TIBBİ LABORATUVAR TEKNİKLERİ PROGRAMI SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK
YÜKSEKOKULU
TLT117-Tıbbi Laboratuvar Organizasyonu
Öğretim Görevlisi Dr. Nurhan ÇON
Tıbbi Laboratuvar Yönetimi ve Kalite
Hafta-14
TLT117-Tıbbi Laboratuvar Organizasyonu
Sağlık kurumlarına
başvuran hastalara yapılan birçok işlem laboratuvar verilerine dayanmaktadır.
Tanı koymak,
Tedavi yapmak,
Tedavinin takibini yapmak
Toplum sağlığı açısından tarama yapmak bunlardan sadece bir kaçıdır.
Yapılan çalışmalar verilen tıbbi kararların %70’inden fazlasının laboratuvar verilerine dayandığını göstermektedir.
Biyokimya, Mikrobiyoloji, Patoloji, Doku tipleme vb.
laboratuvarlarına ait çalışmaların bir gün durdurulduğu
Hatalı laboratuvarlar sonuçları,
Hastanın yanlış tedavi almasına,
Tedavisinin uzamasına,
Tedavi masraflarının artmasına,
Hatta ölümler bile söz konusu olabilecektir.
Hastalar ve sağlık kurumları için bu kadar önemli olan laboratuvarlarda; verilen hizmetin hem kesintisiz hem de güvenli olması gerekmektedir.
Bunun için öncelikle bir sistem kurulmalıdır.
Güvenli Laboratuvar
Bölüm bazında risk değerlendirmesi yapılmalı, [radyasyon, gürültü, tehlikeli maddeler kanserojen/mutajen maddeler, tıbbi atıklar, enfeksiyon, alerjen maddeler, ergonomi, şiddet, iletişim]
Bölüm bazında tespit edilen risklere yönelik çalışan güvenliği için koruyucu önlemler alınmalıdır.
Kesici ve Delici alet yaralanmalarının azaltılması
Laboratuvar Güvenlik Rehberi
Laboratuvar çalışanlarının uyması gereken kuralları,
Kullanılan kimyasal maddelere karşı alınması gereken tedbirleri,
Yangına karşı alınması gereken tedbirleri,
Elektrik güvenliğini sağlamaya yönelik tedbirleri,
Giriş ve çıkışlara ilişkin kuralları,
Temizlik, dezenfeksiyon, sterilizasyon kurallarını kapsamalıdır.
Laboratuvar uzmanları performans parametreleri arasında da Laboratuvar Güvenliği ile ilgili uzmanların her ay eğitim vermesi istenmektedir.
Laboratuvar Genel Kuralları
Laboratuvarda çalışma boyunca önlük ilikli tutulmalıdır.
Laboratuvarda rahat ve düz ayakkabı giyilmeli ve özellikle açık ayakkabı giyilmemelidir.
Çalışmanın niteliğine göre gerektiğinde eldiven ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır.
Laboratuvarda yemek, içmek ve gıda malzemelerini bulundurmak, laboratuvar ekipmanları bu amaçla kullanılmamalıdır.
Çalışma esnasında saçlar uzun ise mutlaka toplanmalıdır.
Laboratuvarda çatlak ve kırık cam eşyalar kullanılmamalıdır.
Laboratuvarda çalışılırken ağız yoluyla sıvı çekilmemelidir.
Laboratuvarda bulunan hiç bir kimyasal madde koklanmamalı veya tadılmamalıdır.
Zararlı kimyasallar aslaLAVABOLARA DÖKÜLMEMELİDİR!
Çalışmalarda dikkat ve itina ön planda tutulmalıdır.
Laboratuvarda çalıştığınız alanı her zaman temiz tutulmalı,
Laboratuvar çalışmalarının bitiminde, kullanılan tezgahlar ve cam malzemeler mutlaka temiz bırakılmalı,
Laboratuvar çalışmalarından çıkan atıklar, Laboratuvar Yönetimi’nce tanımlanan kurallar doğrultusunda uzaklaştırılmalı,
Laboratuvar malzemelerinin temizliği sırasında eldiven ve gerekli olması durumunda gözlük kullanılmalı,
….
Laboratuvar Kişisel Koruyucu
Ekipmanları
3 D KURALI
• Doğru hastaya,
• Doğru zamanda,
• Doğru sonuç vermek.
3 Y KURALI
Yanlış hastaya, Yanlış zamanda, Yanlış sonuç vermek
Güvenilir Bir Laboratuvar
Laboratuvarı birim olarak değil süreç olarak değerlendiren,
Doğru hastaya Preanalitik süreç Doğru zamanda Postanalitik süreç Doğru sonuç Analitik süreç
Preanalitik, Analitik, Postanalitik
süreçlerinde risklerini inceleyen ve hatalarını ölçen,
Ölçtüğü hataları periyodik değerlendirerek, DÖF başlatan,
14
LABORATUVAR SÜREÇLERİ
Mikrobiyoloji ve
Biyokimya laboratuvarları Patoloji Laboratuvarı
Preanalitik Analitik Post
analitik Preanalitik Analitik Post analitik
Örneklerin alınması,
Örneklerin transferi,
Reddedilen örnekler
İç kalite kontrol sonuçları
Dış kalite kontrol sonuçları
Cihaz arızaları
Panik değerlerin bildirimi
Zamanında verilmeyen sonuçlar,
Otomasyon sorunları,
Reddedilen örnekler,
Eksik doldurulan patoloji tetkik istem formu,
İntraoperatif
konsültasyon (frozen section) örnekleri arasında reddedilen örnekler
İç kalite kontrol sonuçları
Cihaz arızaları
Panik tanı bildirimi
Zamanında verilmeyen sonuçlar
Zamanında verilmeyen intraoperatif
konsültasyon (frozen section) sonuçlar Otomasyon sorunları
15
İyi Laboratuvar Yönetimi=
İyi Laboratuvar Uygulamaları
• İyi tanımlanmış, uluslararası kabul gören bir dizi ilke ve uygulamadır.
• İyi laboratuvar yönetimi olmaksızın iyi laboratuvar uygulamalarına sahip olunamaz.
Laboratuvar Yönetimi
• 1979-1980 yıllarında Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından, Laboratuvarlarda kimyasal maddelerin kullanımı ile ilgili kurallarla başlamış,
• 1995-1996 yıllarında tüm laboratuvar çalışmalarını kapsayan kurallar yeniden gözden geçirilmiş,
• 1998 yılında OECD uluslararası kabul görmüş ve farklı
disiplinlerde ortak olarak belirlenmiş yönetim modellerinin teorik ve pratik kurallarının laboratuvarlara uygulanması ile “İyi Laboratuvar Uygulamaları” olarak karşımız çıkmıştır.
Laboratuvar Yönetimi
• KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ
• ISO :(International Organization for Standardization)
• Uluslararası standardizasyon örgütünün oluşturduğu bir kalite yönetim standardıdır. Merkezi İsviçre’nin Cenevre kentindedir.
• Standart 90’dan fazla ülkenin üyesi bulunduğu Örgüt tarafından geliştirilmiştir.
Laboratuvar Yönetimi
• Laboratuvar Çeşitleri
• Kalite Yönetimi, Standartları ve Akreditasyon açısından bakıldığında,
• 1-Test laboratuvarları
• 2-Kalibrasyon laboratuvarları
Laboratuvar Yönetimi
• Laboratuvar Akreditasyonu
• 1-ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemi Standardı,üretimden, müşteriye ulaştığı yere kadar her süreçte beklenti ve
gereksinimleri karşılayarak kalite güvencesi altına alan, tüm bu süreçlerin sürekliliği ve müşteri memnuniyetini ön planda tutan bir standarttır.
• 2-ISO/IEC 17025:2005 Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarları Akreditasyonu,bir laboratuvarın spesifik testleri
gerçekleştirme konusunda yetkin olduğunun tanınması için karşılaması gereken genel gereklilikleri açıklayan uluslararası
Laboratuvar Yönetimi
• İyi Laboratuvar Uygulamaları kılavuzunda yer alan kuralları uygulayabilmek, iyi bir laboratuvar yönetimini gerektirmektedir.
• İyi Laboratuvar Yönetimi = İyi Laboratuvar Uygulamaları
Hasta kabulü Örnek toplama
Raporlama
Personel yetkinliği Teste hazırlık
İyi Laboratuvar Yönetimi Neleri Sağlamalıdır?
Örnek kabulü
Örnek transportu Kayıtların
tutulması
Testlerin yapılması Kalite kontrol
Analitik
22
• Üst düzey yönetim
• Laboratuvar yöneticisi
• Laboratuvar personeli
23
Üst Düzey Yönetimin Sorumlulukları
• Kurumsal politikanın oluşturulması
• Bütçe hazırlama
• Ekipman satın alımı ve bakımı
• Bina güvenliği ve temizliği
• İş güvenliği
25
Laboratuvar Yöneticisinin Sorumlulukları
• Laboratuvara liderlik etmek, her test için analizin raporlarının hazırlanması, gözden geçirilmesi ve imzalanması
• Sonuçların kalite, bütünlük ve güvenilirliğini sağlamak amacıyla teknik, analitik yöntem ve standart işletme prosedürlerinin (SİP) doğru olarak kullanılmasını sağlama
• Laboratuvar veri ve sonuç kayıtlarının uygun tutulmasını sağlama
26
Laboratuvar Yöneticisinin Sorumlulukları
• Temel güvenlik ve biyolojik güvenlik koşullarına uyulmasını sağlamak
• Personelin sürekli hizmet içi eğitim ihtiyaçlarını tespit etme, üst düzey yöneticilerle plan ve program yapmak
• Maliyet verimliliği ve maliyet etkinliği kriterlerine uygun şekilde sonuçların en üst düzeyde kalite, bütünlük ve güvenilirliğe sahip olmasını sağlamak
Laboratuvar Yöneticisinin Sorumlulukları
• Laboratuvar olanaklarının ve ekipmanlarının doğru şekilde kullanılması, düzenli ve uygun bakımının sağlanması
• Laboratuvar bütçesini hazırlama ve bütçe yönetimini izleme
• Astlarını değerlendirme ve izleme
27
Laboratuvar Personelinin Rolü
• Standart İşletim Prosedürlerine uygun çalışma
• Güvenlik, ekipman bakımı, aletlerin ve odaların temizlenmesi ve atık bertarafına ilişkin olanlar da dahil olmak üzere laboratuvarın standartlarına uymak
Laboratuvar Yönetiminin Temel Unsurları
12
• Kalite güvencesi ve kalite kontrol
• Laboratuvar güvenliği
• Veri yönetimi
• Ekipman yönetimi
• Stok yönetimi
• Atık yönetimi
(1) Kalite Güvencesi ve Kalite Kontrol
• Kalite güvencesinin amacı, hastanın son ürüne güven duymasını sağlamaktır.
• Kalite kontrolün amacı, ürünün beklentileri karşıladığını ya da bu beklentileri aştığını göstermektir.
Kalitenin faydaları
• Tanınmış yüksek kaliteli ürün ve güvenilir hizmet
• Hasta tanı ve tedavisine yardımcı olma
• İyi bir itibar oluşturma
• Personelin motivasyonu
• Akreditasyon
(2) Laboratuvar güvenliği
Çalışan kişinin, çevrenin ve çalışma
materyalinin korunması amacıyla, çalışma sırasında belirli laboratuvar kurallarına uyulması, laboratuvar alt yapı, tasarım, donanım, uygulama ve tekniklerinden en uygun şekilde yararlanılmasıdır.
• Laboratuvar güvenliğinin amacı çalışanın
Laboratuvar güvenliğinden kim sorumludur?
• Laboratuvardaki herkes sorumludur.
• Laboratuvar yöneticilerinin sorumluluğu daha fazladır.
• Laboratuvara giren herkes kendi güvenliği için sorumluluk taşır.
(2) Laboratuvar güvenliği
• Laboratuvarların, çalışmalar sırasında
karşılaşılabilecek olası tehlikeleri göz önünde bulundurarak alt yapılarının oluşturulması ve çalışılacak materyale göre alınması gerekli önlemlerin belirlenmesi için risk gruplarının dikkate alınması gerekmektedir.
(2) Laboratuvar güvenliği
• Laboratuvarların sadece alt yapı ve teknik donanımlarının iyi olması çalışanları kazalardan ve laboratuvar kaynaklı enfeksiyonlarından korumakta yeterli değildir
• Teorikte bilinen temel mikrobiyolojik tekniklerin uygulamaya yansıtılması
• Çalışanların nitelikli ve bilinçli olması
• Hizmet içi eğitimin sürekliliği
(3) Veri Yönetimi
• Test edilen tüm klinik örneklerinin ayrıntılarını, testlerin sonuçlarını kaydetmek ve sonuçlarını raporlamaktır.
• İyi laboratuvarlar elde edilen sonuçları analiz eder, sonuçları yorumlar, epidemiyolojik eğilimleri araştırır ve sonuçları düzenli olarak inceler.
(3) Veri Yönetimi
Kötü veri yönetimi:
• Laboratuvar kalitesinin düşmesi
• Hastalarda güven kaybı
• Laboratuvarların gerekliliğini yerine getirememesi
Bir laboratuvar hangi bilgileri toplamalıdır?
• Toplanıp kaydedilen bilginin miktarı arttıkça daha fazla sayıda eksiklik ve hata yüzünden bu bilginin kalitesinde düşme meydana gelecektir.
• Daha az miktarda ve gerekli bilgiyi toplamak ve doğru şekilde kaydetmek daha kolaydır.
Eğer kısıtlı bilgi toplanıyorsa bunun gerekli bilgiler olması önemlidir.
• (4) Ekipman Yönetimi
• Yeni ekipman
• Ekipman bakımı
• (5) Stok yönetimi
• (6) Atık yönetimi
SONUÇ
• İyi laboratuvar yönetimi, kalite yönetimi ile birlikte değerlendirilmektedir.
• Ayrıca laboratuvar güvenliği, veri yönetimi, ekipman yönetimi ve stok yönetimi kilit unsurları oluşturmaktadır.
