneten, ust struf elit ve aydin olarak adlandtrtlan grup ile, i/ke/, egitimden haberi o/mayan, kabile hayatz yasayan grup arastnda kalmts ara bir grubu ifade eden bir anlamda kullanilmisttr. Buna gore; sehirde yasayan, ama sehre yaktn olan, yani tasrali; yoneten degil, yonetilen, alt struf koylu, yeterli egitim almamts ve teknolojiyi yeterince kullanmayan gruplar 'halk' olarak adlandmlmtsttr. Bu grubun en onemli ozelligi ise, sehirde yasayan gruplara gore daha muhafazakdr olmast ve bir toplumun sahip oldugu eski degerleri yasayan ve yasatan bir grup olmastdtr. Dolaytstyla, bir top/um kendi atalartnin en eski donemde nastl yasadtgtm ogrenmek icin, ilkel adz veri/en toplumlara gitmeye veyahut da arkeolojik buluntulart beklemeye gerek duymadan, 'halk' adz verilen bu tasrali gruba giderek kendi ger;mi§i hakktnda bilgi edinilebilecekiir'".
Halkbilimi = folk
+
lore Halk BilgiMehmet Y ardimci.Halk
ilimi,http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/mehmet yardimci halkbilimi.pdf[ 10.03.2016].
Alan Dundes, (2003). Halk Kimdir?. Cev. Metin Ekici, Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklasnnlar, (Ankara, 003): 1-25, 15.
Halkbilimi insanlann yasadig; yeri ve cevreleri iyi bir sekilde tammasi, yorumlamasi ve degerlendirmelerini saglan halkm duygu, dii~unce ve sezgisinin temelindeki karakteristiklerinin yakalanmasim saglamaktadir. Halkbiliminin, halkm hayatmm temel olan dinamiklerini, gelenek ve torelerini, davrams ve tutumlanm, beceri ve yaratilanm, begeni ve sevgilerini inceleyerek arastiran ulusal anlamda kiiltiirun dogru sekilde islenmesi, degerlendirilmesi ve yorumlanmasi konusunda onemli katkilarda bulunmaktadir, Halkbilimi iirunleri Anadolu insanlanm dtmya gorii~unil, yasama seklini, toplumsal ve kisisel sorunlan gornlmektedlr. Turk halkbiliminin temel sorunlanna bakildigmda tum boyutlan ile degerlendirenve yagd~ yaklasimm da yardimiyla kavrayarak yoziime ulastiran, bilimsel ve kokltt bir politikanm cizgilerinin de heniiz belirlenmedigi gorulmektedir',
Halkbilimi, kiiltiirel hayatm biitununii inceler. Knlturun devamhhgi kadar degismesi ve bu degisime sebep olan farkh etmenleri yoziimlemek amaclamr, Halkbilimi bir topluma ait olan kiiltiirun temelini olusturmaktadir. Halkbilimi kulturnnde gelisimlere uyum saglayip zaman icinde degisiklige ugramaktadir".
Halkbiliminin kaynaklanm asagidaki gibi gruplara ayirmak miimkiindiir5:
1. Sozlii kaynaklar 2. Y azih kaynaklar a) Y azma ve conkler
b) Y azma halk hikayeleri ve kitaplan c) Basma halk hikaye ve kitaplan d) Y azih ve yardimci kaynaklar
D.1 Menkabeler (Batta Gazi vs.) D.2 Seyahatnameler
D.3 Epik eserler (Manas, Dede Korkut vs.) D.4 Mevlid, Muhammediye gibi dini-lirik eserler
?Erman Artun, Turk Halk Bilimi, Genisletilmis 2. Bs, (Istanbul, 2007), ii. 4Artun , a.g.e., s.n. ..
San, (2014). Turk Halk Bilimi - I Ders Notlan, Turk Dill Ve Edebiyan Bolnmu, (3. Simf - 1. Donem, 2-6, 2.
Sozlii Kaynaklar
Kaynaklar kisilerdir. Ancak herkesin kaynak kisi olamayacagmi da belirtmek gerekir. Kaynak kisilerin halka ait olan bilgileri iyi bir sekilde bilmesi, sozlu edebiyat hafizasmm iyi olmasi, gelenek ve gorenekleri de iyi tammasi ve halk kiiltiirilne vakif olmasi gerekir. Bunun ve buna benzer bazi ozellikleri tasnnasi onemlidir. Masai anasi veya atasi olarak ifade edilen kisinin, anlattigi masallar zenginlestir, Kaynak kisilerin dili dogru kullanmasi ve telaffuzu duzgun olmasi beklenmektedir. Sehirlesmelerin, kaynak kisilerin sayisim azaltngi gorulmektedir",
Y azih Kaynaklar
Sozlu kaynaklarm dismdaki ve tarihi donemlerin anlasilmasi bakmnndan oldukca onemli olan yazih eserlerin, arastirmacilann yazih kaynaklar seklinde tammlandigr gdrulmektedir. Yazitlar, conkler, tarih kitaplan ve seyahatnameler gibi yazih olan kaynaklann arasmda yer ahr. Genel olarak bir olaym ve/veya kiiltiirel fuiinlerin folklor malzemeleri olarak sayrlabilmesi icin asagidaki ozelliklere sahip olmasi gerekmektedir.
• Halka ait olmasi. • Anonim olmasi,
• Sozlu gelenege dayah olmasi, yazih bir kaynagm tekrar bulunmamasi. • Nesilden nesile, toplumdan topluma yayilmis olmasi'',
Bu alamn oncii isimleri arasmda yerini alan Prof. Dr. Saim Sakaoglu.Anonim Halk Edebiyatl subesinin, Halk Edebiyati sahasmm merkezini olusturdugu ve ayn bir sube plarakA.~ik Edebiyan ile Tekke Edebiyati bu dairenin de dismda kaldigmi belirtmistir, Boylece kimlerin tarafmdan ortaya kondugu bilinen kosmayla soyleyicisinin olmadigi bir masal, ayru grupta degerlendirilmemektedir. Masai ve benzer fuiinlerin zamamn akisi icinde degisip, gelisir bazen daha cok guzellestirip gunnmuzde bulunan halini ahrlar. Konuyla ilgili, Divanu Lugati-t Tiirk'te bulunanEndik uma evligni agirlar seklinde gecenatasozunun gunumuzde Saskin misafir ev sahibini agirlar seklinde ifade edilmesi
6
San, a.g.e., s. 2. 7Ay~e
Coban, Koyumuz Gonyeli, Yakmdogu Unlversitesi, (Ynksek Lisans Tezi, Kibns, 2005), 14. ~Habib Derzinevesi, Halk Bilimi Egitimi ve Derleme Metotlan, Ders Notlan, (Lefkosa 2004).
omek olarak verilebilir.Burada yine Sann Sakaoglu'nun Anonim Halk Edebiyati'm ayrrdigi gruplara yer vermek gerekir'':
1. Anlatma Esasima Gore Y azilanlar
a) Masai: Kirmizi bashkh kiz, Pamuk Prenses ve Y edi Ciiceler. b) Fikra: Nasrettin Hoca fikralan,
c) Efsane: Gorgo Medusa Efsaneleri 2. Halk Hikayeleri
a) Kahramanhk Hikayeleri: Mehmetcik, "Cevdet Dede" "Baban Gelirse Beni Hemen Cagrr Ha .. !"
b) Sevda Hikayeleri: Kizkalesi, 2. Manzum Olarak Kurulanlar
a) Tiirkii: Teke Zorlatmasi, Hiikiimetin Ontmden Gectim, Kezban. b) Mani:
c) Ninni yusun Da Buyusun Ninni
}Pl~ T1p1~ Yurusun Ninni ... E ...
andini Dandini Danah Bebek Ileri Kollan Kmal1 Bebek
d) Agrt
lgrafin direkleri sayilmaz yle civan tenesire koyulmaz
nim yavrum baygm du~mu~ ayilmaz deyip de aglayayim bugun hen
Mezanmi yol ustnne kazsmlar
0
zerine al yesili koysunlarGelen gecen na-muratmis desinler Ne deyip de aglayayim bugun ben
e) Tekerleme
Carsidan aldrm
4.Manzum ve Mensur Seklinde Olanlar a) Bilmece
endisi icerde, agzr disarda,
b) Atasozu: Aba vakti aba,yaba vakti yaba alan yamlmaz. c) Deyim: Kabak tadi vermek.
d) Alkis (Dua):
y yiiceler yucesi, var ve bir olan ALLAH'im: - ''Bana dua edin, duamzi kabul edeyim'' buyurdun.
'Duamz olmasa neyinize kiymet edeyim'' buyurdun. izim su acizane, halisane, salihane, duamiza icabet eyle, ize zatma ku1 ve kurban olanlardan eyle,
guzel isimlerinle bize tecelli eyle. e) Kargis (Beddua):
diyesin kan tiikilresin.
Turk folkloruna ait olan konulanmn belirlenmesi, derlenen faktorlerin arsivlenmesi kullarularak en genis ve tum konulan kapsayan cahsmada Killtiir ve Turizm Bakanhgi Milli Folklor Arastirma Dairesi Baskanhgi tarafi.ndan yaprm~trr10:
Tablo 1. Turk Folkloruna Ait Olan Konulan
Destanlar, Efsaneler, Evliya Menkibeleri, Ha1k Hikayeleri, Masallar, Ftkralar
Turknler, Maniler, Tekerlemeler
Kahplasmis Sozler Atasozleri, Deyimler, Olyillil Sozler, Bilmeceler Dualar (Dilekler), Beddualar, Yeminler, Selamlar Kufllrler, Argo Sozler, Oksamahklar, Nasihatler
Saner Sozleri, Hitaplar - Cagnmlar, LakaplarBenzetmeler
ayatm Donnm Noktalanyla I Degum, Cocukluk c;:agi, Stlnnet, Evlenme
Askere, Gurbete Ugurlama, Karsilama, Haer Ugurlama ve Karsilama, 6111m
Halk Hekimligi, Halk Veterinerligi (Baytarhg1)Ha1k Meteorolojisi, Ha1k Takvimi, Halk Hukuku, Ha1k Matematigi, Ha1k Botanigi, Ha1k Zoolojisi (Hayvan Bilimi)
Torenler, I Dini Bayramlar, Milli Bayramlar, Kandiller, Kutsal Aylar, Gtlnler, Hidrellez, Nevruz
Tabiat Olaylanyla ilgili lnamslar, Canh V ariiklarla tlgili lnamslar, Cansiz V arltldarla 1lgili lnamslar, Dini lnamslar, Nazar ve Nazarhk tle ilgili lnamslar, Yanrlarla, Ziyaret Yerleri ile ilgili lnamslar, Rilya ve Fal ile ilgili lnamslar, Btlyil. ile ilgili lnanislar, Yagmur Duasi tie ilgili lnamslar, Kurban ve Adak tle 11gili Inamslar, Ugur ve Bereket tie tlgiii lnamslar
Golge Oyunu (Karagoz), Orta Oyunu, Meddahhk, Kukla
- Eglence - Spor Cocuk Oyunlan, Btlyilklerin Oyunlan, Eglencelerifleleneksel SporlarOyuncaklar, Eglence ve Spor Arae ve Gereeleri
Halk Milziginin Ozellikleri, Ttlrler, Ha1k Calgilan
· - Kusam - Suslenme Cocuk Giyimi, Erkek Giyimi, Kadm Giyimi, Gtlnliik Giyim
Mesleklerle 11gili Giyim, Suslenme
Yiyecek Turleri ve Yapihslan, -i~ecek Turleri ve Yapihslan, Belirli Gun ve Torenlerde Yenilip lcilenler ve Yapihslan, Mutfak Aray ve Gerecleri, Sofra Gelenek ve Gorenekleri"
BOLUMID
3.Antalya'mn Tarihi
Anadolu'nun gil.ney kiyismda ve Antalya Korfezinin kuzeybati kosesinde bulunan Antalya, Akdeniz'in kuzey sahillerini kapsayan 36° 06' ve 37° 27' kuzey enlemleri ile 29° 14' ve 32° 27' dogu boylamlan arasmda kalan ve "Teke Yoresi" adi ile bilinen bolgenin merkezi durumundaki yerlesim alarudrr12• llkcaglarda Antalya smirlan icinde kalan bolge
9e~itli alanlara aynlrmstir. Buna gore Manavgat Cayi'nm dogusunda kalan bolgeye Kilikia; Manavgat, Beskonak, Serik, Gebiz, Dag bucagmm bulundugu yerlere Pisidia; Manavgat <;ay1 ile Boga Cayi arasmdaki dar uzun seride Pamphylia; Boga Cayi'ndan batiya dogra ve ·1.erisine de Lisya veya Lykia denilirdi'",
Antalya'mn kuzeybatismda yer alan ve ii9 buyuk bolmeden olusan Karain {:lgaras1'nda yapilan arastirmalarda Paleolitik (Yontulmus Tas) Devre ait cakmaktasi etlere, hayvan, insan kalmtilanna rastlannusnr. Aym sekilde Antalya'mn 25 km. nsmda kesfedilen Beldibi Magarasi'nda da Paleotik cagdan Neolitik 9aga kadar olan emin ozelliklerini gosteren Mezolitik cagm gerek canak 9omleksiz gerek canak ekti ddnemlerine ait buluntular ortaya cikanlmisnr". Bu da Antalya ve cevresinin · eski zamanlanm yasadigim ve 90k eski bir yerlesim alaru olarak koklii bir gecmise oldugunu bize gostermektedir.Antalya ve cevresinin -en eski sakinlerinin "Solim"ler .ugu belirtilmekle birlikte bu kavim onceleri kendi lisanlanyla konusurken sonralan
·• e, Karya ve Grek dillerini benimsemislerdir'f.
Bolgenin Grek tarihi, Trava'mn dii~ii~iinden soma basibos bir grubun Anadolu'nun yine inerek cogunlugunun Pamphylia'ya, geri kalan kismmm da Kilikia'ya gecerek
yerlestikleri tarih oldugu kabul edilen MO. 1100 yihnda baslatilmaktadir. Mopsos,
fat Ozdemir, "Osmanh Doneminde Antalya'run Fiziki ve Demografik Yapist (1800-1867), XI. Turk rI<.ongresi, Ankara:5-9 Eyliil 1990, (CiV, TTK., Ankara, 1994), 1369.
ctalya 11 Yllhg1, (Antalya: Antalya Valiligi Yay. 2000), 25.
ge Umar, Turkiye Halkmm ilkyag Tarihi, C.I, Ege Univ. (Izmir: Basm-Yaym Yiiksek Okulu Yay.,
;2.
Kalchas ve Amphilochos adlanndaki u9 kisi bu go9un onculeri olarak gosterilmektedir", Son arastirmalara gore Perge, Silyon ve ozellikle Side'de ayn bir lehcenin konusulmasi Dor'lann da bu bolgeye geldiklerini gostermektedir'",
Greklerce, Antalya Bolgesi'nin yurt olarak benimsenmesinden sonraki 5-6 yuzyil hakkmda edinilen bilgiler oldukca az oldugundan bu yillarda meydana gelen olaylar karanhkta kalmaktadir. MO. 1100. yuzyildan soma ise Lidya krallan topraklanm Kncuk Asya'mn batisma kadar genisletmek istemislerdir. Bu krallardan sonuncusu olan .Krezus, herhangi ekonomik fayda gormedigi Lykia ve Kilikia dismdaki butun topraklan ele gecirmistir, MO. 546'da Pers Krah Kyros tarafindan Krezus yenilince, butnn Lidya T(ralhg1 ile birlikte Antalya ve cevresi de Persler'in eline gecmistir, Pers Krah I. Darius afmdan gerceklestirilen satraphk bolu~umunde bu bolge, I. satraphgm icine ahnnusnr".
cak bolgedeki bu Pers hakimiyeti cok uzun surmemis ve MO. 469' da Atina'h donanma nmutam Miltiades oglukimon, Persleri yenilgiye ugratarak kendi hakimiyetini bolgede
Buyak iskender'in olumunden sonraki kansikhklardan ve el degistirmelerden alanan ise Berga.ma Krah II. Attalos (M0.159-138) olmustur. Bu donemde Pamphylia lgesinin bir boliimunu nlkesine dahil etmis olan ELAttalos, bu yerin stratejik onernini vrayarak burada bir sehir ve deniz ussu kurulmasi emrini vermistir. Sonucta Antalya'mn
rgama Krah II. Attalos tarafmdan kuruldugu "Attalia, Atalia, Satalia ve Adalya" lannm da buradan geldigi belirtilmektedir. Limamn elverisli dogal yapisi orada daha ee kiiyuk bir liman sehrinin bulundugu ihtimalini de kuvvetlendirmektedir'",
Attalos'un yaptmms oldugu bu sehir, sahip oldugu elverisli yapismdan dolayi diger deler arasmda hizla onem kazanmistrr, Ancak bir sure sonra Attalitler'in ulkesi Roma aratorlugu'na gecince diger kiyi bolgeler gibi burasi da korsanlarm eline gecmistir, 79'da isauricus olarak tamnan konsul P. Servilius tarafindan bu korsanlarm ro.enligine son verilmis ve sehirde fiili olarak Roma hakimiyeti saglanmisnr. Sehrin eyaletleri arasma kanlmasi ise Claudius zamanmda MS. 43'de gerceklesmistir,
~flyin Cimrin, Antalya, (Istanbul: Simge Yay, istanbul, 2002), 43. alya Sehir Rehberi, http://www.antalyarehberi.com/ [11.02.2015], 6.
· a.g.e., s. 44. a.g.e., s. 239.
Bizans devrinde Antalya'mn onemi oldukca artmis ve sehir Akdeniz havzasmda islek bir ticaret merkezi olmustur,
Antalya, Bizans doneminde tam anlamiyla bir yerlesim ve ticaret merkezi haline geldiginde Turk ve Islam ordulanmn da dikkatini cekmistir. Sehir, el-Avasim bolgesinin valisi olan Ebu Suleym Ferec el-Hadim et-Tnrki'nin sevk ve idaresi ile ilk defa M. 790 senesinde feth edilmistir, Bu fetihden sonra bolge sik sik Turk ve islam ordulan ile Bizans rdulan arasmda el degistirmistir, Nitekim bir sure sonra Bizans'm eline gecen bolge, alife Mu'tasim doneminde (M. 813-833) Turk komutam Afsin tarafindan karadan feth edilmistir, Tekrar Bizans'm eline gecen Antalya ii9uncii defa Halife Miitevekkil'in amirali
urk asilh Fazl b. Karin tarafmdan ele gecirilmistiri'.
Antalya, 1389 veya 1393'de Osmanh Padisahi Yildmm Beyazrt tarafmdan ethedilmistir. Yildmm Beyazit, Antalya ve Teke-eli'ni aldiktan sonra buralan oglu Isa elebi'ye sancak olarak vermistir, Antalya'mn Yildmm Beyazit tarafindan fethi Ibn emal'm Tevarih-i AJ.-i Osman adh eserinde; "Saruhan diyanndan feragat gosterdi, taliyada olmaga ragbet gosterdl.Cenab-i kam-yab-r hazret-i hilafet- misabdan, mes'fili ebzul buynlub.mezbur Teke vilayeti ol huma-himmetun saye-i ri'ayetinde ve havza-i · .ayetinde dahil oldu" seklinde anlanlmaktadir=,
Osmanh Padisahi Yildinm Beyazit'm, 1402 Ankara Savasi'nda Timur'a yenilmesi erine Timur' a baghhgim bildiren Osman Celebi Bey , Antal ya haric olmak uzere eyligi ele gecirerek Korkuteli'ni kendisine merkez yapmisnr. Ocak 1423'de, yeni smanh Padisahi II. Murad'in i9 kansikhklarla mesgul olmasmm firsat bilen Osman elebi Bey, Karamanoglu E. Mehmet ile birleserek Antalya'yi geri almak istemistir. urumu ogrenen Teke- Karahisan'nda subasi olan Firuz Bey oglu Hamza Bey Antalya'ya elerek halkla gorii~mii~ ve bunlarm birlesmelerine engel olarak, Korkuteli'ne ani bir gece
kim yapmistir. Osman Celebi'yi oldnrerek maiyetindeki Tnrkmenleri dagrtma .eticesinde 110 sene iktidarda kalan ve 1301 'de 1423'e kadar merkezi Korkuteli olan
eke-ogullan Beyligi sona ermi~tir23•
ydm Beden, 1854-1859 Tarihleri Arasmda Antalya, (8 No'lu Antalya Ser'iyye Sicilleri Defterine Gore), deniz Universltesi, SBE, Ynksek Lisans Tezi, 2004), 29.
ibn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman
vm.
Defter (Transkripsiyon), (Hzl. Ahmet Ugur), (Ankara: TTK, Q7), 234.Osmanh doneminde Antalya son bir defa daha yabanci saldmsma maruz kalmistir. Uzun Hasan ile yaptiklan ittifak: sonucunda 85 kadrrgadan olusan Hach donanmasi, 1472'de Antalya onlerine gelerek burayi kusatmis limam kaplayan zincir kmlrmsnr. Kale dismda kalan carsilar ve evler yagma edildiyse de surlar asilamadrgmdan geri donmek zorunda kalmislardir, Osmanh hfildmiyeti doneminde Teke-eli adh sancagm merkezi olan Antalya'da Osmanh hanedanma mensup sehzadeler de idareci olarak bulunmuslardir . . Nitekim Yildmm Beyazit'm oglu isa Celebi Teke-eli'nde bulunmustu, Bunun yanmda n. Beyazit'm oglu Korkut, Teke Sancagi Bey'i olarak 1502'den 1509'a kadar Antalya'da
almis ve saltanat mucadelesini buradan surdiinnii~tiir. Mucadele sirasmda bir ara Misir'a eemis ancak daha sonra tekrar Antalya'ya donmttstur, Bu donemde Teke bolgesinde atlak veren Sahkulu Baba Tekeli isyam ile de ugrasmak zorunda kalmistrr'",
Sahkulu Baba Tekeli veya Karabiyikoglu olarak adlandmlan bu kisi, Sah ismail'in abasr Seyh Haydar'm halifelerinden Hasan Halife'nin ogludur, Memleketinin
orkuteli'ne bagh Yahnlu Koy oldugu belirtilen Sahkulu, hem yerel duzenden hem de vletten duyulan hosnutsuzluklardan cesaret alarak etrafma topladigi kisilerle Antalya ve esinde toplantilar yapmaya baslannsur, Toplantilann bastmlmasi sonucunda Sahkulu 9arak bir sure ortadan kaybolmustur, Tekrar ortaya ciktigmda ise isyan hareketini Iatmistir. isyanm cikmasmda ozellikle timarlan ellerinden ahmp baska kisilere verilen ¢ke-eli sipahileri onemli rol oynamisnr, ilk olarak: bu sipahilerle isyana baslayan rll.hkulu'na daha sonra bir 90k kisi katilarak buyuk bir guc; haline gelmis once Antalya'yi
,ma Anadolu'yu tehdit etmeye baslarmstir, Sahkulu isyam, Teke Bolgesi'nde dolayisiyla .talya'da btlytik tahribata yol acrms, Antalya kadismi oldurmttstnr. Ancak: bir sure sonra yas yakmlannda yapilan savasta Sahknlu oldiiriilmii~ ve isyana son verilmistir'",
Kibns'm fethine cahsihrken de asker sevkiyati sebebiyle Antalya Liman'm Kaptan- erya Piyale Pasa ve Lala Mustafa Pasa kontrol etmislerdir, Fetihten sonra ise manhlara karsi direnen Kibnsh Hristiyanlar'm uc; yuz kadan adadan snrulerek alya'ya yerlestirilmislerdir. Snrgunler sadece Kibns'tan Antalya'ya yapilmamis alya'dan da Kibns'a bir 90k kisi surulmu~tiir. Antalya'dan yapilan snrgtmlerin yaklasik
Hakki. Uzuncarsih, Osmanh Tarihi, C.E, (Ankara: TTK, 1983), 96.
olarak 1573 yihnda basladigi ve bu tarihle birlikte 1574, 1575,1577 ve 1578 yilannda yogunluk kazandigi belirtilmektedir'",
Osmanh Devleti 'ni tam bir bunahm icerisine sokan ve XVI. yuzyihn sonlanna kadar silren suhte isyanlan, Teke Bolgesi'nde de yogun bir sekilde goriilmfi§tilr. Kutahya- Afyon- Antalya cizgisinin bansmda yer alan bolgelerde kalabahk yerlesim merkezlerinin lmasi ve buralarda dokuma, zirai ilretim ve ticari faaliyetlerin yogun olarak yapilmasi edeniyle medreselerdeki ogrenci sayisi oldukca fazla idi. Devletin icinde bulundugu isadi bozukluk, zirai ekonomideki buhranla birlikte vergi sisteminin bozulmasi ve idari uzendeki istikrarsizhk gibi ana bashklarda toplanan sebepler ve bu sebeplerin medreselere ansiyan yonleri, ogrencilerin isyan sebepleridir. Bunun yanmda durumundan sikayetci Ian halktan ve devlet gcrevlilerinden kimseler de bu ogrencilere katilmislardir. Isyana iri§en ogrencilerindiger bolgelerdeki ogrencileri de isyana zorladiklan gorulmektedlr. itekim Manavgat, Alaiye, Mentese ve Hamit i1i bclgelerindeki ogrencilerin Antalya edreselilerine mektup gondererek "ya gelip bizimle cenk edin yahut biz gelip vilayetinizi ap ederiz" seklinde ogrencileri zorladiklan gcrnlmektedir. isyanci medrese ogrencileri e daha soma onlara katilan gorevliler; yol kesme, koylere baskm yaparak yagmala, adam dnrme, zorla para alma gibi eskiyahk faaliyetlerine girmisler, bulunduklan bolgelere bir
k zarar vermislerdir",
XVO. yuzyilm ortalarmda imparatorlugun icinde bulundugu kansik durumdan arlanmak isteyen ve Abaza Hasan Pasa isyam'm frrsat bilen Korbey Mustafa Pasa, 59 yilmda Antalya'da isyan etmistir, isyam bastrrmak uzere Antalya'ya karadan adolu Beylerbeyi Ali Pasa ile Kuc;uk Mehmet Pasa, denizden Vezir Kose Ali Pasa, vvetleri ile birlikte harekete gecmistir, Sonucta Korbey Mustafa'nm Antalya halki afindan devlet gorevlilerine teslim edilmesiyle isyan bastinlmis oldu (1659). Bundan onra XIX. yuzyil baslanna kadar sehirde onemli bir gelisme yasanmarmsnr, Ancak E. ahmud doneminde, daha once oldurnlen Kadi Abdurrahman Pasa'nm mallanm geri nneyen mnteselum ibrahim Bey'in isyan girisimi, Antalya tarihinde onemli bir olaydrr. adi Pasa olarak bilinen Kadi Abdurrahman Pasa; mir-i miranhk, Konya valiligi ve Alaiye utasamfhgi gibi memuriyetlerde bulunmus Nizam-i Cedit komutalmdandir, Bu derece
Mustafa Akdag, Turk Halkmm Dirlik ve Duzenlik Kavgasi, (lstanbul.Cem Yay. 1995): 93-120,198-207. Fahrettin Tizlak, "Tekelioglu lsyam", XHL Turk Tarih Kongresi Bildiriler, (Ayn basim), (Ankara: TTK, 02), 243-246.
onemli gorevleri iizerinde banndrran Abdurrahman Pasa, E. Mahmut'un tahta cikmasmdan ve Bayraktar Mustafa Pasa'ya karsi girisilen isyandan sonra Nizam-i Cedit aleyhtarlannm bas hedefleri arasmda yer almistrr, Oliimii iizerine fermanlar yaymlanmakla birlikte bu i§ icin Teke miitesellimi Haci Mehmet Aga gorevlendirilmistir. Neticede Kadi Abdurrahman
Haci Mehmet Aga tarafindan 27 Ocak 1809 tarihinde yakalanarak idam edilmi§tir28•
Oncelikle Teke Bolgesi'nde daha sonra tum devlet genelinde buytlk san ve iine sahip olan HaCI Mehmet Aga'nm bu vasiflan bu olayla birlikte bir kat daha artmistir. Haer ehmet Aga'mn bundan sonraki ilk isi Kadi Abdurrahman Pasa'mn mallanna el koymak lmustur, Devletin bu mallan istemesi iizerine ise degisik hileler bulup oyalama taktigine itmi§, sonucta da iizerine kuvvet sevk edilecegi srrada vefat etmistir, Ancak burada, Haci ehmet Aga'nm oliimiiniin kendi eceliyle degil de istanbul'daki yonetim tarafmdan bir uikast sonucunda olabileceginin basta oglu Ibrahim Bey olmak iizere yakm cevresindeki isiler tarafmdan dii§iiniildiigiinii belirtmek gerekir. Mehmet Aga'mn olumunden sonra allanmn devlet tarafindan yazmu ve el konulmasi icin Ismail Aga admda birisi
evlendirilmistir (28 Mart 1812)29•
Bu gelismelerden sonra miitesellimlikten cakanlan Teke Sancagi muhassilhkla ipetilmeye baslanmis ve Karamanh Haci Ali Pasa'ya verilmistir, Karaman Haci Ali §~'ya bu gorevin verilmesinin ardmdan Haci Mehmet Aga'mn oglu Ibrahim Bey'in de hp oldurulmesi konusunda emirler verilmistir, Ibrahim Bey ise Teke mutesellimliginin disine verilmemis olmasi, hakkmda cikan yakalanma emirleri ve son olarak babasmm lannm sayimi icin gorevlilerin Antalya'ya ulasmasi gibi sebeplerden dolayi Antalya esi'ne sigmrrus ve 26 Kasim 1812 tarihinde devlete karsi isyana etmeye baslannsnr. 14 yilma kadar siirmii§ olan Ibrahim Bey'in isyam, Kaptan-i Derya Husrev Pasa'mn erine gonderilerek kalenin ele gecirilmesi sonucunda 14 Haziran 1814 tarihinde §trrilrm§, Ibrahim de idam edilmistir'",
a.g.e.,s. 33-34. a.g.e.,s. 34. a.g.e.,s. 35.
Antalya'mn bir ilcesi olan Kumluca'mn tarihinin yeni oldugunu soylemek rniimkiindiir. Bu topraklarda Tiirklerin oncesinde, llkcaglardan itibaren 9e~itli kavimlerin ya~ann~ oldugunu, cesitli devletlerin kuruldugunu, birakilan eserlerden anlasilrr.Ozellikle Likyahlar, Fenikeliler, Rornahlar ve bir kavirn olan Selirnler sirasi il ilk yerlesmis ve ardmdan dagilmis topluluklardir".
Antalya'mn Anadolu Selcuklular'm isgal ettigi bilinir. Ancak Kumluca'da elcuklulardan kalrna hicbir esere rastlanmannstir, XIII. ynzyilm en baslannda Selcuklu ultam I. Giyaseddin Keyhiisrev donenrinde Antalya'mn fethinin ardmdan, bolgede ulunan ilk mulki amir ve kornutam olan Mubarizeddin Ertokus, Likya'mn dogusuna guzlann U9ok koluna rnensup olan Igdir boyu yerlestirilmistir. Bunun ardmdan .talya'nm ban bolgesine igdir adi verilrneye baslanmistir. Bu bolgenin Selcuklu, eylikler ve Osrnanh devleti donemine ait kaynaklarda lgdir, Igdir eli/ili, igdir iyesi/kazasi isrniyle amldigr bilinmek.tedir. XIX. ytizyilm baslanndan sonra srnanh kaynaklan bolgenin ismini 'Igdir rnaa Kardic' seklinde ifade edilmistir. Igdir lgesinde 1864 yilmda Vilayet ldaresi kanunu cikanhsmakadar Antalya kazasma gh kalmistir. Bu diizenlernenin ardmdan igdir'a bagh olan koylerden evvel Elmah gasma sonra da Antalya kazasma baglannustir. XX. yuzyilm baslannda lgdir rnaa
d19 nahiyesi Kerner ve Kumluca adlannda iki nahiyeye aynlrmstir, lgdir bolgeslnin tarafmda Kiimluca nahiyesi, dogu tarafmdaysa Kerner nahiyesi kurulmustur'f
Anadolu'yu isgal altma alan Mogollann 1336 yilmda cekilmesi ile birlikte beylikler donemi baslamisnr, Bu donem icinde Hamitogullan Beyligi'ne bagh olan Tekeliogullarr'nm yoreye hakim oldugu gorulmektedir. Yildmm Bayezid anmda da Osrnanh'nm egemenlige girmistir, Bu devirler boyunca Kumluca'da yerlesik hayatm olmamasi da onemli bir aynntidir. Hayvancihk yaparak gecimini saglayan 9~be Tiirkler'in, yazi Korkuteli ve Elmah yaylalannda, sonbahar Kuzca ve cevresinde, aylannda da Kumluca ve cevresinde gecirdikleri bilinir. 0 zamanlardan
Tariheesl, http://www.kumluca-bld.gov.tr/kategori.php?sid=80 [20.02.2016] Tarfheesl, http://www.kumluca-bld.gov.tr/kategori.php?sid=SO [20.02.2016]
ganamuzekumluca ilcesi simrlannm icinde bulunan bolgenin, Igdirmagardie veya halk dilinde Gardie ismiyle tanmdigr kayitlara gecmistir'",
Daha once Teke Sancagi ismiyle Konya sehrine bagh olan Antalya'mn 1914'de bagimsiz bir i1 olmasiyla, Sancaga bagh olan idari teskilatta yeni duzenlemelere gidilmistir. Elmah'dan aynlan Finike'yle Antalya'ya bagh Igdirmagardic Bucagi Kumluca ve Kerner olarak ikiye aynlmis ve Kerner Antalya' ya, Kumluca'da Finike'ye baglanmrsnr. Bu siralarda Sankavak Igdirmagardic Bucagmm bir koytidtlr, Bugnnnn Kuzca Koyu'yse o arnan ayn bir bucakti. 1924'de Kuza Bucagi'nm rnerkezi olan Altmkaya almmis ve arnan icinde gocebe halkm yerleserek kalabahk bir rnerkez durumuna getirdigi ilnfunuzun ilce rnerkezinin bulundugu yerde Kumluca Bucagi kurulmustur, Kumluca ,ucag1 sonra daha da biiyfunii~, 7033 sayih kanunla 1.4.1958 de Finike'den aynlarak ilce lmu~tur. Kumluca ilcesi Antalya'mn batismda, Antalya'dan 90 km uzakhktadir. Eskiden uzlanyla nn salan Kumluca'da bugun cagm gereklerine uyularak, cam ve plastik falarda turfanda sebzecilik yapilmakta ve Tilrkiye'nin sebze ihtiyacmm onemli bir kismi
adan karsilanmaktadir'".
mluca Kelimesinin Koken!
Gunumuzdeki ilce rnerkezinde hennz hie yerlesmenin olmadigr donemlerde, avak'tan gelen bir koyltmnn Gavur derenin ban kiyismdakifundahk ve kumluk bir i olan bugunku sehir rnerkezinin oldugu yere karpuz ektigi bilinir. Verimli ve kumsal ide karpuzlar oldukca iri yetismistir, Y etisen karpuzlarm yetistiricisi olan koyltl Jere gotiiriip satarken, koyluler de bu karpuzlarm hangi topraklarda yetistigini sorarlar.
da
dereni ktytstndaki kumluca yerde olarak cevap verir. Bu koylunnn yetistirdigimeshur olmus, karpuzlarm yetistigi yerin adi da zaman icinde 'Kumluca'
luca, http://www.antalyarentacar.com/tr/tr/kumluca.html [10.03.2007] .
. <<;evre ve Sehircilik Bakanligi, Antalya ii Cevre Durum Raporu 2011, (Antalya Valiligi Cevre Ve
11 MUdurlugii, 2012), 29 .
Cografl Konum Ve Ozellikler
Jeolojik Yapisi
llcenin bulundugu zeminde, Alakir Cay; 'yla Gavur deresinin daglardan sfuiikleyerek getirmis oldugu aliivyonlu bir ovadir, Burada yer yer cakil, toprak: ve kum katmanlan olusmustur, Bu ovamn olusumunun yeni oldugu gorulmektedir. Dag kcylerindeysehafif tash ve egimli, fak:at genel olarak: verimli bir toprak: yapisi bulunmaktadir",
'¥eryiizii ~ekilleri
Ilcenin.uc tarafmda da daglar vardir, Denizden kuzeye dogru uzanmis olan Tathk eivanndabiten verimli ovanm iizerinde bulunmaktadir. Bu ovanm doguya dogru uzantismmuzerinde Mak:ent Kasabasi bulunur. Ovamn iizerinde Mavikent'ten baska alti koy daha mevcuttur. llcenin kuzeyinde yer alan daglann giderek yiikselen Beydaglan'na
adar uzanan engebeli bir arazi olusturur.En onemli daglan; doguda Musa Daglan, Catal epeler, Baldiranh ve Eren Dag1, kuzeyde Comekli Dagi, Daz Dag; ve Teke Dag1'd1r37•
umluca: Yeryuzu Sekilleri, http://www.kumluca.org.tr/index.php/cografi-yap/yezyuezue-sekilleri .02.2016].
talya Bttynk Sehir Belediyesi, 2016-2019 Stratejik Plan, Antalya Bnynksehir Belediye Meclisi'nin tarih ve 534 sayih meclis karan ile kabul edilmistir,
Harita 1: Kumluca Ilcesi'nin Yeri ve Sm1rlan38
ISPARTA
BURD
UR
- ilSuun - llce SrmnAKDENiZ
0 60 120 KmKumluca Ilcesi, Antalya'mn batrsmda bulunmaktadir, Antalya ilinin merkezine 95 uzakliktadir. llcenin guneyinde Akdeniz yer almaktadir. Dogusunda Kerner kuzeyinde Korkuteli ilcesi, kuzeydogusunda Antalya merkez ilce, kuzeybansmda ilcesi, batismdaysa Finike bulunmaktadtr (Harita: 1). Kumluca, 36° -23' kuzey
.1;;111c1111cn ile 30°- 18' dogu boylamlan arasmda yer almaktadrr39•
38Mustafa
Korkmaz, Kumluca (Antalya) il~esi Tarim Cografyas1, Suleyman Demirel 0-niversitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, (Ytiksek Lisans Tezi, Isparta, 2009), 2.
39Kumluca
Ticaret Ve Sanayi Odasi, Ban Antalya (Kumluca-Fmtke-Demre-Kas) Alternatif Turizm Konulu Swot Analizi Raporu, [04.03.2014], 5
Harita 2: Kumluca Haritasr A ".::al - ;:-~::; :.:.: . ~----. :.,~ .•
_.~
~"/".:;,-.~ """':-:·~~ .....
·~~...:.' .·_":, .. ....•... ~ ::-,-~,r~ •,,..,.r __ . . ,:'.-~; ;i~";.:."f: .•. -:.:...--...=~~~~:~s
/:>--
£ N i -Z... ,.- :=-·.·~·~ ..• •• ..•...••.••...•• _ .•• ',% ••••• _ •. ..:., •• ;:-: __:. •• ~- " ...•... _ · ... " ~ ~ ·-:> .... --~:.,_:~ ~ •.•• --~- .,,"f""·--· -- ,_, __ •. ,_._ ..• ·::,.·. :.. KKUM
LUCA
Finike ilcesiyle Kumluca simrlanm olusturan Alakrr Cayi Beydaglan'mn eteginde
u.ucu.Ll\.a,rua.J.Uruua.u beslenir. Bu cay, yukansmda alabahk, denize yakm olan yerlerde de
Barajm sulanyla Kumluca ovasr sulanmaktadir. Salur koyunde bulunan Akdag'm altmdan kaynayarak gelen Goksu, Kumluca'mn ikinci akarsuyudur'l'',
Yaylalar
llcenin merkeziyle ova koyleri civannda yasayanlann biiyi.ik bir kismi deniz kenarlarmda ahsaptan yapilan obalarda yazilar gecirmekte, bir kismiysa Karagol, Gollu, Altmyayla ve S0giitcumas1 gibi yaylalara gitmektedir.Hayvancihk ile ugrasan kizimsa Akpmar, Beydagi ve Kirkpmar gibi Beydaglan'mn iizerindeki yaylalara gitmektedirler.Beydaglan'rnn iizerindeki bu yaylalara araba ulasimi imkam yoktur bu 11.~denle diger halkm gitmesi olanaksizdir'".
Fotograf 2. Akpmar Yaylas142
Fotograf 3. Beydagi Yaylas143
Kumluca Kaymakamhgi Ilce Milli Egitim Miidilrliigil, Stratejik Plan 2010-2014, (Kumluca, 2010), Kumluca Kaymakamhgi il~e Milli Egitlm Mfidilrliigu, a.g.e., s. 101.
. Basbakanhk Basin Yaym ve Enformasyon Genel Mfidilrliigu, Akpmar Yaylasr Goz u,http://www.byegm.gov.tr/turkce/haber/ak;pinar-yaylasi-goz-doldurdu/62446 [11.02.2016]. etus Ke~if Konvoyu, htt;p://www .equinox.com. tr/tr/off-road-likya-macerasi/ [02.04.2016].
Fotograf 4. Kirkpmar Yaylas144
Kumluca' da yaz mevsimisicak ve kurak, la.~ mevsimi yagish ve ilik gecen tipik deniz Iklimi mevcuttur. llce merkezine neredeyse hie kar yagmamaktadir . . cakGolciik, Altmyaka, Kuzca, Derekoy ve Biiyiikalan gibi yiiksek olan yerlere kism kar .gdig1 gorulmektedir. Bu iklimin Seracihgaen uygun olan iklimi oldugu soylemek :umkiindiir. Ulkenin giiney bdlgelerindeki seracihga bakildigmda yeterli iklim sartlan
et Bozkurt: Fotograf Gezginleri: Ilgaz, Kirkpmar Yaylasi, http://www.arsivfotoritim.com/yazi/ahmet- -fotograf-gezginleri-ilgaz-kirk;pinar-yaylasi/ [03.05.2015].
gorulmesine ragmen Kumluca'run seracihga optimum iklim kosullanna sahip mikroklima ozelligiyle diger bolgelerden aynldigi kayitlara gecmistir'".
Ilcenin bitki ortilsuniin zengin olmasi oneanlidir.Ban, dogu ve kuzey bolumlerde ormanhk alan ve yiikseklerde bulunan yaylalar bu aeidan onemlidir. Ormanhk
sahalann etek bolilmlerindemaki ve yaprakh turler, yiikseklere dogru ibreli ve yaprakh " Ier.en yiikseklerdeyse ibreli agaclar bulunmaktadir. Yilksek daglann zirveleriyse gene!
larak ciplaktir Srrasiyla en 90k 9am, sedir, piynar, mese, ardic, gok agac, yabani zeytin, abani armut ve cmar gibi agaclar yetismektedir, Bahcelerde cogunlukla portakal, andalina, limon ve greyfurt gibi turuncgillerle igde, zeytin, yeni diinya ve nar gibi meyve .ga9lan yetistirilmektedir".
alkm Hayat Miicadelesi (Geeineeme )
Y anm asir oncesi atalannnzm hayat sartlanru, ne gibi zorluklarla mucadele ttiklerini, hayati siirdiirebilmek icin nasil yasadiklanm anlatmaya cahsacagiz,
Nufusun cogunlugu koylerde yasardi. Yiyecek icecek ihtiyaclanm karsilayabilmek in hayvancihkla ugrasir, ciftcilik yaparlardi. Aileler taslarla orillmu~, iistu su gecirmez eren) toprakla ortillmu~ toprak dam denilen evlerde yasarlardi. En lilks dam, alti ahir, ,tii iki oda bir mutfak, onu sekili, salonu bulunan damlardi. iki ii9 gelinle bir arada
sayan aileler oluyordu. Tek odah, kati falan olmayan evlerde yasayan 90k aileler vardi.
Gecim kaynagi olan hayvancihkta genellikle davar adi verilen keci tiiril #~tirilirdi. Hemen hemen her ailenin mutlaka kecisi, az da olsa birkac koyunu olurdu. einin, koyunun etinden, sutunden, yogurdundan, peynirinden, yagmdan yiyecek ddeleri olarak yararlanrrlar; kihndan 9u1, cuval, heybe, torba, ip, cadir, sitil; yiiniinden tak malzemesi, ihram, giyecek esyalar yine ip, cul, cuval.,; gibi gtmltik islerde
lamlan malzemeler elde edilirdi. Satarak da para kazanmaya cahsihrdi,
Kumluca Kaymakamhgi llce Milli Egitim MtidUrlugft, a.g.e., s. 102. Kumluca Kaymakamhgr llce Milli Egitim MtidUrltigft, a.g.e., s. 103.
Tasnna i~i deve, at, ve eseklerle saglanabildiginden bu hayvanlardan da bir hanede mutlaka bulunmasi gerek:iyordu. Ekim, kasim, arahk hatta ocak aylan 9ift9iligin ekim aylanydi. Ciftcilik kara sabanla okuzlerle veya tek pullukla atlarla yapihrdi,
Fotograf 6. Cumhuriyet Sonrasi <;ift Siirme 48
Mayrs ayma kadar oglak, kuzu isleriyle ugrasilsa da halkm en bos oldugu zamandi. zun kis gecelerinde aileler birbirine aksamlamaya yani misafirlige giderdi. Bazen bir ada toplamr oyun oynarlardi. Bir zekir oyunu oynarken horozlann otmeye basladigi urdu, Kadmlar da bulabildikleri bos zamanlan kinnen, ig veya tengerekle kil, yun ve uk egirmeye eahsrrlardi. Kumas yok, bez yok, hazir hah yok, kilim yok. Bu tur _fiyaylan egirdikleri yunlerden dokurlar, elleriyle dikerlerdi. Erkekler pantolon yokken den dokunup dikilmis dimi ve daha zor islerde kullanmak icin kildan dokunmus caksir erlerdi. Kadm olsun erkek olsun iist taraf giysisinde pamuk ipliginden dokunup elle ilmeye calisan goynek, yakasiz gomlek ve buliizler giyerlerdi. Kadmlar alt tarafa da ~ta.ma! giyerlerdi. Ayaga buyukbas hayvanlann derilerinden yapilan canklar, icine de tek e koyun yummden oriilmii~ coraplar giyerlerdi. Canklar gevreyip cabuk eskimesin diye amdan islamp topraga gomulur sabah tekrar cikanlarak ayaga giyilirdi. Daha sonra ika ve atolyeler olustu da bezler cikmca giyecekler sekillenmeye, degismeye;
abilar lastik olmaya basladi,
Y az aylan, halkm en zor sartlarda yasadigi donemdi. Haziran ayi geldi mi sicaklar artmaya baslamistir. Hayvanlar rezil olmasm diye ailelerin bir bolumu yaylalara gocerlerdi. · Cadirlarda, alaciklarda yayla sezonu gecirilmeye cahsihrdi. Y aylalara goi;meyen aileler de,
damlar steak oldugu icin serin, yel esen (yeleken) yerlere cadir, cardak ve koskler (agay ve tahtalardan yuksekce yerler) kurarak yaz aylanm buralarda gecirirlerdi.
Y az mevsimi gelince yaylalara goi; eden bolge halknmzm tamamma yakmi yoruktu. Yoruk deyince akla ilk hayvancihk gelir. Yornkler mayis ayi gelince yaylalan ozlemeye baslar, <;iinkii koyunlar kuzulamis, kuzular buyumus, keciler kuzulamis, glaklar buyumil§, inekler buzagilarms, buzagilar buyfunil§, develer koseklemis, kosekler ,uyfunil§tur. Mayis aymda havalar isimnca hayvanlar da yayla yollanm gozler, Bazen de
bulurlarsayaylaya kacar, Bundan dolayi yorukler yaylaya goi; ederler.
Kumluca Yorukleri degisik yaylalara gocerler. Elmah Kiziloz ve Ali Yaylalarma derler. Bir kismi Akdag yani Akpmar (Akmuar) ve Kirkpmar (Kirkmuar) yaylalarma iderler. Bir kisrm da Karagol Yaylasi' na gider. Cogunluk olarak Beydag yaylasma
Beydagi Yaylasma giden yoruklerin gocleri iki guzergahtan gecer, Birisi Godene - ,gut Cumasi tizerinden Beydagi'na ulasir. Bu gtizergahtan giden yoruklerin bir kisrm len Yorukleridir. Bunlar Beydagi Calbah Yaylasma giderlerdi. Yine bu guzergahtan
casu Yorukleri de giderdi. Bunlann gocleri deveyle olurdu.Yukler develere ynklenir, erlerine kilimler ortilliir; bazi yoruklerin develerinde hatap canlan olurdu. Cadirlan imak dorumlann goreviydi, Beydagi Y aylasi 'na ortalama dort gtmde vanhrdi, Birinci Gargadrm civarmda konaklanrr. Ikinci gun Kilisin Deresi civannda konaklanrr. cu gun Katranbasi civannda konaklamp dorduncu gun yaylaya ulasihrdi. Gocte ·yarlar atlara, cocuklar eseklere bindirilirdi. Bebekler ise annelerinin sirtinda kolan le sanlmis halde olurdu. Geni;ler hayvanlan siirerlerdi. Gocte herkeste bir nese olurdu.
Beydagi'raylasr'nm ikinci gtlzergahi Akdag'm dibinden gidilen yoldu. Buradan gocen Yorukler, birinci gun Gurdek civannda, ikinci gun Cukur Ah<; ile Burtu arasmda, fi<;uncil gun Karaagac civarmda konaklar, dorduncu gun Beydagi Yaylasi'na vanrdi.
Y ayla; yesilin her tonuyla, mis kokusuyla, rengarenk cicekleriyle, kmah keklikler otu~leriyle yoruklere hos geldin derdi.
Kumluca'mn yaylalarmdan olan Kirkpmar Yaylasi'na Salur Yorukleri, Akpmar }'aylas1'na Karakoyunlu Yorukleri giderdi. Gucuk Pmar Yaylasi'na Yazir Koyu'nden
otlar ve Akca Imamlar cikardi. Yildmm Kuyusu Yaylasi'na Adrasan Yornkleri ile f\.~iklar cikardi.
Bu yaylalann en biiyugu Beydagi Yaylasi'dir. Dere Koyu simrlan icinde bulunur. Beydagr Yaylasi 'na imecik Yaylasi, Y azir Yaylasi, Doyran Yaylasi komsudur, Doyran Koyu, Imecik Koyu ve Yazir Koyu yaylaya hep birlikte cikarlardi. Yazir Yaylasi'na Romenler de cikar, cadirlanm kurar, davul zurna sesiyle yayla senlenirdi. Bir de dugiinler yaylada olurdu. Diigiinlerde gnresler yapihrdi. Gnres yerine cadirlar kurulur, gurese davet edilen koyler toplu gelirdi. Mesela Imecik gurese gelirken pehlivanlanyla beraber oku karsihgi getirdikleri kecilerle gures yerine iki -ii<; yiiz metre mesafede dururlar, onlan gures sahibi, davulla karsilardi. Y azir Koyu, Doyran Koytl, Bayir Cakirlar Koyleri de aynen Imecik Koyti gibi gelirlerdi. Guresler tutulur, kazanlar kaynar, yemekler yenirdi.
Yornkler, Beydagi Y aylasma misir, fasulye, arpa, bugday ve nohut ekerlerdi. En fazla rmsir ekilirdi. Bu ekimler, hep okuzlerin cektigi karasabanla olurdu. Yaylaya gocten on bes yirmi gun once okuzler ile cift kosacak kisiler cikardi. Hayvanlar gelmeden ekim isleri tamamlamrdi. Okuzlere ayn bir deger verilirdi. Cunku olctiz, ekmek sofrasi idi. Bir de yaylamn kirsal kesimlerinde ketre gevenleri vardir, Onlan da Antalya Dosemealti'ndan "melli" diye adlandmlan insanlar gelir, sahibi olanlardan veya koy tiizel kisiliklerinden ahrlar, Ketre geveninin kokiinii yanya kadar keserek tutkahm toplarlardi, Beydagi Yaylasi'nm suyu o zamanlar daha coktu, Dan ve fasulyelere su yeterdi. Temmuz, agustos aylarmda arpa, bugday ve nohut hasat edilirdi. Ekinler imeceyle bicilir, harmanlar atlarla dovulurdu, Nakliye develerle yapihrdi, Ekim sonuna dogru dart ve fasulye hasatlan biter. Fasulye, nohut ve bugday gibi mahsullerin ihtiyac fazlasi develerle Antalya'ya goffiriililr sanhr, ev ihtiyaclan ahmrdr. Yoruklerin Dere Koyu'nde ambarlan vardi. Buraya
iyecekleri bugday, fasulye, nohutlan birakirlardi, Yorukler hayvanlanndan satmak istediklerini yaylaya gelen hayvan ahcilanna satardi. 0 zamanlar hayvan ahcisi cok olurdu. Hayvanlar ekseriyetle Golhisar pazanna giderdi. Boylece yayla sezonu biter giizlilk ekim yapan yapar, yapmayan yazbk ekim yapar. Sahil goc;u zamam gelmistir. Yaylaya gitme goc;u nasil olmussa sahile donme goc;u de oyle ayru gttzergahtan olurdu.
Ekinler olgunlasip erdi mi elle orakla bicilir, desteler (8-10 tutam) toplarur yigmlar (ortalama 10 deste) yapihrdi. Ekin yigmlan Onceden hazrrlanan ve "Harman Yeri" denen duz bir yerde toplamrdi, Harmanda saman ve tanelerin aynstmlabilmesi icin 3-4 tane at birbirine catilarak "Carma" adi verilen at taknni olusturulur ve ekin saplan uzerinde aksama kadar dondurulurdu. Atlann ayaklanyla ekin saplan, basaklan parcalattmlmaya, ezdiril~eye cahsihrdi. Bu i§e "Harman Dovme" denirdi. Harman dovmede ata ve sahibine (yardim ederse) birer kile o urunden emek karsihgr verilirdi. Bir baska harman dovme sekli de §oyleydi: Kalin bir agac; parcasma (lata) cakilan cakmak taslanyla yapilmis doven denilen arac okuz ve atlarla cektirilerek daire seklinde done done ekin saplan parcalattmlmaya cahsihrdi, Tanelerin samandan aynlma i§i tam.amen ruzgann gucune baghydi. Tmas (uzunlamasma yigilan saman), dirgen ve yabalarla havaya savrulurdu. Ruzgar samam biraz ileri atar tanelerde a§ag1 duser, boylece saman ve tane aynlmaya eahsihrdi. Daha temiz olsun diye holuz denen eleklerle de elenerek ambarlara goturulurdu. Sam.an da hayvanlara kishk yiyecek olarak hanlara doldurulurdu.
Dedik ya yaz aylan en zor donemdi. Ekin, orak, harman isleri bir yandan devam ederken, sulanabilir arazisi olanlar gnzlukleri (dan, susam, yerfistigi vs.) ekmek icin cahsrrlardi, Guzun( eylill, ekim aylannda) guzlukler yetisir bunlann toplanmasi icin tarla baslanna goc;illurdu. Toplanan mahsuller develerle hanlara ve ambarlara cekilirdi,
Y aylalar sogumaya basladigmda sahile goc;illur. Diger bir yandan da kishk yiyecekler hazirlamr. Tarhana yapihr, bulgur kaynanhr, sebze bulunabilirse kurutulur. Deve, at, esek gibi yuk tasima hayvanlanyla degirmene, un ogutmeye; bulgur, arpa ve burcak yardrrmaya gidilirdi. Kishk yakacak icin daglardan kuru agaclar bulunarak odun edilir, damlann yanma getirilip yigihrdi.
Koylerde okuma yazma i§i 1940'larda yetistirilip gorevlendirilen egitmenler yardmuyla gerceklestirilmistir, 0 zamanlar okul egitimi i.i.c; yil yapihyordu. 1950'lerden
sonra ogretmenlerin takviyesiyle okul egitimi kademe kademe yiikseltilerek bes yila kadar cikanldi. Mahallelerden veya koyden koye yaklasik 2 saat yol yilriiyerek okula giden ogrenciler vardi, <;unkii her koyde okul yoktu. Hayat boyle devam ederken, bayramlar cok giizel gecerdi, Ramazan Bayrami cocuklara seker bayramiydi. Bayram namazmdan sonra cocuklar varsa okulun bahcesinde yoksa caminin avlusunda toplarurlar, biiyi.ikler cocuklann ellerindeki torbalara esit oranda sekerleme koyarlar, toplu dua ederlerdi. Herkes ev ev dolasip aileleri ziyaret ederdi. Biiyi.iklerin elinden opiiliir, kii<;iiklere seker dagitihrdi.
Fotograf 7: Ramazan ve Kurban Bayramlarmda Seker Dagitma Tdreninden Bir Goriintii
Kurban bayrammda da bayramlasma aymdir. Kurban kesimi ii<; giin siirerdi. Halk, sirayla kurbaru kesilen aileyi ziyaret eder, kurban etinden yerler oyle dagihrlardi. Bunun icin de kurbanlar sirayla kesilirdi. Kenar mahallelerde kurban kesimi ii<;iincii giinii ogleden sonralara bile kahyordu.
Hayat sartlan giiniimiizle kiyaslandigmda, cok zor, cok agir gorulse de insanlar mutlu olmayi, bans icinde yasamayi basanrlardi, Kavga eden, kiis olan, birbirini cekemeyen insan sayisi yok denecek kadar az olurdu ki boyleleri o zamarun ileri gelen biiyi.ikleri tarafmdan hemen uyanhr, olumsuzluklar giderilirdi.
Halle Kiiltilrii (Ge~i~ Ddnemleri) (Yore Halkmm 40-50 Ytl Oncesindeki Yasam
Dogum Adetleri
Gecmis zamanda koylerde hemsire, ebe yada saghk memuru pek bulunmazdi. Ozellikle aracm da olmadigi donemlerdetasima ve ulasim islerinin ancak hayvanlar ile saglandigi gonllmektedir. Bu sebeple, degum yapacak olan kadmlann cesaretli, becerikli ve tecriibeli olan diger kadmlann yardimlan ile degum yapmaktaydilar. Baska yerlerdeki gibi yeni dogan bebeklerin sag kulagma ezan, sol kulagma da kamet okunarak ismi soylenirdi. Bu durum halen daha uygulanmaktadir, Degum yapan kadmlan ziyarete gelenler bebege; "Allah analt babali buyutsun, Allah haytrli gursak versin, Cenabt Allah
sagltkl: ve sthhatle buyutsun; kocamanadam olsun, omra uzun diigiinii guzun olsun gibi
dileklerde bulunurlardi. Zamanm sartlanna gore de anneye corba, yemek getirirlerdi. Bebege parca bez veya bezden dikilmis ust ve alt giyecek, havlu mendil ya da kii<;iik miktarlarda para hediye ederlerdi49•
49Hilsamettin
Cetinkaya ve Kerim Anlgan, Diinden Bugiine Antalya: Kumluca, 4. Bolum, (Kumluca, 2014), 387-422, 410.
Fotograf 8. Evde Degum Yapan Kadm50
Siinnet Tdrenleri
Koylerde saghk memuru ve doktorun olmamasi gezici snnneteileri var etmistir, Meshur olan sunnetcilerden biri 'Culdum' biri de 'Siislii' lakaph stmneteiler oldugu bilinmektedir. 'Snnnetci geliyor' soyleminden tiim cocuklar kacarlardi. Snnnetcinin girdigi mahallelerde 6-8 ve 10-12 yaslannda bulunan tiim erkek cocuklar cagnlarak, kacanlan da yakalayarak bir kosede sunnet ederlerdi.O zamanlar uyusturma ve dikis yoktu. Bir kisinin cocugu kucaklamasiyla stmnetci kesim islemi baslar.Kurutucu adi verilen bir toz ekilirdi. Y arah olan cocuklarm bir hafta ile 10 giin icinde, kesilen yerlerinin mikrop kapip; yara olmasi 15 gun gibi bir siirede iyilestigi gornlurdur. Siinnet olan cocuklann biiyiikleri ve yakmlan,tencere, tabak, tava, tas ve para gibi bazi hediyeler verilmekteydi".
50
Evde Do gum, http://sudagidan.blogspot.com.tr/2014/02/bir-ssed-hikayesi-sezezyan-sonras-evde.html [11.02.2016].
51
Askerlik Diinemi
Askerlik cagma gelen genclerin 19 yasmda muayene olmalan gerekir ki saghk sorunu olmayanlann 20 yasma geldiklerinde askere almsmlar. Askere gidecekler adma mevlit okutulur, dualar yapihr ve yemek verilir. Bunu her ailenin yapmaya 9ah~tig1 bilinir. Daha da eski donemlerde askere gidecek olan kisiler icin yufka ekmegi pisirmeleri ve kuruyan ekmeklerin ufalamp torbaya dolduruldugu yola cikarken de yanmda gotilrdiigii. bilinmektedir. 1940' larda, seferberlik yillannda 4 yil yani 48 ay askerlik yapanlar olmustur. Daha sonraki senelerde 36 ay, 24 ay, 20 ay simdi de 16 aya kadar dusmustur, 1940'h ve 1950' Ii yilarda askere yiiriiyerek, Finike'den vapurlar ile yaya ve/veya ath olarak ic bolgelere baska illere ulasanlar trenler ile gidilebiliyordu52•
Ornegin Cayici Koyunden Hamit Ceylanisimli birinin 1954' de, yiiriiyerek Finike'ye kadar geldigi gorulmektedir. Askerligi Van'a cikan Ceylan gitmek icin yol arastmyor.Herhangi bir yol bulamadigi icin, "Askerlik bu, yola devam" dustmcesiyle 7 gun
icinde vapur ile Mersin'e ulasir, Mersin'den tren ile 3 gun 3 gece icinde Van'a
ulasabilmistir,
Askerlik donii~iinde gelenleri ise mujde edenlercebic, kuzu, oglak ve para gibi hediyeler verilirdi. Askeri gelen ailesi ve akrabalan havaya tufek sikarak askerini karsilar, mutlulugunu ve gururunu dile getirmeye cahsirlardi. Bazen asker karsilamasmda fazla tufek sikma konusunda iddialasirlardi. 70-80 defa tufek sikilmis asker karsilamasmdan bile bahsedilir53•
52<;etinkaya
ve Atilgan, a.g.e., s. 410. 53<;etinkaya
BOLUMVI
Evlenme Tiirenleri
Kiz Isteme
Kumluca' da sikhkla gorUci.i usuli.i ismi verilen yontem ile evlilikler baslamaktadir. Aileler evlendirecek olan oglanlar icin begendikleri kizlan oglan gormemis ise gostermek icin ortam ayarlarlar. Oglamnkonustugu ve begendigi bir kiz var ise anne babasma "falanca amcanm kizim bana isteyin ve/veya falan kizi bana isteyiverin" derlerdi. Aileyle erkek cocugun arasmda bu konuda anlasma saglamrsa kizm evine haber verilir ve cevredeki bi.iyi.iklerle birlikte kizi istemeye giderlerdi. Genel olarak Persembe aksamlan gidilirdi.Kizi istemeye gidenlerden en bi.iyi.ik olan ki bunlar dede, imam, amca ve ogretmen olabilir sohbet esnasmda en uygun zamanda "biz haytrli bir i§ icin geldik, tabii ki kader de ne
varsa o olur amma, Allah 'in emri Peygamber 'in gavliyle kiztniz yi, oglumuz e mahal · gorduk, uygun gorduk sizler de uygun gorup yardimct olursanzz bu isi
gercekiestirmek istiyoruz " diyerler. Kiz evi de "sag olun, var olun bizi insan yerine koyup
deger verip gelmissiniz, biz de kendi aramizda dusunelim, konusalim yine goru§uruz"
diyerek aynlrrlar. Birkac sefer bu sekilde gidilip gelindikten soma olumlu veya olumsuz cevap ahmr. Olumlu cevap .almmca altm i~i konusulur ve nikah gi.ini.i kararlastmhrdi. Malum ya kazaya (Kumluca'ya) gidecek arac rm var, atlarla muameleye gidilirdi. Aileler arasmda bir yi.izi.ik takihr, di.igi.in zamaru konusulurdu'",
54<;etinkaya
Diigiin
Dugi.in giinu yaklastigr zaman, kiz evinde yatak, yorgan, yazgi ve mutfak esyalanm hazirlanmaya cahsilmaktadrr. Erkek tarafinm da evi, bannagr ve maddi durumlan ayarlamasi gerekir. Dugunden birkac gun once oku ya da okuluk ismi verilen dugune davet etme esyalan, urba ve taki malzemelerini almaya giderler. Dugiine, oku; davet esyasi: bardak, kibrit, tek sigara, mendil gibi, yakmlara da gomlek, giysilik kumas, atlet gibi seylerin hazirhklanna baslamlmaktadir, Okulann tum koye ve cevre koylere yollamlmasma ozen gosterilir. Okulann, daha onceki donemlerde kuyuk bez parcasi oldugu bilinirSomadan tek bir sigara, mendil, kibrit ve bardak olmustur, Dugnnlerin de bir hafta sfudugiinu bilinmektedir. Cumartesi gunleri <leveler ile degirmene un ogutmeye gidilirdi. Kiz evine dugunde yetecek kadar un, yemeklik kuru fasulye, nohut, bulgur, keskeklik bugday, salca, toz biber, tuz vs. ile kesilecek davar goturulfudu. Pazar gtlnu yine eksikler tamamlamr develerle bol miktarda odun iletilir, gece gidecek misafirler icin cira hazirlamrdi. Pazartesi gunu davul gelir oglan evine vurmaya baslardi. Sah gunu "oglan kmasi" adi verilen oglan evinde aksam eglence yapihrdt. Gece yanlanna kadar meydanda kahn kutuklerden yakilmis ate~ etrafinda muhabbetler yapihr, davul esliginde oyunlar oynamr, silah sesleri devam ederdi.
Yornkler genellikle kendi aralannda evlenmeleri dikkat cekmektedir. Kisacasi.yabancrlara kiz vermezler. Yoruklerin icin dugunlerinin uzun ve kanhmm yuksek olmasi onemlidir. EskidenYoruk dugunlerinin enaz :ily gun surdugu ancak bir hafta ya da on gun snren dugunlere de sik rastlamldigi kaydedilmektedir55• Dugunlerin uzun ya da kisa
olarak tertiplenmeside ailelerin ekonomik gucune gore degisebilmektedir. Dugnnden once genclerin daga giderek dugun icin odun getirdikleri ve odunu ilk getiren gence hediye verildigi gorulmu~tfu. Bu oduna dugun odunu denilmektedir. Dinar civannda Yoruk Odunu dendigini ve aym duruma isaret ettigini seylemek mumkundnr".
55Kemal
Gungor, Cenubi Anadolu Yoriiklerinin Etno-Antropolojik Tetkiki, A.U.D.T.C.F., (Ankara,1941), 71
56Mehmet
Eroz, Tiirk Koy sosyolojisi Meseleleri ve Yoriik Tiirkmen Koyleri, Sosyoloji Konferanslarx 6.Kitap, (Istanbul, 1966), 6.
Daha once belirtildigi gibi, Yoruk dugilnlerinde kanhmm yuksek olmasi dolayisiyla kalabahk olmasi onem arz eder. Onemli ol9ude eski geleneklerin dugilnlere yansimaktadir. ilgiln yemekleri geleneksel eski Yoriik yemekleridir. Bazi degisikliklerin de Y emeklerin masada yenilmesi, yuksek sesli mnzik aletlerinin Iarulmasi ve dugun gecesinde daha 90k genclerin bulunmasi, dugune mahalli anatcilann kanlmasi ve oldukca eglenceli olmasi onemli aynntilardir, Kaybolan bircok degerlere karsm belki de en 90k dayamsmanm gorilldugu ortamm dugilnler oldugu orulmu~tiir. Ancak gunumuzdeki dugilnlerin genellikle bir veya bir bucuk gun oldugu,
umartesi baslayip Pazar gilnil aksam sona erdigi gorulmu~rur57•
Fotograf 12. Diigiin58
Aynca kaynak kisilerin onemle uzerinde durduklan bir konu, evlenecek kizm soyuna ve asaletine eskiden 90k onem verildigi halde, gunumuzde artik genclerin bu konuyu goz ardi etmelerdir. Aynca, yash kisiler kendi zamanlannda evlilik yasmm daha
57Said
Dogan ve Dogan, Cihangir, Yoriiklerin Hayat Tarzi, Sosyal Siyaset Konferanslan Dergisi, (2005), 678-708.
58<;etink:aya
yuksek oldugunu, oysa giinfuniizde genclerin cocuk denecek yasta evlenildigini belirtmektedir. Buna bircok faktorun neden oldugu soylenebilir. Eskiden agirhk (kahn) venne geleneginin olmasi gencleri ve aileleri ekonomik hazirhklanm tamamlamalan icin daha \yok beklemek gerektigi seylenebilir. Bu agirhgm bin altma kadar istendigi, zaman zaman kiz isteyen tarafm bu durum karsismda vazgectigi kaydedilmektedir59•
Fotograf 13. Yoriik Diigiinu60
Gelinin ata bindirilerek davul ve zurna esliginde oglanm evine gelinmesi diigiiniin son giiniidiir. Oglanm evine gelindiginde uygun olan bir yerde odnle gitmeadi verilen kosu diizenlenmektedir. Kosuda ilk once giderek yastigr alanm damattan hediyeler aldigr
Gungor, a.g.e., s. 70.
Baskadir yorUk diigilnil, http://www.delinetciler.org/gelenek-goreneklerimiz/l 14041-yoruk-dugunu-nasil- y •.•. pilir.html [10.02.2016].
goriiliir. Eve gelindiginde gelinin attan indirilmesi icin indirmelik merasimi yapilmaktaydi, Anne ile babadan baslayip herkesin gonlnnden ne koparsa para veya esya hediye edilir ve bagislanan seyler de yiiksek ses ile sdylenmekteydi. Gelin attan indirildikten soma evin kapismm onunde kapah bir sac ilzerinde duran i9i su dolu ibrik tekmelettirilmekteydi. Kapmm kenanna uygun bir kasaya civi caktirmaktaydilar, Bunun amaci da evde kalsm ve evine baglanmasidir. Kapmm kenanna siirdiiriilen yag ve balm amaci da tatli dilli ve uyumlu olmasidir, Biitiin bunlannardmdan gelin eve girer. Damadm gelinin duvagim acmasi karsihnda da geline "yilz goriimliigii" denilen hediyeyi verir. Diigiin gecesi aksami da yemek yenir ve topluca dua edilir. imam nikalu oncede yapilmamis ise nikah da o aksam kiyihr ve gelin ile damat evlerine yerlestirilir'".
Fotograf 14. 1951 Diigiin Alayi62
61f;etinkaya
ve Anlgan, a.g.e., s. 410. 62f;etinkaya
