• Sonuç bulunamadı

? ??? MERAK ETT‹KLER‹N‹Z

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "? ??? MERAK ETT‹KLER‹N‹Z"

Copied!
1
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

?

[…]Yeryüzünden bak›ld›¤›nda yar›m daire fleklinde görülen gökkufla¤›n›n uçaktan bak›l-d›¤›nda çember fleklinde oldu¤unu ö¤rendim. Gökkufla¤›n›n oluflmas› neden çember fleklin-de oluyor?

Tayfun Vural

Bu soruyu tam olarak yan›tlayabilmek için “Gökkufla¤› nas›l oluflur?” sorusunun da yan›tlanmas› gerekir. Özellikle ya¤mur-lu havalarda gördü¤ümüz gökkufla¤›, as-l›nda, Günefl'in garip bir “ayna”da oluflan bir görüntüsü. Söz konusu “ayna” ise, böyle zamanlarda havada bulunan say›s›z su damlac›klar› taraf›ndan oluflturuluyor. Olay, Günefl’ten gelen ›fl›k ›fl›nlar›n›n küre-sel su damlac›klar› içinde k›r›larak, bir kaç iç yans›madan sonra d›flar› farkl› bir yön-de ç›kmas›ndan kaynaklan›yor.

Küresel bir su damlac›¤› üzerine düflen ›fl›¤›n izleyebilece¤i yollar fiekil 1’de gös-teriliyor. Damlaya k›r›larak giren ›fl›n, damlan›n yüzeyine çarpt›¤›nda bir k›sm› d›flar› ç›kar (A ›fl›n›), fakat bir k›sm› da iç yans›mayla su içine geri döner. ‹çeride kalan ›fl›n da damlan›n yüzeyine tekrar de¤di¤inde yine bir k›sm› d›flar› ç›karak (B ›fl›n›), geri kalan k›sm› yans›r. Bu flekil-de, damla içinde kalan ›fl›n, say›s›z iç yan-s›ma sonucu her defas›nda d›flar›ya bir k›sm›n› b›rakarak gittikçe zay›flar.

Ana gökkufla¤›, damla içinde sadece bir iç yans›ma geçiren B ›fl›nlar› taraf›n-dan oluflturuluyor. Bunlar, neredeyse ge-riye, Günefl’in oldu¤u tarafa do¤ru yöne-lirler. fiekil 2’de k›rm›z› ›fl›k için, damla

üzerine düflen ›fl›nlar›n damlaya girdi¤i yere ba¤l› olarak izledikleri yollar gösteri-liyor. Do¤al olarak ç›kan ›fl›n›n hangi do¤-rultuya yönelece¤i, gelen ›fl›n›n damlaya nereden girdi¤ine ba¤l›.

Burada ilk bak›flta pek ilginç görünme-yen bir olay oluyor. Her ›fl›n farkl› aç›larla geriye dönse de, bunlardan biri en yüksek aç›ya sahip. K›rm›z› ›fl›k için bu en yüksek aç› 42°. Di¤er bir deyiflle, damlan›n özel bir yerine düflmeyen bütün ›fl›nlar 42°’den daha az bir aç›yla geriye yans›yorlar. Böy-le bir en yüksek geri dönme aç›s›n›n olma-s› gökkufla¤›n›n oluflumu için flart. Çünkü ›fl›nlar›n›n büyük bir k›sm› bu en yüksek aç›ya yak›n aç›larda geri dönüyorlar. Örne-¤in, gelen k›rm›z› ›fl›nlar›n %20’si 41°-42° aras›ndaki 1 derecelik aral›ktan ç›kar-ken, geri kalan %80’iyse, 0o-41° aras›n-daki 41 derecelik oldukça büyük aral›ktan ç›k›yorlar. Bu durumda, ›fl›¤›n fliddeti daha fazla oldu¤u için, 42°’den ç›kan ›fl›nlar› görmemiz daha kolayken, di¤er aç›lardan ç›kanlar›n görülebilmesi çok zor; özellikle geri tabandan gelen ›fl›k düflünülürse.

E¤er Günefl sadece k›rm›z› renkte ›fl›¤a sahip olsayd›, bu ›fl›nlar›n gökyüzünde oluflturaca¤› görüntü fiekil 2’deki gibi olurdu (abart›l› çizildi). Burada en net fle-kilde görülebilen çemberin d›fl k›sm› ola-cakt›r. Bu nedenle, pratikte, bu tip ›fl›nla-r›n 42°’lik bir koni üzerinde geri yans›d›-¤›n› söylüyoruz.

Di¤er renklerin geri dönme aç›s› fark-l›: Örne¤in, görülebilir tayf›n di¤er ucun-daki mor ›fl›k suda daha fazla k›r›ld›¤›n-dan, en yüksek geri dönme aç›s› 40.5°’dir. Günefl’ten gelen beyaz ›fl›k de-¤iflik dalga boylar›nda birçok renkten olufltu¤u için, damlaya girdikten sonra tek bir iç yans›mayla d›flar› ç›k›nca, 40.5° ile 42° aras›nda bileflen renklerine ayr›-l›r; mor en içte, k›rm›z› en d›flta olmak üzere.

Bu geri dönen ›fl›¤›n, Günefl’in atmos-ferdeki su damlalar›ndan garip bir yans›-mas› oldu¤unu düflünebiliriz: Yani gelen ›fl›nlar, bir koni üzerinde geri yans›r. Bu yans›ma gözle alg›land›¤›nda da Günefl’in bu “garip ayna”daki görüntüsü olan gök-kufla¤›n› görüyoruz. fiüphesiz bu görüntü, normal bir aynadakine hiç benzemiyor.

Gökkufla¤›na bakt›¤›m›zda, örne¤in mavi olarak gördü¤ümüz k›s›mlar, bak›fl do¤rultusundaki damlalardan geri dönen mavi ›fl›klardan olufluyor. Bu damlalardan geri dönen di¤er renklerse, baflka yönle-re gittikleri için sizin taraf›n›zdan görüle-mezler. (Tabii baflkalar› bu damlalar› de-¤iflik renklerde görebilirler.)

Gökkufla¤›n›n olufltu¤u yerse, Günefl ›fl›nlar›n›n gitti¤i do¤rultunun 40° civa-r›ndaki yönler. Do¤al olarak bu bir çem-ber. Fakat gökkufla¤› renklerini aç›k seçik görebilmek için, bak›lan do¤rultuda yete-ri say›da su damlas› olmak zorunda. Yer-den yap›lan gözlemlerde, Günefl ufkun üzerinde oldu¤u için, gökkufla¤›n›n alt ya-r›s›ndan daha büyük bir k›sm› yerle örtü-flür. Yani, ya bakt›¤›n›z do¤rultuda yere çok yak›ns›n›zd›r ve burada yeterli say›da damlac›k yoktur, ya da vard›r ama geri ta-bandaki yerin görüntüsü, zay›f gökkufla¤›-n› seçebilmenizi engeller. Tabii bunlar bir uçaktan ya da yüksek bir da¤›n tepesin-den bakanlar için geçerli de¤il.

Yine ayn› nedenle, ö¤len Günefl tam tepedeyken gökkufla¤›n› göremezsiniz. Kufla¤› görebilmeniz için, Günefl’in ufkun en fazla 42° üzerinde olmas› gerekir.

Son olarak, fiekil 1’deki C ›fl›n›n›n da, benzer flekilde 50°-53° aras›nda renkle-rin ters s›raland›¤› (k›rm›z› içte, mor d›fl-ta) bir kuflak oluflturdu¤unu ve uygun ha-va koflullar›nda bunu görmenin mümkün oldu¤u da ekleyelim. Fakat A ›fl›n› için, yukar›da bahsetti¤imiz en büyük aç› olma-d›¤›ndan, bu ›fl›nlar renkli bir kuflak olufl-turam›yor.

?

?

?

M E R A K E T T ‹ K L E R ‹ N ‹ Z

S a d i T u r g u t 97 fiubat 2002 B‹L‹MveTEKN‹K fiekil 1 fiekil 2

Referanslar

Benzer Belgeler

Nedeni, karadelik oluflmas› için çok daha yo¤un enerjiler gerekmesi ve oluflsa bile, böylesine küçük bir karadeli¤in.

Üstelik ayn› olgunun kat› cisimlerde de var oldu¤unu söylemek mümkün, ama önemli bir farkla: Yüzey enerjisi yüzeyin hangi do¤rultuda yöneldi¤ine ba¤l›

Yani büyük parçacıklar arasındaki boşluklar bir süzgeç gibi işlev görüyor ve bu boşluklardan geçebilecek kadar küçük olan parçacıklar çalkalama sırasında kabın

Meteoritlerde kayda de¤er bir flok hasar›n›n olmamas›, bunlar›n son 15 milyon y›l süresince 343 °C’den daha yüksek, son 11 y›l süreyle de suyun kaynama derecesinden

Yani bu yoruma göre, bir kaba konulan cam parçalar›n›n milyarlarca y›l sonra, belki de çok daha uzun bir süre geçtikten sonra kaba düzgün yay›l›p

Mutlak s›f›rdaki bir maddenin atomlar›n›n yapt›¤› s›f›r nokta- s› hareketi bir kuantum etkisi oldu¤u için, hareketin varl›¤› cismin fiziksel özellikle- rini çok

Benzeri bir hastal›k, s›kl›kla kad›nlarda görülen anoreksi, yani yeterince zay›f olmad›¤›n› düflün- mektir.Othello Sendromu: Ad›n› ünlü yazar William

1972 de Mühendis- likte Nobel ödülü say›lan ve en büyük ödül olan MacRobert ödülünü, 1979 da Nobel t›p ödülünü ve 1981 de flövalyelik ödülünü ald›.. Nobel