Hakemli Türkçe ve kabul gören Batı dilleridir. yayımlanmamıģ

Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Hakemli

Yazılar, üzerinde gerekli değiĢikliklerin yapılması ve makalenin yeniden düzenlenmesi yazarların sorumluluğundadır. Yazılar, yayımlanmadan önce editoryal değiĢikliklerin onaylanması ve metnin son bir kez gözden geçirilmesi için yazarlara gönderilir. Olumsuz hakem görüĢü bulunan yazılar dıĢındaki yayımlanmayan yazılar istendiği takdirde yazarlarına geri gönderilir.

Derginin temel amacı: Sosyal Bilimler alanlarında bilimsel bilgi üretimine katkı sağlamaktır. Bilime yenilik getiren, Yeni bir bilimsel yöntem geliĢtiren veya bilinen bir yöntemi yeni bir alana uygulama niteliğinde olan özgün makalelere yer vermeyi amaçlamaktadır.

Derginin kapsamı: Sosyal Bilimler ile ilgili konuları kapsamaktadır. Dergide, Sosyal Bilimlerin alanlarının kapsamına giren tüm konulardaki çalıĢmalar yayımlanır.

KAFKAS ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ DERGĠSĠ/KAÜSBED Kafkas University Journal of the Institute of Social Sciences/KAUJISS

Sahibi Owner

Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Adına In the name Kafkas University Institute of Social Sciences Doç. Dr. YaĢar KOP

Editörler ve Yayın Kurulu Editoral Board

Prof. Dr. Alpaslan CEYLAN Tarih Editörü/Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Mustafa ÖZDEMĠR Batı Dilleri ve Edebiyatları Editörü/Kafkas Üniversitesi/Kars Prof. Dr. Orhan KEMAL TAVUKÇU Türk Dili ve Edebiyatı Editörü/RTE Üniversitesi/Rize Prof. Dr. Selahattin BEKKĠ Halk Edebiyatı Editörü/Ahi Evran Üniversitesi/Kırşehir Prof. Dr. Selçuk URAL Sosyal ve Beşeri Bilimler Editörü/Kafkas Üniversitesi/Kars Prof. Dr. ġ. Recai TEKOĞLU Eskiçağ Dilleri Editörü/ 9 Eylül Üniversitesi/İzmir BaĢeditör Head-Editor

Doç. Dr. Akın BĠNGÖL Editör Yardımcısı Vice Editor Dr. Öğr. Üyesi Ersin DOĞANTEKĠN Genel Koordinatörler General Coordinators Dr. Öğr. Üyesi Mustafa KARAGEÇĠ

Ġngilizce Redaksiyon English Redaction Dr. Öğr. Üyesi Turan ÖZGÜR GÜNGÖR Düzenleme Design

Dr. Öğr. Üyesi Mustafa KARAGEÇĠ Dizgi ve Baskı Printed and IBM Typeset Kafkas Üniversitesi Ofset Tesisleri, Kars Kafkas University, Kars

Yazı ĠĢleri /Sekretariat

Enstitü Sekreteri Nuri BAYRAKÇI YazıĢma Adresi Corresponding Address

Kafkas Üniversitesi Tel : +90 474 225 11 87 Sosyal Bilimler Enstitüsü Fax : +90 474 225 11 87 Müdürlüğü 36100 Kars e-mail : sbedergi@kafkas.edu.tr

sosbil@kafkas.edu.tr

Dergi Otomasyon Sistemi http://194.27.41.48/edergi/giris.aspx

© 2019 Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Her Hakkı Saklıdır. Dergide yayınlanan yazıların içeriğinden yazarlar sorumludur.

© 2019 Kafkas University Institute of Social Sciences, All rights reserved The viewes expressed in the journal are the responsibility of the individual authors

e-ISSN- 2149-0643

DERGĠMĠZ TÜBĠTAK-ULAKBĠM SOSYAL VE BEġERĠ BĠLĠMLER VERĠ TABANINDA DĠZĠNLENMEKTEDĠR.

KAÜSOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ DERGĠSĠ YAZIM KURALLARI

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi’nde yayımlanmak üzere gönderilen yazılar sayfanın tek yüzüne yazılmalıdır.

Eserler yazım kurallarına uygun Ģekilde hazırlandıktan sonra KAFKAS ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENTĠTÜSÜ sayfasından DERGĠ OTOMASYONU linkine girilerek yüklenmelidir. Yazılar, aĢağıda belirtilen yazım kurallarına uyularak hazırlanmalı ve 20 sayfayı geçmemelidir (fotoğraf ve çizimler hariç).

Eserlerin baĢlangıç sayfasında bulunması gereken bilgiler

Yazar ad(lar)ı, Yazarın Adres(ler)i, E-Posta adres(ler)i, Makalenin Ġngilizce adı, Makalenin Ġngilizce özeti, Anahtar kelimeler (Ġngilizce ve Türkçe 3-5 adet)

Eserin kaydedildiği otomasyonda bulunması gereken bilgiler

Yazar Adı ve Unvanı, Makale Adı, Yazar Adresi, E-Posta Adresi, Bağlantı Telefonu Yazı karakteri

* Makale baĢlığı, tamamı büyük harflerle, sayfaya ortalanmıĢ olarak Times New Roman 11 punto-kalın normal

* Ġngilizce baĢlık, kelime baĢ harfleri büyük, sayfaya ortalanmıĢ olarak Times New Roman 10 punto-kalın normal

* Yazar Adı, unvan belirtilmeden, sayfaya ortalanmıĢ olarak Times New Roman 10 punto-bold

* Yazar unvanı, Adresi ve E-Posta, sayfaya ortalanmıĢ olarak Times New Roman 9 punto

* Öz ve Abstract, sayfaya ortalanmıĢ olarak Times New Roman 9 punto-italik (en çok 100 kelime)

* Bölüm baĢlıkları ve alt baĢlıklar, 1 cm boĢluk kullanılarak Times New Roman 11 punto-bold

* Metin, Times New Roman 11 punto

*Tablo, Fotoğraf, Harita, Grafik baĢlıkları, Times New Roman 10 punto

*Tablo içi, Times New Roman 7-9 punto

*Tablo, Fotoğraf, Harita, Grafik kaynağı, Times New Roman 9 punto Sayfa Düzeni

*Kenar boĢlukları Üst:6,5 cm, Alt:5 cm, Sağ:4,5, Sol:4,5

*Girinti sol:0, sağ:0, Paragraf baĢıboĢluğu:1 cm, Aralık Önce:3 nk, Sonra:3 nk, Satır Aralığı: tek, Üst bilgi: 5 cm, Alt Bilgi:1,25 cm

Fotoğraf, Harita, ġekil

*Metin içerisinde yer alan fotoğraf, harita ve Ģekiller 300 dpi çözünürlükte taranmıĢ ve ilgili bölüme yerleĢtirilmiĢ olmalıdır

*Grafikler hazırlanırken, iç bölümlerde yer alan yazıların okunabilirliğine dikkat edilmeli ve grafik içi taramalarda gri tonlama uygulanmalıdır

Alıntılar

* Alıntılar Metin içinde APA 6 olarak verilmelidir.

* Kaynaklar makalenin son bölümünde “KAYNAKLAR” adı altında verilmelidir

Yayın kurallarına uymayan ve büyük değiĢiklik gerektiren yazılar, uyarılarla birlikte yazarlarına geri gönderilecektir.

Yazım kuralları, eserlerin toplanma aĢamasında görsel düzenliliği sağlamak amacıyla uygulanmaktadır.

Yayınlanan yazıların sorumluluğu tümüyle yazarlarına aittir.

Derginin mail adresleri, hakem değiĢiklikleri yapılmıĢ makalelerin gönderimine ve bilgi edinme amaçlı kullanıma açıktır.

sbedergi@kafkas.edu.tr

KAÜ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ DERGĠSĠ KAU Journal of the Institute of Social Sciences 2019-Ek Sayı 2 - 2019-Additional Number 2

ĠÇĠNDEKĠLER Contents BĠLĠM TARĠHĠ

Ziya ġEN (DOI:10.9775/kausbed.2019.016)/AraĢtırma

Fuat Sezgin’in Hocası Hellmut Ritter..….….…...………...…...…001-024 Fuat Sezgin's Teacher Hellmut Ritter

Safiye YILMAZ ERTEN (DOI:10.9775/kausbed.2019.017)/AraĢtırma

19. ve 20. YY’larda Osmanlı’da Sayılar Teorisi Alanında YayınlanmıĢ Eserler …...……...…………..025-042 Published Books in the Field of Number Theory in Ottoman during 19 th and 20 th Centuries

DĠL VE EDEBĠYAT

Gökay DURMUġ (DOI:10.9775/kausbed.2019.018)/AraĢtırma

Kars’ı Konu Alan Üç Roman Hakkında Değerlendirmeler…………... ….…...….…..…...………...043-068 Evaluations on Three Novels Dwelling on Kars Province

Dinçer ATAY (DOI:10.9775/kausbed.2019.019)/AraĢtırma

Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde II. MeĢrutiyet Algısı……….……….…...…069-090 The Perception of the Second Constitutional Era in the Stories of Ömer Seyfettin

M. Burak BÜYÜKTOPÇU- Serdar GÜNDOĞDU (DOI:10.9775/kausbed.2019.020)/AraĢtırma

Alman Karikatürleri Örneğinde Ġslamofobi………...……....…...091-102 Islamophobia as Represented in German Caricatures

Gökçenaz GAYRET (DOI:10.9775/kausbed.2019.021)/AraĢtırma

“Walking Wombs”: Loss of Individuality and Self-Alienation in the Handmaid’s Tale.……..……...102-121

“Yürüyen Rahimler”: Damızlık Kızın Öyküsünde Benlik Kaybı ve Kendine Yabancılaşma Ahmet YILMAZ-Mehmet ALKAN (DOI:10.9775/kausbed.2019.022)/AraĢtırma Mungan’ın Ġki Anlatısında Yazınsal Esinlenmenin ve

Yaratmanın Öznesi Olarak Mardin: Gündeliğin Ayrıntılarındaki Ġçerik……….…………...…....123-134 Mardin as the Subject of Literary Inspiration and Creation

in Two Narrations of Mungan: The Content in Details of Daily FELSEFE

Deniz YAVUZ (DOI:10.9775/kausbed.2019.023)/AraĢtırma Felsefe Öğretmen Adaylarının Okul Deneyimi ve

Öğretmenlik Uygulaması Dersleri Üzerine Bir Ġnceleme………...………....………...….….135-154 A Research about of Philosophy Teacher’s School Experience and the Subjects of Teaching Practice

GÜZEL SANATLAR

Gülnihal KÜPELĠ (DOI:10.9775/kausbed.2019.024)/AraĢtırma Notes on the Formation of Hilya Design:

Calligraphy-Illumination Interaction and Numeral Symbolism………….………....………...…....….155-176 Hilye Tasarımının Oluşumuna İlişkin Notlar: Hat-Tezhip Etkileşimi ve Sayı Sembolizmi

Zülbiye SEVGĠLĠ POLAT-Ömer ZAĠMOĞLU (DOI:10.9775/kausbed.2019.025)/AraĢtırma

Antalya’nın Türkler Tarafından Fethi ve Görsellerle Anlatımı………….………....………...…....….177-184 Antalya’s Conquest of the Turks by the Turks and the Visuals

Sait TOPRAK (DOI:10.9775/kausbed.2019.026)/Derleme

Urfa Mahallî Ressamlık Geleneği: Tabelacılıktan Ressamlığa...………....………....………...…....….185-205 Local Painting Tradition of Urfa: From Sign Painters to Painters

ĠLETĠġĠM

Lokman ZOR (DOI:10.9775/kausbed.2019.027)/Derleme

Akan Satayev’in Filmlerinde Sovyet Kazakistan’ın Son Yılları…………....………....………...….….207-222 The Last Years of Soviet Kazakhstan in Akan Satayev'sFilms

ĠLAHĠYAT

Faiz KALIN (DOI:10.9775/kausbed.2019.028)/AraĢtırma

Kur’ân’da Namaz Vakitleri ve Ġnsan Evren ĠliĢkisi………....………....………...….….223-242 Salah Times and the Relations between Man and the Universe in Quran

Emine ÖZTÜRK-Ali FĠDAN (DOI:10.9775/kausbed.2019.029)/AraĢtırma Abdullatif Suphi PaĢa’nın “Uyûnü’l-Ahbâr Fi'n-Nukûd ve’l-Âsâr”

Adlı Risalesinin Transkripsiyonu ve Ġktisat Sosyolojisi Açısından Tahlili.………..……...……...…....243-266 The Analyses of Abdullatif Suphi Pashas’ Uyûnü’l-Ahbârfi'n-Nukûd ve’l-Âsâr

Tractate from the Perspective of Economic Sociology SOSYOLOJĠ

Yalçın YILDIRIM (DOI:10.9775/kausbed.2019.030)/AraĢtırma

Türkiye ve AB Üyesi Ülkelerin Nüfus Trendlerinin KarĢılaĢtırılması..………....267-294 A Comparison of Population Trends of Turkey and EU Member States

TARĠH

YaĢar KOP-Haldun METE ASLAN (DOI:10.9775/kausbed.2019.031)/AraĢtırma

Musahâbetü’l Ġhvân Adlı Eserden Hareketle Ahmed Ziyâüddin GümüĢhanevî’nin Eğitime BakıĢı...295-306 The View of the Ahmed Ziyâüddin Gumushanevî to Education with Reference to Musahâbetü’l İhvân Work Muhammed KÖSE (DOI:10.9775/kausbed.2019.032)/AraĢtırma

Ġstiklal Harbinde Kuva-yi Milliye Safına Katılan Askeri

ve Mülki Görevlilere Ġstanbul Hükümeti’nin Yaptırımları...…..………....307-336 Sanctions of İstanbul Government on the Military and Local Authorities

Which Align Themselves with the National Forces during Independence War Sacit UĞUZ-Eda ÇAPARLAR (DOI:10.9775/kausbed.2019.033) /AraĢtırma Ferik Ahmed Muhtar PaĢa’nın Malûmat Dergisi’nde

Yayımlanan Harp Tarihi ve Savunma Sanayiine Dair Yazıları………. ………...…337-359 Writings of Ferik Ahmed Muhtar Pasha on Military History and

Defence Industry in the Journal of Malûmât

Selçuk URAL-Nesrin HANGÜL (DOI:10.9775/kausbed.2019.034) /AraĢtırma

Hilali Ahmer Ġmdat Heyetinin Erzurum Vilayetindeki Faaliyetleri………..…..…...…361-382 The Red Crescent Emergency Committee’s Activities in the Province of Erzurum

Ece YÜKSEL (DOI:10.9775/kausbed.2019.35)/AraĢtırma

Akis Dergisi’nin Gözünden 6/7 Eylül 1955……….……..………...……...…....383-405 6/7 September 1955 from the Review of Akis Magazine

EDĠTÖRE MEKTUP Muhammet ARSLAN

Erzurum’daki 2. Alaaddin Keykubat ve

Annesi Gürcü Hatun’a Ait Olduğu DüĢünülen Kümbet Kazısı Hakkında……….……..407-411

DANIġMA VEHAKEM KURULU

Prof. Dr. Abdulkadir GÜRER Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN Marmara Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Abide DOĞAN Hacettepe Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Adem ÜZÜMCÜ Kafkas Üniversitesi/Kars Prof. Dr. Adnan ÖMERUSTAOGLU Sakarya Üniversitesi/Sakarya Prof. Dr. Ahat ÜSTÜNER Fırat Üniversitesi/Elazığ Prof. Dr. Ahmet BEġE Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Ahmet BURAN Fırat Üniversitesi/Elazığ Prof. Dr. Ahmet MERMER Gazi Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Ahmet ġĠMġĠRGĠL Marmara Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Ahmet SARI Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Ahmet Uğur NALCIOĞLU Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Ahmet YĠĞĠT Sıtkı Koçman Üniversitesi/Muğla Prof. Dr. Alfina SIBGATULINA, Moskova Üniversitesi, Moskova/Rusya Prof. Dr. Ali DUYMAZ Balıkesir Üniversitesi/Balıkesir

Prof. Dr. Ali ĠPEK Iğdır Üniversitesi/Iğdır

Prof. Dr. Ali TĠLBE Namık Kemal Üniversitesi/Tekirdağ Prof. Dr. Ali YILDIRIM Fırat Üniversitesi/Elazığ

Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK Necmettin Erbakan Üniversitesi/Konya Prof. Dr. Alpaslan CEYLAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Altan ALPEREN Gazi Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Arif ÜNAL Sakarya Üniversitesi/Sakarya Prof. Dr. AyĢe KAYAPINAR, Namık Kemal Üniversitesi/Tekirdağ Prof. Dr. AyĢe Melek ÖZYETKĠN Yıldız Teknik Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Ayten ER Hacı Bayram Veli Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Bahattin ÇELĠK Ardahan Üniversitesi/Ardahan Prof. Dr. Besim ÖZCAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Betül ARSLAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Celal TÜRER Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Cengiz GÖKġEN Osmaniye Üniversitesi/Osmaniye Prof. Dr. Cengiz YANIKLAR Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi/Rize Prof. Dr. Cevat BAġARAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Cevdet BOZKUġ Kafkas Üniversitesi/Kars Prof. Dr. Danuta CHEMIELOWSKA VarĢova Üniversitesi/Poland Prof. Dr. Dilaver DÜZGÜN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Dursun Ali AKBULUT Ondokuz Mayıs Üniversitesi/Samsun Prof. Dr. Emine ÖZTÜRK Kafkas Üniversitesi/Kars

Prof. Dr. Enis ġAHĠN Sakarya Üniversitesi/Sakarya Prof. Dr. Ercan HAYTOĞLU Pamukkale Üniversitesi/Türkiye Prof. Dr. Erdoğan ERBAY Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Erol KÜRKÇÜOĞLU Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. F. Sema Barutçu ÖZÖNDER Ankara Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Fatih TEPEBAġILI Necmettin Erbakan Üniversitesi/Konya Prof. Dr. Funda KARA Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Gencer ELKILIÇ Kafkas Üniversitesi/Kars Prof. Dr. Gülay ÖĞÜN BEZER Marmara Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Gülhan ATNUR Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Gürer GÜRSEVĠN Ege Üniversitesi/Ġzmir Prof. Dr. Gürsel UYANIK Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Haldun ÖZKAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Halil Ġbrahim USTA Ankara Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Haluk ALKAN Ġstanbul Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Haluk SELVĠ Sakarya Üniversitesi/Sakarya Prof. Dr. Hammadi ZUVEYB Sfaks Üniversitesi, Sfaks/Tunus Prof. Dr. Hamza KELEġ Gazi Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Hasan BAHAR Selçuk Üniversitesi/Konya

Prof. Dr. Hasan BOLAT Ondokuz Mayıs Üniversitesi/Samsun Prof. Dr. Hatice PALAZ ERDEMĠR Celal Bayar Üniversitesi/Manisa Prof. Dr. Hikmet ASUTAY Trakya Üniversitesi/Edirne

Prof. Dr. Hikmet ÖKSÜZ Karadeniz Teknik Üniversitesi/Trabzon Prof. Dr. Himmet UMUNÇ BaĢkent Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Hülya ARGUNġAH Erciyes Üniversitesi/Kayseri Prof. Dr. Hüseyin BAYDEMĠR Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Hüseyin YURTTAġ Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Hüsnü KAPU Kafkas Üniversitesi/Kars Prof. Dr. Ġbrahim Ethem ATNUR Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Ġhsan Sabri BALKAYA Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Ġlhami DURMUġ Gazi Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Ġlyas ÖZTÜRK Sakarya Üniversitesi/Sakarya Prof. Dr. Ġmran KARABAĞ Kocaeli Üniversitesi/Kocaeli Prof. Dr. Ġsmail GÖRKEM Erciyes Üniversitesi/Kayseri Prof. Dr. Ġsmail ÖĞRETĠR Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Jai S. MAH EWHA Womens Üniversitesi, Seul/Güney Kore Prof. Dr. Jale DEMĠRCĠ Ankara Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Jülide AKYÜZ ORAT Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Kamil ÇAKIN Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Kasım ĠNCE Pamukkale Üniversitesi/Denizli Prof. Dr. Kemal POLAT Amasya Üniversitesi/Amasya

Prof. Dr. Leyla HARPUTLU Alaaddin Keykubat Üniversitesi/Alanya/Antalya Prof. Dr. M. Öcal OĞUZ Gazi Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Mehmet Emin ÖZCAN Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Mehmet H. KIRBAġOĞLU Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Mehmet IġIKLI Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Mehmet ĠNBAġI Erciyes Üniversitesi/Kayseri

Prof. Dr. Mehmet ĠPÇĠOĞLU Necmettin Erbakan Üniversitesi/Konya Prof. Dr. Mehmet KARAOSMANOĞLU Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Mehmet OKUR Karadeniz Teknik Üniversitesi/Trabzon Prof. Dr. Mehmet ġAHĠNGÖZ Gazi Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Mehmet TAKKAÇ Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Mehmet ZAMAN Atatürk Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Merih Tekin BENDER Ege Üniversitesi/Ġzmir Prof. Dr. Metin AKĠS Yedi Aralık Üniversitesi/ Kilis Prof. Dr. Muhammed Hanifi MACĠT Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Muharrem DAġDEMĠR Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Muhsin AKBAġ Kâtip Çelebi Üniversitesi/Ġzmir Prof. Dr. Muhsin MACĠT Anadolu Üniversitesi/EskiĢehir Prof. Dr. Mukadder ERKAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Musa BAĞCI Dicle Üniversitesi/Diyarbakır Prof. Dr. Musa YILDIZ Gazi Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Mustafa ALICI Binali Yıldırım Üniversitesi/Erzincan Prof. Dr. Mustafa ARGUNġAH Erciyes Üniversitesi/Kayseri

Prof. Dr. Mustafa BUDAK Ġstanbul Üniversitesi/Ġstanbul

Prof. Dr. Mustafa ÖZDEMĠR Kafkas Üniversitesi/Kars Prof. Dr. Mukadder ERKAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Mükremin YAMAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Nevzat TARTI Yüzüncüyıl Üniversitesi/Van Prof. Dr. Nihat YATKIN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Nimet KESER Çukurova Üniversitesi/Adana Prof. Dr. Nurettin CEVĠZ Gazi Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Nurettin ÖZTÜRK Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Nurullah ÇETĠN Ankara Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Orhan Kemal TAVUKÇU Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi/Rize Prof. Dr. Ömer ÇAHA Yıldız Teknik Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Önal KAYA Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Özkul ÇOBANOĞLU Hacettepe Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Peter GOLDEN Rutgers Üniversitesi/New Jersey/ABD.

Prof. Dr. Ramazan KAPLAN Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Ruhattin YAZOĞLU Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Rupprecht S. BAUR Duisburg-Essen Üniversitesi/Duisburg/Almanya Prof. Dr. Sahip BEROJE Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Van

Prof. Dr. Salih ÇEÇEN Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Saliha KODAY Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Sebahattin BAYRAM Ankara Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Sedat ADIGÜZEL Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Selahattin BEKKĠ Ahi Evran Üniversitesi/KırĢehir

Prof. Dr. Selahattin DÖĞÜġ Sütçü Ġmam Üniversitesi/KahramanmaraĢ Prof. Dr. Selami KILIÇ Atatürk Üniversitesi/Erzurum

Prof. Dr. Selçuk ÇIKLA Binalı Yıldırım Üniversitesi/Erzincan Prof. Dr. Selçuk URAL Kafkas Üniversitesi/Kars

Prof. Dr. Selim BAġAR Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Sergül VURAL KARA Mersin Üniversitesi/Mersim Prof. Dr. Serhat ZAMAN Uludağ Üniversitesi/Bursa Prof. Dr. Sinever Esin DAYI Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Süleyman ÇĠĞDEM Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Sevgi COġKUN TEKĠN Sakarya Üniversitesi/Sakarya Prof. Dr. Sevinç SAKARYA MADEN Trakya Üniversitesi/Edirne Prof. Dr. ġeyhmus Recai TEKOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi/Ġzmir Prof. Dr. Tufan GÜNDÜZ Hacettepe Üniversitesi/Ankara Prof. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman Üniversitesi/Muğla Prof. Dr. Turgut YĠĞĠT Ankara Üniversitesi/Ankara

Prof. Dr. Visvanathan NAICKER Cape Peninsula Üniversitesi/Cape Town/G. Afrika Prof. Dr. Yakup ÇELĠK Yıldız Teknik Üniversitesi/Ġstanbul

Prof. Dr. Yavuz ARSLAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Prof. Dr. Yusuf ÇETĠN Ġbrahim Çeçen Üniversitesi/Ağrı Prof. Dr. Yusuf KILIÇ Pamukkale Üniversitesi/Denizli

Prof. Dr. Zekeriya KURġUN Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi/Ġstanbul Prof. Dr. Zeki KAYMAZ Ege Üniversitesi/Ġzmir

Prof. Dr. Zeki KODAY Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Adem BALKAYA Kafkas Üniversitesi/Kars Doç. Dr. Akın BĠNGÖL Kafkas Üniversitesi/Kars Doç. Dr. Ali TEMĠZEL Selçuk Üniversitesi/Konya Doç. Dr. Anıl YILMAZ Katip Çelebi Üniversitesi/Ġzmir Doç. Dr. Bekir KOÇLAR Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Van Doç. Dr. Birol CAN UĢak Üniversitesi/UĢak

Doç. Dr. Cemile AKYILDIZ ERCAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Erdoğan BADA Çukurova Üniversitesi/Adana Doç. Dr. Erdoğan KELEġ Sıtkı Koçman Üniversitesi/Muğla Doç. Dr. Erkan KONYAR Ġstanbul Üniversitesi/Ġstanbul Doç. Dr. Eyüp NEFES Ondokuz Mayıs Üniversitesi/Samsun Doç. Dr. Faruk GÜRBÜZ Binali Yıldırım Üniversitesi/Erzincan Doç. Dr. Fatma DAĞABAKAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Fatma Sabiha KUTLAR Hacettepe Üniversitesi/Ankara Doç. Dr. Gökalp SELÇUK Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Gülten GÜLER Uludağ Üniversitesi/Bursa Doç. Dr. Hasan ELKHATTAF DımaĢk Üniversitesi, ġam/Suriye Doç. Dr. Hüseyin METĠN Kafkas Üniversitesi/Kars

Doç. Dr. Hasan YILMAZ Necmettin Erbakan Üniversitesi/Konya Doç. Dr. Ġbrahim ÜNGÖR Binali Yıldırım Üniversitesi/Erzincan Doç. Dr. Ġrade MEMMEDOVA AMEA, Bakü/Azerbaycan

Doç. Dr. Ġsmail EYYÜPOĞLU Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Ġsmail ÖĞRETĠR Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Kamil CĠVELEK Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. KürĢat ÖNCÜL Osmangazi Üniversitesi/EskiĢehir Doç. Dr. Mehmet AYAN Pamukkale Üniversitesi/Denizli Doç. Dr. Mehmet DALKILIÇ Alpaslan Üniversitesi/MuĢ Doç. Dr. Mithat DURMUġ Kafkas Üniversitesi/Kars Doç. Dr. Mustafa ġENEL Kafkas Üniversitesi/Kars

Doç. Dr. M. Sait KURġUNOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi/Samsun Doç. Dr. Nebahat ARSLAN Kafkas Üniversitesi/Kars

Doç. Dr. Nezahat CEYLAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Nizamettin PARLAK Binali Yıldırım Üniversitesi/Erzincan Doç. Dr. Nurettin KOÇHAN Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Oktay KIZILKAYA Kafkas Üniversitesi/Kars Doç. Dr. Oktay ÖZGÜL Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Petru GULBAN Namık Kemal Üniversitesi/Tekirdağ Doç. Dr. Seadet SHIKHIYEVA AMEA, Azerbaijan

Doç. Dr. Sultan Murat TOPÇU Erciyes Üniversitesi/Kayseri Doç. Dr. Süleyman EFENDĠOĞLU Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Ümit KILIÇ Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Tuncay ÖĞÜN Sıtkı Koçman Üniversitesi/Muğla Doç. Dr. Turgay HAN Ordu Üniversitesi/Ordu

Doç. Dr. Veli ÜNSAL Ahi Evran Üniversitesi/KırĢehir

Doç. Dr. Volodımır PĠDVOYNIY Taras ġevçenko Ulusal Üniversitesi/Kiev/Ukrayna Doç. Dr. YaĢar KOP Kafkas Üniversitesi/Kars

Doç. Dr. Yasemin MUMCU Adnan Menderes Üniversitesi/Aydın Doç. Dr. Yavuz GÜNAġDI Atatürk Üniversitesi/Erzurum Doç. Dr. Zerrin KARAKUZULU Sakarya Üniversitesi/Sakarya

TeĢekkür

Dergimizin bu sayısında yer alan makalelerin değerlendirilmesinde hakemliklerine baĢvurduğumuz, aĢağıda isimleri yer alan öğretim üyelerine teĢekkür ederiz.

Yayın Kurulu

Acknowledgement

We convey our deepest gratitude’s and thanks to below mentioned scholars who graciously offered their invaluable assistance in reviewing.

Editorial Board

Prof. Dr. Abdulkadir YILMAZ Bayburt Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet BEġE Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ali COġKUN Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Gencer ELKILIÇ Kafkas Üniversitesi Prof. Dr. M. Fadıl SÖZEN Akdeniz Üniversitesi

Prof. Dr. Mehmet OKUR KTÜ

Prof. Dr. Merih Tekin BENDER Ege Üniversitesi

Prof. Dr. Mustafa APAYDIN Çukurova Üniversitesi

Prof. Dr. Mustafa ÖZDEMĠR Kafkas Üniversitesi

Prof. Dr. Nimet KESER Çukurova Üniversitesi

Prof. Dr. Sebahattin ÇEVĠKBAġ S. Koçman Üniversitesi

Prof. Dr. Selim Hilmi ÖZKAN Yıldız Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Sevgi COġKUN KESKĠN Sakarya Üniversitesi

Prof. Dr. ġehmus DEMĠR Gaziantep Üniversitesi

Prof. Dr. Vedat ÇAKIR Selçuk Üniversitesi

Prof. Dr. Yavuz UNAT Kastamonu Üniversitesi

Doç. Dr. Ahmet KATILMIġ Marmara Üniversitesi

Doç. Dr. Aydın ZOR Akdeniz Üniversitesi

Doç. Dr. Cengiz KARTIN Erciyes Üniversitesi

Doç. Dr. Emel ÖZKAYA Cumhuriyet Üniversitesi

Doç. Dr. Erhan TECĠM N. Erbakan Üniversitesi

Doç. Dr. F. Zehra PATTABANOĞLU Kastamonu Üniversitesi

Doç. Dr. Fatih DEMĠREL Uludağ Üniversitesi

Doç. Dr. Ġnan KALAYCIOĞLU Ankara Üniversitesi

Doç. Dr. Ġsmail EYYÜPOĞLU Ankara Üniversitesi

Doç. Dr. Mehmet Ali AYDEMĠR Selçuk Üniversitesi

Doç. Dr. Muammer ERBAġ Dokuz Eylül Üniversitesi Doç. Dr. Muhammed KOÇAK Gazi Üniversitesi

Doç. Dr. Mustafa HOCAOĞLU R. T. Erdoğan Üniversitesi Doç. Dr. Mutlu DEVECĠ Fırat Üniversitesi

Doç. Dr. Nebahat ARSLAN Kafkas Üniversitesi Doç. Dr. Nizamettin KASAP Hacettepe Üniversitesi Doç. Dr. Ömer ERDEN Ordu Üniversitesi Doç. Dr. Ömer ZAĠMOĞLU Akdeniz Üniversitesi Doç. Dr. Ötüken SENGER Kafkas Üniversitesi Doç. Dr. Ruhi KONAK Erciyes Üniversitesi Doç. Dr. Serkan ĠLDEN Kastamonu Üniversitesi Doç. Dr. Servet TĠKEN Atatürk Üniversitesi Doç. Dr. Türkan GÖZÜTOK Karabük Üniversitesi Doç. Dr. Yakup KARATAġ Ġbrahim Çeçen Üniversitesi Doç. Dr. YaĢar KOP Kafkas Üniversitesi

Doç. Dr. Yavuz GÜNAġTI Atatürk Üniversitesi

Doç. Dr. Zübeyir SALTUKLU Atatürk Üniversitesi

“Müslümanlar bilimler tarihindeki muazzam yerlerini bilmedikleri veya yanlıĢ bildikleri için Avrupalılar karĢısında büyük bir aĢağılık duygusu içindeler. Benim amacım onlara atalarının bilimler tarihindeki muazzam yerlerini göstermek ve öğretmektir.”

Prof. Dr. Fuat SEZGĠN

PROF. DR. FUAT SEZGĠN’ĠN HAYATI (24 EKĠM 1924-30 HAZĠRAN 2018)

Prof. Dr. Fuat Sezgin 24 Ekim 1924 tarihinde Bitlis’te doğdu. Erzurum'da ortaokulu ve liseyi bitirip 1943 yılında Ġstanbul’a gitti. Sezgin, ilk planına göre matematik okuyup mühendis olmak istiyordu. Ancak Bir akrabasının tavsiyesi üzerine, Ġstanbul Üniversitesi ġarkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü’nde alanında en tanınmıĢ uzmanlardan Alman Ģarkiyatçı Helmut Ritter tarafından verilen bir seminere katılan Sezgin, ilk planını kökten değiĢtirdi. Ritter’in anlattıklarının büyüleyici etkisi altında Fuat Sezgin ertesi gün derslere kayıt olmak üzere Enstitü’ye gitti. Ne kayıt için son günün geçmesi, ne de Ritter’in alanının çok zor olduğuna yönelik uyarmaları, Sezgin’i kesin kararından vazgeçiremedi.

Alman ordusunun 1943 yılında Bulgaristan’a kadar ilerlemesinden dolayı Türkiye’de üniversite öğretimi askıya alındığında, Ritter öğrencilerine bu uzun arayı değerlendirmeleri ve Arapça öğrenmelerini tavsiye etti. O sırada Fuat Sezgin Cerîr et-Taberî’nin tefsirini, Türkçe meali içeren kitaplarla karĢılaĢtırmaya karar verdi ve zor bir dille yazılan tefsiri anlayabilmek için altı ay boyunca her gün 17 saat Arapça çalıĢtı.

Altı ayın sonunda Taberî tefsirinin Arapçasını gazete okur gibi okuyordu.

Helmut Ritter, Ebû Hamid el-Gazalî’nin Ġhyâ-u Ulûm’id-Dîn kitabını okuması için Fuat Sezgin’in önüne koyduğunda, öğrencisinin bunu kolayca baĢarabilmesine çok memnun oldu. Dil öğrenmede büyük yeteneğe sahip olan Fuat Sezgin’in beĢ dile aynı anda baĢlayarak her yıl yeni bir dil öğrenmesini önerdi. Sezgin de ileri yaĢlarına kadar bu yüksek çalıĢma temposunu devam ettirdi.

1947 yılında Bedî’ ilminin tekâmülü konusundaki tezini bitirdikten sonra, Helmut Ritter’in danıĢmanlığıyla Ebû Ubeyde Me’mar ibn el-Musennâ’nın Mecâz’ul-Kur’ân’ındaki filolojik tefsirini konu alan ikinci bir tez hazırladı.

Fuat Sezgin, doktora tezi için araĢtırmalarını sürdürdüğü Mecâz’ul- Kur’ân’dan bazı yerlerin Muhammed el-Buhârî’nin hadis kitabından alındığını fark etti. El-Buhârî’nin yazılı kaynakları kullanmıĢ olması, daha önce akademisyenlerin ve muhaddislerin mecmualarının sadece sözlü geleneğe dayandıklarına dair tezlerinin yanlıĢ olduğunu kanıtladı. Fuat Sezgin, “Buhârî’nin Kaynakları Hakkında AraĢtırmalar” adındaki takdim tezini hazırlayarak 1954 yılında doçent unvanı aldı.

1960 yılında Türkiye’deki askerî darbenin iktidara getirdiği hükümet tarafından hazırlanan ve 147 akademisyenin üniversitelerden men edildiği listede kendi adının da bulunması üzerine Sezgin, Türkiye dıĢında çalıĢmalarını sürdürmek zorunda kaldı. Çaresiz anavatandan ayrılarak Frankfurt üniversitesinde araĢtırma ve öğretim faaliyetlerine devam etti. Sezgin, buradaki kiĢisel çalıĢmalarının yanında, doğa bilimleri tarihi derslerini takip etmeye baĢladı. Sezgin’in bu yönelimi onun Ģarkiyattan bilim tarihine geçiĢindeki en somut adım olmuĢtu. 1965 yılında Câbir ibn Ḥayyân konusunda ikinci doktora tezini Frankfurt Üniversitesi Institut für Geschichte der Naturwissenschaften'da yazdı ve bir yıl sonra profesör unvanını kazandı.

Aynı yıl kendisi gibi Ģarkiyatçi olan Ursula Sezgin'le evlendi. Kızları Hilal, 1970 yılında dünyaya geldi. Ġnsanlık tarihinin baĢlangıcından bugüne kadar sahasında yazılan en kapsamlı eser olan Arap-Ġslam Bilim Tarihi’nin (Geschichte des Arabischen Schrifttums) ilk cildini, 1967 yılında son cildini 2015 yılında yayınladı. 17 ciltten oluĢan bu kapsamlı eserin (GAS) her cildi, belirli konulara tahsis edilmiĢtir.

Buna göre I. cilt (1967) Kur’an ilimleri, hadis, tarih, fıkıh, kelâm, tasavvuf;

II. cilt (1975) Ģiir; III. cilt (1970) tıp, eczacılık, zooloji, veterinerlik; IV. cilt (1971) simya, kimya, botanik, tarım; V. cilt (1974) matematik; VI. cilt (1978) astronomi;

VII. cilt (1979) astroloji, meteoroloji ve ilgili disiplinler; VIII. cilt (1982) lugat; IX.

cilt (1984) gramer; X. (2000), XI. (2000), XII. (2000) ve XIII. ciltler (2007) matematiksel coğrafya ve haritacılık; XIV. (2010) ve XV. ciltler (2010) etnoloji, Ģehir ve bölge coğrafyası; XVI. (2015) ve XVII. ciltler (2015) dinî literatür konularındadır.

Carl Brockelmann’ın Geschichte der Arabischen Literatur adlı eserini geliĢtirmekle ilgilenen ve farklı ülkelerden seçilen 10’dan fazla akademisyenden oluĢan bir komite GAS’ı takdir etti ve Brockelmann’ın eserini geliĢtirme iĢini Sezgin’e bırakmaya karar vererek 1967 yılında kendisini lağv etti. Aynı yıl, Fuat Sezgin’in Ġstanbul’da bulunan Hocası Ritter’in uzman gözüyle değerlendirmesini öğrenmek için birinci cildin bir kopyasını gönderdiği zaman, tecrübeli Ģarkiyatçi,

“böyle bir çalıĢmayı daha önce kimsenin yapamadığını ve bundan sonra da hiç kimsenin yapamayacağını” ifade ederek Fuat Sezgin’i kutladı.

1978 yılında Kral Faysal Ġslamî Ġlimler Ödülü’ne lâyık görülen Fuat Sezgin, bu ödül kendisine takdim edildiğinde, verilen bu desteği değerlendirerek 1982 yılında, Johann Wolfgang Goethe Üniversitesi’ne bağlı olan, Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften’ı kurdu.

Ġslam bilim aletlerini kitaplardan modeller halinde insanlara tanıtmak isteyen Alman fizikçi Eilhard Wiedemann 1900 yılında Ġslam bilim aletlerinin modellerini yapmaya baĢlamıĢ, 1928 yılına kadar hayatının yaklaĢık 30 yılında beĢ aletin modelini yapmayı baĢarmıĢtır. Prof. Dr. Fuat Sezgin, “Acaba 30 aleti yapmayı baĢarabilir miyim?”, “Bir müze olmasa bile bir odayı doldurabilir miyim?” düĢüncesi ile baĢladığı çalıĢmalarını Frankfurt’ta kurduğu Ġslam Bilim Tarihi müzesinde 800’den fazla alete ulaĢtırmıĢtır.

Müzede, Ġslam kültür çevresinde yetiĢen bilim insanlarının buluĢlarını bilimsel alet, araç ve gereçlerinin yazılı kaynaklara dayanarak yaptırdığı sekiz yüzden fazla örnekleri sergilenmektedir. Aynı binada hayatı boyunca dünyanın her yerinden büyük bir özenle, zorluk ve sıkıntılara katlanarak aldığı 45. 000 ciltlik kitaplarla kurduğu Bilimler Tarihi Kütüphanesi bulunmaktadır. Bazı kitapları, sahasında orijinal tek nüsha olma özelliğini taĢıyan bu kütüphane Ġslam Bilimler Tarihi açısından dünyada tek olma özelliğine sahip, koleksiyon bir ihtisas kütüphanesidir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin’in olağanüstü gayretleri ve çalıĢmalarıyla ikinci bir müze 2008 tarihinde içerisinde yaklaĢık 700 eserin olduğu ve bu eserlerin tamamına yakını bağıĢ olarak kazandırılmıĢ Ġstanbul Gülhane Parkı içerisindeki binada milletimize armağan edilmiĢtir. Bu müzeler, Müslüman bilim adamlarının

yüzyıllar boyu insanlığa armağan ettiği icat ve keĢiflerini bilim tarihinin değiĢik disiplinlerdeki evrimini kapsamlı bir Ģekilde sunmakta olup kendi sahasında dünyada bir yenilik arz etmektedir.

Astronomi, coğrafya, gemicilik, zaman ölçümü, geometri, optik, tıp, kimya, mineraloji, fizik, mimari, teknik ve harp tekniği sahalarında sistematik bir düzenle sergilenen eserler, Ġslam Bilimlerinin büyük keĢif ve muazzam buluĢlarını göstermekle birlikte bu keĢif ve buluĢların değiĢik yollardan Avrupa’ya geçip orada kabul bulduğunu ve alınarak özümsendiğini nefis bir görsellikle ziyaretçilerine apaçık bir Ģekilde sunmaktadır. Böylece bilimler tarihinin de bir bütün olduğunu, gerçeğe uygun, hislerden ve önyargılardan uzak, tam bir objektiflikle ispatlamaktadır.

Bu müzelerdeki aletleri tanıtıcı mahiyette Prof. Dr. Fuat Sezgin tarafından yazılmıĢ olan 5 ciltlik toplamda 1.121 sayfa “Ġslam’da Bilim ve Teknik” adlı katalog eser bulunmaktadır. Böyle bütüncül ve kapsamlı bir eser bugüne kadar müze kataloğu olarak ilk defa yazılabilmiĢ, Türkçe, Ġngilizce, Almanca ve Fransızca olarak 4 dilde yayınlanmıĢtır.

2010 tarihinde Ġstanbul Ġslam Bilim ve Teknoloji Müzesi’nin faaliyetlerini desteklemek amacıyla Prof. Dr. Fuat Sezgin Ġslam Bilim Tarihi AraĢtırmaları Vakfı kurulmuĢ Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi bünyesinde kurulan Prof. Dr.

Fuat Sezgin Ġslam Bilim Tarihi Enstitüsü ise 2013 yılında öğretime baĢlamıĢtır.

Fuat Sezgin’in vakıf tarafından yayınlanan kitaplarının satıĢından elde edilen gelir öğrenci burslarına tahsis edilmektedir.

Uluslararası çeĢitli akademilerin üyesi bulunan Prof. Dr. Fuat Sezgin, çok sayıda önemli ödül ve niĢana layık görülmüĢtür. Bunlardan bazıları Kahire Arap Dili Akademisi, ġam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi Ģeref üyeliğidir. Erzurum Atatürk Üniversitesi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi, Kayseri Erciyes Üniversitesi ve Ġstanbul Üniversitesi tarafından Prof. Dr. Fuat Sezgin’e fahri doktora unvanı verilmiĢtir. Ayrıca Frankfurt am Main Goethe Plaketi, Almanya Birinci Derece Federal Hizmet Madalyası, Almanya Üstün Hizmet Madalyası, Ġran Ġslami Bilimler Kitap Ödülü, Hessen Kültür Ödülü ve T.C. CumhurbaĢkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahibidir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin öncülüğünde kurulan Ġstanbul Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi, üstün nitelikli eser ve ortaya konan özgün çalıĢmalardan dolayı kurum statüsünde Kültür ve Turizm Bakanlığı 2016 Özel Ödülü´ne layık görülmüĢtür.

Dünyanın yazma eserlere sahip bütün kütüphanelerinde dörtyüzbin ciltten fazla eseri inceleyen Fuat Sezgin 29 dil bilmekteydi.

XIX. yüzyılda baĢlayan ve XX. yüzyılda artan Ģarkiyat çalıĢmalarının tutarlı bir zeminde kapsamlı olarak sürdürülmesine imkân sağlayan kaynak araĢtırmalarının mimarlarından biri olarak önemli bir yere sahip olan Sezgin, 30 Haziran 2018 tarihinde vefat etti. Prof. Dr. Fuat Sezgin'in cenaze namazı Süleymaniye Camii’nde kılınmıĢ ve Gülhane Parkı içinde kurucusu olduğu

Ġstanbul Ġslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi karĢısında edebî mekânına defnedilmiĢtir.

KAYNAKLAR

Arslan, T. Y. (2019). Ġslâm AraĢtırmalarına Adanan Bir Asırlık Hayat: Fuat Sezgin (1924- 2018). İslam Araştırmaları Dergisi, 41, s. 201-205.

YeĢil, Ü. (2019). Prof. Dr. Fuat SEZGĠN (24 Ekim 1924-30 Haziran 2018). Hadis Tetkikleri Dergisi, C. 17, S.1, , s. 171-176.

https://www.kafkas.edu.tr/dosyalar/prof-dr-fuatsezgin/file/Faut-Sezgin_broĢür.pdf. E.T:

04.10.2019.

http://www.muharrembalci.com/ornekkisi/fuatsezgin/250.pdf. E.T.: 04.10.2019.

"Acaba 30 aleti yapmayı baĢarabilir miyim?",

"Bir müze olmasa bile bir odayı doldurabilir miyim?"

Prof. Dr. Fuat Sezgin ĠSLAM BĠLĠM ve TEKNOLOJĠ TARĠHĠ MÜZESĠ: FUAT SEZGĠN

Prof. Dr. Fethiye ERBAY

Ġstanbul Üniversitesi- Müze Yönetimi Bilim Dalı BaĢkanı erbayf@gmail.com

GĠRĠġ

Prof. Dr. Fuat Sezgin (1924-2018); Erzurum'da ortaokulu ve liseyi bitirip, 1943 yılında mühendis olmak için Ġstanbul'a gelmiĢtir. 1943 yılında Ġstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi ġarkiyat Enstitüsü'nde, Alman oryantalist Hellmut Ritter'in yanında Ġslami Bilimler ve Oryantalizm alanındaki çalıĢmalarını 1951 yılında tamamlamıĢtır. 1954 yılında, Ġstanbul Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde, Buhari'nin Kaynakları adlı doktora tezini tamamlayarak doçent ünvanı almıĢtır. 1960 yılından itibaren Frankfurt Üniversitesi’nde araĢtırma ve öğretim faaliyetlerini, 1965 yılında Câbir ibni Hayyân konusunda yazdığı ikinci doktora tezi ile sürdürmüĢ, bir yıl sonra profesör unvanını almıĢtır. Fuat Sezgin, Kral Faysal Ġslami Ġlimler Ödülü'ne 1978 yılında layık görülmüĢtür. 1982 yılında Frankfurt Goethe Üniversitesi'ne bağlı Arap-Ġslam Bilimler Tarihi Enstitüsü'nü kurmuĢtur. 1900 yılında Ġslam bilim aletlerini kitaplarda bulunan çizim ve minyatürlerden yola çıkarak, üç boyutlu modeller yaparak yeniden insanlara tanıtmak isteyen Alman fizikçi Eilhard Wiedemann çalıĢmalarından etkilenmiĢtir.

Fuat Sezgin Ġslam bilim aletlerinin modelleyerek, önce 30 kadar aleti yapmıĢ, 1983 yılında Frankurt'ta 800'den fazla bilimsel alet, araç ve gereçlerin yazılı kaynaklara dayanarak yaptırdığı objelerin sergilendiği Arap-Ġslam Bilimler Tarihi Enstitüsü Müzesi'ni kurmuĢtur. Ġstanbul Gülhane Parkı içinde eski saray duvarlarının uzantısı, kalıntıları arasında kalan Has Ahırlar Binası'nda Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’ni, 2008 yılında açmıĢtır. Almanya’dan sonra ülkemizde açtığı ikinci müze Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak ziyarete açıktır. 140 orijinal eser olmak üzere, 800'e yakın Ġslam Bilimleri’nin büyük keĢif ve buluĢları bu müzede gösterilmektedir. 570 adet maket ve replika eser bulunmaktadır. Ülkemizde Müslüman bilim adamlarının buluĢları, yeniden üç boyutlu modellemeler, replikalar Ģeklinde müzede sergilenmektedir. Fuat Sezgi, bilim ve teknoloji tarihinin geliĢiminin izlerini sergilendiği maket, modellerin olduğu replikalarla dolu müzesi ile ülkemizde ilklere imza atmıĢtır.

ĠSLAM BĠLĠM VE TEKNOLOJĠ TARĠHĠ MÜZESĠ

Müze maket ve mülaj sergileme teknikleri ile görsel anlatım dilini üç boyuta taĢımıĢtır. Müzede maket eserler; yapı, bina, gibi sanat eserlerinin taslak durumundaki küçük örnekleri yer almaktadır. Maket, bir yapının tümünün ya da bir bölümünün belirli bir ölçekte küçültülmüĢ üç boyutlu modeli olarak gösterilmesidir. Maket çalıĢmaları, Antik Yunan’dan beri kaynaklarda yer almaktadır. Fuat Sezgin, Müzede; Klasik Osmanlı mimarlarının görsel anlatım amacı için maketlerini yaptırarak, yeniden canlandırma tekniğinden yararlanmıĢtır.

Mutlu Erbay, Sergileme ve Sunum Teknikleri Kitabı’nda; “maketle anlatım, sergilerde anlatımı kuvvetlendirmek için kullanılmaktadır. Çeşitli yerleşim

alanlarının, bina ve araçların ölçekli kopyalarının birebir küçültülerek yapılmasıdır.” Ģeklinde tanımlamıĢtır. Kitabında günümüzde maketlerin kullanımını, müzelerde sergileme ve sunum Ģekilleri arasındaki yerini vurgulamaktadır. Aynı zamanda Fuat Sezgin; müzede mülaj tekniğinden de yararlanmıĢtır. Bir nesnenin alçı, balmumu gibi bir madde ile kalıbını çıkarma iĢine mülaj denmektedir. Günümüzde müzelerde bu tür canlandırma teknikleri hızla yayılmaktadır. Modeller hareketsiz, yarı hareketli, konuĢan vb. gibi fiziksel yeterlilik ve çeĢitlendirilmesinin yanında balmumu, porselen, kumaĢ, ahĢap, silikon gibi çeĢitli malzemelerden birebir kopya alma yöntemi olarak uygulanmaktadır.

Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi; maket, mulaj,modlaj, modelli anlatım tekniği ile sergileme örneklerine yer vermektedir.

Resim: 1-Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi Kurucusu Prof. Dr. Fuat Sezgin Ġstanbul Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi(2008), 2012 yılında açılan Gaziantep Bilim Tarihi Müzesi’ne uzman müzecileri ile danıĢmanlık yapmıĢtır.

Gaziantep Bilim Tarihi Müzesi’nde sergilenecek maket eserlerin oluĢturulmasında Müze’deki eserlerden yaklaĢık 100 kadar aletin replikası yapılarak, bu yeni müze sergisi için yeniden hazırlanmıĢtır. Ġstanbul Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi kurulan ve kurulacak müzelere de öncü olmuĢ ve olmaktadır. Kocaeli Bilim Tarihi Müzesi (2015), Ortadoğu Teknik Üniversitesi Bilim Müzesi (2003), Bilim ve Teknoloji Müzeleri örnekleri arasında yer almaktadır. Miniatürk Maket Eser Müzesi(2001), Yılmaz BüyükerĢen Balmumu Heykel Müzesi(2013), Ġstanbul Madame Tussauds'a balmumu Heykel Müzesi(2016), Muğla Üniversitesi Sıtkı Koçman Müzesi (2011), maket ve replika müzelerine örnektir.

Londra Bilim Müzesi (1928), NEMO Amsterdam Bilim Müzesi (2000), Floransa Galileo Müzesi (1972), Tahran Bilim ve Teknoloji Müzesi (INMOST- 2010), örnekleri arasındadır. Aynı zamanda müze Floransa Leonardo Müzesi örneğindeki gibi Maket Eser Müzesi çeĢitleri arasında da yer almaktadır. Müze yapısal olarak Leonardo Da Vinci Müzesi ile benzerlik göstermektedir.

Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi 9. yy. dan 17 yy. a kadar süren bilimsel ve teknik alanda geliĢmelerin sergilendiği Ġslam Medeniyeti’nin teknolojik geliĢimlerinin izlerini yansıtmaktadır.

Resim: 2-Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi GiriĢi

Ġki kattan oluĢan Müze’nin üst katında; bir Sinevizyon bölümü, 3 adet Astronomi sergi alanı yer almaktadır. Aynı katta Saatler Bölümü, Denizcilik, SavaĢ Teknolojisi ile Tıp Bölümü’ne ait eserler sergilenmektedir. GiriĢ katında ise;

Bilimsel alanda çalıĢmalara temel oluĢturan Fen-matematik alanındaki geliĢmeler bulunmaktadır. Mimari ve coğrafya alanı ile ilgili haritalarda bu katta yer almaktadır. Müzede astronomi, coğrafya, gemicilik, tıp, kimya, mineraloji, fizik, mimari, teknik ve harp tekniği sahaları sistematik bir düzende sergilenmektedir.

Müze Sergi Salonları incelendiğinde, çok farklı disiplinlerden bilim ve teknoloji alanında buluĢlardan örneklere yer verilmiĢtir.

Astronomi Salonu: DeğiĢik kültür çevreleriyle geliĢen gökyüzünü inceleme geleneğini bu salonda örneklerle anlatılmaktadır. Ġslam’dan önce de rasathane kurumu tarihçesi ile ilgili Antik kaynaklar Heliopolis’te ve Knidos’da bir gözlemevi olduğu bilgileri yer almaktadır. Astronomi biliminin temelinin atıldığı gözlem evleri, Bağdat ve ġam’da kurulan rasathaneler dönemin bilim merkezleri olarak sergide yer almıĢtır. Ġslam bilim tarihi açısından büyük bir öneme sahip 1575-1580 yılları arasında ilk kez Ġstanbul’da kurulan Takiyyuddin Rasathanesi bilgileri yeralmaktadır. Astronomi Salonu’nda; karĢılıklı sergilenen vitrinler içinde rasathaneler, usturlaplar ve ölçüm aletleri sergilenmektedir. Vitrinleri tamamlayan arka plandaki görseller ve bilgi panoları gözlem evleri, rasathanelerle ilgili bilgileri günümüze aktarmaktadır. Usturlap, güneĢ sistemi içinde yıldızların ve gezegenlerin durumları ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Tahran yakınlarında bulunan Rey’de Ģehrinde kurulan eski Hücendi Rasathanesi maketi de bu salonda yer almaktadır.

Resim: 3- Mancımık Model (MS.15 yy baĢlarından kalan bir yazma resme dayanılarak yapılmıĢ denge ağırlıklı)

Resim: 4-Rey Hücendi Rasathanesi Maketi

Kaynak:http://www.ibttm.gov.tr/TR,84340/islam-bilim-ve-teknoloji-tarihi-muzesi.html (EriĢim: 15.12.2017)

Saatler ve Denizcilik Salonu: Ġslami dönem güneĢ saatleri, su Ģamandıralı saatler, kum saati, 16. yüzyıl mekanik saatlere kadar çeĢitli zamanlara ait örnekler sergilenmektedir. Zamanın geliĢim tarihini yansıtan aletler, matematiksel ölçümler, pusula, haritalar denizcilik tarihine ve ticaretine ait maketler sergide yer almaktadır.

SavaĢ Teknoloji Aletleri Bölümü: Ġlkel el silahlardan, mancınıktan, biyolojik silah kaplarına kadar çeĢitli modeller üç boyuta dönüĢtürülerek sergilenmektedir.

Tıp Tarihi ve Aletleri Salonu: Ortaçağda Müslümanların Tıp alanında özellikle cerrahi ve göz alanındaki üstünlüklerinin izleri sergilenmektedir.

Hekimler, hastalıklar, klinik ve cerrahi müdahaleleri ile ilgili çalıĢmalardan örnekler yer almaktadır.

Madenler ve Mineroloji Salonu: Ġslami dönemde kullanımda kayıtlara geçmiĢ maden filizi alanında 70 adet maden örneği bu salonda sergilenmektedir.

Fizik Salonu: Fizik bilgini Ġbn Heysem (965-1093) çeĢitli çalıĢmaları ile fizik alanındaki buluĢları sergilenmektedir. El Cezire ve Takiyyüddin’in aletleri yeniden yaptırılarak sergilenmektedir. Özgül Ağırlığın sayısal olarak belirlenmesi, Pompa, Sürgülü Kapı Kilidi, Makas Biçimli Kaldıraç, Hikmet Terazisi ve Palanga sergide öne çıkan örneklerdendir. Ayrıca El Cezeri’nin kitabında bahsedilen “su kaldıran aletlerden örnekler, toprak seviyesindeki suyun yükseğe çıkartan modeller ile ziyaretçiye bilgiler aktarılmaktadır.

Matematik ve Geometri Salonu: Eski Yunan’da Matematik çalıĢmalarının yapıldığı kesin olarak bilinmektedir. Ġslam Matematikçilerinin varsayım ve Akıl Yürütme Metodu ile geliĢen çalıĢmalarının örnekleri sergilenmektedir. Özellikle ünlü Matematikçisi Harezmi yazdığı bir kitapta sayı sistemi ile yüksek basamaklı sayılar, El-Biruni kitabında koni kesitlerin çizimi, Bağdat’lı matematikçi astronom Ebu Sehl el-Kühi’nin çalıĢmalarından örnekler yer almaktadır.

Optik Salonu: Fizik bilgini Ġbn Heysem’in Geometrik Optik sunumlar alanındaki çalıĢmaları, Optik çalıĢmalarının temel kaynağı Kitabü’l Manazır adlı optik kitabı, gök cisimlerini parlaklık, ıĢık, sıcaklık gibi durumlarını anlatan çalıĢmaları sergiye değer katmaktadır.

Kimya Salonu: Ebu Musa Cabir Ġbn-i Hayyan kimya alanında Latinceye çevrilen kitabı, kimya kurĢun karbonat olarak bilinen bileĢiği ve değerli taĢlardan yabancı maddeleri ayrıĢtıracak araĢtırmalarına yer verilmiĢtir.

Mimari Eserler Salonu: Ġslam mimari yapılarının maketleri müzede yer almaktadır. Abbasi dönemin’den baĢlayarak 18.yy Sultanahmet Cami yapımı tarihine kadar uzanan dönemlerdeki, mimari yapıların maketleri sergilenmektedir.

Coğrafya Salonu: Makdisi’nin el yazması coğrafya kitabı;bu alanda en önemli eserlerden olup, müzede sergilenmektedir.

Resim: 5- Dört BaĢlı Yakup Sopası Modeli

(Madrid Naval Museum ve Barselona Maritime Museum’daki Örneklerinden OluĢturulmuĢtur.)

Fizik ve matematik alimi Ġb'ul-Heysem'den eczacı, hekim, jeolog ve coğrafyacı Biruni'ye astronomi, mühendis, mekanikçi Takiyyuddin Rasıd'den Ebu Mansur'a kadar birçok Ġslam bilgini dehanın eserleri müzede tanıtılmaktadır.

Müzede çocuklarla birlikte büyüklerin de ilgi alanına girecek sunumlar yer almaktadır.

Fuat Sezgin’in kurduğu Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’nde; bilim ve teknoloji tarihi üç boyutlu modellemeler ile görsel anlatım diline dönmüĢtür.

Müze günümüz müzecilik anlayıĢında 3D ve 5D modellemeler ile yapılan sergilere kaynak olmuĢtur. Modeller olarak tanımlanmayan makineler tamamen ahĢaptan yapılmıĢ, dolayısıyla bu karmaĢık teknoloji ile insan becerilerinin birleĢimini gerçekleĢtiren sunumları ile eğitim odaklı sergileme çalıĢmalarına da örnektir.

Müze, ziyaretçisi ile makinelerin etkileĢimlerinin sağlandığı sergilemeyi içerir.

Müzede sergilenen aletler, tanıtıcı 5 ciltlik Ġslam’da Bilim ve Teknik adlı kataloğunda detaylı olarak yer almaktadır. Bu katalog Türkçe, Ġngilizce, Almanca ve Fransızca olmak üzere 4 dilde yayınlanmıĢtır.

SONUÇ

Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’nin en büyük misyonu, Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi’nin üç boyutlu gerçeklik içinde anlaĢılır kılarak, duygusal algıyı geçmiĢle iliĢkilendirerek tanıtmaktadır. Müze halkın bilim ve teknoloji anlayıĢını geliĢtirmektedir. Özellikle bilim alanında geçmiĢ mirası koruyarak, yeni bilgiler keĢfederek ve bilimsel kaynaklarımızı dünya ile paylaĢmaktadır. Meraklılığı ve merakı teĢvik eden müze, genç araĢtırmacılara yeni fikirler sunan müze, hayal gücü ve yenilikçi çalıĢmalara kaynak sunmaktadır.

Müzede planlı ölçeklendirilerek inĢa edilmiĢ çeĢitli makine, yapı modelleri Fuat Sezgin’in danıĢmanlığında üretilmiĢtir.

Fuat Sezgin, müzenin bulunduğu parsel içinde tarihi Telgrafhane Binası’nda, Ġslam Bilimler Tarihi Ġhtisas Kütüphanesini kurma çalıĢmalarına baĢlamıĢtır. Aynı binada dünyanın çeĢitli yerlerinden aldığı 45.000 cilt kitap ve 10.000 adet mikrofilmle Ġslam Bilimler Tarihi açısından Dünya da ilk Bilimler Tarihi Kütüphanesi’ni de kurmuĢtur. Fuat Sezgin, kendisine ait kütüphanesini Almanya’dan getirterek buraya bağıĢlayarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na kazandırma çabaları ne yazık ki vefatı nedeni ile sonuçlanamamıĢtır.

Resim:6-Ġslam’da Bilim ve Teknik Adlı Katalog Resim:6-Ġslam’da Bilim ve Teknik Adlı Katalog

2010 yılında müzenin çalıĢmalarını sürdürülebilirliği amacı ile Ġslam Bilim Tarihi AraĢtırmaları Vakfını kurmuĢtur. Fuat Sezgin, Kahire Arap Dili Akademisi, ġam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi Ģeref üyesidir.

Erzurum Atatürk Üniversitesi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi, Kayseri Erciyes Üniversitesi ve Ġstanbul Üniversitesi tarafından Prof. Dr. Fuat Sezgin'e fahri doktora unvanı verilmiĢtir. Frankfurt am Main Goethe Plaketi, Almanya Birinci Derece Federal Hizmet Madalyası, Almanya Üstün Hizmet Madalyası, Ġran Ġslami Bilimler Kitap Ödülü, Hessen Kültür Ödülü ve T.C.

CumhurbaĢkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahibidir.

2016 yılında, Ġstanbul Ġslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel Ödülü'ne layık görülmüĢtür. Fuat Sezgin, 30 Haziran 2018 tarihinde yaĢamını yitirmiĢtir.

Resim: 7- Ġstanbul Üniversitesi tarafından Prof. Dr. Fuat Sezgin'e fahri doktora unvanı verilirken

KAYNAKLAR

Murat, S.(2017) Türkiye’de maket ve replika eser müzeleri ile yurtdışı benzer müzelerin incelenmesi, T.C.Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Müze Yönetimi Bilim Dalı Tezsiz Yüksek Lisans Projesi (Proje DanıĢmanı Prof. Dr. Fethiye Erbay), Ġstanbul

Erbay, M. (2011). Müzelerde sergileme ve sunum tekniklerinin planlanması, Beta yayın evi, ISBN: 9786053774754, Ġstanbul

Erbay, M. (2013). Müzecilikte arayıĢlar, milli saraylar, Sanat tarih ve Mimarlık dergisi, Sayı:11, ISNN:1304-9046, Ankara, 2013

Erbay, F. (2009). Müze yönetimini kurumsallaştırma çabası, Mimarlık Vakfı Enstitüsü, Ġstanbul

Erbay, F. (2019). İstanbul’un 100 müzecisi, ĠBB Kültür Aġ. Yayını, Ġstanbul Sözen, M. & Tanyeli, U. (1994). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü, Remzi Kitapevi,

ISBN: 978-975-14-1442-7, Ġstanbul, 1994

Sezgin, F. (2007). İslam’da bilim ve teknik, Ġstanbul BüyükĢehir Kültür A.ġ. Yayınları, Ġstanbul

https://www.rotasenin.com/bilim-muzesi-nemo

Iranian National Museum of Science and Technology (INMOST) Webside (eriĢim:

5.2.2017)

http://museu.ms/museum/details/17317/iranian-national-museum-of-science-and technology- inmost