UFRS UYGULAMALARINDA İÇ DENETİMİN ETKİSİ VE ÖNEMİ

UFRS

UYGULAMALARINDA İÇ DENETİMİN ETKİSİ VE

ÖNEMİ

İzmir SMMM Odası, XIII. Türkiye Muhasebe Standartları Sempozyumu, 18-22 Kasım 2009, Kıbrıs.

Doç.Dr. Şaban Uzay

Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F.

(suzay@erciyes.edu.tr)

ÇALIŞMANIN PLANI

1. GİRİŞ

2. İÇ DENETİME GENEL BİR BAKIŞ 2.1.İç Denetimin Tanımı ve Özellikleri 2.2. İç Denetimin Tarihçesi

2.3. Mesleki Örgütlenme

2.4. Hileli Finansal Raporlamanın Engellenmesinde İç Denetimin Rolü

3. TÜRKİYE’DE İÇ DENETİM

3.1. Yasal Düzenlemelerde İç Denetim 3.2. Uygulamada İç Denetim

4. UFRS UYGULAMALARI VE İÇ DENETİM

4.1. UFRS Sürecinde İç Denetimin Katma Değer Yaratan Faaliyetleri

4.2. UFRS Sürecinde İç Denetçinin Sorumlulukları 5. SONUÇ

Çalışmanın amacı;

İşletmeler için oldukça zorlu bir süreç olan UFRS’ye geçişte iç denetim birimine düşen roller hakkında bilgi sunmaktır.

ÇALIŞMANIN AMACI

Konfiçyus, Zi-Gong’a şöyle sorar:

“Sence ben bilgili, çok okumuş, çok bilen birisi miyim?”

“Elbette” diye cevap verir Zi-Gong, “öyle değil misin?”

“Hiç de değilim” der Konfiçyus, “ben sadece, başka

her şeyi birbirine bağlayan tek bir ipliği kavramış durumdayım.”

Akt. Sua Qian (İÖ. 145-85)

İç Denetimin Tanımı ve Özellikleri İç denetim;

• Objektif bir faaliyettir,

•Güvence ve danışmanlık faaliyetlerini kapsamaktadır,

•Bulunduğu örgüte değer katmak ve geliştirmek amacıyla tasarlanmıştır,

•Örgütü bir bütün olarak dikkate almaktadır,

•Görev alanı risk yönetimi, kontrol ve yönetişim süreçlerini kapsayacak şekilde tasarlanmaktadır,

•Standart temelli bir mesleki yapıya sahiptir.

İç Denetimin Rolleri

İç denetimin faaliyet alanı genellikle birbirleriyle ilişkili dört rolden oluşur.

Bunlar:

- Danışmanlık rolü, - Uygulayıcı rolü, - Raporlama rolü,

- Düzenli test etme yani kontrol etme rolüdür.

İç Denetim İhtiyacı

“Sizin adınıza, sermaye adına, sizin için işletmedeki tüm faaliyetleri gözden geçirecek, değerlendirecek, önceden sizlerin de onayıyla kabul edilmiş prosedürlere,

manuellere, genel kabul görmüş standartlara göre bütün faaliyetleri olması gerekenlerle karşılaştırarak size

hizmet sunacak bu birimi kurmanız lazım. Sizin baş döndürücü sürat içinde, rekabet yarışı içinde işletme faaliyetlerini götürürken aşağıda neler, nasıl, ne

pahasına üretimde oluyor? Bunları sizin adınıza, siz yine işlerinizi yürütürken araştıracak, değerlendirecek, size hizmet sunacak caydırıcı, her zaman denetlenebilir

duygusunu canlı tutarak caydırıcı rol oynayacak, geleceğin sizin yerinize yöneticilerini yetiştirecek bu departmanı kurmanız lazım.

İşletmelerin Değişen Risk Profilleri

60%

20%

15%

5%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Staretjik ve İşletme Operasyonel Finansal Uygunluk

Finansal güvence hala iç denetimin özünü oluşturmaktadır. Denetim komitelerinin finansal raporlama risklerine, finansal hile güvencesine yönelik beklentileri hala yüksektir (Winter, 2009:20).

Avrupa’da gelecek üç yılda iç denetim fonksiyonunun değişen rolüne ilişkin toplam 2.007 iç denetçi üzerinde yapılan araştırmada, “finansal süreçlerin incelenmesi” konusunda beklentilere (Tablo 1)’e göre;

iç denetçilerin finansal süreçleri incelemeleri konusunda genel ortalama artış %39 iken, Türkiye’deki artış beklentisi %55,7 ile 21 ülkenin en yüksek seviyesindedir. Tablonun devamında toplam 21 ülkede en yüksek artış beklentisi %81,4 ile risk yönetimi olmuştur.

• Risk odaklı iç denetim (risk based auditing) adı verilen bu yaklaşımda, denetimin odak noktasını yüksek riskli alanlar oluşturur.

• İşletmeler iç denetim hizmetlerini kendi bünyelerinde oluşturabilecekleri gibi dış kaynak kullanımı (outsourcing) yolu ile de temin edebilirler.

• Organizasyon şemasında İç denetim birimi ne kadar üst düzeye rapor verir ise, bağımsızlığı ve etkinliği de o ölçüde fazla olacaktır.

İç Denetimin Tarihçesi

• Luca Paciolo’nun 1494 yılında Venedik’te yayınladığı

“Summa De Aritmetica” adlı eserinde, iç kontrolün önemi üzerinde durulmaktadır (Koç Yalkın, 1994: 10).

•İlk olarak 1900’lü yıllarda Kıta Avrupa’sı ülkelerinde akademik açıdan denetim ve iç denetim ele alınmaya başlanmıştır (Yılancı 2003: 8).

•ABD’de denetim fonksiyonunun gerekliliği öncelikle kamu sektörü tarafından ortaya atılmıştır.

Almanya’daki Krupp Şirketi, 1875 yılında şirket denetim rehberi hazırlamıştır.

Ülkemizde ilk denetim birimi Osmanlı Posta&Telgraf Memurluğu (Ottoman Mail&Telegraph Service) için oluşturulmuştur.

1970-1980’li yıllar arasında özel sektör işletmeleri Türk ekonomisinde etkin olmaya başlamıştır (Uzun, 1999: 19).

Mesleki Örgütlenme

• İç denetim mesleği hızla gelişmiş ve 1941 yılında ABD’de kurulan İç Denetim Enstitüsü (IIA) ile kurumsal kimlik kazanmıştır.

• Türkiye’de iç denetimin mesleki açıdan kurumsallaşması kapsamında, iki ayrı iç denetim meslek örgütü bulunmaktadır.

Bunlar:

-Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) -Kamu İç Denetçileri Derneği (KİDDER)’dir.

Hileli Finansal Raporlamanın Engellenmesinde İç Denetimin Rolü

• Hilelerin (yolsuzlukların) önlenmesi, caydırılması ve ortaya çıkarılmasındaki asıl sorumluluk yönetime aittir.

• İç denetçiler, doğruluk, dürüstlük ve etik değerlerin işletme kültürünün bir parçası olması hususunda yönetimi destekleyerek, ayrıca iç kontrol sistemini sürekli inceleyerek işletme yönetimine hilelerin azaltılması ve ortaya çıkarılmasında yardımcı olur.

“Lehman Brothers suprime mortgage

kredilerini üç seviyede risk alanlarına

bölmüş. Ve birinci seviyedeki yüksek

riskli krediler ile üçüncü seviyedeki

yüksek riskli kredilere aynı karşılığı

ayırmış. Bunu bağımsız denetçi

göremeyebilir ama iç denetim bunun

farkına varabilmeliydi” şeklindeki

yorumlara sıkça rastlanılmaya

başlanmıştır (Forbes, 2008:103).

TÜRKİYE’DE İÇ DENETİM

Yasal Düzenlemelerde İç Denetim:

a) 3568 Sayılı Muhasebe Meslek Yasasında İç Denetim

b) Türk Ticaret Kanunu’nda ve Tasarısında İç Denetim

c) Bankacılık Düzenlemelerinde İç Denetim

d) Sermaye Piyasası Kurulu Düzenlemelerinde İç Denetim

e) Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda İç Denetim

Uygulamada İç Denetim

PWC (2009), “Kurum Bünyesinde Katma Değerli İç Denetim Fonksiyonu Yaratmak”

başlığı ile yayınlanan araştırma sonuçlarına göre;

• İç denetçilerin görevlerini sıralanmasında öncelikler şöyle olmuştur: birinci öncelik kontrollerin test edilmesi iken diğerleri:

yönetim kuruluna danışmanlık, düzenlemelere uygunluk, finansal tabloların doğruluğu, politika ve prosedürlere uyum ile inceleme ve soruşturmalar gelmektedir.

•Önümüzdeki beş yıllık dönemde risk yönetim anlayışındaki değişikliklerin damga vurması beklenmektedir. Risk yönetimini sırasıyla; iç denetimin rol değişimleri, organizasyonel trendler, yeni düzenlemeler ve teknoloji izlemektedir.

•Risk bazlı denetim planına dayan denetim anlayışı

%42 ile ilk sırada gelmekte, onu %19 ile suiistimal odaklı denetim ve risk yönetimi ile entegre denetim izlemekte, finansal denetim ise %19’dur.

•İç denetim birimlerinin %49’unun bulgularını periyodik olarak denetim komitesine veya ilgili kuruma sunması bağımsızlığa giden yolda önemli bir adımdır.

• Etkin bir iç denetim fonksiyonu için yedi öneri ise şunlardır:

– Risk bazlı denetim ve risk yönetimini denetimi

– Riskli alanları kapsayan denetim planları – Denetim komitesi (varsa) ve üst düzey

yönetimin beklentileri

– Gelişen eğilimleri tespit edebilmek

– Teknoloji, risk ve kontrol birimleri ile koordinasyon

– Etkin bir performans değerlendirme ve raporlama sistemidir.

UFRS UYGULAMALARI VE İÇ DENETİM

•UFRS’ye geçilmesi sürecinde muhasebeciler anahtar bir rol üstlenmekle birlikte en az

muhasebeciler kadar, finansal tabloları denetleyenlerin de, UFRS uygulamaları hakkında bilgi sahibi olmaları gerekir

(Akdoğan, 2007).

•İç denetçiler ek görev olarak uluslararası finansal raporlama konusunda ve

konsolidasyon konusunda bağımsız denetim firmasına yardımcı olmaktadırlar (TİDE,

2003: 38-39).

• UFRS’e dönüşüm süreci organizasyonları;

iç kontrol, muhasebe politikaları, vergilendirilme, finansal raporlama süreçleri, bilgi işlem sistemleri, yasal sorumluluklar ve iç denetim gibi birçok açıdan etkileyecektir.

•İç denetim, hem UFRS uyumlaştırmaları hem de işletmelerin UFRS dönüşüm sürecinde oldukça zengin bir kaynak niteliğindedir. Genel olarak bu süreçte iç denetimin üstleneceği temel roller;

değerlendirme, izleme ve geliştirme şeklinde sıralanabilir.

•

İç denetimin UFRS uygulamalarına değer katabileceği söz konusu dört temel alan:

1- İşletme Süreç Değerlemesi

2-Dönüşüm Programının İzlenmesi 3- Risk Yönetimi

4- İletişim/Eğitim/Öğretim

•

• Yönetim kurulu ve denetim komitesinin desteklenmesi,

• Kurumsal yönetim ilkeleri ile uyumun sağlanması,

•Alternatif uygulamaların

değerlendirilmesine destek olunması,

• UFRS ile işletme süreçleri arasındaki karşılıklı etkileşimin sürekli incelenmesidir.

UFRS Sürecinde İç Denetçinin Sorumlulukları

UFRS uygulamalarında iç denetimin rolü dikkate alındığında iki önemli hususa açıklık getirilmelidir. Bunlar:

a)UFRS uygulamalarını çevreleyen kontrollerin oluşturulması ve bu kontrollerin onaylanması noktasında kurumun iç denetimi fonksiyonunun kritik bir rol üstlenmesidir.

b)UFRS uygulamalarında iç denetim fonksiyonunun sahip olduğu geniş bilgi ve becerilere de ihtiyaç duyulmasıdır.

•

oluşturulacak olan uygulama takımının bir parçası olmalıdır. Bu şekilde iç denetim

fonksiyonu uygulama ekibinin bilgi ve beceri düzeyini değerlendirme imkânına kavuşmuş olacaktır.

•UFRS’ye dönüşüm sürecini tehlikeye atacak olan zayıflıkları tespit edebilmek için mevcut yönetim ve finansal raporlama sistemlerinin

kalitesi iç denetim tarafından değerlendirilmeli ve incelenmelidir.

• İç denetçilerin organizasyonlardaki UFRS projelerine dahil olmalarını gerekli kılan sorumlulukları başlıca üç aşamada değerlendirilmektedir. Bunlar:, a) Uygulama Öncesi Aşama

b) Geçiş Dönemi Aşaması

c) Uygulama Sonrası Aşama

•İç denetçiler UFRS uygulamaları sürecindeki rollerini

başarılı

yerine getirirse, kurumların UFRS geçiş süreci daha kolay olacak ve UFRS uygulamalarında etkinlik ve etkenlik sağlanmış olmuştur.

• İç denetçiler, hem UFRS’ye geçiş sürecinde hem de geçtikten sonra kurumlardaki finansal şeffaflığın sağlanmasına yönelik kontrol prosedürlerini izleyerek oldukça önemli bir görevi de yerine getirmiş olacaklardır (Lobingier ve Gren, 2008: 3).

•

oluşturulacak olan uygulama takımının bir parçası olmalıdır. Bu şekilde iç denetim

fonksiyonu uygulama ekibinin bilgi ve beceri düzeyini değerlendirme imkânına kavuşmuş olacaktır.

•UFRS’ye dönüşüm sürecini tehlikeye atacak olan zayıflıkları tespit edebilmek için mevcut yönetim ve finansal raporlama sistemlerinin

kalitesi iç denetim tarafından değerlendirilmeli ve incelenmelidir.

SONUÇ

•. İç denetçiler UFRS uygulamaları sürecindeki rollerini başarılı bir şekilde yerine getirirse,

kurumların UFRS geçiş süreci daha kolay olacak ve UFRS uygulamalarında etkinlik ve etkenlik

sağlanmış olacaktır.

• İç denetçiler, hem UFRS’ye geçiş sürecinde hem de geçtikten sonra kurumlardaki finansal şeffaflığın sağlanmasına yönelik kontrol prosedürlerini

izleyerek oldukça önemli bir görevi de yerine getirmiş olacaklardır.

SONUÇ

• UFRS’lere geçişte ve adaptasyon

sürecinde işletmede önemli bir role sahip iç denetim birimlerini başarılı olabilmeleri için temel koşul; işletmenin üst yönetim biriminin iç denetime sahip çıkması ve desteklemesidir.

• TTK Tasarısı iç denetim mesleği için tarihi bir fırsattır.

TEŞEKKÜR

EDERİM