Akdeniz U.B.F. Dergisi (10) 2005,139-162
LIBERAL DEMOKRASININ giKMAZLARINA gOZUM OLARAK MUZAKERECI DEMOKRASI
DELIBERATIVE DEMOCRACY AS A SOLUTION TO THE DILEMMAS OF LIBERAL DEMOCRACY
^aban
S I T E M B O L U K B A ^ I *OZET
Bu makale, bugiin bir siyasal demokrasi modeli olarak yaygin bir bi^imde uygulanmakta olan liberal demokrasinin gunumuz toplumlannin karjilajdgi sorunlarin iistesinden gelme konusunda yetersiz kalmasi ve mejruiyet bunahmi yaratmasi nedeniyle alternatif sistem arayijlan karjisinda mCizakereci demokrasi modelinin ciddi bir ^ozum olabilecegini savunmaktadir. Bu amaca uygun olarak makalede oncelikle liberal demokrasinin bugun karjilajtigi sorunlar tartijilmakta, daha sonra liberal demokrasinin sorunlannin (istesinden gelebilecek teklifler ortaya konulmakta ve bir model olarak muzakerece demokrasi sistemi tanitilmaktadir. Sonu?
bolumiinde ise miizakereci demokrasinin ortaya 9ikarabilecegi muhtemel sorunlar vurgulanmakta, ancak bu sorunlarin ustesinden gelinebilecegi savunulmaktadir.
Anahtar Sozcukier: miizakereci demokrasi, liberal demokrasi, kattltma demokrasi, siyasal me^ruijet.
ABSTRACT
This article arg;ues that the model of deliberative democracy is a considerable solution in the face of seeking an alternative system owing to the fact that liberal democracy which is widely implemented as a political system remains insufficient to overcome the problems encountered by present societies and creates legitimacy crisis. In accordance with this aim, in the article firstly the problems by which liberal democracy is currently challenged are discussed, secondly the proposals which may possibly overcome the problems of liberal democracy are discussed and the system of liberal democracy as a model is introduced. In the section of conclusion, the problems which the deliberative democracy may produce are' emphasised but it is also held that these problems can be overcome.
Keywords: deliberative democracy, liberal democracy, participatory democracy, political legitimacy.
' Suleyman Demirel Universitesi LI.B.F. Ogretim Uyesi.
Liberal Demokrasinin Qkmazlanna fozum Olarak Miizakereci Demokrasi
LIBERAL DEMOKRASlNtN GUNUMUZDE KAR§ILA§Tl6l SORUNLAR
Guniimuzun pek 90k toplumlannin egemen siyasal sistemi olan liberal demokrasilerin, artmakta olan sue; ve jiddet olaylan, kaynaklann adil dagmmi, lrksal ve etnik ihtilaflar, egitim ve firsat ejitligi ve fakirlik gibi onemli ve karmajik sorunlan ^ozmede bajansiz olduklan yolunda gittik9e kabul goren bir egilim vardir (Lewis, 1994: 469). Aynca Batili toplumlann demokratik kurumlardan artan oranda hojnutsuz olmalan mevcut kurumlann toplumun gereksinmelerine karjibk veremediginin de onemli bit gostergesi olarak gosterilmektedir. Liberal demokrasinin, toplumlann siyasal, sosyal ve kultiirel sorunlanyla baj etmede yeterli olduguyla ilgili yaygin kujkular ve hojnutsuzluklar demokrasinin gelecegiyle ilgili bir^ok belirsizlikleri beraberinde getirmekte, demokrasiye duyulan giivensizligin liberal demokrasilerin gelecegi i^in tehdit olufturmakta oldugu yolunda endijeler ileri suriilmektedir. Bununla birlikte liberal demokratik sistemle yonetilen gogu toplumlar, mevcut tehdide karji koymak konusunda pek hazirlikli goziikmiiyorlar (Mouffe, 1999: 750).
Liberal demokrasinin bireysel tabiati, atomlajmif bireyler arasinda kurdugu sadece sozleymeye dayali ilijikiler yoluyla toplumun derin ve gii9lii anlamini zayiflatmaktadir. Ozellikle azinlik haklan, cinsiyet ayirimciligi, etnik farkliliklar ve kiiltiirel sorunlar gibi konularda liberal demokrasi ^agimizin getirdigi sikintilarin yiikiinii tajiiyamamaktadir. Liberal demokrasinin gogunluga dayali siyasal siire9leri ve liberal demokratik politikalar, kadinlann kamu ve ozel alanda 9ikarlarini gelijtirmede etkisiz kalmakta, galijma yerlerinde ve siyasal alanda sistematik olarak ayinmciliga ugrayan etnik azinliklann sikinalanm giderememekte, farkli alt toplumsal gruplann kiiltiirel kimligini koruyamamaktadir. Onun biitiin bu bajansizliklan beraberinde getirdigi pek 90k elejtiriyle birlikte siire9 i9inde yipranmasina yol a9mijtir (Greiff, 2000: 405).
Liberal demokrasi konusunda vatandajlarin bagliliklan, giidiileri ve niyetleriyle onlar adina yapilan siyasal kararlar arasinda gittik9e artan bir fark ve mesafe oldugu konusunda yaygin olarak duyulan bir endije vardir. Siyasi temsilcilerin faaliyeded, arkaplanlari ve 9ikarlari vatandajlann yajamlanndan ve hayata baki^; bi9imlerinden 90k uzaktir. Her ne kadar diizenli olarak yapilan se9imler, toplumun goriijlerine devamli dikkat etmeleri konusunda se9ilenler iizerinde siirekli bir disiplin ijlevi goriiyor gibi algilansa da, temsilcilerin vekilligi en az bir doneme uzanmakta, bu donem i9inde vatanda;;;larin kendileri adina yapilan kararlar iizerinde 90k az bir etkisi olmaktadir. Liberal demokrasilerde olduk9a yaygin olan temsil, siyasal temsilcinin bajkalari adina diijiinebilecegi ve karar verebilecegi varsayimi iizerine kuruludur. Ancak elejtirmenler, siyasal kararlann olujumunda kadinlar ve etnik azinliklar gibi siyasi olarak marjinal kesimlerin seslerinin
§aban StTEMB6LUKBA§I
zayifligi nedeniyle onlann 9ikarlan ve goriijlerinin dijlandigi veya en azmdan yeterli olarak ifade edilmedigini savunmaktadurlar (Philips, 1995: 13). Aynca liberal demokrasinin demokratik unsurunun temsili demokrasi baglaminda anlajilmasi gerektigi diijuncesi, vatandajlarin kendilerinin yapmalan gereken ijler de dahil, yonetim ijlerini tamamen temsilcilerine devreden hareketsiz vatandaylar yaratmaktadir.
(^ogunlugun seqm yoluyla biitiin yonetim organlanni ele ge9irmesi, daha sonra iktidanni azinhgin 9ogunlugun sagladigi haklara ulajmasini engellemek igin kuUanmasi, ejitlik temeli iizerine kurulu liberal demokrasinin ejit olmayan sonu9lar iirettiginin somut ornegidir. Siyasal demokrasi adil, a9ik ve ejit tarzda is;letilmedik9e, dar anlamda hukiimetleri sc9en bir yontem olarak yorumlanan siyasal demokrasi demokratik me;?ruiyet uretememektedir (Ryan, 1998: 473). Yonetimin icraatlanyla ilgili se9menlerdeki hayal kinkliklan, yoneticilerden kaynaklanan rezaletler, siyasilerin yapuklan demagojiler ve siyasi firsat9ilik liberal demokratik' kurumlara olan giiveni sarsmaktadir. Bunlara ek olarak, siyasilerin kendi dunyalannda yajamalan, se9menlerine hesap vermemeleri ve vergi odeyenlerin paralanm yakin 9evrelerinin 9ikarlanna harcamalan nedeniyle mevcut liberal demokratik yonetimler siirekli mejruiyet kaybetmektedirler (Mansbridge, 1990: 20).
Liberal demokrasinin uygulanma bi9imi olan 9ogunluk yonetimi veya iktidar paylayiminin uygulamada yaratugi sorunlar sosyal dengesizliklere yol a9maktadu:. C^ogunluk yonetimi, toplumdaki 9ogu bireylerin 9ogunluk deneyimlerini yajayabilecegi veya belli konularda kazanabilme fansi olabilecegi yeterli 9oklukta boliinme varsa kabul edilebiUr. Pek 90k bireyin kendilerini siirekli olarak azinhk konumunda buldug;u durumlarda iktidar nimetlerinin vatandajlara oranusal olarak paylajtirilmasina dayanan bir anlajma, azinliktaki kesimlerin siirekli ezilmelerine yol a9acaktir. (];ogunluk yonetimi ve iktidar nimetlerinin paylafimi gibi 9oziimler vatandajlar arasinda 9ati5ian 9ikarlan dikkate ahr. (^lkarlann 9atijmasindan saglikh bir uzlajma 9ikabilmesi i9in vatandajlar arasinda ejit giiciin olmasi gerekir (Mansbridge, 1990: 21). Vatandaylar arasinda ejit gii9 ise pratikte mevcut olmayan bir durumdur.
Sivil toplum ve siyasal kurumlar i9inde mevcut olan ejitsizlikler, oy verme ve kamuoyu yoklamalan gibi yaygin olarak kullanilan sosyal tercih mekanizmalarinin tarafsizligini da olumsuz etkilemektedir. Bu mekanizmalar, demokrasinin roliiniin bireylerin onceden kararlajtirdiklari tercihleri kolektif tercihler olarak bir araya getirmek oldugunu ileri siiren liberal demokratik prensibe dayanmaktadir (Miller, 1992:54). Bu tiir sosyal tercih mekanizmalan 9eyitli gii9lerin istismanna ugramalannin yam sura, tercihleri sabit ve degijmez olarak kabul etmekte, 9ikarlann ve degerlerin siyasal, sosyal ve ekonomik baglam tarafindan etkilendigi gergegini s
Liberal Demokrasinin Qikmazlarina ^ozum Olarak Miizakereci Demokrasi
tanimamaktadir (Miller, 1992: 59). Tercihler siyasal yapinin di?inda degildir;
onlar sabrt ve istikrarh olmayip 90k degijik etkenler tarafindan bigimlendirilmektedir (Sunstein, 1991: 5). Bu yiizden karar alma ijlemleri sadece tercihlerin biraraya getirilmesiyle degil, i9inde olujtuklari ortamin ozelligiyle birlikte ele alinmalidirlar. (giinkii biitiin kurumlar kararlann ahnma jeklini bigimlendirdigi gibi karar alma yontemleri de kararlan bi9imlendirmektedir (Smith ve Wales, 2000: 60).
Bugiiniin liberal demokrasilerinde sik sik yajandigi gibi bireyler tercihlerini kendilerine saklarlar ve bajkalarindan soyudanmij halde kararlar verirlerse demokrasinin ijlemesi zayif olacaktir. Bireyler firsadardan, deneme, ifade etme, savunma ve nihayetinde kendi kararlan dogrultusunda harekete gegme imkanlarindan mahrum kaldiklarinda, aym zamanda bajkalari i^in empatiden de mahrum kalacaklar, bilgi yoniinden zayif diijecekler, goriijlerini ifade etme, onlan savunma ve kendi goriijlerini gozden getirme gibi onemli becerilere muhtemelen sahip olamayacaklardir (Warren, 1996: 242).
Liberal demokrasi vatandajlann ^lkarlannin ^anjugini diiijiiniir. O, ihtilaflan teoride, her bir bireye bir oy vererek ve sayisi daha fazla olan tarafin kazanmasini saglayarak gozer. Bu ijlem hem olumlu, hem de olumsuz felsefi bir mejruiyete sahiptir. Olumlu olarak o, her bireyin e^it degeri gelenegiyle mejrulafUnlir. Olumsuz olarak ise iizerinde ittifak edilmij ol^iiderin yoklugunda, her bir bireyin arzulannin diger herhangi birininki gibi sayilmasi gerektigi sonucuyla me^rulajanlir (Mansbridge, 1990a: 23).
Liberal demokrasi ejitlik9i soylemine ragmen, ejitlik sojunlanyla ugrajacak yeterli kaynaklara sahip degildir. Marksisder uzun siiredir liberalizmin hukuksal ve bazen siyasal ejitlik iizerindeki vurgusunun degifik tiirde itiraz edilebilir ejitsizliklerin artmasina izin verdigini iddia etmektedirler. Liberal demokrasinin temel ilkelerinden olan ejit oy verme bireylerde demokratik bir biUncin geUjmesine katkida bulunmasina ragmen bu sistem ayni goriijte olup da yogunlugu saglamij olan bireylerin iradelerinin siyasal siirece yansmlmasini saglamakta, diger yandan 9ogunluk saglayamamij farkli goriij ve egilimlerdeki alt kiiltiir gruplan siyasal siirecin dijinda birakmaktadir. Kuresellejme ve iletiijim alaninda yajanan devasa gelifmeler alt kiiltiir gruplannin hizla artmasina yol a9makta ve bu durum siyasal siirecin dijinda kaldigi hissine sahip olan bireylerin sayisini da her ge9en giin artirmaktadir. Hizla farklilajmakta olan boylesine atomlajmij bir toplulugu sinirli sayidaki temsilciler yoluyla siyasal siirece tajimak da o 6l9iide gii9lejmektedir. Bu siire9 kaginilmaz olarak siyasal mejruiyet sorununu zaman i9inde daha fazla hissedilir hale getirecektir (Greiff, 2000:
403).
Uygulanmakta olan demokratik mekanizmalarla ilgili sorunlardan biri de oy verme sisteminde yajanmaktadir. Oy verme ijlemi konusundaki en
§aban StTEMBOLUKBAfI
onemli sorun, onun her yerde uygulanan genel kabul gormiij nesnel bir yonteminin olmamasidir. Bu nedenle segim sonuglarinin gogu zaman, oylann sayilma yontemine bagh olarak insanlann esed oldugu diijuniilebilir.
Birey tercihlerinin aym oldugu varsayimindan hareketle degijik oy verme ve degijiik oy sayma yontemlerinin farkh siyasal, hatta bazen olduk^a farkh sosyal sonu^lar dogurdugunu gorebiliriz. Ostelik her bir oy verme yontemi, adalet veya istikrar gibi i?u veya bu genel ol^iitii ihlal etdgi i^in oy sayma yontemlerinin ortak noktasim bulmamizi saglayacak bagimsiz nesnel bir olfiit bulmak olduk9a zordur. Ozellikle hangi oy verme yeklinin halbn ortak iradesini en dogru bir yekilde temsil ettigini behrleyecek hi^bir yontem yoktur (Knight ve Jhonson, 1994: 286).
(3y verme yontemleriyle ilgili diger yaygin bir 5;ikayet de, siyasal olarak tartiijimah konularda onlann mejiru toplumsal qoziimler Ciretmek icjin gerekli olan ahlaki kaynaklardan mahrum olduklandir. Bu g6ru!;;e gore demokratik mefniiyet sadece ileri duzeydeki bir miizakereden gikanlabilir. Buradaki esas endive segim sonu9lannin gejitli keyfi, dijsal sosyal, kultiirel veya ekonomik etkenler tarafindan etkilenebilir olmalandir (Mansbridge, 1990b: 132).
Liberal felsefe, prensiplerini agklarken rasyonel temelde vatandaiflan ikna etmeye fahyir. Ancak elejtirmenler rasyonel temeldeki bu ikna gabasinin pek 90k soruyu a^ikta biraktigini ileri surmektedirler. Liberal hakh 9ikarmanm hareket ettigi onermeler dinsel onermeler gibi jarth ve sabittir ve bu onermelerden ^lkarilan varsayimlar onceden kabul edilmij standart belli du^iincelere dayandigi igin evrensel rasyonel gergekmij gibi goriinebiUrler.
Liberal demokrasi sorununun pratik yonunde onun bugiinku durumuyla ilgili derin endi^eler bulunmaktadir. Batih ulkelerde oy verme oranlari ve hukiimete guven azalmaktadir. (Jlikar gruplanndan gelen mali yardimlar nedeniyle siyasal sureg dumura ugratilmaktadir. Ekonomik dagihmdaki ^arpikhklar, azinhk gruplan uzerindeki baskilar ve go? gibi cmemli adalet sorunlanyla ilgili taruymalar ve yanhy bilgilendirme Uberal demokrasinin iirettigi hastaliklar olarak gorulmektedir. Saldinlann ticarilejimesi, toplumsal hayaun sorunlanmn sloganlarla goziilmeye galifilmasi, gii^lii gikar kesimlerinin lehine kurallann konulmasi ve ijletilmesi giiniimuzde kamu hayatina egemen olan derin sorunlan yansitmaktadir.
Ancak bugunku liberal demokrasi bu ihtilaflari karyihkh kabul edilebilir zeminlerde gozmek igin fazla bir jey yapmamaktadir ve vatandajlara karjihkh saygi temelinde ihtilaflanyla yajamalanna 90k az yardim etmektedir (Gutmann ve Thompson, 1998: 13).
Liberal demokratik sistemlerin zamanimizin 9og;u devletine kazandirdigi kimlik modeli etnik koken uzerine kurulmuj ulusguluktur.
Bununla birlikte 90k kiilturluliik ve kuresellejme suregleri etnik koken uzerine kurulmuf ulus devletlerin mejruiyetini zayiflatmakta ve halkla etnisite arasindaki bagin goziilmesini gerekdrmektedir. Etnik koken uzerine
Liberal Demokrasinjn ^tkmazlanna ^ozurn Olarak Muzakereci Demokrasi
kurulmuf bir ulus ideali, etnik temeldeki ayirimci mekanizmalann beslemesiyle aklin ikincil plana atilmasini gerektirmij ve insan haklan a9isindan aci sonuglar yaratnujur. Milliyet(;ilikle anayasal demokrasi prensipleri arasindaki gerilimi vurgulayan Fairfield ulus devletlerinin arttk sinirsiz bir egemenUk hakki iddia edemeyecegini ileri siirerek uluslararasi hukukun geleneksel jekillerinin, insan haklarinin yeterli bir garantorii olamadigini iddia etmektedir. Ozellikle egemen ulus devletlerin i(;:i«ilerine mudahale edilmeme ilkesi 20. joizyil boyunca o kadar sik istismar edilmijtir ki bu ilke tamamen hakliligini kaybetmijtir. Bu yuzden liberal veya liberal olmayan toplumlann bireylerinin kendi ulusal yonetimlerini dava edebilecekleri ulusustii yargisal ve siyasal kurumlara gereksinmeleri artmijtir.
Geleneksel ulus devletin bu gibi olumsuzluklan geleneksel veya etnik baglar yerine bireyler arasinda ortak gikarlar, ortak deneyimler, kurumlar ve iletijim aglan uzerine kurulu kiiltiirel ve siyasal aidiyet jekillerinin gittikge daha 90k ragbet gormesine yol a9mijar (Fairfield, 1999: 542).
Toplumlarin geleneksel problem ^oziimu, ihtilaflanni sadece kazanma veya kaybetme yaklajimi iginde ele almalanna, bu yaklajim ise onlar arasinda kutuplajmalari tejvik ederek hasmane tutum iginde diger bireylere karji bir yabancilajma duygusu gelijtirmelerine neden olmaktadir. Ayinmci ve kendi gikarini dujiinen "sadece ben kazanayim" modeli, taraf tutma egilimi ile birlikte mevcut siyasa olujturma yontemlerinin biiyiik bir kismini jekillendirmektedir. Bu ise, bilgi zenginligi, hojgorii, ijsbirligi ve ugraji gerektiren karmajik sorunlara iiretilen goziimlerin yiizeysel ve sadece marjinal bir kesimi memnun edici nitelikte olmasina yol agmaktadir (ChrisHp, 1993: 243).
LtBERAJL DEMOKRASIYE ALTERNATIF SlSTEM ARAYI§LARI Liberal demokrasiyle ilgili bu yaygin elejdriler ve onun modern gagin siyasal sorunlanni tajiyamamasi nedeniyle mejruiyet bunalimi yajamasi, demokrasi iginde bir yol ayinmina gelindigini gostermektedir. Bireysel ve grup gikarlannin gatijmasi iizerine kurulu demokrasinin geleneksel gogulcu anlayijinin biriktirdigi sorunlar yigim, demokrasinin genel kahplan gergevesinde yeni bir sistem iiretme arayijlanna hiz kazandirmijtir. Bu nedenle yakin zamanlarda ozellikle Badli iilkelerde uygulanagelmekte olan klasik demokratik modele alternatif arayijlar artmijtir. Alternatif sistem arayijlari pratik siyasedn en tepesinde bile temsilcilerini bulmakta gecikmemijtir. ABD bajkani Bill Clinton bunlardan biridir: "Al Gore ve ben 'Ugiincu Bir Yol' olarak isimlendirilebilen yeni bir yol bulmamiz gerekdgine inanmaktayiz." Clinton'in Ugiincii Yol'u, sivil toplumu giiglendirmek igin yonetimi kuUanmaya devam ederken idari devletin afirihklarini da yontmayi amaglamaktaydi. Ugiincii Yol sayesinde devlet ve toplumun, "kamu-ozel ortakUgi" iginde daha iist bir diizenleme olujturmak iizere birle§tirilmesi, bu
$aban StTEMBOLUKBA^I
list diizenlemenin hem toplumun, hem devletin gereksinmelerini tatmin ederken her ikisini de ajan bir diizenleme olmasi tasarlanmaktaydi (Ellmers, 2000: 7-8).
Clinton'in tekliflerine paralel bifimde bazi siyaset biUmcilerin yaklajimlari liberal ve muhafazakar 96zumleri birlejirirmektedir. Bu dogrultuda goniillu kurulujlara daha fazla katilim, daha sorumlu ^ahyan bir kamu iletijim tejkilati, daha gii<;lii birlikler ve daha radikal mali reform te;?vik edilmektedir. Ayni zamanda duzenleyici devleti yeniden ijler hale getirmek ve parlamentonun biirokrasiye yetki aktariminin yasaklanmasi tavsiye edilmektedir. Hepsinin de otesinde kamu yaran konusunda vatandaylarin miizakere etmek iizere yetkili kihnmasi yoluyla yeni bir demokratik uzlayma elde edilmesi istenmektedir (Ellmers, 2000: 8).
Kiiresellejmenin yaratugi kiiltiirel- 9og;ulculuk beraberinde klasik yontemlerin kolayca ^ozemeyecegi pek 90k ahlaki, toplumsal ve siyasal sorunlar iiretmijtir. Kiiltiirel olarak farkli ve sosyal olarak ge^itlenmij yeni kamu alanlarinda siyasal teorisyenler yeni sorunlan ^ozmek ve boylece vatandajligin karakterini degijdrmek i^in yeni halka agiklik formlan iizerinde 9alijmaktadirlar (Bohman, 1999: 180-182). Bu 96zum teklifleri genellikle, iyi bilgilendirilmiy vatandajlarin toplumsal olarak yapilanrmj etkilejim alaninda akdlarim kullanarak sorunlarini 96zebilecekleri varsayimi iizerine kuruludur.
Liberal demokratlann aksine demokrasiye yeni bir yaklajim geliftirenler a9isindan toplumsal 9ogulculuk, 9ikarlann 9ogulculugundan daha fazla jeyler i9ermektedir. Yeni yaklajsimlar 9C)gulculugii, diinya goriijlerinin farkliligini ve farkli ahlaki sozliikler kullanan vatandajlari kapsayacak bir jekilde tanimlamaya yonelirler. Siyasal tarujmalar bu farkli deger a9iklamalarini biraraya getirirler ve bu ihtilaflann vatandajlarin kabul edecegi anlamda mejni bir bi9imde giderilmesini ama9larlar (Kahane, 2000: 516).
Demokratik yonetim alanda yajayan bireylerde gittik9e gelijmekte olan bir biUn9 vardir. Bu bilin9 nedeniyle bireyler, her bej yilda bir diizenli olarak yapilan se9imle hiikiimetin olufturulmasindan ve bu hiikiimetin halkin arzulanna ve ihtiya9lanna onem vermeksizin istedigi gibi yonetmesinden rahatsizhk duymaktadirlar. Se9imin yaldizlt goruniimiiniin arkasinda se9ime uygun anlamim veren sosyal diizenlemelerin olmayiji se9imlerin mejruiyetini tartijmali hale getirmektedir. Sorunlann kamuya a9ik bir jekilde tarujilmasi, bilgilendirilmij bir basinin varligi ve resmi veya daha az resmi kanallardan yonetici gorevlilere ulajma imkanlanmn artinlmasi gibi sosyal diizenlemelerin demokrasinin i9ini dolduracagi ve sisteme daha fazla bir giiven kazandiracagi ileri siiriilmektedir. Toplumsal sorunlann tartijilmasinda genij kesimlerin kauldigi bir miizakere mevcut deg;ilse siyasal demokrasi yiizeysel kalacaktir. Ryan demokrasiyi tammlamak i9in onun tam anlamiyla bir iletijim sistemi oldugunu iddia ederken toplumdaki bu goruf alijiverijine dikkat 9ekmektedir (Ryan, 1998: 473).
Liberal Demokrasinin ^lkmazlanna ^ozum Olarak Muzakered Demokrasi
Boylesine bir miizakere sagkk hizmetleri gibi ahlaki sorunlann sik sik yajandigi bir alanda onemU bir ihtiya? olarak gorulmektedir. Bilgilendirilmij riza olmaksizin tibbi deney nasil hakk gikanlabilir? Nakil yapilacak organlar bangi temele gore tahsis edilmeU? Hukumet nereye kadar klonlama arajtirmasini diizenlemeli? Hekimlerin kiirtaj yapma veya umutsuz hastalannin hayatina son verme gorevi var midir? Bu tiir sorulan sonsuz olarak siralayabiUriz. Bu ve benzeri sorunlann gozumiinde oncelikli konulan kimin tayin edecegi ve sorunlann cjoziimunde uygulanacak mekanizmalarin hangileri oldugu en onceEkU olarak cevabini bulmamiz gereken sorulardir (Gutman ve Thompson, 1998: 13). Iyi ve dogru gibi oznel ahlaki kavramlan agiklamada toplumsal bir uzlaymaya ihtiya^ vardir. Ahlaki ihtilaflar muhtemelen azalmayacagi igiin daha fazla ve daha iyi bir miizakereye olan ihdya? da muhtemelen artacaktir. Butiin bu sorunlann ^oziimiinde ve vatandajlara firsadar sunan sosyal politikalann gelijtirilmesinde toplumsal muzakere bir ihtiya^ olarak gorulmektedir (Daniels ve Emanuel, 1996: 11).
Liberal siyasal sistemlerle ilgili elejtiriler karjisinda kimi kuramcilar bu sistemin yeniden gozden gegrilmesini onermekte ve onda bazi yeni duzenlemeler yapilmasini savunmaktadirlar. Yakin zamanlarda sik sik giindeme getirilen bu yeni duzenlemelerden biri donem sinirlamasidir.
Bugiinkii se^im sistemlerinin yol agtigi yasama kariyerciligi, yani temsilcilerin bir 90k donem iist iiste parlamentoda kalarak temsilciligi meslek haline getirmesine dayanan diizen, temsilciligin dogasina ters diijtiigu, toplumun sorunlanmn parlamentoya tayinmasina engel oldugu ve temsilcilerin halktan kopmasina neden oldugu gibi gerek9elerle elejtirilmektedir. Donem sinirlamasi temsilcilerle ilgili bu tiir sorunlann c^ozumii igin onerilen gorujlerden biridir (Will, 1992). Bu yontem, ulusal ve yerel duzeyde yasama organlannin iddia edilen bajansizhklan nedeniyle son on yilin siyasette gozde ^ozumii olarak gorulmektedir. Galifornia, Golorado ve Oklahoma gibi ABD'nin uq eyaleti kendi yasama organlan i^in donem sinirlamasini uygulamaya koymujtur ve bajka yerlerde de benzeri oneriler guncellig;ini korumaktadir. Yasama kariyerciliginin sona erdirilmesi sec^imlerin daha rekabet9i bir ortamda yapilmasini saglayacagi ve siradan insanlarin daha 90k siyasal surece dahil edilecekleri gerek9esiyle belirli kesimler tarafindan desteklenmektedir. Ayni goriije gore donem sinirlamalan yasama iiyelerini kendi hayatlarina dondiirerek kendi ijleriyle ilgilenmelerini saglayacak ve kariyer sahiplerinin degil vatandajlann goreve gelmesinin yolu a9ilmij olacakur (Mansbridge, 1990a: 23).
Liberal demokratik sistemde reform yapilmasi gerektigini savunan goruflerden biri de parlamentonun 9alijma yonteminin degijtirilmesi uzerinde odaklajmaktadir. Parlamentonun roliinii yeniden duzenlemeye yonelik bu onerinin amaci, onun siyasi degerini arurmak ve parlamentonun
§aban StTEMBOLUKBA^I
daha miizakereci bir jekildc 9ahymasmi saglamaktir (Besette, 1993: 18)'. Bu arastirmacilar siyasal sorunlann geniy bir bakij; a9ismdan ele alinmasi ihtiyacina dikkat 9ekerek parlamentonun kurumsal iyleyiyinin katiLmci ve diyalogcu bir tarzda yeniden yapilandirilmasi gerektigini savunurlar.
Sadece oy verme sistemine, yani bireysel 9ikarlan ve tercihleri toplama yontemlerine dayanan demokratik kurumsal diizenlemelerin, ntirmatif, baglayici siyasal sonu9lar iiretme gorevi a9isindan yetersiz olduklan yoniinde yaygin elejtiriler mevcuttur. Bazi siyasal kuramcilara gore bu yetersizUkleri gidermenin yolu tercihleri toplama yonteminin, demokratik miizakereyi geliftirecek ve i9erecek fekilde kurumsal diizenlemeler yoluyla takviye edilmesi veya tamamen degijtirilmesidir. Kafalari sayma yoluyla uygulanan bir 9ogunluk yonetimi kisa siirede toplumdaki sorunlan, hojnutsuzluklan ve rahatsizhklan yeniden on plana 9ikarmaktadir. Bir9ok araytirmacilar eger demokradk kurumlardan hojnut degilsek 96ziimiin, gelijmij veya yeniden gozden ge9irilmif toplamaci demokraside degil, bunun yerine daha 90k ve daha iyi bir miizakerede oldugunu savunurlar. Diger bir ifadeyle esas ihtiya9 onlara gore, tarti$!ma ve ikna yontem ve jartlannin gelijtirilmesidir (Knight vejhonson, 1994:286).
ALTERNATlF BtR StSTEM OLARAK MUZAKERECt DEMOKRASt
Parlamentoda yapilmak istenen degiyiklikler pek 90k siyasal dii5;uniir tarafmdan tatmin edici bulunmamakta, yeni bir sistem arayifi iizerinde 9ali5;ilmaktadir. Bunlarin onde gelenlerinden biri miizakereci demokrasidir.
Muzakereci demokrasi vatandajlann ilgili bilgileri paylajag;!, toplumsal iyler hakkinda konujtugu, toplumla ilgili goriiyleri oluf turdugu ve siyasal siire9lere katildigi soylemci sosyopoUtik bir sistemdir. Miizakereci demokrasi, siyasetle ilgili elde edilen bilgilerin ve siyasal konujmalann bireylerin goriiflerinin niteligini artiracagim savunur. Kitle iletijim ara9lanna a9ik olmanin ve giinliik hayatin siradan konujmalarinin bile daha bilin9li tercihlere imkan verdigi ger9egi dikkate alindiginda ayni temel dogrultusunda sistemli bir jekilde gelijdrilen mekanizmanin 90k daha olumlu sonu9lar iiretecegi ongoriisii, muzakereci demokrasinin savunuculannin hareket noktasini olujiturmaktadir ("Notes on", 1996: 278-280).
Miizakereci demokrasinin liberal demokrasiden aynlan onemli bir yonii judur: Miizakereci demokrasiye gore yasanin mejruiyed, onun 9ikarlan
* Besette'c gore miizakereci demokrasiyi )'iiriitecek olan kurum ABD Kongresidir.
O eserinde, Kongrenin Amerikan demokrasisinin bajansi icjin 90k gerekli oldugunu diijundiigu kolekdf mantigi gelijdrccek jekilde nasil ijlcmesi gerektigini incelemektedir.
147
Liberal Demokrasinin ^lkmazlanna goziim Olarak Muzakereci Demokrasi
sadece dengeli bir jeldlde temsil etmesine degil, yasanin ondan etkilenen herkes tarafindan mantiki olarak kabul edilmesine baghdir. Mantiki kabul edilebHirlik ise ancak serbest ve a9ik bir miizakere jartlari i9inde saglanir.
Muzakereci demokrasinin pek 90k turii vardir. Bunlardan bid Habermas'inlddir. Habermas'in ijlemsel muzakereci demokrasisi, <;ogulcu toplumlann demokratik deneyimlerini kuramla§tirmada kavramsal ve kurumsal bir model saglamaktadir. Habermas ve taraftarlan tarafindan ortaya konulan modelde muzakereci yaklajimin temel amaci, ozellikle halk egemenligi kavrami olmak iizere demokratik teorinin klasik kavramlanni iletifimci anlamda yeniden diizenlemektir (Habermas, 1996).
Ekonominin ilham verdigi ^ikar temelli demokrasinin aksine muzakereci demokrasiyi savunanlar siyasete adalet ve ahlak konularini getirmeyi arzulamaktadirlar. Onlar, halk egemenligi ve ejitlik gibi geleneksel demokrasinin kavramlarina yeni anlamlar yiiklemeye 9ali;jirlar. Onlarin amaci geleneksel kamu alam dii^uncesine demokratik projede merkezi bir yer vererek onu yeniden bi9imlendirmektir. Siyasetin merkezi konusu olarak 9ikar ve tercihlerin bilejimi yerine muhakeme ve akilci tarujmayi onermekle aym zamanda ekonomik modelden ahlaki modele dogru hareket etmij oluyorlar. Bu hareket, kamu alaninin pazar kaynakh gorufiinun yerine siyasal konulan ahlaki nitelikH ve bu yuzden de akilci karar vermeye elverijli olarak goren bajka bir yaklajim getirmeyi i9ermektedir (Mouffe, 1999: 756).
Miizakereci demokrasinin merkezinde siyasal goriijme yer alir. Siyasal goriijme, herhangi belirli bir ama9 ve onceden beUrlenmif giindem olmaksizm ozgiir vatandajlann goniillii olarak yiiriittiikleri siyasal nitelikli goriijme veya tarti^madir. Bu goriijme yoluyla vatandajlar kendi kijisel deneyimleriyle dijandaki siyasal hayat arasinda kopru kurarlar. Siyasal goriifme 9ogunlukla ozel alanda yapihr, ancak onun girdileri (ornegin bilgi, ba!;;lik ve konular) ozel alanin dijindan ozellikle siyasal sistem ve siyasal diinyadan gelirken onun 9iknlari (ornegin kamuoyu goriifleri, oy tercihleri, katilim faaliyetleri) siyasal sistem ve siyasal dunyayi tekrar besler (Kim, Wyatt veKatz, 1999:375).
Miizakereci demokrasi sadece kar^ilikli gorijjme demek degildir. O, merkezi olarak siyasal ihdlafi 96zmekle ilgilenir. Demokratik ijlemlerin amaci herhangi bir ortak faydayi bulmaktir, belli bir ortak faydayi degil.
Ortak fayda ise bu siire9te icat edilmemekte, bi9imlendirilmektedir. O miizakere siirecine katilan taraflar tarafindan iiretiUr ve onun onceden mevcut belirli normatif bir statiisu yoktur (Knight ve Jhonson, 1994: 290).
Siyasal tartijmaya hirsin getirilmesine karji olduklan i9in miizakereci demokratlar belagata muhaliftirler. Onlar 90k fazla belagatin akilci temeli olmayan, bu yiizden de mejru olmayan bir uzlajma yoniinde insanlan istismar edecegini savunurlar. Miizakereci demokrasi taraftarlan a9isindan
§aban StTEMBOLUKBA^I
belagat sosyal adaleti gelistirmek yerine onu kisitlamaktadir, ^iinkii belagat herhangi bir a^iklama yapmaksizin belli hedeflere yonlendirmeyi ama^lar (Remer, 1999: 53).
Miizakereci demokrasi ozellikle siyasal kararlarin alindigi sure^le ilgilenmektedir. Liberal teorilerdeki gibi miizakereci demokratlar da ihtilaflan gozecek kurumlann olujumuyla ilgilenmekte, ancak ijlem sureci boyunca tercihlerin ve deger egilimlerinin degijebilecegini kabul etmektedirler. Miizakereci yonetim birbirini anlamayi amac^layan siyasal diyalogu gelijtirmeyi hedefler. Birbirini karjilikh anlama insanlann hemfikir olacaklan anlamina gelmemekte, daha 90k onlarin ihtilaflanni bajka yollar yerine tarnjma yoluyla ^ozmeye yonelmesini saglamaktadir. Demokrasiler ihtilaflardan kaginamaz, ancak vatandajlar ihtilaflanni, demokratik toplumun sagligina katkida bulunacak jekilde miizakere edebilirler. (^agimizin siyasetinin ozelligi olan aldatma, kandirma, gii9 kullanma ve stratejik manevramn yerine muzakereci demokrasi, e5iidik9i ve karjilikli ikna ilkelerini egemen kilmaya galijmaktadir (Dryzek, 1990: 202).
Miizakereci demokrasi, vatandajlann manuk ^ergevesinde kabul edecegi herhangi bir gorufu kolektif eyieme gegirmeyi ama?Iar. Vatanda^lar kamu polidkasi hakkinda bir ihtilafa diiyerlerse onlar bu durumda birbirleriyle miizakerede bulunmah, yapabilirlerse ittifak aramali, yapamazlarsa birbirlerinin farkh goriiglerine olan karjilikli saygiyi muhafaza ederek ihtilaflanyla yajamaya devam etmelidirler (Gutmann ve Thompson 1998: 15).
Miizakereci demokrasi dujiincesi siyasal flkirlerin veya ideolojilerin imgecilige doniijumiinii engellemek iizere bir mefrulajtirma ve zenginlejdrme stratejisi olarak da goriilmektedir. Deterjanumzi seger gibi adaylanmizi se^dgimiz perakende ve toptan siyasedn yiizeyselliklerinin yerine kiig:iik 9aptaki etkilejimlerin yansunasina izin verecek miizakereci kamuoyu yoklamalan, siyasedn bu olumsuzluklanni gidermekte etkili olabilecegi savunulmaktadir. Bu nedenle gazete ve televizyonun aracihk etdgi bir siyaset yerine yuz yiize eddlejime dayanan siyaset diifuncesinin bireyleri siyasette 90k daha derinlejdrecegi ileri siiriilmektedir (Simons 2000: 97).
Greiff miizakereci demokrasinin ideal ilkelerini ju jekilde belirlemijidr:
a)Miizakere siire9leri tartijma jeklinde, yani onermeleri elejdrel bir bi9imde ortaya koyan ve dogruluklanni sinayan taraflar arasinda goriij abjveriji yeklinde ger9ekle5idrilir. b)Muzakereler belirli smirlar i9inde halka a9ik olarak yapilir. Kural olarak hi9 kimse dijlanmaz. Kararlardan etkilenecek olan herkes muzakereye ejit olarak girme ve katilma olanagina sahipdr. c) Miizakereler herhangi bir dif baski olmaksizin ve katilimcilann ejitligini bozmayacak jekilde serbest olarak yapilir. Her bir kimse ijidlmek, konulanni sunmak, kaduda bulunmak, duyiincelerini ortaya koymak veya elegdrmek 149
Liberal Demokrasinin Qikmazlanmt ^oziim Olarak Muzakereci Demokrasi
konusunda cjiit olanaga sahiptir. d)Muzakereler manuga dayali bir uzlaymayi hedefler vc kural olarak sartsiz olarak devam ettirilir veya herhangi bir zamanda askiya alinabilir. e)Siyasal miizakereler herkesin ejiit (jikarlarini diizenleyebilecek jekilde, ihtiyaglann belirlenmesi, on siyasal tutumlann ve tercihlerin degijtirilmesi gibi konulan kapsar. f)Mu2akerenin sonu^lari temel ozgiirliik ve adil firsat ilkelerine aykm olmamalidir (Greiff, 2000: 403).
Muzakereci demokrasi siyasal otoritenin daha durust ve mejru
^ekillerini, daha fazla bilgilendirilmij kararlar ve vatandajligin daha aktif bir a^iklamasini vaat etmektedir. Otoritenin ve karar aknanin mejru jiekilleri, muzakereci demokrasi teorisinin kapsamhlik ilkesi uzerine kuruludur.
Kapsamhkk mevcudiyet ve sesle ilgilidir: Kural olarak biitun vatandajlar siyasal diyalog siirecine katilabilirler; onlar iddialan ortaya koymak, sorgulamak, ihtiyaglan, degerleri ye 9ikarlan ifade etmek, ikna olmadiklannda karji ^lkmak ve seslerini du^nirmak konusunda e^it hakka sahiptirler (Smith ve Wales, 2000: 57).
Birarada ele almdiginda kapsamhlik ve demokratik diyalogun tabiati, siyasal otoritenin daha mejru ve giiven verici jJekillerinin temelini ortaya koymaktadir. Manin bu nedenle liberal teorilerin ortak yaklajsiminin kokten degi^tirilmesi gerektigini savunur. Mejruiyetin kaynagi bireylerin onceden belirlenmiij iradesi degildir, daha ziyade onun olujiumunun siirecidir yani mijzakerenin kendisidir (Manin, 1987: 351). Ayni gorujie Gutmann da katdmaktadir. Siyasal otoritenin mejru uygulamasi ona bagh insanlann hakhlajtirmasina baghdir. Ozgiir ve ejit vatanda5;lar arasinda muzakere yoluyla kararlarin ahnmasi, savunulabilecek en i)'i hakh 9ikarma yoludur (Gutmann, 1996: 344). Demokratik mejruiyet ve otoriteye giiven, devam eden bir ele!?tirel inceleme yoluyla iiretihr (Warren, 1996: 55).
Boyle bir miizakere bazi katihmci faaliyet jekiUeriyle sonu9lanacaktir.
Katz dusijncelerin bireyleri eylemlere yoneltdgini savunur. "Goriijler, halk arasinda dolajan yorum ve gozlemlerin giinRik ahfveriijiyle oluymaktadir.
Birbiriyle konujsma yoluyla insanlann sahip olduklan behrsiz egihmler a^ikhga kavuymakta ve onlar adim adim behrh tutumlara, eylemlere ve oylara doniijmektedir" (Katz, 1992: 80). Bu yiizden siyasal konujmanin sosyoekonomik kaynaklar ve siyasal cikann otesinde siyasal kauhmla yakindan ilgisi vardir (Kim ve Wyatt, 1999: 376).
Gutmann ve Thompson topluma a^ik politika tartijimalarinin daha genij ahlaki ihtilaflari ortaya koymakta oldugunu ve bu ihtilaflarin ljsiginda demokrasiye miizakereci yaklajiimin diger yaklayimlardan daha iistiin oldugunu savunur. Miizakereci yaklajim ihtilafli konularda bizim bakiji a^imizi genijletmekte, ahlaki ihtilaflann tabiatini a^ikliga kavu^turmakta ve demokratik sonuglarin mejruiyetini artirmaktadir. Bu yiizden miizakereci demokrasinin ama^larindan biri kolektif kararlarin mejruiyetini gehftirmektir. Bu aym zamanda ahlaki ihtilafin temehnde yatan kaynaklann
§aban SlTEMBOLUKBA^I
kithgi sorununa yonelik bir ^oziimdiir. Vatandajilar, ornegin kamu kurumlannda kime ne kadar maaj verilmesi gerektigini, eger kaynaklar sinirli olmasaydi tartijimak zorunda kalmayacaklardi. Muzakere her zaman ahlaki ihtilaflan ^ozemeyebihr, 9iinkii bu tiir dagitim konulannda 90k degijik degerler ve ol^iitler temehnde farkh yaklajsimlar olabihr. Ancak sinirlihklar karjisinda miizakere, istedikleri hatta ihtiya? duyduklan jeyi elde edemeyen kimseleri ikna ederek kolektif kararin meyruiyetinin kabul edilmesini saglayabilir (Gutmann ve Thompson, 1998: 13).
Miizakere jiiphesiz uzlajilamaz degerleri her zaman uzlajihr yapamaz, ancak o katihmcilarin, muhahflerinin iddialarindaki ahlaki degerleri tanimalanna yardimci olabihr. O bunu, muzakerecileri kendi cjikarlariyla ilgih iddialan toplumsal i9erikh olanlardan ayirmaya tejvik ederek, toplumsal
^lkarlarm daha agirhkli olmasi gerektigini tanimalarini saglayarak ve kritik olan ahlaki ihtilaflarin berraklassmasina yardim etmek yoluyla yapabihr.
Muzakereci siire^ vasitasiyla katilimcilar, her iki tarafin da uzlajsmaz olduldan ihtilaflan ayirt edebihrler. Bunun disjinda derin goriij aynhgi i9ermeyen ihtilaflar daha sonra kolayca tespit edilebihr ve bajlangigta goriindiigiinden daha kolay ^oziilebihr oldugu ortaya gikarilabihr. Bazi ihtilaflar eksik bilgi veya yanh^; anlajsilmadan kaynaklaniyor olabihrler ve bazilan ise pazarhk, miizakere ve uzlajma yoluyla goziime kavujturulabihr. Ahlaki iike ve uzlajimalar, miizakere yoluyla, ihtilaflann yerine ikame edilebihrler (Gutmann ve Thompson, 1998: 16).
Mejrulaijurmanin saglanabilmesi i^in miizakereci forumlar daha once tecrit edilmij pek 90k insanin seslerini miimkiin oldugu kadar i9erecek jiekilde genijletilmehdir. Boylesine bir kapsamlajtirma ahlaki ihtilaflann artmasi riskini tajir. Ancak bu riski goze almanin faydasi, boyle kapsamh bir miizakerenin daha once ihtilafla mejigul olurken gii9 yonehmh yontemlerle bastinlan ahlaki ihtilafa a9ik bir mesruiyet kazandirmasidir. Miizakere, sadece uzla^ma olsun diye uzlajima saglamaya 9ah;j;maz. O, farkh dii;j{inmeye devam edebilecek vatandajlarm hepsinin kabul edebilecegi anlamda karjiihkh olarak hakh 9ikanlabilecek bir uzlasjma arar (Gutmann ve Thompson, 1998:
17). Degerler hakkindaki 9Ogulculuk dikkate ahndiginda biitiin ahlaki gerek9elerin ve akil joiriitmelerin herkese ikna edici gelecegini bekleyemeyiz, ancak temel 9ikarlar tehhkedeyse en azindan biz, ozgiir ve ejit biitiin vatandaflarin kabul edebilecegi gerek9eler iizerine kararlanmizi temellendirmeye 9ahjabihriz (Daniels ve Emanuel, 1996: 11).
Demokratik miizakere, siyasal otoritenin daha mejru ve giivenihr yapilanni kurumsallajtirma potansiyehne sahip olmanin otesinde daha bilgilendirilmij kararlar da vaat etmektedir. Muzakere sinirh rasyoneUigi azaltma yetenegine sahiptir: Sinirh rasyonelhk bizim diijsiincelerimiz ve hesaplama yeteneklerimizin sinirh ve yanilabihr oldugu varsayimina dayanir.
Miizakere, aktorlerin kendi sinirh ve yanilabihr bakij; a9ilanni, her birinin
Liberal Demokrasinin ^lkmazlanna ^ozum Olarak Muzakereci Demokrasi
digerinin bilgi, deneyim ve yeteneklerinden yararlanarak gelijitirebilecekleri jiartlar sunmaktadir. Iki nedenden dolayi o, isabetli karar alma olanagini ararabilir. Birincisi, bir aktoriin digerlerinin bilmedigi bir analiz veya ^ozvimu ortaya koyabilmesi anlaminda bireysel yoniiyle degerli olabilir. Ikinci olarak o katJimcilari, bireysel olarak ulagamayacaklan sonuglara ulajurabilmesi 5'onuyle 90k yonliilugii bakimindan degerli olabilir (Smith ve Wales, 2000:
57). •
Duyulan farkli seslerin ve yapilan tarujmalarin sayisi miizakerenin ijlemesinde tek ve en onemli faktor degildir. Miizakerecilerin kendi karakterleri ve arzulari da onemlidir. Onlar miizakere siirecinde ijittiklerinin ljiiginda kendi bakij; agilarini genijletme arzusunda olmalilar ve foruma, muhaUflerinin dujiincelerini degijtirmek kadar kendi diijuncelerini de degijtirmeye hazir olarak gelmelidirler.
Demokratik miizakere karjilikh tanima ve saygiyi tejvik eder ve ortak faydanin keyfedilmesini ama^iar. Neden gosterme ve itirazlara cevap verme ijlemi, ahlaki olmayan ve dar olarak sadece kendini ilgilendiren tercihler iizerine kurulu akilci olmayan kararlan saf diji birakmaya yonelecektir. Bu nedenle kauhmcilar kendilerini ortak yarara yonlendireceklerdir. Sadece kendi ^lkan uzerine kurulu tercihlerin miizakere baglaminda savunulmasi zor olacakm- (Sinith ve Wales, 2000: 58).
Muzakereci bakij agisindan siyasal tarujma bireylerin dujiincelerini genijletecek ve belli konularda farkli ve bazen karji goruj a^ilarindan dujiinme firsati sagla)'arak karjilikhligi ve tarafsizligi aruracakur. Arendt bunu "temsili dii^iinme" veya "genijslemij zihnij'et" diye nitelemektedir. Bu saycde insanlar konulari daha az kendi ^lkarlanni dujiinerek tarti!;;acaklar ve eger kendileri baykalarinin yerinde olsalardi nasil hissedeceklerini ve diijiineceklerini ogrenme firsaU bulacaklardir. Tarafsizlig;i gelijitirecek bu yaklajim gorujlerin niteligini de artiracaktir (Arendt, 1967: 115). Degisiik durumlar hakkinda ayrintili diijiinme ve a9ik fikirlilik, goriij niteliginin onemli bir boyutudur. Bu yiizden siyasal konujma bu tarafsiz muhakeineyi aruracakur (Kim ve Wyatt, 1999: 367).
Muzakereci demokrasi sayesinde toplumsal konularda bireysel a^ilari yerine toplumsal bakij a^ilari gelijtirilmesi yoluyla ahlaki ihtilafin kaynaklarindan olan sinirli comertlik yerine digergamlik ve paylajimcilik gibi toplumsal sorunlann goziimiinde daha etkili olabilecek egilimlerin bireylerde yaraulmasi umulmaktadir. Toplumsal poUtikalarla ilgili ihtilafb konularda tarujma yaparken biituniiyle digergam olabUen 90k az insan vardir. Iyi olujturulmuy etik forumlarda yapilan miizakere, kauhmcilari kamu yaran sorunlarinda daha genij bir perspektiften meseleye bakma yoniinde tejvik ederek bu sinirli comertligi gelijtirebilir (Gutmann ve Thompson, 1998: 15).
§aban S/TEMBOLUKBA^I
Miizakere, vatandajlar ortak eylemlerde bulunurken kaginilmaz olarak yaptiklan hatalann duzeltibnesine yardimci olur. Iyi olujturulmuj bir etik forum, hem bireysel hem de toplumsal anlamayi gelijtirici bir firsat sunmaktadir. Goruj ahj verijiyle katilimcilar birbirlerinden bir jeyler ogrenirler, bireysel ve toplumsal yanli5! anlamalarini fark ederler ve elesitirel suzge9ten ge9en yeni goriijler ve politikalar gelijtirebiUrler. Vatandajlar miizakere yoluyla istediklerini daha iyi nasil elde edebileceklerini ogrenebilirler. Onlar bu sayede kendi bilgilerini, kendi anlayiylarini ve vatandajlar i9in en iyi neyin oldugu konusundaki kolektif anlayiylanni gelijtirebiUrler (Gutmann ve Thompson, 1998: 16).
Eger muzakereci demokrasinin ilkeleri etik forum uygulamalannda tam olarak hayata ge9irilebilirse kauhmcilarin ulajuklari kararlar ahlaki olarak daha mejiru, toplumsal ruhlu, kari^iilikh olarak saygili ve kendi kendini duzeltici nitelikte olacaktir. Demokrasiyi daha muzakereci yapmak suretiyle vatandajlar, ahlaki ihtilaflann bazilanni 9ozume kavuyturma ve 96ziilemeyip devam edenlerle de herkesin kabul edebileceg;i jartlarda onlarla birlikte yajama olanagina sahip olabilirler (Gutmann ve Thompson, 1998: 16).
Biitiin bunlara ek olarak muzakereci demokrasi, vatandajhkla ilgili daha etkili bir a9iklama sunmaktadir: Bu a9iklama, siyasetle ilgilenmenin diger kimselerle karjilajmalan yoluyla vatandajlann degerlerini ve tercihlerini geliijtirebilecekleri potansiyele sahip olduklarini taniyan bir a9iklamadir.
Kendi ozel ijlerinin sinirli bakij a9ilarinin otesinde miizakereci demokrasinin vatandajlann goriij a9ilanni genijletme bakimindan olduk9a yuksek bir kapasitesi vardir (Smith ve Wales, 2000: 57).
Miizakereci demokrasinin uygulanabilirligini savunanlar a9isindan demokratik diyalogun nasil kurumsallafunlabilecegi konusu onemli bir sorundur. Aym dogrultuda ortaya 9ikan diger bir soru da muzakereci demokrasinin liberal temsili demokrasiye bir alternatif olarak gcirulup goriilemeyecegi veya temsili sistemlerin muzakereci demokrasi dogrultusunda reforma tabi tutulup tutulamayacagidir. Bu alandaki 9ah»imalarin 9Ogunlugu muzakereci demokrasinin anayasasi uzerinde yogunlajmaktadir. C|!unku haklar ve ilkeler, demokratik diyalogun ve hiikiimlerin ortaya 9ikmasi ve devami i9in gerekU yartlardir (Smith ve Wales, 2000: 56).
Yajadigimiz diinya ile miizakereci demokrasinin teorilerinin a9ikladiklan arasinda pratik kopriiler kurulabilir mi? Qagda;;! demokratik uygulamalarla ilgili duyulan yaygin hojnutsuzluk karjisinda muzakereci demokrasi teoriledne gittik9e artan bir ilgi vardir. Bununla birlikte farkli kuramcilar tarafindan muzakereci demokrasinin degifik bi9imleri uygulama modelleri olarak gelijtirilmeye 9ali5!ilmaktadir.
153
Liberal Demokrasinin Qikmazlarina goziim Olarak Miizakereci Demokrasi
Miizakereci karar alma mekanizmalannin olujturulmasi konusunda siyasal kuramcilar degisjik gorujler ileri siirmektedirler. Bunlardan biri, temsili hukumetin ikincil kurulujlarla desteklenmesini ve muzakereci demokratik kurulujlann kurulmasini onermektedir. Bunun yaninda sivil toplumun kamuya a9ik alanini muzakereci demokrasinin dogal yeri olarak niteleyen yaklajimlar mevcuttur. Diger onerilerden biri de grup temsiUnin kurumsallajtinlmasim onermekte ve 9Ogunlugun kararlanna dayanan kurallann mejrula^jtirilmasini saglayacak muzakere sure9lerine duyulan ihtiyaca dikkat 9ekmektedir. Bu kuramsal yaklajimlara karijiilik muzakereci diizenlemenin pratik ornekleri olujturulup kurumsalla5itinlmadik9a bu 9alijmalar ancak sinirb bir degere sahip olacaktir (Bohman, 1998: 419).
Muzakereci demokrasinin kunimsallaytirilmasi yoniindeki 9abalardan biri de Smith ve Wales'in gelijtirdikleri Vatandaj Jurileri'dir. Vatandaj Jurileriyle ilgili uygulama, muzakereci demokrasinin ii9 6l9utu lfiginda diiyiiniilmektedir: Kapsayicihk, muzakere ve vatandajlik. Vatandaj Jurileri 9aginuzin siyasal karar alma sure9lerinde demokratik muzakerenin nasil kurumsallajianlabilecegi konusunda onemli ipu9lan saglamaktadir. Bir vatandas jiirisi gelijiguzel se9ilmij bir grup vatandayi, ister siyasi bir giindem olsun isterse belli siyasi tercihlerin se9imi olsun, belU bir konuyu muzakere etmek uzere biraraya getirir. Miizakere katihmcilann belli bir konuda, belli uzmanlarin veya belli 9ikarlan temsil eden se9ilmif; taniklarin 90k geniy goriijlerini dinlemelerini saglar. Adil bir miizakerenin yapilmasini saglamak amaciyla egitilmij kimselerden olujan jiiri uyelerine taniklan sorgulama ve bazen ek tanik ve bilgi isteme firsau verilir. Kendi aralanndaki muzakere iyleminin ardindan jiiri uyeleri bir karar verirler veya bir rapor hazirlayarak tavsiyelerde bulunurlar. Ilgili otoritenin ya rapor dogrultusunda harekete ge9mesi veya rapora neden kar!;!i oldugu konusunda cevap vermesi istenir, Bazi farklar olmakla birlikte vatandaj jurileri yargi jurilerine benzetilebilir.
Yargi jurileriyle ortak olarak vatandaj jiirileri, ozel bir egitimi olmayan ve kamu yaranna onemli kararlar almayi arzu eden siradan insanlann kii9uk gruplarindan olujmaktadir (Smith ve Wales, 2000: 59).
Topluluk temelU problem 96zumu i9in geUjtidlen onemli bir yaklajim da Evans ve Boyte'in Serbest Alanlar olarak niteledikleri topluluk i9inde herkese a9ik tartijima alanlannin olujturulmasidir. Bu alanlarda insanlar a9ik ve katilimci karakterde yeni bir saygi, daha derin ve daha iddiab bir grup kimligi, toplumla UgiU yetenekler ve ijbirligi degerleri ogrenirler (Evans ve Boyte, 1992: 17-18). Bu diizenekler sayesinde, bir kimsenin 90k yakin kijisel baglannin otesinde insanlann bakij a9ilarinin kanjimi yoluyla katiliriicilara daha genij karar olujturma jartlan yaraulir. Serbest Alanlar devlet ve ozel alanin arasinda yer ahr. Bu siyasal eg;itim insanlara, maziden gelen kimUklerini ve giinluk yajam baglanni demokradk bir tarzda yeni bir kahba biiriindurmelerine izin verir. Serbest Alanlar araci kurumlar olarak iflev goriir. Bu kurumlar 9og;unlukla bireyin ozel dunyasi ve devlet arasinda yer
§aban StTEMBOLUKBA^I
alan ve kar ama9li olmayan dini mabetler, okuUar, kulupler ve hizmet kurulujslan yoluyla uygulamaya konulur (Lewis, 1994: 469).
Bazi topluluklarda uygulamaya konulan Vatandaj Birlikleri muzakereci demokrasinin bajka bir modeUni olufturmaktadir. Bazen bolgesel sivil kumlujlara izafe edilen Vatandaj Birlikleri, vatanda? temelli kuniluglar olarak butiin vatandajlara a9ik olup particilikten uzak ve bagimsiz bir jekilde etkinlik gosterirler. Bu birlikler nesnel stratejilerin ger9eklejmesine rehberlik eder, toplulugun genij bir yelpaze i9indeki sorunlanni belirler, topluluk i9inde giiven ve uzlajmayi inja eder. Onlar toplumun her kesiminden vatandaylara toplumun onemli konulanm dikkatlice muzakere etmek ve bu konularda sorunlan 96zmek ve eylemde bulunmak amaciyla yiizyiize biraraya gelme firsati sunarlar. Bu birlikler vatandaj gruplanni ju ama9larla toplarlar: 1.Vatandajlann oncelikli sorunlanni belirlemek, 2.Bu konular uzerinde arajurma yapmak, 9ahjma yapmak ve miizakere etmek, 3.Alternatif 962umleri ortaya koymak, 4.0nerilerde bulunmak, 5.0neriler dogrultusunda harekete ge9erek ilgili karar mekanizmalanm etkilemek (Lewis, 1994: 470).
Vatandaj Birlikleri'nin daha genij gundemleri vardir. Bunlar vatandajlan toplumun onemli sorunlarina ve gelijmelerine yakin tutmak, yerel yonetim uzerinde denetim kurmak, adaylaria ilgili se9im rehberi hazirlamak, kamu gorevlileri ve vatandajlaria oturarak politika konulanm tartijmak, ihtiya9lan belirlemek, toplulukla ilgili uygulamah arajurmalar yapurmak, gelecekle ilgili sure9leri tahmin etmek ve bolgesel duzeyde birlikte sorun 96zme gruplanni toplamak gibi konulardir. Bu birlikler aynca vatanda?lan onder olarak egiterek onder vatandajlar yaratmayi ama9lamaktadirlar.Vatanda5 Birlikleri siyasal sure9te vatandajlann rollerini yeniden tanimlamakta ve bu roller dogrultusunda vatandajlan yonlendirmektedir.
Miizakereci demokrasi konusunda bazi gorgiil 9ali5malar yapilmijur.
Mansbrigde'in jehir toplantilan ve ijyeri demokrasisi konusunda yapugi arafdrmalar bunlardan biridir (1983). Hunold ve Young planlama surecinin degijik boyutlan hakkinda karar vermekle ilgili muzakereci 6l9utler gelijtirmijlerdir (1996). Elster anayasa yapma sure9lerinin muzakereci olujumlanm tarihi olarak karjilajtiran bir 9ahjma yapmijur (1998).
James Fishkin onceden planlanmij bir demokratik muzakerenin uygulanabilir bir ornegini a9iklamaktadir, Burada istatistiksel olarak vatandajlari temsil eden bir grup, toplumla ilgili bir poUtika konusunda yiiz yiize miizakere olanagina sahip olmadan once ve sonra oy verirler.
Fishkin'in muzakere ama9h sandiklan vatandajilann demokratik bir foruma etkili bir jekilde kadhminin somut bir ornegini ortaya koymaktadir. Burada vatandajlar birbirlerinden birjeyler ogrenmekte, yeni bakij a9ilarina kavujmakta ve olaylar konusunda goru? abj verijinde bulunmaktadirlar (Fishkin, 1995). Uygulamaya donuk bu arajtirmalar sayesinde demokratik
Liberal Demokrasinin Qkmazlanna goziim Olarak Miizakereci Demokrasi
miizakerenin kurumsallajma potansiyeli, miizakereci teorinin zayifligi ve gucu konusunda onemli veriler elde edilebilmektedir.
SONUg: BlR UYGULAMA MODELt OLARAK MUZAKERECI DEMOKRASlNtN GUgLlJKLERt
Muzakereci demokrasiyi kuramsal ve uygulamah duzeyde gelijtirmeye 9ali5;an bu 9abalara karjihk onun uygulanabilirligi ve i9 tutarlihgi konusunda bir 90k tereddCitler mevcuttur. Muzakereci ijlemin temel degerleri tarafsizlik, ejidik, kapsamhhk, a9ikhk (hi9 kimse ve ilgili hi9bir bUgi dijlanamaz), akilci temelde ikna ve baskinin olmamasidir. Bu degerler butiin katihmcilann anlajmasiyla genellenebilir uzlajmaya dogru yonlendirilecek ve onlar me^sm sonu9lar (ireteceklerdir. Diger bir ifadeyle toplumsal tarujma siireci, daha e,sit ve tarafsiz, daha a9ik bir siire9, katilimcilara daha az bir baski ve daha iyi argiimanin zorlamasiyla yonlendirilmeye hazir olmak gibi sadece ideal soylem jartlanni ger9ekle5itirdigi 6l9ude makul sonu9lan garanti edebilecektir.
Elejtirilerden biri muzakereci demokrasinin kapsamh, a9ik ve mantikh bir diyalogun jartlanni olujturup olujturamayacagi ile ilgilidir. Muzakereci demokrasinin mesruiyeti onemli 6l9ude ona kaulan vatandajlarin kapsamliligina dayanacaktir. Ancak bu kapsamhhk nasil saglanacaktir?
Vatandaslann boyle bir platforma genij bir kaahmla ve goniillu olarak dahil edilmeleri kendi i9inde bir 9eliski olusturmayacak mi? Serbest ve goniillu katihm muhtemelen du^jiik katilima yol a9acak, bu da kapsamhhk ilkesine zarar verecektir.
Miizakerelerin saghkh yiiriitulebilmesi de muhtemel elejtirilerden biridir. Muzakere ijlemi, kuramsal olarak duygusaUiktan ve onyargilardan uzak olarak akilci temelde ikna yoluyla tarujmalann yapilmasini ongoriir.
Ancak bireylerin ozel bir egitim ve gayret gerektiren bu niteliklere sahip olmalan kolay olmayacagindan onyargih davranma ve duygusal diijiiinme riski her zaman var olacakar. Ustelik tarujmalar esnasinda onyargi ve istismar su9lamasi miizakereye zarar verecek nitehkte bir eleftiri olacakdr, Bu yondeki egilimlerin, daha vatandajlar miizakereye girmeden once konulann tespiti, bilgi ve tamklann belirlenmesi ajamasinda bile ortaya 9ikmasi tehlikesi vardir.
Muzakereci demokratlardan farkli olarak Cicero ve klasik belagat9ilar insanlann akilci ve duygusal yonleri olan karmasik yaratiklar olduklanni ve bu yonleriyle onlara hitap edilmesi gerektigini savunurlar. Esas olarak akilci olan karjihkh bir konui^mada bile duygular dikkate ahnmalidir. Bu baki!^ a9isi ozelhkle muzakereci demokrasi modeli i9in ge9erli olabihr. (giinkii muzakereci demokrasinin iizerine kuruldugu ahlaki tardjmalar rasyonel
aban StTEMB6LUKBA§I
delillerle tamamlanacak gibi goziikmemektedir; onlar ancak manak ve duygulann kanjimiyla ^oziimlenebilecek etik nitelikte tarajmalardir.
Muzakereye katilan vatandajlann egitim diizeylerinin yuksek veya dujuk olujlan da tartijmalarda duygusallik-akilcilik ayirimim gerekli kilmaktadir. Ger^eklere nufuzu zor olan egitim duzeyi diijiik vatandajlarla akilci tarujmayi daha rahat yiiriitebilecek egitim duzeyi yiiksek vatandajilar arasindaki ortak payda nasil bulunacaktir? Bununla baglantili diger bir sorun da toplumsal veya sinif bilejimi ne olursa olsun buyiik grup tartijmalannda mantigin yeterli olmadigi, dolayisiyla duygusalligin on plana ^lkugi gergegidir. Bu gergekler muzakereci demokrasinin akilci temelde tarujma ilkesinin uygulanabilirligini tehlikeye diijiirmektedir.
Muzakereci demokrasi sistemindeki bireylerin tartijmalara ejit katilimi ilkesi de sorunun bir bajka boyutunu olujturmaktadir. Ejit katilim alinan kararlarin hakli gikanlmasi ve me^ruiyeti saglamanin temel jardanndan biridir. Yapilan tartijma ejitler arasinda ejit ve manakli tartijmanin urunu olursa sonu9lar demokradk olarak mejru olur. Ancak herkesin ejit kaalma ve ejit konufma hakbna sahip olarak duzenlenebilecek ejitlik, bireylerin kijilik potansiyellerini dikkate alamayacakur. Diger bir ifadeyle muzakereci demokrasinin taraftarlari siyasal katilimcilarin potansiyel ejitsizligini dikkate almaksizin siyasal soylemin ejitligini arzu etmektedirler. Yani, bazi kimselerin siyasal muzakereye digerlerinden daha yetenekli oldugu gergegi muzakereci demokrasi kuramcilannin gozden kacjirdiklan bir noktadir.
Muzakereci demokrasi kujkusuz vatandajlar arasindaki ihtilaflan tamamen yok edemeyecektir. (^unkii muzakerenin uzlajmayla sonu^lanmasi gerekmez. Ancak acaba o, bu ihtilaflan diijunuldugu gibi azaltma potansiyeline sahip midir? Farkli goriijler ve ihtilaflar muzakerenin sadece bajlangi^ noktasi degil aym zamanda onun esas yarauci kaynagidir. Yaraaci sure? olarak muzakere belli bir siyasal rekabette gundemde olan anlayijlan azaltmaktan ziyade pekala gogaltabilir. Nitekim Schudson siyasal konujmayi ihtilafi davet eden rahatsiz edici bir jey olarak goriir (1997: 309). Muzakereci demokrasinin ahlaki sorunlan uyararak kuguk ihtilaflan buyuk ahlaki ilke ihtilaflanna donujtiirebilme ve boylece onii ahnamayacak bir muhalefeti ve siyasal gozumsuzlukleri tejvik etme ihtimali vardir. Eger muzakere ihtilafin boyutlanyla ilgili ortak bir anlayija neden oluyorsa bile bu durum dikkaderin ihtilafin derinliginde odaklajmasina yol a^abilecektir. Ahlaki hassasiyeder bazen gerekli siyasi uzlajmalan daha da zorlajitirabilmektedir. Ornegin saglik hizmeti a9isindan sorunun temeli olan ihtilaf sadece masraf etrafmda donuyorsa muzakere esnasinda adalet ve iyilikseverlik gibi gundemde olmayan sorunlann gundeme getirilme riski dogacak ve ihtilaflar genijleyerek yayilabilecekdr.
Muzakereci demokrasinin i? gelijkilerinden bir digeri de ju noktada dugumlenmektedir: Bir yandan muzakerenin pradk sonucu olarak belirli bir
Liberal Demokrasinin Qikmazlanna Qozum Olarak Muzakereci Detnokrasi
siyasal ihtilafla ilgili ortak bir anlayija ulajilmasi beklenmekte, diger yandan ise muzakerenin adil ijlemlerle ger9eklejtirilerek mantikli bir tartijma sonucu ortaya ^lkmasi ol9usunde siyasal sonu9lann demokradk bir mejruiyet kazanacagi onerilmektedir. Biri pradk digeri normadf olan bu iki argumamn zit yonlerde degilse bile farkh yonlere dogru meyletme riski vardir. Temel ilkeler geregi miizakereye katilan taraflann ejit ve serbest9e ilgili muzakere alanlanna kaulabilmeleri gerekmektedir. Bu goriije gore muzakere her' 9etin konuyu surekli olarak incelemeye ve muhtemelen bir formiile baglamayi gerekdrir. Bu ama9la o, sessiz kalabahga bakarak ifade edilmemij bir sorun, konujmayan bir magdur veya sessiz bir protestocuyu bulmaya 9ali!i;arak konufulmayan jeyleri arajunr. Bu durumda mejru olmak i9in miizakere, serbest ve e;;!it katilimi saglamakla kalmayacaktir. O, daha once dijianda birakilmiy bireyleri de etkili bir 5iekilde katihma tejvik edecekdr.
Biitiin siyasi ihdlaflan siirekli olarak gozden ge9irme ve yeniden formiile etmeyi i9eren gii9liikleri bir kenara birakirsak serbest ve ejit katilim 6l9iitu, miizakereye atfetdgimiz pratik ama9la birlikte anlajmazlik yaratmaya hizmet eder goriinmektedir. Biz serbest ve ejit katilim talebine yer versek bile miizakere alanlanna yeni ve o zamana kadar goriilmeyen katilimcilann gelmesi, siyasal ihdlafin boyudan hakkindaki ortak anlayifi tamamen yikmasa bile ona zarar verecekdr. Bu konu miizakerenin uygulanabilirligi ve demokradk mejruiyete temel kazandirma yetenegi konusunda kujku dogurmaktadir. Miizakereyle ilgili makul bir formiillejtirme 9abasi aym zamanda bu idealin kendisinde derin, rahatsiz edici ve iistesinden gelinemez bir gerilimi de ortaya 9ikarmaktadir.
Miizakereci demokrasinin 9ikmazlanndan biri de akilcihgi mejruiyede uzlajurmada yatmaktadir. Mejruiyed rasyonellik iizerine temellendirirken onun taraftarlari yaklajimlannda anahtar bir rol oynayan "sadece anlajma"
ve "akilci uzlajma" arasinda bir ayirim yapmak zorundadirlar. CJunkii bu ikisi, birbiriyle 9eliyen kavramlardir. "Sadece anlajma" kujkusuz mejruiyed iiretecekdr, ancak iizerinde anlajilan noktanm mudaka akilci olmasini saglayamayacakur. Diger yandan akilci temelde bulunacak bir 96ziimiin miizakereye katilan herkesi memnun etmesi, dolayisiyla mejruiyed iiretmesi beklenemez. Miizakere eden taraflar sadece argiimanlanmn giiciine giivenmek zorundadirlar. Diger etkileme jekilleri tamamen dijlamr. Boylece miizakereyi yonetenler, mantik yoluyla uzlajma olmadigi siirece ikna olmamakta serbesttirler. Demokratik miizakere taraflanmn serbest ve ejit katilim hakkina sahip olduklanni ve manuki davrandiklanni farz etsek bile, demokradk sonu9lar hala rakip normadf 6l9iider tarafindan tehdit edileceklerdir. Miizakere ihtilafli siyasal konulan 96zme iddiasinda olmakla birlikte, her demokradk karar kazananlar ve kaybedenler yaratacakur.
Miizakereci forumlar edk tard^malara agirhk verdiginden onlar, ikddar siyased siire9lerini ve 9ikar gruplan arasindaki pazarhgi miimkiin oldugu
kadar asgariye indirecek bir jekilde tasarlanmaktadirlar. Bu yuzden tartijma komisyonlannin uyelerinin, belli bir segmen grubunun 9ikarlanni temsil edecek jekilde se^ilmemeleri gerektigi savunulmaktadir. Ancak boyle bir siizge^ten getirme ne dereceye kadar mumkundur? Vatandajlarin hemen hepsi iginde bulunduklan jartlar geregi §u ve bu gikarla baglantili kimselerdir. Tardjma forumlannda da bu ^lkarlardan tamamen bagimsiz olarak goriij beyan etmeleri ne derece giivence alana alinabilecektir? Etik komisyonlann uyeleri, kaginilmaz olarak foruma kendi farkh bakij a9ilarini getirecekler, forumlar bu nedenle ^lkar mucadelelerinin bir aygm haline gelebilecek ve ^lkar gruplan arasmdaki pazarligin bir kopyasi olma olasiligini tajiiyabileceklerdir.
Muzakereci demokrasi sisteminin uygulanmasiyla ilgili onemli teknik sorunlar da vardir. Bunlar i9inde en onemlisi, miizakerep uygulayacak rehberlerin ve miizakereye katilacak olan vatandajlarin belli bir egitimden ge^irilmesi geregidir. Vatandaj Birlikleri orneginde goriildugii gibi bu tiir bir sisteme kolay intibak edebilecek olanlar toplumun iist sosyoekonomik diizeyindeki insanlardir. Alt toplumsal kesimler ise, miizakere onlara prensip olarak kapali oldug;u i^in degil, sisteme intibaklari gii? olacagindan, dolayli bir jekilde dijlanmij olacaklardir. Nitekim ABD'nin bazi eyaletlerinde uygulanmakta olan Vatandaj Birlikleri'ne iiye olanlann biiyiik boliimii orta simftan kendi beyazlardir.
Miizakereci demokrasi sisteminin uygulanmasi oniindeki sorunlardan biri de, parlamenterierin kendi uhdelerinde olan karar verme yetkisini miizakereci kuruUara aktarma siireciyle ilgilidir. Bu tiir diizenlemelerin uygulanmasina karar verilse bile, onlan hayata getirmek uzun bir sure alacakur, giinkii bunun igin toplumun genij! bir kesiminden destek almak v^:
topluluk liderlerini benzeri goriilmeyen roUerde egitmek gerekmektedir.
Biitiin bu elejtirilere karjilik miizakereci demokrasi gelecegin siyasal sorunlannin gozme yetenegi bakimindan giiglii bir model oldugu goriintiisu vermektedir. Kiiresellejmenin ve gogulculugun iirettigi sorunlann, bugiin liberal demokratik sistemler tarafindan ^oziime kavujturmakta zorlandiklari gergegi alternatif sistemleri kaginilmaz olarak giindeme getirmektedir.
Alternatif model arayiji soz konusu oldugunda ise, gelecegin en onemli sorunlan olacagini diifiindiigiimiiz ahlaki ihtilaflar, mejruiyet ve gogulculuk gibi konulara goziim iiretme iddiasi ve yetenegi dikkate ahndiginda, miizakereci demokrasi en giiglii adaylardan biri olarak karjimiza gikmaktadir, Aynca siyasal iktidann yetkilerinin gittikge yerel diizeydeki daha kiigiik birimlere aktanlmakta oldugu bir siirecin iginde bulundugumuz dikkate alindiginda, tasarlanma bigimi geregi kiigiik birimlerde daha etkili bir bigimde uygulanabilecek bir sistem olan miizakereci demokrasi, gelecegin demokrasi modeli olarak gittikge daha fazla ilgi ve dikkat gekecek bir sistem olmaya aday goziikmektedir.
Liberal Demokrasinin ^ikmazlartna ^dziim Olarak Muzakereci Demokrasi
Kendisine yoneltilen elejtirileri gerekse gostererek bu modelin uygulanamayacagini ileri siirmek ger^ek^i bir yakJajim olmaz. Tam aksine biitiin bu eleftiriler miizakereci demokrasi modelinin daha etkiii bir jekilde uygulanabilmesi yoniinde kuramcilar i9in uyari ijlevi gorebilir. Unutmamak gerekir ki liberal demokrasi modeli de ilk dogdugu donemlerde felsefi ve kuramsal anlamda bir yigin elejtiriye gogiis germek zorunda kalmijti.
Emekleme ajamasinda olan miizakereci demokrasi kuramimn karjilajtigi sorunlar liberal demokrasi modelinin sorunlarindan daha fazla degildir.
Ustelik miizakereci demokrasi, liberal demokrasinin gelijtirdigi ve olgunlajtirdigi ejitlik, ozgiirliik ve uzlajma gibi bir 90k kavram ve kurumlardan yararlanarak onun birikimleri iizerinde geUjmeye ^aUjmasi, karjilajStigi elejtiri ve sorunlann iistesinden gelmede kendisine uygun bir zemin ve firsatlar saglamaktadir.
KAYNAKgA
ARENDT, H. (1967) Truth and Politics, Philosophy, Politics and Society, P.
Laslett ve W. G. Runciman (eds.), Blackwell, Oxford.
BENHABIB, S. (1966) Toward a Deliberative Model of Democratic Legitimacy, Democracy and Difference, Seyla Benhabib (ed.), Princeton University Press, Princeton.
BESETTE, J. M. (1993) The Mild Voice of Reason, University of Chicago Press, Chicago.
BOHMAN, J. (1999) Citizenship and Norms of Publicity, Political Theory, 27(2).
BOHMAN, J. (1998) Survey Article: The Coming of Age of DeUberative Democracy, Joumal of Political Philosophy, 6(4).
CHRISLIP, D. D. (1993) The FaUure of Traditional PoUtics, National Civic Review, 82 (2).
DANIELS, N. ve EZEKIEL J. (1996) Is Justice Enough?, Ends and Means in Bioethics, 26(6).
DRYZEK, J. (1990) Green Reason: Communicative Ethics and the Biosphere, Environmental Ethics, 12.
ELLMERS, G. (2000) Can We Talk?, Human Events, 56(44).
ELSTER, J. (1998) Deliberation and Constitution Making Deliberative Democracy,]. Elster (ed.), Cambridge University Press, Cambridge.
EVANS, S. M. ve BOYTE, H. C. (1992) Free Spaces: The Sources of Democratic Change in America, Harper and Row, New York.
§aban StTEMB6LUKBA§I
FAIRFIELD, P. (1999) Deliberative Democracy, Review of Politics, 61(3).
FISHKIN, J. (1995) The Voice of the People, Yale University Press, Yale.
GREIFF, P. (2000) Deliberative Democracy and Group Representation, Social Theory and Practice, 26(3).
GUTMANN, A. (1996), Democracy, Philosophy, and Justification, Democrag and Difference, S. Benhabib (ed.), Princeton University Press, Princeton.
GUTMANN, A. ve THOMPSON, D. (1998) DeUberative Democracy, Uberal Education, 84(1).
HABERMAS, J. (1996) Between Facts and Norms, Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy, Translated by W. Rehg, MA: MIT, Cambridge.
H U N O L D , C. ve YOUNG , I. M. (1996) Justice, Democracy and Hazardous Siting, Political Studies, 46.
KAHANE, D. (2000) Pluralism, DeUberation, and Citizen Competence:
Recent Developments in Democratic Theory, Social Theory and Practice 26(3).
KATZ, E. (1992) On Parenting a Paradigm: Gabriel Tarde's Agenda for Opinion and Communication Research, International Joumal of Public Opinion Research, 4.
KIM, J. ve WYATT, R. O. (1999) News, Talk, Opinion, Participation: The Part Played by Conversation in Deliberative Democracy, Political Communication, 16(4).
KNIGHT, J. ve JOHNSON, J. (1994) Aggregation and Deliberation: On the Possibility of Democratic Legitimacy, Political Theory, 22(2).
LEWIS, R. S. (1994) Citizen Leagues: Free Spaces of Deliberative Democracy, National Civic Review, 83(4).
MANIN, B. (1983) On Legitimacy and Political DeUberation, Political Theory, 15.
MANSBRIDGE, J. (1983) Bgond Adversarial Democracy, University of Chicago Press, Chicago.
MANSBRIDGE, J. (1990a) Democracy and Common Interests, Social Alternatives, 8(4).
MANSBRIDGE, J, (1990b) Feminism and Democracy, The American Prospect, 1.
Liberal Demokrasinin Qkmazlanna ^ozum Olarak Muzakereci Demokrasi
M I L L E K , D . (1992) Deliberative Democracy and Social Choice, Pnspectsfor Democrag: Political Studies Special Issue, no. 40.
MOUFFE, C. (1999) Deliberative Democracy or Agonistic Pluralism?, Sodal Rjesearch, 66/3.
Notes on Recent Dissertations (1998) Political Communication, 15(2).
PHILLIPS, A. (1995) Tbe Politics of Presence, Oxford University Press, Oxford.
REMER, G. (1999) Political Oratory and Conversation, Political Theory, 27(1).-
RYAN, A. (1998) In a Conversational Idiom, Social Research, 65(3).
SCHUDSON, M. (1997) Why Conversation is not the Soul of Democracy, Critical Studies in Mass Communication, 14.
SIMONS, J. (2000) Ideology, Imagology, and Critical Thought: the Impoverishment o('Po]incs, Journal of Political Ideologies, 5(1).
SMITH, G. ve WALES, C. (2000) Citi2ens' Juries and Deliberative Democracy, Political Studies, 48(1).
SUNSTEIN, C. (1991) Preferences and Politics, Philosophy and Public Affairs, 20.
WARREN, M. (1996) Deliberative Democracy and Authority, American Political Sdence Review, 90.
WARREN, M. (1996) What Should We Expect From More Democracy?, Political Theory, 24.
WILL, G. F. (1992) Restoration: Congress, Term Umits and the Recovery of Deliberative Democrag, The Free Press, New York.
