Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi The Journal of Social Sciences Institute Yıl/Year: 2019 – Kış / Winter Sayı/Issue: 46
Sayfa / Page: 31-52 ISSN: 1302-6879 VAN/TURKEY
Makale Bilgisi / Article Info - Geliş/Received: 15.10.2019 Kabul/Accepted: 17.11.2019 - Araştırma Makalesi / Research Article EĞLENCE PARKLARINDA
ZİYARETÇİ MEMNUNİYET DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ:
WONDERLAND EURASİA TEMA PARKI ÖRNEĞİ
DETERMINATION OF VISITOR SATISFACTION LEVEL IN AMUSEMENT PARKS: THE CASE OF WONDERLAND EURASIA THEME PARK
Doç. Dr. Sevgi ÖZTÜRK Kastamonu Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü ORCID: 0000-0002-3383-7822, sozturk@kastamonu.edu.tr Arş. Gör. Öznur IŞINKARALAR Kastamonu Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü ORCID: 0000-0001-9774-5137, obulan@kastamonu.edu.tr Öz
21. yüzyılda teknolojinin hızla gelişmesi eğlence beklentilerinin ve bu- nun mekânsal yansımalarının dönüşmesine ve güncel bir ele alış kazanmasına se- bep olmuştur. Özellikle kapitalist projelerin etkisiyle oluşan yeni dünya düzeninde insanlar, eğlenmek için yeni mekân ve objelere ihtiyaç duyar hale gelmiştir. Gü- nümüzde mekânın metalaşmış durumu boş zaman aktivitelerinin ve turizm yak- laşımlarının rekabete dayalı yeni bir boyut kazanmasına sebep olmuştur. Bunun sonucunda popüler kültür alışveriş merkezleri, rekreasyon alanları, tema parklar gibi sosyo-kültürel fonksiyonları üretmiş ve ön plana çıkarmıştır. Bu bağlamda geçmişte tarımsal amaçlı kullanılan bir alan üzerinde Ankara’nın turizm potansi- yeli yüksek bir projesi olması hedefiyle üretilen “Wonderland Eurasia Tema Par- kı” örnekleminde eğlencenin karlı bir pazar alanı olarak ele alınışı tartışılmaktadır.
Bu çerçevede, alanda sunulan hizmetlerin ziyaretçiler açısından önem ve perfor- mans düzeylerini belirlemek, ziyaretçilerin memnuniyetlerini ve ziyaret sonrası düşüncelerini ortaya koymak çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda alanı ziyaret eden kişilerle anket yoluyla veriler elde edilmiş ve önem performans grafikleri yardımıyla Quatrant analizi kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda bir tüketim pratiği olmasının ötesinde sunulan hizmet performans dü- zeyinin değerlendirilmesi yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Wonderland Eurasia, tema parkları, turizm, ziyaret- çi memnuniyeti, Ankara.
Abstract
The rapid development of technology in the 21st century has transformed the expectations of entertainment and its spatial reflections and gained a current hand. Especially in the new world order created by the influence of capitalist pro- jects, people need new places and objects for fun. Nowadays, the commodified state of the space has caused leisure activities and tourism approaches to gain a new dimension based on competition. As a result, popular cultural shopping cen- ters, recreation areas, theme parks, such as produced and highlighted socio-cultu- ral functions. In this context, in the sample of “Wonderland Eurasia Theme Park”
which was produced with the aim of having a high tourism potential of Ankara on an area used for agricultural purposes in the past, the discussion of the entertain- ment as a profitable market area is discussed. In this framework, the purpose of the study is to determine the importance and performance levels of the services offered in the field for the visitors, and to reveal the satisfaction and post-visit thoughts of the visitors. In this direction, data were obtained through surveys with the visitors and the significance was evaluated using Quatrant analysis with the help of performance graphs. As a result of the research, the performance level of the service provided was evaluated besides being a consumption practice.
Keywords: Wonderland Eurasia, theme park, tourism, visitor satisfacti- on, Ankara.
Giriş
Park kavramı genel çerçevede, kullanış biçiminin sınırlı olduğu, esnek form özelliğine sahip, minimum yapı ile maksimum doğal öğele- ri içeren, dinlenme, eğlenme, serbest faaliyetler gibi çeşitli aktif ve pasif rekreasyon gereksinimlerini karşılayan yeşil alan türüdür (Akdoğan, 1974:
12). Gold (1980: 323)’a göre park, estetik, eğitsel, rekreasyonel ve kültürel kullanım için ayrılmış olan kamusal veya özel mülkiyete ait olan alandır.
Hasol (1990:471) ise parkı, “halkın gezinip hava alması için oluşturulmuş büyük bahçe” olarak tanımlamıştır.
Tüm bu tanımlardan yola çıkarak park kavramı, insanların dolaş- ması, güzel vakit geçirmesi, dinlenmesi, eğlenmesi, kültürel faaliyetlere katılabilmesi için bitkilendirme çalışmalarıyla özel olarak yapılmış alanlar olarak açıklanabilir (Kızıldere, 2009: 5).
Park ve bahçelerde, zaman içerisinde değişime uğrayan, kısa ömürlü bitki ve organik malzemelerin kullanılması eski bahçelerin günü- müze kadar gelmesini engellemiştir. Bu sebepten, tarihsel gelişimleri ince- leyebilmek zorlaşmıştır. Yüzyıllar öncesinden günümüze kalabilen duvar kabartmaları, oyma baskılar, arkeolojik eserler ve yazılı kaynaklar geç- mişin park ve bahçe tarihi hakkında bilgi vermektedir (Darçın, 2002: 32).
Yorulmaz (2006: 10)’ a göre parkların işlevleri şu şekildedir;
• Insanlar için aktif ve pasif rekreasyon olanağı sağlar,
• Insanlar arasındaki sosyal ilişkilerin gelişmesini sağlar,
• Teknolojik dünyaya karşı huzurlu bir ortam sağlar, insanların kentteki bitki ve hayvanlar ile ilişki kurmalarını sağlar,
• Yaban hayatının gelişmesi için önemli yaşam alanlarıdır,
• Kent iklimini düzenler, atmosferdeki gazların ve tozların önlen- mesine katkıda bulunurlar,
• Kentlerin daha sağlıklı alan haline gelmesini sağlarlar,
• Iyi tasarlanmış olan parklar, tarih, kültür, botanik ve yaban hayatı bakımından ilgi çekici ve eğitici olurlar,
• Sanatsal faaliyetlerin yapılması için uygun ortamlar sunarlar,
• Estetik yönden kente önemli katkı sağlarlar,
• Iyi planlanan parklar, kentin ekonomisine ve turizm faaliyetleri- ne katkıda bulunurlar,
• Arazi yönetimi için iyi bir çözümdür.
Günümüzde parklar, kentsel alanlarda açık alanların kaybedil- memesi, ekolojik dengenin korunması, yaşanabilir bir çevre oluşturul- ması amaçlarıyla iyi bir şekilde tasarlanıp, yönetilmesi gereken alanlardır (Oğuz, 1998: 41). Metropolitan kentlerde, giderek parçalanan doğal alan- ların korunarak sürekliliğinin sağlanması, kültürel ve yapılaşmış çevreyle bağlantı sağlayarak insanların rahat bir şekilde ulaşmasını sağlamalıdır.
Çeşitli rekreasyonel faaliyetleri sağlayabilmek amacıyla uygun mekânlar yapmak için kent parklarına uygulama ve yönetimi açısından önem veril- mesi gerekmektedir (Al-Qudah, 2006: 19).
Parklar büyüklüklerine, sahip oldukları aktivite çeşitliliğine, etki alanlarına göre sınıflandırılmaktadır. Bell (1995: 15)’ e göre 1988 yılında yapılmış olan Londra Planı’nda yer verilen park sınıflandırılması şöyledir:
• Bölge Parkları ve Açık Alanlar: Yeşil kuşak koridorları ve met- ropoliten açık alanlarına bağlı, 400 hektar büyüklüğünde olan parklardır.
Hafta sonu ve hafta içinde özel araba ya da toplu taşıma araçları ile ula- şılabilen, doğal bitki örtüsüne sahip kırlar, ovalar, çayır-mera ve koruluk alanlarıdır. Halka açık bölümlerinde yoğun olmayan aktif rekreasyon kul- lanımları bulunmaktadır.
• Metropoliten Parklar: Özel araba ya da toplu taşıma araçları ile ulaşılabilen, hafta içi ve hafta sonu kullanılan 60 hektar büyüklüğünde olan
parklardır. Metropoliten parklar, doğal karakterli kırsal alanlar, ovalar, ça- yır ve meralar, koruluklar ve formal parkları kapsamaktadır. Aktif ve pasif rekreasyon kullanımları da bulunmaktadır.
• Yerel (Local) Parklar: Yaya olarak ulaşılması amacıyla düşünülen parklardır. 2 hektar büyüklüğündedir ve ortalama bir evden uzaklığı 0,4 km’dir.
• Küçük Yerel Parklar ve Açık Alanlar: Yaya olarak ulaşılan, özel- likle yüksek yoğunluklu alanlarda, yaşlılar ve çocukların kullanılması amacıyla yapılan parklardır. Oturma alanları, korunan doğal alanlar ve özel bitki türlerinin yetiştirildiği bahçeleri kapsamaktadır.
• Lineer Açık Alanlar: Yaya ulaşımının kolay olduğu, belli bir bü- yüklük ya da uzaklık standartı olmayan, su kanallarının kenarları, ikincil yollar, kullanılmayan patika alanları ve doğa koruma açısından önem ta- şıyan yollar çevresinde oluşturulan parklardır. Halkın yoğun olarak kul- lanımına açılmayan ama alanın özellikleri ve çekicilikleri ile tanınmasını sağlayan alanlardır.
Ölçeğe bağlı olarak yapılan sınıflandırmanın yanında parkların içeriğine göre de değerlendirildiği görülür. Bu kapsamda yer alan tema parkları Wylson ve Wylson (1994:107)’e göre; bir müzenin üstlenebileceği bilimsel, kültürel ve tarihsel objeler üzerine kurulmuş ve bu objelerin ana bir konu etrafına odaklanıp gerçek kimlikleri ile canlandırıldığı mekânlar- dır.
Tema parkının sözlük anlamı ise; yüksek donanımlı teknoloji ile planlanmış, su ulaşımı veya raylı sistemlerle dolaşım imkânının sağlandığı ve sadece bir tema üzerine odaklanılan park olarak açıklanmaktadır (Na- cak, 2000: 12). Tema parkları, belli bir temaya dayalı olmak üzere sürükle- yici, eğlenceli, eğitici, insanları memnun edici özelliklere sahip olan, hem ölçek hem de içerik bakımından önemli alanlardır. Bir tema parkı her yaş grubuna hitap eden etkinlikleri barındırabildiği gibi, kendine özgü teması doğrultusunda belli bir yaş grubuna hitap eden etkinlikleri de barındırabil- mektedir (Yücesoy, 2017:5). Tema parklarının ve bahçelerinin şehirlerden bağımsız, kendini çevreleyen doğa ve peyzajla bütünleşmiş özgün alan olarak değerlendirilmesi de mümkündür (Asensio, 2000: 151).
Günümüzde değişen eğlence anlayışının bir göstergesi olarak tema parkları, bilimsel, kültürel ve tarihsel vb. konuları ele alan; işitsel, görsel sunumların kullanımıyla oluşturulan eğlence müzeleri olarak düşünülmek- tedir (Gök ve Bingöl, 2017: 130)
Eğlence parklarının kökeni, Ortaçağ’da Avrupa kentlerinde yer alan mutluluk bahçelerine kadar uzanmaktadır. Bu bahçeler, canlı eğlen-
cenin, ateş oyunlarının, dansın, çeşitli oyunların ve hatta korku trenleri- nin varlığı ile o zamanın eğlence parklarının ilk örnekleridir. 1583’te Ko- penhag’da kurulmuş olan Bakken Dünya’nın en eski eğlence parkı olarak günümüze kadar gelmiştir (Arslan, 2014: 619). Amerika’da, Chicago’da, ticaret amaçlı açılmış olan ve etrafı çevrili ilk park özelliğini taşıyan Water Chutes Eğlence Parkı 1800’lü yılların sonunda ticari amaçlı olarak açılmış- tır. Ziyaretçilerden belli bir ücret talep edilerek karşılığında farklı oyunlar ve aktiviteler içeren bir lunapark özelliği taşımaktadır. Water Chutes Eğ- lence Parkı açıldıktan 12 yıl sonra kapanmıştır (Topaloğlu, 2007: 16).
Tema parklarının tam anlamıyla gelişmesi ve yaygın kullanımı 19. yüzyılın sonlarında olmuştur. Amerika tema parklarının ilk örnekleri- nin görüldüğü ve bu park alanlarının yaygınlaşmasına öncülük eden ülke olmuştur. 1910 yılından sonra ise tema parklarının sayısı 2000 olmuştur.
Ancak, eğlence alanındaki bu büyük yükseliş 10 yıl gibi kısa bir süre sonra savaş ve ekonomik kriz nedeniyle azalmaya başlamıştır. 1950’lerde çocuk- lara yönelik olarak eğlence parkları tekrar gündeme gelmiştir. 1955 yılında Amerika’da Los Angeles kentinde açılan Disneyland ilk tema parkı olma özelliğini taşımaktadır (Gök ve Bingöl, 2017: 134). 1961 yılında Six Fla- gs’in açılması ve 1980’li yıllar sonrasında tema parklar tüm dünyada bir sektör haline gelmiştir. Yatırımcılar yeni tema parkları kurmak için fark- lı ülke arayışlarına girmiş, Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerine yönelmiştir (Dalkılıç, 2007: 15).
1990’lardan günümüze kadar Avrupa kentlerinin dışında Asya, Güney Afrika ve Latin Amerika ülkelerinde tema parklarının sayıları gi- derek artmakta ve beklentilerin hem ziyaretçi hem de yatırımcılar açısın- dan karşılanmış olmasından dolayı halen artmaya devam etmektedir. Tema parkları turizm ve ülke ekonomisi bakımından oldukça değerli eğlence merkezleridir (Arslan, 2014: 619).
Tema parkları hedef kitlesi, eğlence türü ve temel kurulum nokta- ları bakımından sınıflandırıldığında 5 temel başlıkta incelenmektedir (Gök ve Bingöl, 2017: 134):
• Tarih ve Kültür Ağırlıklı Tema Parkları: Farklı medeniyetlerin kültür ve tarihini, geleneklerini, mimarisini, inancını, yaşam biçimini göz önüne alarak çeşitli aktivite olanakları sunan parklardır. Bu parklar genel- likle tema edindikleri medeniyetlerin yaşadığı alanlarda kurulmuşlardır.
Alanda bulunan yapılar restore edilmiş, mevcut kalıntılar değerlendirilmiş ve parkın bir bölümünü oluşturmuştur. Mimari ve peyzajlarında da o döne- min mimarisi ve peyzajı kullanılmıştır.
• Eğitim Temalı Parklar: Bilimsel, eğitim ve rekreatif işlevleri olan tematik parklardır. Dünyadaki eğitim temalı parklar ağırlıklı olarak bitki
ve hayvan türlerini tanıtmaya yönelik olup açık hava müzesi ya da bitki koleksiyon niteliğindeki alanlardır. Planlama ve yönetimleri diğer birçok park türünden farklıdır. Bu temadaki parkların kuruluş yeri kentsel baskı- dan ve kent gelişiminden uzak olmalıdır. Sürekli gelişim ve değişimi söz konusu olduğundan çevresinde bunu engelleyici unsurlar bulunmamalıdır.
Eğitim temalı parklarda sınırlar koruma altındadır ve giriş-çıkışlar kontrol- lü olarak yapılmalıdır. Hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, bahçe sergi- leri en önemli eğitim temalı parklardır.
• Hikâye-Masal-Mitoloji Temalı Parklar: Çizgi film karakterlerini, karikatür mimarisini yemek pazarı ile birleştiren imaj ve biçim dünyasına dayalı parklardır. Bu parklar müziklerle daha çekici hale gelmektedir. Po- püler hikâye, masal, mitoloji çizgi film karakterleri gibi unsurların tema olarak vurgulandığı alanlardır.
• Sanat Temalı Parklar: Sanatsal ürünlerin sergilenmesine, iyi ve etkili bir şekilde izlenmesine olanak sağlayan parklardır. Heykel parkları ve Miniatürk en önemli sanat temalı parklardır.
• Çağ Temalı Parklar: Günümüzde geçmiş veya gelecek zamanın özelliklerini yansıtan tema parklardır. Teması geçmiş zaman olan parklar tarihi çevrelerin korunmasına da olanak sağlayabilir ve dinazor parkları gibi mezozoik dönem özelliklerini de yansıtabilmektedir.
Tema parklarının işlevleri genel olarak şu şekildedir (Yücesoy, 2017 :5):
• Kentsel kimlik oluşumuna katkı sağlar.
• Ülke tanıtımına katkıda bulunur.
• Insanlara rekreasyonel faaliyet olanağı sağlar.
• Insanlara deneyimlemesi mümkün olmayan etkinliklerde bulun- ma olanağı sağlar.
• Farklı kültürel ve sosyo-ekonomik yapıdaki insanların bir araya gelerek sosyal ilişkilerinin güçlenmesini sağlar.
• Turizme ve buna bağlı olarak ekonomik gelişmeye katkı sağlar.
• Kente özgü doğal ve kültürel alanların korunmasını ve sürdürü- lebilirliğini destekler
• Eğitime ve toplumsal bilinç oluşumuna katkı sağlar.
• Kentsel açık yeşil alan örgütlenmesinde olumlu etkileri ile planlı kent oluşumuna katkı sağlar.
• Açık alan koridorları oluşturarak kent ekolojisine katkı sağlar.
Tema parkının planlama, tasarım, uygulama ve işletme aşamala- rında disiplinler arası bir yaklaşım benimsenmelidir. Parkın planlama ve tasarım özellikleri temanın türüne göre değişebilir ancak temel ölçütler, sürekliliğini koruyabilmesi bakımından gelişen teknolojiyle birlikte yeni- liklere ve hayal gücünün sınırlarını zorlayan aktivitelere açık olmalıdır.
Aynı zamanda bu aktiviteler oluşturulurken ziyaretçi istekleri ve memnu- niyetleri göz önünde bulundurulmalıdır. Tema parkı planlama ve tasarımı için diğer ölçütler ise şu şekildedir (Deniz, 2002: 114):
• Tema parkların planlama aşamasının başında izlenecek adımların tespiti için temel amaç ve gelişim stratejilerinin belirlenmesi gerekir.
• Park alanı seçilirken fizibilite raporlarına uyulmalıdır.
• Yer seçimi aşamasında temaya göre farklılıklar bulunabilir ancak yatırım masrafları düşük tutularak diğer faaliyetlere ayrılan oran arttırıl- malıdır.
• Ulaşılabilirliği bakımından kentin ana arterleri üzerinde yer se- çimi yapılmalıdır.
• Çevresinde tarihi, turistik ve eğlence mekânlarının bulunması ve park alanının bu mekânlar ile bütünleşik olarak düşünülerek bir turizm ro- tasına dâhil edilmesi sürdürülebilirlik açısından önemlidir.
• Park alanının pazarlama planlamasının etkinliği bakımından 2 yetişkin 2 çocuktan oluşan bir ailenin alanda 7-8 saat kalması ve 1-6 hafta arasında konaklama yapabileceği varsayımına göre tüm ihtiyaçlar belirlen- meli ve alanda uzun süreli zaman geçirirken harcama yapmasını sağlaya- cak unsurlar olmalıdır.
• Tema parkı tasarımı, farklı grupların (eğitim, yaş, kültür vb.) alana gelmesini sağlamalı ve mevcut ihtiyaçların dikkate alınmasının yanı sıra yeni rekreasyonel faaliyetlere de olanak verecek şekilde olmalıdır.
Büyük ölçekte çok sayıda turistin ilgisini çekecek kurgular oluşturulurken doğal, kültürel, demografik, sosyal ve ekonomik faktörler de ön planda tutulmalıdır.
• Alan dinamik olmalıdır. Tanımlanan mekânlar, aktiviteler ve do- natılar gelişime açık olmalı, kullanıcıların merak duygusunu kaybettirme- meli ve alanındaki örneklerine göre rekabet gücü yüksek olmalıdır.
• Tüm bu ölçütlere ek olarak alan pazarlaması açısından diğer bir önemli unsur da işletme anlayışında güler yüzlü personel hizmeti ve ihti- yaç duyulan personelin profesyonel işletme anlayışına sahip olmalıdır.
Dünya’da bulunan eğlence parklarının 2014-2015 yılları arasında- ki ziyaretçi sayılarına göre sıralamaları “Themed Entertainment Associati- on” tarafından yapılmış ve bu sıralama Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1: Dünya çapında öneme sahip tema parkları
No Park Katılım
2014
Katılım 2015
Değişim (%)
1. Magic Kingdom 19 332 000 20 492 00 6.0
2. Disneyland 16 769 000 18 278 00 9.0
3. Tokyo Disneyland 17 300 000 16 600 00 -4.0
4. Disney Sea, Tokyo 14 100 000 13 600 00 -3.5
5. Epcot 11 454 000 11 798 00 3.0
6. Disney’s Animal Kingdom 10 402 000 10 922 00 5.0 7. Disney’s Hollywood Studios 10 312 000 10 828 00 5.0
8. Disney’s Ca Adventure 8 769 000 9 383 000 7.0
9. Islands Of Adventure 8 141 000 8 792 000 8.0
10. Chimelong Ocean Kingdom 5 504 000 7 486 000 36.0
11. Everland 7 381 000 7 423 000 0.6
12. Disneyland, Hong Kong 7 500 000 6 800 000 -9.3
13. Europa-Park 5 000 000 5 500 000 10.0
14. Seaworld Fl 4 683 000 4 777 000 2.0
15. Tivoli Gardens 4 478 000 4 733 000 5.7
16. De Efteling 4 400 000 4 680 000 6.4
Kaynak: (Yücesoy, 2017: 16)
Amerika, Asya ve Avrupa’ da en önemli tema parkları Tablo 2’de verilmiştir. Bu parklar, Amerika Birleşik Devletleri ve Çin’de dünya gene- linde turizm ve ekonomi açısından ülkelerine önemli katkılar sağlamakta- dır (Gülhan, 2019: 30).
Tablo 2: Dünya ve Türkiye’de yer alan tema parkları Dünya’daki Önemli Tema Parkları
Tema Park Ülke Şehir Yapım
Yılı
Yüz Ölçümü Tivoli Gardens Danimarka Kopenhag 1843 (Ha)8
De Efteling Hollanda Kaatsheu-
vel 1952 200
Disneyland ABD Kaliforniya 1955 34
Magic Kingdom ABD Florida 1971 43
Seaworld ABD Florida 1973 81
Europa-Park Almanya Rust 1975 95
Everland Güney
Kore
Gyeong-
gi-do 1976 100
Epcot, Walt Disney
World ABD Florida 1982 121
Tokyo Disneyland Japonya Tokyo 1983 46
Disney’s Hollywood
Studios ABD Florida 1989 55
Disneyland Fransa Paris 1992 57
Disney’s Animal King-
dom ABD Florida 1998 235
Islands of Adventure ABD Florida 1999 45
Disney’s Ca Adventure, ABD Kaliforniya 2001 27
Hong Kong Disneyland Çin Hong Kong 2005 28
Chimelong Ocean King-
dom Çin Guangdong 2014 2070
Türkiye’deki önemli Tema Parkları
Tema Park Ülke Şehir Yapım
Yılı
Yüz Ölçümü
Vialand Türkiye Istanbul 2013 (Ha)20
Wonderland Eurasia Türkiye Ankara 2015 1.3 milyon m²
Miniatürk Türkiye Istanbul 2003 6
Sazova Bilim Sanat Ve
Kültür Parkı Türkiye Eskişehir 2008 40
Doğal Yaşam Parkı Türkiye Izmir 2008 42.5
Legoland Discovery
Centre Türkiye Istanbul 2015
Kaynak: (Yücesoy, 2017: 16)
Dünya’ da önemli olan ve ilk açılan parklardan olan Magic King- dom, California Disneyland ziyaretçi sayısı bakımından artışlar olduğu ve
ilk sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Tivoli Gardens ve De Efteling tema parklarında ise ziyaretçi sayıları bakımından azalmalar olduğu ve son sıralarda yer aldıkları görülmektedir. Magic Kingdom, California Dis- neyland tema parkları, çeşitli aktiviteler içermesi, farklı yaş gruplarındaki insanların bir arada kullanımını sağlamaları yönünden oldukça önemlidir (Şekil 1).
Şekil 1: Magic Kingdom (a) ve California Disneyland (b) Tema Parkı Kaynak: (Walt Disney World, 2019)
Tivoli Gardens ve De Efteling tema parkları ise kurulduğu yıllarda yoğun ilgi görmesine rağmen günümüzde alanda yer alan donatılar gü- nümüz şartlarına uygun olmadığından eski önemleri kaybetmiş, ziyaretçi sayılarında azalmalar olmuştur. Türkiye’ de tema parkın temeli Istanbul’da alışveriş merkezi, otel ve eğlence parkı niteliği taşıyan Vialand ile atılmış- tır. 2003 yılında Istanbul’ da yapılmış olan Miniatürk Türkiye’ de kurulmuş olan ilk tema parkıdır.
Hızla gelişen kentlerde zamanla, yoğun yaşam koşullarından sı- kılan insanların eğlenmek, güzel vakit geçirmek, şehrin stresli ortamın- dan uzaklaşıp rahatlamak istemesi önemli bir beklenti haline gelmiştir. Bu noktada devreye giren parklar ve tema parkları beklentileri karşılayacak önemli alanlardır. Sürekli gelişim içerisinde olan parklar ve tema parkları ziyaretçilerine çeşitli aktiviteler sunarak güzel vakit geçirmeleri sağlamak- tadır. Aynı zamanda ziyaretçilerin fiziksel, ruhsal ve kültürel ihtiyaçlarına cevap vermektedir. Beklentileri karşılamada başarılı olan parklarının ve tema parklarının yerli turistlerin yanı sıra yabancı turistlerin de ilgi odağı olmaları mümkündür. Bu alanlar sürekli gelişim göstererek bölge ve ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır.
Günümüz kentsel yaşamında ortaya çıkan popüler kültürün etkisiy- le boş zaman aktiviteleri zenginleşmiş ve çeşitlenmiştir. Bunun sonucunda mekânın kullanım amaç ve yöntemleri değişim göstermiştir (Karaduman, 2017: 8). Bu bağlamda araştırmanın amacı, geçmişte tarımsal faaliyetlerin yürütüldüğü Atatürk Orman Çiftliği’nin (AOÇ) bulunduğu alanda kurulan Wonderland Eurasia Tema Parkı’na ziyarete gelen turistlerin memnuniyet durumunu ölçmektir. Ölçümlerde önem performans analizi (IPA) yönte- minden yararlanılmıştır. IPA, turizm araştırmalarında kullanılan en yaygın metodolojik araçlardan biri olup sunulan hizmet performansına yönelik bir analiz tekniğidir (Boley ve diğerleri, 2017:70; Sörensson ve Friedrichs, 2013: 16). Ilk olarak, Martilla ve James (1977: 78) tarafından kullanılmış, işletmelerin müşteri memnuniyetini arttırmak için hangi ürün ve hizmetle- re odaklanması gerektiğini belirlemek amacıyla geliştirilmiştir. Daha son- ra uygulama kolaylığı nedeniyle, pek çok alanda yapılan araştırmalarda sıkça kullanılmıştır (Hudson ve Shephard, 1998: 66; Yıldırım, 2019: 155).
Materyal ve Yöntem
Çalışma, tarihsel süreçte öncelikle Gazi Orman Çiftliği, ardından ise Atatürk Orman Çiftliği olarak isimlendirilen alanda kurulmuş olan Ankara Wonderland Eurasia Tema Parkı’nda yürütülmüştür. Cumhuriyet sonrası dönemde Ankara’da örnek bir çiftlik kurulmaya karar verilmiş ve Ankara’nın o yıllarda çiftlik kurulması için gerekli vasıfları taşımayan ba- taklık, çorak bir yeri olan bugünkü yerinde Cumhuriyet’in ilk kurumla- rından ve sayılı peyzajlarından olan, ülkenin farklı coğrafyalarında öncü çiftliklerin açılmasını sağlayan Gazi Orman Çiftliği (GOÇ) kurulmuştur.
GOÇ, aynı zamanda genç Cumhuriyet’in başkenti olan Ankara’nın, Istan- bul karşısında cazibesini artıracak önemli parçalarından biri olarak kurgu- lanmıştır (Kimyon ve diğerleri, 2015: 46).
Başlangıçta Atatürk’ün mülkiyetinde bulunan GOÇ, bağış mektu- bu ile arazisi, tesisleri ve demirbaşları ile birlikte hazineye hediye edil- miştir. Kuruluşundan hazineye hediye edildiği tarihe kadar 12 yıl boyunca Atatürk tarafından tarım sektöründe üretim yapılması amacıyla kullanıl- mış, ardından üretim yönetimi devlet eliyle yapılmak üzere Atatürk Orman Çiftliği ismini almıştır (Koç, 2019: 14). AOÇ arazisinin bir bölümünde kurulmuş olan araştırma alanı, kurulduğu dönemde kentsel tarım amaçlı kullanıldığı söylenebilir. Kentsel tarım kent için gerekli olan günlük ürün üretmek hedefi taşır ve olası kentsel sorunlar için sürdürülebilir bir çözüm niteliğindedir (Açıksöz ve Memlük, 2004: 76; Öztürk vd., 2018: 52). An- cak alan, konumu itibariyle günümüz Ankara yerleşiminde kentsel sınırlar içerisinde kent merkezi ile ilişkisi kuvvetli bir aksta yer seçtiğinden kulla- nım kararı değişmiştir (Şekil 2).
Şekil 2: Çalışma Alanının Konumu
Güncel plan kararı ile Avrupa’nın en büyük tema parkı olma slo- ganıyla tasarlanmış olup açık ve kapalı pek çok eğlence ünitesinden oluş- maktadır. Alanda, teknolojinin mekâna yansıdığı geniş bir yaş grubuna hitap eden interaktif etkinliklere yer verilmiştir (Şekil 3). Bununla birlikte birbirinden farklı mekânsal beklentilere cevap vermesi planlanmıştır. 13 ha alan üzerine kurulan park, 2117 eğlence ünitesi, 1,1 ha kapalı alan, 2000000 bitki ve ağaç ve 6800 araç kapasiteli otopark içermektedir. Farklı çağlara ilişkin (Tarih Öncesi, Taş Devri, Uzak Gelecek, Tufandan Sonra vb.) temalar çerçevesinde eğlenceleri kapsamaktadır. Kedi orkestrası, di- nazor müzesi, çadır keyfi, uçan salıncak, orman safari, gokart, dünya turu, çılgın dönüş, uçan fil, hayalet avcısı vb. isimlere sahip toplam 106 etkinlik yer almaktadır (Wonderland Eurasia, 2019).
Şekil 3: Çalışma Alanına Ilişkin Görseller Kaynak: (Wonderland Eurasia, 2019)
Araştırma süreci ilk olarak ilgili literatürün taranması ile başla- maktadır. Kuramsal temeller, çalışma alanına ilişkin bilgiler ve turizm performansının tanımlanması için yöntemsel araştırmalar bu aşamada ya- pılmıştır. Ardından saha çalışması yürütülmüş ve bu kapsamda alan ziya- retçileri ile yapılan anket çalışması yapılmıştır. Veriler, anket tekniği (yüz yüze görüşme) kullanılarak elde edilmiştir. Anket tasarımı yapılırken rek- reasyon alanlarında yaygın olarak kullanılan kriterler ele alınmıştır. Önem ve performans değerlendirilmesinin yapılabilmesi için önermeler oluştu- rulmuştur (Tablo 3). 5’li Likert ölçeğinde elde edilen bulgular önem-per- formans analizi (IPA) ile değerlendirilmiştir. IPA uygulanırken değerlen- dirmeye alınacak kriterlerin belirlenmesi ilk adım olup temel koşuldur (Oh, 2001: 20).
Tablo 3: Önem ve Performans Önermeleri
No Önem Performans
1 Bir rekreasyon alanında giriş ücretleri uygun olmalıdır. Bu alanda giriş ücretleri uygundur.
2 Bir rekreasyon alanında levhalar yeterli
düzeyde olmalıdır. Bu alanda levhalar yeterli düzeydedir.
3 Bir rekreasyon alanında oturacak yerler ve dinlenme yerlerinin yeterli sayıda ol- malıdır.
Bu alanda oturacak yerler ve dinlenme yerlerinin yeterli sayıdadır.
4 Bir rekreasyon alanında yiyecek-içecek
fiyatlarının uygun olmalıdır. Bu alanda yiyecek-içecek fiyatlarının uygundur.
5 Bir rekreasyon alanında tuvaletler temiz
olmalıdır. Bu alanda tuvaletler temizdir.
6 Bir rekreasyon alanında personellerin güler yüzlü ve ziyaretçilere karşı hoşgö- rülü olmalıdır.
Bu alanda personeller güler yüzlü ve zi- yaretçilere karşı hoşgörülüdür.
7 Bir rekreasyon alanında sergilenen hay- vanlar ve diğer oyuncaklarla ilgili bilgi temininin yeterli düzeyde olmalıdır.
Bu alanda sergilenen hayvanlar ve diğer oyuncaklarla ilgili bilgi temininin yeter- li düzeydedir.
8 Bir rekreasyon alanında ekonomiye katkı
sağlanmalıdır. Bu alanda ekonomiye katkı sağlanmak-
tadır.
9 Bir rekreasyon alanında istihdam sağlan-
malıdır. Bu alanda istihdam sağlanmaktadır.
10 Bir rekreasyon alanında heyecan verici
ve mutlu edici aktiviteler yer almalıdır. Bu alanda heyecan verici ve mutlu edici aktiviteler yer almaktadır.
11 Bir rekreasyon alanı ziyaretçilerin mera-
kını giderirken olumlu yönde olmalıdır. Bu alanda ziyaretçilerin merakını gide- rirken olumlu yöndedir.
12 Bir rekreasyon alanı ziyarete gelen kişi-
ler için iyi bir deneyim oluşturmalıdır. Bu alanı ziyarete gelen kişiler için iyi bir deneyim oluşturmaktadır
13 Bir rekreasyon alanı ziyaretçiler üzerinde
iyi bir izlenim bırakmalıdır. Bu alanda ziyaretçiler üzerinde iyi bir izlenim bırakmaktadır.
14 Bir rekreasyon alanı ziyaretçilere kendi-
lerini maceracı hissettirmelidir. Bu alan ziyaretçilere kendilerini mace- racı hissettirmektedir.
15 Bir rekreasyon alanı ziyaretçilerin eğlen- ce anlayışı bakış açısını olumlu yönde etkilemelidir.
Bu alan ziyaretçilerin eğlence anlayışı bakış açısını olumlu yönde etkilemek- tedir.
16 Bir rekreasyon alanında peyzaj tasarımı
uygun olmalıdır. Bu alanda peyzaj tasarımı uygundur.
17 Bir rekreasyon alanında mimari tasarım yapılırken engelli bireyler de düşünül- melidir.
Bu alanda mimari tasarım yapılırken en- gelli bireyler de düşünülmüştür.
18 Bir rekreasyon alanı ziyaretçilere tekrar gelmeyi ve eğlenmeyi istemelerini sağ- lamalıdır.
Bu alan ziyaretçilere tekrar gelmeyi ve eğlenmeyi istemelerini sağlamaktadır.
IPA yönteminde müşteri memnuniyetinin sağlanmasında yüksek düzeyde etkiye sahip ürün ve hizmetlerin yanı sıra düşük performans gös- teren ve iyileştirilmesi gereken ürün ve hizmetler de belirlenmektedir. Bu bağlamda x ekseninde performans, y ekseninde önem boyutu olmak üzere iki boyutlu bir matris kullanılarak memnuniyete yönelik dört strateji su- nulmaktadır.
Bulgular
Alanda gerçekleştirilen anket çalışması neticesinde elde edilen bulgular 2 bölümden oluşmaktadır. Ilk olarak ankette katılımcılarının de- mografik verileri sunulmuş, ardından önem performans değerlendirmeleri yapılmıştır. Demografik özelliklere ilişkin bulgular Tablo 4’te yer almakta- dır. Araştırmaya katılan ziyaretçiler, %36 kadın, %64 erkek olarak dağılım göstermektedir. Ziyaretçilerin %20’si evli, %80’i bekârlardan oluşmak- tadır. Ziyaretçilerin büyük bir oranda üniversite mezunu (%78) oldukları dikkat çekmektedir. Ziyaretçilerin yaşlarına göre dağılımında; %10’u 19 ve altı yaş grubunda, %51’i 20-29 yaş grubunda, %35’i 30-39 yaş grubun- da, %4’ü 40-49 yaş grubunda dağılım göstermektedir.
Tablo 4: Demografik Özelliklerin Dağılımı
Cinsiyet Erkek 64%
Kadın 36%
Yaş
<-19 10%
20-29 39%
30-39 35%
40-49 14%
50-> 2%
Eğitim Durumu
Ilköğretim 6%
Lise 22%
Üniversite 72%
Medeni Durum Evli 20%
Bekâr 80%
Meslek
Öğrenci 22%
Özel Sektör 48%
Kamu Sektörü 22%
Diğer 8%
Ziyaretçilerin belirlenmiş olan kriterler çerçevesinde yapmış ol- dukları önem ve performans değerlendirmelerine yönelik IPA testi gerçek-
leştirilmiştir (Şekil 2). Matris incelendiğinde, korunması gerekenler başlığı altında 3, yoğunlaşılması gerekenler başlığı altında 4, düşük öncelikliler başlığı altında 6, olası aşırılıklar konusu başlığı altında ise 5 konu yer al- mıştır.
Yoğunlaşılması Gerekenler (2. Çey- rek)2. Rekreasyon alanındaki levhaların yeterli düzeyde olması
3. Rekreasyon alanındaki oturacak yer- ler ve dinlenme yerlerinin yeterli sayı- da olması
7. Rekreasyon alanında sergilenen hayvanlar ve diğer oyuncaklarla ilgili bilgi temininin yeterli düzeyde olması 8. Rekreasyon alanının ekonomiye kat- kı sağlaması
Korunması Gerekenler (1. Çeyrek) 1. Rekreasyon giriş ücreti
4. Yiyecek-içecek fiyatlarının uygun olması
5. Tuvaletlerin temiz olması
Düşük Öncelikliler (3. Çeyrek) 6. Rekreasyon alanındaki personellerin güler yüzlü ve ziyaretçilere karşı hoş- görülü olması
9. Rekreasyon alanının insanlara iş im- kânı sağlaması
10. Rekreasyon alanında heyecan ve- rici ve mutlu edici aktivitelerin yer al- ması11. Rekreasyon alanının ziyaretçilerin merakını giderirken olumlu yönde ol- ması15. Rekreasyon alanının ziyaretçilerin eğlence anlayışı bakış açısını olumlu yönde etkilemesi
16. Rekreasyon alanındaki peyzaj tasa- rımının güzel dizayn edilmesi
Olası Aşırılıklar (4. Çeyrek)
12. Rekreasyon alanının ziyarete gelen kişiler için iyi bir deneyim oluşturması 13. Rekreasyon alanının ziyaretçiler üzerinde iyi bir izlenim bırakması 14. Rekreasyon alanının ziyaretçilere kendilerini maceracı hissettirmesi 17. Rekreasyon alanının mimarisinin engelli insanlarında düşünülerek ya- pılması
18. Rekreasyon alanının ziyaretçilere tekrar gelmeyi ve eğlenmeyi istetecek yeterlilikte oluşturulması
Şekil 4: IPA Matrisi
Araştırma alanından elde edilen bulgular değerlendirildiğinde tasarımsal açıdan sunulan hizmetlerden olan oturma alanları, levhaların yönlendiriciliği ve bilgilendirmelerin yeterliliği unsurlarının önemi yük- sek olup performans açısından düşüktür. Maliyet açısından uygulaması ol- dukça kolay olan bu bileşenlerin hizmet kalitesini büyük oranda artıracağı öngörülmektedir. Buna karşın peyzaj tasarımı düşük öncelikli çeyrekte yer almaktadır. Engelli tasarımı ele alındığında katılımcılar tarafından bu bi- leşene verilen önemin tüm kriterlere verilen önem ortalamasından düşük olduğu tespit edilmiştir.
Rekreasyon alanı planlanması ve etkinlik alanları kapsamında yer alan rekreasyon alanının heyecan verici olması, ziyaretçilerin merakını gi- dermesi gibi tecrübeye bileşenlerin genellikle düşük öneme sahip olarak
ifade edildiği görülmektedir. Katılımcılar tarafından alandaki ücretlendir- meye ve istihdama dayalı kriterlere daha yüksek önem verildiği tespit edil- miştir.
Sonuç
Araştırmada ilk olarak tema parklar ve dünya örnekleri üzerinden artan ziyaretçi talebi tartışılmıştır. Ardından çalışmanın yürütüldüğü AOÇ alanı ele alınmış geçmiş ve günümüz yapısıyla değerlendirilmiştir. Buna göre AOÇ, Ankara’ya hizmet edebilecek düzeyde tarımsal üretim potansi- yeli bulunan ancak zamanla arazi kaybına uğramış bir yapıdadır (Açıksöz ve Memlük, 2004:80). AOÇ’nin bir bölümünü kapsayan çalışma alanında ise arazi kullanım kararlarının değişmesiyle birlikte tarımsal fonksiyonu- nun yerini rekreasyonel faaliyetler almıştır. Böylece alan tema parkı olarak kullanıma açılmıştır.
Çalışmada tema parkı fonksiyonuyla kullanılan alandaki ziyaretçi memnuniyet düzeyini belirlemek amacıyla önem-performans analizinden yararlanılmıştır. Böylece önem ve performans ortalama değerlerine bağlı olarak üretilen matris ile alanın hizmet kalitesi üzerinde stratejiler üretil- miştir. Elde edilen bulgulara göre katılımcıların değerlendirmesine göre yüksek öneme sahip olup performans açısından ortalamanın altında bu- lunan “yönlendirme levhaları, oturma alanları, bilgi düzeyi ve yatırımdan elde edilen ekonomik geri dönüş” bileşenleri analizin 2. çeyreğinde yer almaktadır. Matrisin bu alanında bulunan kriterler önemi yüksek fakat per- formans açısından ortalamanın altında kalanlar olduğundan bu bileşenlere öncelikle odaklanılması gerekmektedir. Öneme karşılık performans veri- lerinin de ortalama üstünde yer aldığı “giriş ücreti, tuvaletlerin temizliği”
gibi kriterler önem ve performans açısından ortalamanın üzerinde yer alan nitelikte olduğundan mevcut durumunun korunmasının uygun olduğu öne- rilmektedir.
Önem ve performans değerlerinin ortalamanın altında kaldığı 3.
çeyrekte yer alan “iş olanakları ve peyzaj tasarımı” gibi kriterler düşük öncelikli olarak iyileştirilebilir. Önem açısından düşük bulunduğu halde yüksek performans gösteren kriterlerin aşırı sunumu yeniden ele alınabilir.
Ancak bu kriterler “alandaki engelsiz tasarım, alanın tekrar gelmeyi ve eğ- lenmeyi istetecek yeterlilikte olması” gibi maliyet unsurları barındırmayan nitelikte olduğundan mevcut yapının sürdürülmesi pozitif katkı sağlaya- caktır.
IPA yöntemiyle yapılan araştırma sonucunda sunulan hizmetin performansı, ziyaretçiler tarafından verilen önem doğrultusunda analiz edilmiştir. Araştırma alanı Ankara’da yüksek teknolojiye dayalı bir yatırım alanı olup aktiviteler ücretlidir. Dolayısıyla hizmet sunumu yönetiminde
kullanıcının beklentileri göz önünde bulundurulduğunda ekonomik geri dönüşleri yüksek olabilir. Bu bağlamda kullanıcıların önem verdikleri un- surlara yönelik kararlar oldukça yönlendiricidir.
Kaynakça
Açıksöz S., Memlük Y. (2004). Kentsel Tarım Kapsamında Atatürk Orman Çiftliği’nin Yeniden Değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 10(1), 76-84.
Akdoğan, G. (1974). Bahçe ve Peyzaj Sanatı Tarihi, Ziraat Fakültesi Ya- yınları, Ders Kitabı, 528(173).
Al-Qudah, Y. (2006). Amman (Ürdün) Kent Parklarının Peyzaj Erişile- bilirliği Yönünden İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Arslan, M. (2014). ‘Eğlence Temalı Parklar ve Turizm Potansiyeli VIII.
Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi Bildiri Kitabı;
615-626, Ankara
Asensio, P. (2000). The World of Contemporary. Italy: Rutgers University Press.
Bell, S. (1995). Watch This Space, An LBA Report, London. Prepared for Department for Transport, Local Government and the Regions Re- search Analysis and Evaluation Division.
Boley, McGehee N. G. ve Hammett A. L. (2017). Importance-performan- ce analysis (IPA) of sustainable tourism initiatives: The resident perspective. Tourism Management, 58:66-77, DOI: 10.1016/j.
tourman.2016.10.002.
Çilek, M. (2005). Kent Parkları ve Tekirdağ Merkez İlçe Gündoğdu Ma- hallesi Kent Parkı Planlama İlkeleri. (Yayımlanmamış Yüksek Li- sans Tezi). Tekirdağ Trakya Üniversitesi,/Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
Dalkılıç, E. (2007). Eğlence Parklarının Tarihsel Gelişimi ve Planlama Kriterleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniver- sitesi,/Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Darçın, B. (2002). Seramik Sanat Objelerinin Atmosferik Koşullara Açık Park ve Bahçelerde Kullanım Olanaklarının Araştırılması. (Ya- yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Deniz, G. (2002). Temalı Park ve Bahçelerin Planlama-Tasarım İlkeleri.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Firidin E. (2004). Değişen Paradigmalar Ekseninde Kent Planlamaya Yeni Yaklaşımlar. Planlama, 44-50.
Gold, S. M. (1980). Recreation Planning and Design. New York: Mc Graw Hill.
Gök, A., Bingöl, B. (2017). History and Cultural Themed Parks. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 7(10), 129-140.
Gülhan, M. (2019). Turizm Açısından Tema Parkların Ekonomik Etkileri:
Sazova Parkı Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Nec- mettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Hasol, D. (1990). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. Istanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
Hudson, S. ve Shephard, G.W. H. (1998). Measuring Service Quality at Tourist Destinations: An Application of Importance-Performance Analysis to an Alpine Ski Resort. Journal of Travel & Tourism Marketing, 7(3), 61-77.
Ipar, M.S., Doğan, M. (2013). Destinasyonun Turist Açısından Önem-Mem- nuniyet Modeli ile Değerlendirilmesi: Edremit Üzerine Bir Uygu- lama. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(9), ISSN: 1308–9196.
Karaduman N. (2017). Popüler Kültürün Oluşmasında ve Aktarılmasında Sosyal Medyanın Rolü. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü Dergisi XLIII, 2017/2, 7-27.
Kızıldere, E. (2009). Sanat Akımları Açısından Türkiye ve Diğer Ülke- lerdeki Başlıca Parklar (19.yüzyıl - 21.yüzyıl arası). (Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi). Istanbul Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Istanbul.
Kimyon, D. ve Serter, G. (2015), Atatürk Orman Çiftliği’nin ve Ankara’nın Değişimi ve Dönüşümü. Planlama, 25 (1), 44-63.
Koç A. (2019). Atatürk Orman Çiftliği Yönetim Stratejisi. Akademik Ba- kış Dergisi, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, ISS- N:1694-528X.
Martilla, J. A. ve James, J.C. (1977). Importance-Performance Analysis.
Journal of Marketing, 41 (1), 77-79.
Nacak, H. (2000). Aquaparks-location requirements and design criteria.
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Izmir Teknoloji Enstitüsü, Izmir.
Oğuz, D. (1998). Kent Parkı Kavramı Yönünden Ankara Kent Parklarının Kullanım Olgusu Üzerinde Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Dok- tora Tezi). Ankara Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Oh, H. (2001). Revisiting importance-performance analysis. Tourism Ma- nagement, 22 (2001), 617-627.
Öztürk, S. ,Işınkaralar, Ö. ve Ayan, E. (2018). Kentsel Tarım Kavramı ve Uygulanabilirliği: Kastamonu Örneği. Uluslararası Mühendislik ve Teknoloji Yönetimi Kongresi içinde, Istanbul.
Polat, A. (2001). Kent Parkı Kavramı ve Konya İçin Örnek Bir Çalışma.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bi- limleri Enstitüsü, Konya.
Renklidağ, Ö. (2000). The Urban Park: An Extension of Nature and Urban Culture. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi/Uygulamalı Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Sörensson, A., Von Friedrichs, Y. (2013). An Importance Performance Analysis of sustainable Tourism: A Comparison between interna- tional and national tourists. Journal of Destination Marketing &
Management, 2, 14-21.
Topaloğlu, S. (2007). Ankara Harikalar Diyarı Kent Parkı’nın Tema Park Kavramı Kapsamında İrdelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Li- sans Tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi/Fen Bilimleri Ens- titüsü, Zonguldak.
Wlyson, P. ve Wlyson, A. (1994). Theme Parks, Leisure Centres, Zoos and Aquaria. New York: Longman Group UK Limited.
Yıldırım H. M. (2019). Ziyaretçi Memnuniyetinin Ölçülmesinde Önem Performans Analizinin (ÖPA) Kullanılması: Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alanı Örneği. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergi- si, 16 (1), 154-166.
Yorulmaz, A. (2006). Harikalar Diyarı Parkı’nın Kullanıcı Profili ve Bek- lentilerinin Belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Ankara Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Yücesoy, N. (2017). Tema Parkları ve Bursa Için Uygun Temaların Be- lirlenmesine Yönelik Araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi.
Walt Disney World, (2019). https://disneyworld.disney.go.com/, (Erişim:
03.05.2019)
Wonderland Eurasia, (2019). http://wonderlandeurasia.com/tr/te- ma-park-haritasi (Erişim: 23.06.2019)
