KOZMETİK ÜRÜN BİLEŞİMLERİNİN KONTROLÜ İÇİN GEREKLİ ANALİZ YÖNTEMLERİ HAKKINDA TEBLİĞ TEBLİĞ NO:İEG-2005/5

(1)

Bakanlık Adı : Sağlık Bakanlığından:

Tebliğin Adı : Kozmetik Ürün Bileşimlerinin Kontrolü İçin Gerekli Analiz Yöntemleri Hakkında Tebliğ (Tebliğ No:İEG-2005/5)

Tebliğ No : İEG-2005/5

R. Gazete Tarihi : 01/07/2005 R. Gazete Sayısı : 25682

KOZMETİK ÜRÜN BİLEŞİMLERİNİN KONTROLÜ İÇİN GEREKLİ ANALİZ YÖNTEMLERİ HAKKINDA TEBLİĞ

TEBLİĞ NO:İEG-2005/5 Amaç

Madde 1- Bu Tebliğin amacı, gümüş nitrat tanı ve tayini, kepek önleyici şampuanlarda selenyum disülfit tanı ve tayini, tuz veya lak formundaki pigmentlerdeki çözülebilir baryum ve çözülebilir stronsiyum tayini, benzil alkol tanı ve tayini, zirkonyum tanısı ve aeresol olmayan antiperspirantlarda zirkonyum, alüminyum ve klor tayini, hekzamidin, dibromohekzamidin, dibromopropamidin ve klokhekzidin tanı ve tayini konularındaki analiz yöntemleri ile ilgili usul ve esasları belirlemektir.

Kapsam

Madde 2- Bu Tebliğ, aşağıdaki analiz metodlarının uygulamalarını kapsar:

a) Gümüş nitrat tanı ve tayini EK’teki Yöntem I’e göre yapılır.

b) Kepek önleyici şampuanlarda selenyum disülfit tanı ve tayini EK’teki Yöntem II’ye göre

yapılır.

c) Tuz veya lak formundaki pigmentlerdeki çözülebilir baryum ve çözülebilir stronsiyum

tayini EK’teki Yöntem III’e göre yapılır.

d) Benzil alkol tanı ve tayini EK’teki Yöntem IV’e göre yapılır.

e) Zirkonyum tanısı ve aeresol olmayan antiperspirantlarda zirkonyum, alüminyum ve klor

tayini EK’teki Yöntem V’e göre yapılır.

f) Hekzamidin, dibromohekzamidin, dibromopropamidin ve klokhekzidin tanı ve tayini

(2)

EK’teki Yöntem VI’ya göre yapılır.

Hukuki Dayanak

Madde 3 - Bu Tebliğ, 23/5/2005 tarihli ve 25823 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kozmetik Yönetmeliği’nin 16 ncı maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

Uyumlaştırılan Avrupa Birliği Mevzuatı

Madde 4- Bu Tebliğ, 93/73/EEC sayılı Kozmetik Ürün Bileşimlerinin Kontrolü İçin Gerekli Analiz Yöntemleri Hakkında Beşinci Komisyon Direktifi dikkate alınarak Avrupa Birliği mevzuatına uyum

kapsamında hazırlanmıştır. Bu Tebliğ, laboratuarların denenmiş ve bilimsel geçerliliği olan yöntemleri kullanmasını engellemez.

Madde 5- Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

tme

Madde 6- Bu Tebliğ hükümlerini Sağlık Bakanı yürütür.

EK

YÖNTEM I- KOZMETİK ÜRÜNLERDE GÜMÜŞ NİTRAT TANI VE TAYİNİ

A. TANI

1. KAPSAM VE UYGULAMA ALANI

(3)

Bu yöntem, sulu kozmetik ürünlerde gümüş nitratın gümüş olarak tanımlanmasını belirler.

2. PRENSİP

Gümüş, klorür iyonlarının oluşturduğu karakteristik beyaz çökeltiyle tanınır.

3. REAKTİFLER

Bütün çözeltiler analitik saflıkta olmalıdır.

3.1. Hidroklorik asit solüsyonu, 2M

3.1. Amonyak solüsyonu: Konsantre amonyum hidroksit solüsyon (d₂₀= 0.88 gr/ml) eşit miktarda

su ile sulandırılır ve karıştırılır.

3.2. Nitrik asit solüsyonu, 2M

4. EKİPMAN

3.1. Normal laboratuvar düzenekleri

3.2. Santrifüj

(4)

4. İŞLEM

4.1. Çökme tamamlanıncaya kadar, bir santrifüj tüpündeki yaklaşık 1 gr örnek üzerine damlalar

halinde 2M hidroklorik asit solüsyonu (3.1) eklenir, karıştırılır ve santrifüjlenir.

4.2. Üstteki likit faz atılır, çökelti üzerine beş damla soğuk su ilave edilerek yıkanır. Yıkama suları

atılır.

4.3. Santrifüj tüpündeki çökelti kütlesine eşit miktarda su eklenir. Kaynayıncaya kadar ısıtılır ve

karıştırılır.

4.4. Sıcak santrifüjlenir, üstteki likit faz atılır.

4.5. Çökeltiye birkaç damla amonyak solüsyonu (3.2) eklenir, karıştırılır ve santrifüjlenir.

4.6. Cam bir plakanın üzerine çökeltinin üzerindeki likit fazdan bir damla damlatılır, üzerine 2M

nitrit asit solüsyonundan (3.3) birkaç damla damlatılır.

4.7. Beyaz bir çökelti gümüşün varlığını gösterir.

B. TAYİN

Bu yöntem, kirpikleri ve kaşları boyamak amacıyla kullanılan kozmetik ürünlerindeki gümüş nitratın gümüş olarak belirlenmesi için uygundur.

2. PRENSİP

(5)

Üründeki gümüş, atomik absorbsiyon spektrofotometresi ile tayin edilir.

3. REAKTİFLER

Tüm çözeltiler analitik saflıkta olmalıdır.

3.1. Nitrik asit solüsyonu, 0.02M

3.2. Gümüş standart solüsyonları

3.2.1. Gümüş standart stok solüsyonu, 1000 µg/ml’lik 0.5 M nitrit asit içindeki solüsyonu

3.2.2. Gümüş standart solüsyonu, 100 µg/ml: 10 ml gümüş standart stok solüsyonu (3.2.1) 100 ml.lik ölçülü balona pipetlenir. 0.02 M nitrik asit solüsyonu (3.1) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır. Bu standart solüsyon taze hazırlanmalı ve koyu renkli cam şişelerde saklanmalıdır.

4. EKİPMAN

4.2. Gümüş oyuk katod lambası ile donatılmış atomik absorbsiyon spektrofotometresi

5. İŞLEM

5.1. Örneğin hazırlanışı

Yaklaşık 0.1 gr (m.gram) homojen hale getirilmiş ürün tam tartılır. Bir litrelik ölçülü balona aktarılır. 0.02M

(6)

nitrikasit solüsyonuyla (3.1) hacme tamamlanır ve karıştırılır.

5.2. Atomik absorbsiyon spektrofotometresi şartları

Alev : Hava-asetilen

Dalga boyu : 338.3 nm

Arka plan düzeltmesi : Var

Yakıt durumu : Zayıf, maksimum absorbans için alev başlığı yüksekliği ve yakıt koşullarının optimize

edilmesi gereklidir.

5.3. Kalibrasyon

5.3.1. 100 ml.lik hacimli bir seri ölçülü balona sırayla 1, 2, 3, 4 ve 5 ml gümüş standart solüsyonu (3.2.2) aktarılır. Her bir ölçülü balon hacme 0.02 M nitrik asit solüsyonuyla (3.1) tamamlanır ve karıştırılır. Bu solüsyonlar sırasıyla mililitrede 1, 2, 3, 4 ve 5 µg gümüş içermektedir.

5.3.2. 0.02 M Nitrik asit solüsyonunun (3.1) absorbansı ölçülür ve elde edilen değer kalibrasyon eğrisi için sıfır gümüş konsantrasyonu değeri olarak kullanılır. Her bir gümüş kalibrasyon standardının (5.3.1) absorbansı ölçülür. Absorbans değerlerinin gümüş konsantrasyonuna karşı kalibrasyon eğrisi çizilir.

5.4. Tayin

(7)

Örnek solüsyonunun (5.1) absorbansı ölçülür. Kalibrasyon eğrisinden, örnek solüsyonu için elde edilmiş absorbans değerine karşılık gelen gümüş konsantrasyonu okunur.

6. HESAPLAMA

Aşağıdaki formül kullanılarak gümüş nitrat miktarı yüzde kütle olarak (% m/m) hesaplanır.

% (m/m) Gümüş nitrat =

10 x m 1.5748 x c

Burada:

m = Analiz için alınan örneğin gram olarak kütlesi (5.1); ve

c = Örnek solüsyondaki, mililitre başına mikrogram olarak, kalibrasyon eğrisinden elde edilen gümüş konsantrasyonu

7. TEKRARLANABİLİRLİK (ISO NORM 5725)

% 4’lük (m/m) gümüş nitrat içeriği için aynı örnek üzerinde paralel olarak yapılan iki deney sonucu arasındaki fark % 0.005 (m/m)’i geçmemelidir.

YÖNTEM II- KEPEK ÖNLEYİCİ ŞAMPUANLARDA SELENYUM DİSÜLFÜR TANI VE TAYİNİ

(8)

A. TANIM

Bu yöntem, kepek önleyici şampuanlarda selenyum disülfürün selenyum olarak belirlenmesini tanımlar.

2. PRENSİP

Selenyum, üre ve potasyum iyodür ile reaksiyonu sonucu karakteristik sarı, turuncu arası rengiyle tanımlanır.

3. REAKTİFLER

3.1. Konsantre nitrikasit = (d₂₀= 1.42 gr/ml)

3.2. Üre

3.3. Potasyum iyodür solüsyonu, % 10 (m/v): 10 gr potasyum iyodür 100 ml su içerisinde.

4. DÜZENEK

4.1. Normal laboratuvar düzeneği

(9)

4.2. Dijestiyon tüpü, 100 ml kapasiteli

4.3. Isıtılmış-blok dijestör

4.4. Filtre kağıdı (whatman no: 42 veya eşdeğeri) 0.45 µm membran filtre

5. İŞLEM

5.1. Bir dijestiyon tüpündeki (4.2) yaklaşık 1 gr şampuana 2.5 ml konsantre nitrik asit (3.1) eklenir

ve ısıtılmış blok dijestörde (4.3) 30 dakika 150^oC’de dijestiyona tabi tutulur.

5.2. Daha sonra örnek 25 ml’ye su ile seyreltilir. Bir filtre kağıdı veya 0.45 µm membran filtreden

(4.4) süzülür.

5.3. 2.5 ml.lik süzüntüye 5 ml su 2.5 gr üre (3.2) eklenir ve kaynatılır. Soğutulur ve 1 ml potasyum

iyodür solüsyonu (3.3) eklenir.

5.4. Bekletildiğinde hızla koyulaşan sarı ile turuncu arası bir renk selenyum varlığını gösterir.

B. TAYİN

Bu yöntem, % 4.5’luk (m/m) selenyum disülfür içeren kepek önleyici şampuanlarda selenyum disülfürün selenyum olarak tayini için uygundur.

(10)

2. PRENSİP

Örnek nitrik asit ile dijestiyona tabi tutulur ve dijestiyon sonucu maddedeki selenyum, atomik absorbsiyon spektrofotometresi ile tayin edilir.

3. REAKTİFLER

3.1. Konsantre nitrik asit (d₂₀= 1.42 gr/ml)

3.2. Nitrik asit solüsyonu, % 5 (v/v): 50 ml konsantre nitrik asid (3.1) sürekli karıştırılarak, bir

beherdeki 500 ml suya eklenir. Bu çözelti bir litre hacmindeki ölçülü balona aktarılır ve hacme kadar su ile tamamlanır.

3.3. Standart selenyum stok solüsyonu: 0.5M nitrik asit solüsyonu içinde 1000 µg/ml

(“SpectrosoL” yada eşdeğeri)

4. EKİPMAN

4.2. Dijestiyon tüpü, 100 ml kapasiteli

4.3. Isıtılmış-blok dijestör

4.4. Filtre kağıdı (whatman no 42 yada eşdeğeri) veya 0.45 µm membran filtre

(11)

4.5. Selenyum oyuk katod lambası ile donatılmış atomik absorbsiyon spektrofotometresi

5. İŞLEM

5.1.1. Yaklaşık 0.2 gr (m gram) homojen bir şampuan örneği tam tartılarak bir dijestiyon tüpüne (4.2) konulur.

5.1.2. 5 ml konsantre nitrik asit (3.1) eklenir ve ısıtılmış blok dijestörde (4.3) 150^oC’de bir saat boyunca dijestiyona tabi tutulur.

5.1.3. Solüsyon soğumaya bırakılır, 100 ml hacme su ile tamamlanır. Bir filtre kağıdı yada 0.45 µm membran filtre ile (4.4) süzülür ve filtre edilmiş solüsyon tayin için saklanır.

5.2. Atomik absorbsiyon spektrofotometresi için şartlar:

Alev : Hava-asetilen

Arka plan düzeltmesi : Var

Yakıt durumu : Zayıf; maksimum absorbans için alev başlığı yüksekliği ve yakıt koşullarının optimize edilmesi gereklidir.

(12)

5.3.1. 100 ml.lik bir seri ölçülü balona standart selenyum stok solüsyonundan (3.3) sırasıyla 1, 2, 3, 4 ve 5 ml pipetlenir. % 5 (v/v) nitrik asit solüsyonuyla (3.2) her bir ölçülü balon hacme tamamlanır, karıştırılır. Bu solüsyonlar sırasıyla mililitrede 10, 20, 30, 40 ve 50 µg selenyum içermektedirler.

5.3.2. Bir % 5’lik (v/v) nitrik asit solüsyonunun (3.2) absorbansı ölçülür ve elde edilen değer kalibrasyon eğrisi için sıfır selenyum konsantrasyonu olarak kullanılır. Her bir selenyum kalibrasyon standardının (5.3.1) absorbansı ölçülür. Absorbans değerlerinin selunyum konsantrasyonuyla ilişkin kalibrasyon eğrisi çizilir.

5.4. Tayin

Örnek solüsyonunun (5.1.3) absorbansı ölçülür. Kalibrasyon eğrisinden örnek solüsyonu için elde edilen absorbans değerine karşılık gelen selenyum konsantrasyonu okunur.

6. HESAPLAMA

Aşağıdaki formül kullanılarak selenyum disülfür miktarı % (m/m) kütle olarak hesaplanır.

% (m/m) Selenyum disülfür =

3 x m 1.812 x c

Burada:

m = Analiz için alınan örneğin gram olarak kütlesi (5.1.1)

c = Mililitre başına mikrogram olarak, kalibrasyon eğrisinden elde edilen örnek solüsyonundaki (5.1.3) selenyum konsantrasyonu

(13)

% 1’lik (m/m) selenyum disülfür miktarı için aynı örnek üzerinde paralel olarak yapılan iki deney sonucu arasındaki fark % 0.05 (m/m)’i geçmemelidir.

YÖNTEM III- TUZ VEYA LAK FORMUNDAKİ PİGMENTLERDEKİ ÇÖZÜLEBİLİR BARYUM VE STRONSİYUM TAYİNİ

A. ÇÖZÜLEBİLİR BARYUM TAYİNİ

Bu yöntem, tuz veya lak formundaki pigmentlerden çözülebilir baryumun ayrıştırılma ve tayini prosedürünü tanımlamaktadır.

2. PRENSİP

Pigment tanımlanmış koşullar altında 0.07M hidroklorik asit solüsyonuyla ekstre edilir.

Ayrılmış maddedeki baryum miktarı atomik absorbsiyon spektrofotometresi ile tayin edilir.

3. REAKTİFLER

(14)

Kullanılan tüm çözeltiler analitik saflıkta olmalıdır.

3.1. Absolu etanol

3.2. Hidroklorik asit solüsyonu, 0.07M

3.3. Hidroklorik asit solüsyonu, 0.5M

3.4. Potasyum klorür solüsyonu, % 8 (m/v): 16 gr potasyum klorür 200 ml 0.07 M hidroklorik

asit solüsyonu (3.2) içinde çözülür.

3.5. Standart baryum solüsyonları

3.5.1. Standart baryum stok solüsyonu, 0.5M nitrik asit içinde, 1000 µg/ml (“SpectrosoL” veya eşdeğeri)

3.5.2. Standart baryum solüsyonu, 200 µg/ml: 20 ml baryum standart stok solüsyonu (3.5.1) 100 ml.lik ölçülü balona pipetlenir. 0.07M hidroklorik asit ile (3.2) hacme tamamlanır ve karıştırılır.

4. EKİPMAN

4.2. ± 0.02 hassasiyette pH metre

4.3. Erlen çalkalayıcı

4.4. 0.45 µm membran filtre

(15)

4.5. Baryum oyuk katod lambası ile donatılmış atomik absorpsiyon spektrofotometresi

5. İŞLEM

5.1.1. Yaklaşık 0.5 gr (m gram) pigment tam tartılıp, bir erlen içine alınır, etkin bir çalkalama için yeterli hacmi sağlamak üzere 150 ml’den daha küçük kapasiteli bir erlen kullanılmamalıdır.

5.1.2. Pipetle 1 ml etanol (3.1) eklenir ve pigmentin tamamen ıslanmasını sağlamak üzere erlen çevrilir. Asit hacminin pigment kütlesine oranı tam olarak gram başına 50 ml olacak şekilde, bir büretle 0.07M hidroklorik asit solüsyonu (3.2) tam olarak eklenir. Etanol dahil toplam ekstrenin hacmi V ml olarak alınır. İçindeki maddenin iyice karışmasını sağlamak için erlen içindekiler beş saniye çevirerek çalkalanır.

5.1.3. Bir pH metre (4.2) kullanılarak ortaya çıkan süspansiyonun pH’ı ölçülür ve eğer 1.5’in üzerindeyse, 1,4 ile 1,5 aralığına gelinceye kadar damlalar halinde 0.5M hidroklorik asit solüsyonu (3.3) eklenir.

5.1.4. Erlenin kapağı kapatılır ve vakit geçirmeden çalkalayıcı (4.3) kullanarak erlen 60 dakika çalkalanır. Çalkalayıcının köpük üretecek kadar yüksek bir hızda çalıştırılması gerekir. 0.45 µm membran filtreden (4.4) geçirilir ve süzülen madde toplanır. Ekstrakt filtre edilmeden

santrifüjlenmez. Pipetle süzülen maddenin 5 ml’si 50 ml hacimdeki ölçülü balona aktarılır.

0.07M hidroklorik asit solüsyonuyla (3.2) hacme tamamlanır ve karıştırılır.

Bu solüsyon aynı zamanda stronsiyum tayininde de kullanılır (Bölüm B).

5.1.5. Mililitre başına 3-10 µg arasında baryum konsantrasyonu verecek şekilde, 100 ml hacimdeki ölçülü balona pipetle 5 ml potasyum klorür solüsyonu (3.4) ve seyreltilmiş ekstraktan (5.1.4) bir kısım (WBaml) ilave edilir. (Başlangıçta 10 ml’lik bir kısım yeterlidir). 0.07M hidroklorik asit (3.2) ile hacme tamamlanıp karıştırılır.

5.1.6. Aynı gün atomik absorbsiyon spektrofotometresiyle solüsyonun (5.1.5) baryum konsantrasyonu

(16)

tayin edilir.

5.2. Atomik absorbsiyon spektrofotometresi şartları:

Alev : Diazot monoksit / asetilen

Arka plan düzeltmesi : Yok

Yakıt durumu : Zayıf; maksimum absorbans için alev başlığı

yüksekliğinin ve yakıt koşullarının optimize edilmesi gerekli olacaktır.

5.3.1. Bir seri 100 ml.lik ölçülü balona pipetle 1, 2, 3, 4, 5 ml baryum standart solüsyonu (3.5.2) konulur. Her bir balona 5 ml potasyum klorür solüsyonu (3.4) pipetlenir. 0.07M hidroklorik asit solüsyonuyla (3.4) hacme tamamlanır ve karıştırılır. Bu solüsyonlar mililitrede sırasıyla 2, 4, 6, 8 ve 10 µg baryum içerir.

Benzer şekilde, baryum standart solüsyonu kullanılmadan bir de kör solüsyon hazırlanır.

5.3.2. Kör solüsyonun (5.3.1) absorbansı ölçülür ve elde edilen değer kalibrasyon eğrisi için sıfır baryum konsantrasyonu olarak kullanılır. Her bir baryum kalibrasyon standardının (5.3.1) absorbansı ölçülür, absorbans değerlerini baryum konsantrasyonuyla ilişkilendiren bir kalibrasyon eğrisi çizilir.

5.4. Tayin

Örnek solüsyonun (5.1.5) absorbansı ölçülür. Kalibrasyon eğrisinden örnek solüsyonu için elde edilen

(17)

absorbans değerlerine karşı gelen baryum konsantrasyonu okunur.

6. HESAPLAMA

Pigmentlerin çözülebilir baryum içeriği (% m/m) aşağıdaki formülle hesaplanır.

% (m/m) çözülebilir baryum = __

10 W c x V__

Ba x m

Burada:

m = Analiz için alınan örneğin (5.1.1) gram cinsinden kütlesi

c = Kalibrasyon eğrisinden elde edilen örnek solüsyondaki (5.1.5) Baryum konsantrasyonu, mililitrede mikrogram olarak

V = Mililitre olarak ekstraktant toplam hacmi (5.12)

W_Ba = 5.1.5’den alınan, mililitre olarak ekstrakt hacmi

(18)

7. TEKRARLANABİLİRLİK

Bu yöntem için mevcut olan en iyi tekrarlanabilirlik tahmini (ISO 5725) % 2 (m/m)’lik çözünebilir bir baryum miktarı için % 0.3’tür.

8. UYARILAR

8.1. Bazı koşullar altında, baryum absorbansı kalsiyum varlığıyla artabilir. Bu durum litrede 5 gr.lık

bir konsantrasyonda magnezyum iyonunun eklenmesiyle giderilir.

8.2. Atomik absorbsiyon spektrofotometresi alternatifi olarak ICP spektrofotometresi

kullanılmasına izin verilir.

B. ÇÖZÜNEBİLİR STRONSİYUM TAYİNİ

Bu yöntem, tuz veya lak formundaki pigmentlerden çözülebilir stronsiyumun ayrıştırılma ve tayin prosedürünü tanımlamaktadır.

2. PRENSİP

Pigment tanımlanmış koşullar altında 0.07 M hidroklorik asit solüsyonuyla ekstre edilir ve ekstraktant (ayrılmış) maddedeki stronsiyum miktarı atomik absorbsiyon spektrofotometresi ile tespit edilir.

3. REAKTİFLER

(19)

3.1. Absolü etanol

3.2. 0.07M hidroklorik asit solüsyonu

3.3. % 8 (m/v) potasyum klorür solüsyonu: 16 g potasyum klorür 200 ml, 0.07M hidroklorik asit

solüsyonu içinde (3.2) çözülür.

3.4. Stronsiyum standart solüsyonları

3.4.1. Stronsiyum standart stok solüsyonu, 0.5 M nitrik asit solüsyonu içinde 1000 µg/ml (“SpektrosoL” veya eşdeğeri)

3.4.2. Stronsiyum standart solüsyonu, 100 µg/ml: Pipetle 10 ml stok stronsiyum standart solüsyonu (3.4.1) 100 ml.lik bir ölçülü balona aktarılır. 0.07 M hidroklorik asit solüsyonuyla (3.2) hacme tamamlanır ve karıştırılır.

4. EKİPMAN

4.1. Normal laboratuvar ekipmanları

4.2. 0.45 µm membran filtre

4.3. Stronsiyum oyuk katod lambasıyla donatılmış bir atomik absorbsiyon spektrofotometresi

(20)

5. İŞLEM

Çözülebilir stronsiyum içeriğini tespit etmekte, A.5.1.4’de hazırlanan solüsyon kullanılır.

5.1.1. Filtreden süzülmüş seyreltilmiş maddenin bir kısmı (WSr ml) (A.5.1.4) ve 0.5 ml potasyum klorür solüsyonu (3.3) mililitre başına 2-5 µg arasında bir stronsiyum konsantrasyonu verecek şekilde pipetle 100 ml hacminde ölçülü balona aktarılır (25 ml.lik bir kısım tatminkar bir başlangıç noktası olmalıdır). Hacme 0.07 M hidroklorik asit solüsyonuyla (3.2) tamamlanır ve karıştırılır.

5.1.2. Aynı gün atomik absorbsiyon spektrometresiyle solüsyonun (5.1.1) stronsiyum konsantrasyonu tayin edilir.

5.2. Atomik absorbsiyon spektrometresi şartları

Yakıt durumu : Zayıf; maksimum absorbans için alev başlığı yüksekliğinin ve yakıt koşullarının optimize edilmesi gerekli olacaktır.

(21)

5.3.1. Bir seri 100 ml hacmindeki ölçülü balonlara 1, 2, 3, 4 ve 5 ml stronsiyum standart solüsyonu pipetlenir (3.4.2). Her bir balona pipetle 5 ml potasyum klorür solüsyonu (3.3) ilave edilir. 0.07 M hidroklorik asit solüsyonuyla (3.2) hacme tamamlanır ve karıştırlır. Bu solüsyonlar sırasıyla mililitrede 1, 2, 4 ve 5 µg stronsiyum içerir.

Benzer şekilde, stronsiyum standart solüsyonu kullanılmadan, kör bir solüsyon hazırlanır.

5.3.2. Kör solüsyonunun (5.3.1) absorbansı ölçülür ve elde edilen değer kalibrasyon eğrisi için sıfır stronsiyum konsantrasyonu olarak kullanılır. Her bir stronsiyum kalibrasyon standardının (5.3.1) absorbansı ölçülür. Absorbans değerlerini stronsiyum konsantrasyonuyla ilişkilendiren bir kalibrasyon eğrisi çizilir.

5.4. TAYİN

Örnek solüsyonun (5.1.1) absorbansı ölçülür. Kalibrasyon eğrisinden örnek solüsyonu için elde edilen absorbans değerlerine karşı gelen stronsiyum konsantrasyonu okunur.

6. HESAPLAMA

Pigmentin çözülebilir stronsiyum içeriği (% m/m) aşağıdaki formülde verilmiştir.

% (m/m) çözülebilir stronsiyum = _

100W c x V___

Sr x m

Burada:

m = Analiz için alınan örneğin gram olarak kütlesi (A.5.1.1)

c = Örnek solüsyonundaki mililitrede mikrogram olarak,

(22)

Kalibrasyon eğrisinden elde edilen stronsiyum konsantrasyonu

V = Mililitre olarak ekstraktantın toplam hacmi (A.5.1.2)

W_Sr = 5.1.1’den alınan mililitre olarak ekstrakt hacmi

7. TEKRARLANABİLİRLİK

Bu yöntem için mevcut olan en iyi tekrarlanabilirlik tahmini (ISO 5725) % 0.6’lık (m/m) çözülebilir stronsiyum miktarı için % 0.09’dur.

8. UYARI

Atomik absorbsiyon spektrofotometresi alternatifi olarak ICP spektrometresi kullanımına izin verilir.

YÖNTEM IV- KOZMETİK ÜRÜNLERDE BENZİL ALKOL TANI VE TAYİNİ

(23)

A. TANIM

Bu yöntem, kozmetik ürünlerde benzil alkol tanımlanmasını tarif eder.

2. PRENSİP

Benzil alkol silika jel plakları üzerinde ince tabaka kromatografisi ile tanımlanır.

3. REAKTİFLER

3.1. Benzil alkol

3.2. Kloroform

3.3. Absolu etanol

3.4. n-pentan

3.5. Yürütme solvanı: Dietileter

3.6. Benzil alkol standart solüsyonu: 100 ml.lik ölçülü balona 0.1 gr benzil alkol (3.1.) tartılır,

etanol (3.3) ile hacme tamamlanır, karıştırılır.

(24)

3.7. İnce tabaka kromatografi plakları 0.25 mm kalınlığında bir silika jel 60 F254tabakasıyla kaplanmış cam, 100 x 200 mm veya 200 x 200 mm boyutlarında

3.8. Püskürtme ajanı: 12-molibdofosforik asit, etanolde (3.3) % 10 (m/v)

4. DÜZENEK

4.1. İnce tabaka kromatografi düzenekleri

4.2. Kromatografi tankı, çift odalı, yaklaşık boyutları 80 mm x 230 mm x 240 mm

4.3. Kromatografi kağıdı: Whatman veya eşdeğeri

4.4. UV lambası, dalga boyu 254 nm

5. İŞLEM

Analiz edilecek 1 g ürün 10 ml.lik ölçülü balona tartılır. 3 ml kloroform (3.2) eklenir ve şiddetle çalkalanır.

Hacme etanol (3.3) ile tamamlanır. Berrak ya da neredeyse berrak bir solüsyon elde edilinceye kadar şiddetle çalkalanır.

5.2. İnce tabaka kromatografisi

5.2.1. Kromatografi tankı (4.2) aşağıdaki şekilde n-pentane (3.4) ile doyurulur. Kağıdın alt köşesinin tamamen kaplanmasını temin edecek şekilde, tankın arka tarafına komşu odanın duvarı

kromatografi kağıdıyla (4.3) kaplanır. 25 ml n-pentane (3.4) solventi kromatografi kağıdı kaplamasının önyüzüne akıtılarak tankın arka kısmına aktarılır. Kapak hemen kapatılır ve 15

(25)

dakika beklenir.

5.2.2. İnce tabaka kromatografi plağının (3.7) uygun başlangıç çizgisine 10 µl örnek solüsyonu (5.1) ve 10 µl benzil alkol standart solüsyonu (3.6) damlatılır, kuruması beklenir.

5.2.3. Tankın ön tarafına pipetle 10 ml dietil eter (3.5) aktarılır ve hemen ardından plak (5.2.2) aynı yere yerleştirilir. Tankın kapağı hemen kapatılır ve solvan 150 mm yürütülür. Plak tanktan çıkarılır ve oda sıcaklığında kurumaya bırakılır.

5.2.4. UV lamba altında gözlenir ve mor lekelerin konumu işaretlenir. Plakaya püskürtme ajanı (3.8) püskürtülür ve daha sonra yaklaşık 15 dakika plak 120^oC’ta ısıtılır. Benzil alkol koyu mavi bir leke olarak görünecektir.

5.2.5. Benzil alkol standart solüsyonundan elde edilen Rf değeri hesaplanır. Numune solüsyonundan elde edilen Rf değeriyle aynı değerde bir koyu mavi leke benzil alkolün varlığını gösterir.

Tespit sınırı: 0.1 µg benzil alkol.

B. TAYİN

Bu yöntem kozmetik ürünlerde benzil alkolün tayinini tanımlar.

2. TANIM

Bu yöntemle belirlenen benzil alkol miktarı yüzde kütle olarak (% m/m) ifade edilir.

(26)

3. PRENSİP

Örnek metanol ile ekstre edilir ve benzil alkol miktarı yüksek performanslı sıvı kromatografi ile (HPLC) tayin edilir.

4. REAKTİFLER

Bütün çözeltilerin analitik saflıkta olması ve gerektiğinde HPLC için uygun olması gerekir.

3.1. Metanol

3.2. 4-Etoksifenol

3.3. Benzil alkol

3.4. Mobil faz: metanol (4.1) / su (45 : 55, v/v)

3.5. Benzil alkol stok solüsyonu: 100 ml hacminde ölçülü balona yaklaşık 0.1 g benzil alkol

(4.3) tam olarak tartılır. Metanol (4.1) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır.

3.6. İnternal standart stok solüsyonu: 100 ml hacminde ölçülü balona yaklaşık 0.1 g 4-

etoksifenol tam olarak tartılır (4.2). Metanol (4.1) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır.

3.7. Standart solüsyonlar: 25 ml hacminde bir seri ölçülü balona aşağıdaki tabloya uygun olarak

pipetle benzil alkol stok solüsyonu (4.5) ve internal standart stok solüsyonu (4.6) aktarılır.

Metanol (4.1) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır.

(27)

Standart

Solüsyon

I

Benzilalkol

Konsantrasyonu

4-etoksifenol

Konsantrasyonu

Eklenen (4.5)

ml

µg/ml (*) Eklenen (4.6)

ml

µg/ml (*)

I 0.5 20 2.0 80

II 1.0 40 2.0 80

III 2.0 80 2.0 80

IV 3.0 120 2.0 80

V 5.0 200 2.0 80

(*) Bu değerler gösterge olarak verilmiştir ve benzil alkol (4.5) ve 4-etoksifenol (4.6) solüsyonları kullanılarak hazırlanan, sırasıyla tam % 0.1 (m/v) benzil alkol ve tam % 0.1 (m/v) 4-etoksifenol içeren standart solüsyon konsantrasyonlarına karşılık gelmektedir.

4. EKİPMAN

4.2. Değişken dalga boylu UV dedektörlü ve 10 µl enjeksiyon luplu yüksek performanslı

kromatografi cihazı

4.3. Kolon: 250 mm x 4.6 mm boyutlarında 5 µm Spherisorb ODS veya eşdeğeri

4.4. Su banyosu

(28)

4.5. Ultrasonik banyo

4.6. Santrifüj

4.7. Santrifüj tüpleri, 15 ml kapasiteli

5. İŞLEM

5.1. Örnek hazırlanması

5.1.1. Bir santrifüj tüpüne (5.7) yaklaşık 0.1 g (m gram) örnek tam tartılır ve 5 ml metanol (4.1) eklenir.

5.1.2. 50^oC’de tutulan bir su banyosu (5.4) ile 10 dakika boyunca ısıtılır. Daha sonra örnek tamamen dağılıncaya kadar ultrasonik bir banyoya (5.5) yerleştirilir.

5.1.3. Soğutulur, daha sonra beş dakika boyunca 3.500 devir/dakikada santrifüjlenir.

5.1.4. Üstteki likit faz 25 ml hacminde bir ölçülü balona aktarılır.

5.1.5. Örnek tekrar 5 ml metanol (4.1) ile ekstre edilir. Ekstreler 25 ml hacimli ölçülü balonda birleştirilir

5.1.6. 2 ml internal standart stok solüsyonu (4.6) 25 ml hacminde ölçülü balona pipetlenir. Metanol (4.1) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır. Bu solüsyon 6.4’de tanımlanan analizin tayin aşamasında kullanılır.

(29)

5.2. Kromatografi

5.2.1. Yüksek performanslı sıvı kromatografi cihazı (5.2) normal şekilde kurulur. Mobil faz (4.4) akış hızı dakikada 2 ml’ye ayarlanır.

5.2.2. UV dedektörünün (5.2) dalga boyu 210 nm’ye getirilir.

5.3.1. Her bir benzil alkol standart solüsyonundan (4.7) 10 µl enjekte edilir. Benzil alkol ve 4- etoksifenol piklerinin alanları ölçülür.

5.3.2. Her bir benzil alkol standart solüsyonu için (4.7) benzil alkolün 4-etoksifenole olan pik alan oranı hesaplanır. Bu oranlara düşey eksen ve milimetrede µg olarak, karşılık gelen benzil alkol konsantrasyonlarını yatay eksen olarak kullanarak bir kalibrasyon eğrisi çizilir.

5.4. Tayin

5.4.1. 10 µl örnek solüsyonu (6.1.6) enjekte edilir, benzil alkol ve 4-etoksifenol pik alanları ölçülür.

Benzil alkolün 4-etoksifenole pik alan oran hesaplanır. Tutarlı sonuçlar elde edinceye kadar örnek solüsyonundan 10’ar µl.lik kısımlar enjekte edilir.

5.4.2. Kalibrasyon eğrisinden (6.3.2), benzil alkolün 4-etoksifenol pik alan oranına karşılık gelen benzil alkol konsantrasyonu okunur.

6. HESAPLAMA

Aşağıdaki formül kullanılarak yüzde kütle olarak, örneğin benzil alkol miktarı hesaplanır.

% (m/m) benzil alkol = c

3 x m

(30)

Burada:

m = Analiz için alınan örneğin gram olarak kütlesi (6.1.1)

c = Kalibrasyon eğrisinde elde edilen, mililitrede mikrogram olarak örnek (6.1.6) solüsyonundaki benzil alkol konsantrasyonu

% 1 (m/m) bir benzil alkol içeriği için, aynı örnek üzerinde paralel olarak gerçekleştirilen iki deney sonucu arasındaki farkın % 0.10’u geçmemesi gerekir.

YÖNTEM V- ZİRKONYUM TANISI VE AEROSOL OLMAYAN

ANTİPERSPİRANTLARDA ZİRKONYUM, ALUMİNYUM VE KLOR TAYİNİ

Yöntem beş aşama içermektedir:

A. Zirkonyum tanısı

B. Zirkonyum tayini

C. Alüminyum tayini

(31)

D. Klor tayini

E. Alüminyum atomlarının zirkonyum atomlarına oranlarının ve alüminyum artı zirkonyum atomları toplamının klor atomlarına oranlarının hesaplanması.

A. ZİRKONYUM TANIMLANMASI

Yöntem aerosol olmayan anti-perspirant kozmetik ürünlerde zirkonyumun tanımlanmasını açıklar.

Alüminyum zirkonyum klorür hidroksit kompleksini [Al_XZr(OH)_YCl₂nH₂O] tanımlamak için uygun yöntemler belirlemek doğrultusunda çaba gösterilmemiştir.

2. PRENSİP

Zirkonyum, güçlü asidik koşullar altında alizarin kırmızısı S ile oluşturulan karakteristik kırmızı- mor çökeltiyle tanımlanır.

3. REAKTİFLER

3.1. Hidroklorik asit, konsantre (d₂₀ = 1.18 g/ml)

3.2. Alizarin kırmızı S (CI 58005) solüsyonu: % 2 (m/v) sulu sodyum alizarin sülfonat

(32)

4. DÜZENEK

5. İŞLEM

5.1. Bir test tüpündeki yaklaşık 1 g örneğe 2 ml su eklenir. Tüpün ağzı kapatılır ve çalkalanır.

5.2. Üç damla alizarin kırmızı S solüsyonu (3.2) eklenir. Daha sonra 2 ml konsantre hidroklorik asit

(3.1) eklenir, kapatılır ve çalkalanır.

5.3. Yaklaşık iki dakika bekletilir.

5.4. Üstteki kırmızı-mor renkli likit faz ve çökelti zirkonyumun varlığını gösterir.

B. ZİRKONYUM TAYİNİ

Bu yöntem aeresol olmayan anti-perspirantlarda maksimum % 7.5 (m/m) konsantrasyona kadar, alüminyum zirkonyum klorür, hidroksit komplekslerde zirkonyum tayini için uygundur.

2. PRENSİP

Zirkonyum örnekten asidik koşullar altında ayrılır ve alevli atomik absorbsiyon spektrofotometresiyle tayin edilir.

3. REAKTİFLER

(33)

Bütün çözeltiler analitik saflıkta olmalıdır.

3.1. Konsantre hidroklorik asit (d₂₀ = 1.18 g/ml)

3.2. Hidroklorik asit solüsyonu, % 10 (v/v): Sürekli karıştırılarak, bir beherdeki 500 ml suya 100

ml konsantre hidroklorik asit (3.1) eklenir. Bu solüsyon 1 litrelik ölçülü balona aktarılır, hacme su ile tamamlanır ve karıştırılır.

3.3. Zirkonyum standart stok çözeltisi: 0.5 M hidroklorik asit solüsyonunda 1000 µg/ml

(“SpectrosoL” veya eşdeğeri)

3.4. Alüminyum klorür (hidrate) [AlCl₃ – 6H₂O] reaktifi: 22.6 gr alüminyum klorür hekzahidrat

250 ml % 10 (v/v) hidroklorik asit içinde çözülür.

3.5. Amonyum klorür reaktifi: 250 ml % 10 (v/v) hidroklorik asit solüsyonunda (3.2) 5 gr

amonyum klorür çözülür.

4. EKİPMAN

4.2. Isıtıcılı manyetik karıştırıcı

4.3. Filtre kağıdı (whatman no 41 veya eşdeğeri)

4.4. Zirkonyum oyuk katod lambası ile donatılmış atomik absorbsiyon spektrofotometresi

5. İŞLEM

(34)

5.1.1. 150 ml.lik beher içerisine yaklaşık 1 gr (m gram) homojen hale getirilmiş örnek tam tartılır.

Üzerine 40 ml su ve 10 ml konsantre hidroklorik asit (3.1) eklenir.

5.1.2. Beher manyetik karıştırıcılı (4.2) bir ısıtıcıya yerleştirilir. Kaynayıncaya kadar karıştırılır. Hızlı buharlaşmayı önlemek için beherin üzerine bir saat camı kapatılır. Beş dakika kaynatılır, beher ısıtıcı üzerinden alınır ve oda sıcaklığına kadar soğutulur.

5.1.3. Beher içeriği 100 ml.lik ölçülü balona süzülür. 2 kere 10’ar ml.lik su ile çalkalanır. Filtratlar su ile hacme tamamlanıp, çalkalanır. Bu solüsyon aynı zamanda alüminyum tayininde de kullanılır.

(Bölüm C)

5.1.4. 50 ml.lik ölçülü balon içine, 20 ml örnek solüsyon (5.1.3), 5 ml alüminyum klorür reaktifi (3.4) ve 5 ml amonyum klorür reaktifi (3.5) pipetlenir. % 10 (v/v) hidroklorik asit solüsyonuyla (3.2) hacme tamamlanır ve karıştırılır.

5.2. Atomik absorbsiyon spektrofotometresi şartları

Yakıt durumu : Zengin, maksimum absorbans için alev başlığı

yüksekliği ve yakıt durumunun optimize edilmesi gereklidir.

(35)

5.3.1. 50 ml.lik bir seri ölçülü balon içerisine 5, 10, 15, 20 ve 25 ml zirkonyum standart stok solüsyon (3.3) pipetlenir. Her bir ölçülü balon içerisine 5 ml alüminyum klorür reaktifi (3.4) ve 5 ml’de amonyum klorür reaktifi (3.5) konulur. % 10 (v/v) hidroklorik asit solüsyonu (3.2) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır. Bu solüsyonlar mililitrede sırasıyla 100, 200, 300, 400 ve 500 µg zirkonyum içerirler.

Benzer şekilde, zirkonyum standart solüsyonu kullanılmadan kör solüsyon hazırlanır.

5.3.2. Kör solüsyonun (5.3.1) absorbansı ölçülür ve sonuç kalibrasyon eğrisinde sıfır zirkonyum konsantrasyonu olarak gösterilir. Sonra her bir zirkonyum kalibrasyon standardının (5.3.1) absorbansları ölçülür. Absorbans değerlerine karşı zirkonyum konsantrasyonu kalibrasyon eğrisi çizilir.

5.4. Tayin

Örnek solüsyonun (5.1.4) absorbansı ölçülür. Kalibrasyon eğrisinde, örnek solüsyon için elde edilen absorbans değerine karşılık gelen zirkonyum konsantrasyonu okunur.

6. HESAPLAMA

Örnekteki zirkonyum miktarı % kütle cinsinden aşağıdaki formülle hesaplanır.

% (m/m) zirkonyum = __

40 x m c____

Burada:

m = Analiz için (5.1.1) alınan örneğin gram olarak kütlesi

c = Kalibrasyon eğrisinden elde edilen mililitrede mikrogram olarak,

(36)

örnek solüsyondaki (5.1.4) zirkonyum konsantrasyonu

% 3’lük (m/m) bir zirkonyum miktarı için, aynı örnek üzerinde gerçekleştirilen paralel iki deney sonucu arasındaki fark % 0.10’u (m/m) geçmemelidir.

8. UYARI

Alev atomik absorbsiyon spektrofotometresine alternatif olarak ICP spektrofotometresinin kullanılmasına izin verilmiştir.

C. ALÜMİNYUM TAYİNİ

Bu yöntem, aeresol olmayan anti-perspirantlarda maksimum % 12 (m/m) alüminyum

konsantrasyonuna kadar olan alüminyum zirkonyum klorür hidroksit komplekslerindeki alüminyum tayini için uygundur.

2. PRENSİP

Alüminyum örnekten asidik koşullar altında ayrılır ve alevli atomik absorbsiyon spektrofotometresiyle tayin edilir.

3. REAKTİFLER

(37)

3.1. Konsantre hidroklorik asit (d₂₀ = 1.18 g/ml)

3.2. Hidroklorik asit solüsyonu, % 1 (v/v): 10 ml konsantre hidroklorik asit (3.1) sürekli

karıştırılarak, bir beherde bulunan 500 ml suya eklenir. Bu karışım litrelik ölçülü balona aktarılır ve hacme su ile tamamlanır.

3.3. Alüminyum standart stok solüsyonu, 0.5 M nitrik asit solüsyonunda 1000 µg/ml,

(“SpectrosoL” veya eşdeğeri)

3.4. Potasyum klorür reaktifi: 10 gr potasyum klorür 250 ml % 1’lik (v/v) hidroklorik asit

solüsyonunda (3.2) çözülür.

4. EKİPMAN

4.2. Alüminyum oyuk katot lambası ile donatılmış atomik absorbsiyon spektrofotometresi

5. İŞLEM

B.5.1.3’de hazırlanan solüsyon alüminyum miktarını tayin etmek için kullanılır.

5.1.1. 100 ml.lik ölçülü balona, 5 ml örnek çözelti (B.5.1.3) ve 10 ml potasyum klorür reaktifi (3.4) pipetlenir. % 1 (v/v) hidroklorik asit çözeltisi (3.2) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır.

5.2. Atomik absorbsiyon spektrofotometresi:

(38)

Yakıt durumu : Zengin; maksimum absorbans için alev başlığı

yüksekliği ve yakıt durumunun optimize edilmesi gerekli olacaktır.

5.3.1. 100 ml.lik bir seri ölçülü balona sırasıyla 1, 2, 3, 4 ve 5 ml alüminyum standart stok

çözeltisinden (3.3) pipetlenir. Her ölçülü balona 10 ml potasyum klorür reaktifi (3.4) ilave edilir.

% 1 (v/v) hidroklorik asit çözeltisiyle (3.2) ölçülü balonlar hacme tamamlanır ve karıştırılır. Bu çözeltiler mililitrede 10, 20, 30, 40 ve 50 µg alüminyum içerirler.

Benzer şekilde, alüminyum standart solüsyonu kullanmadan kör solüsyon hazırlanır.

5.3.2. Kör solüsyonun (5.3.1) absorbansı ölçülür ve sonuç kalibrasyon eğrisinde sıfır alüminyum konsantrasyonu olarak gösterilir. Sonra her bir alüminyum kalibrasyon standardının

absorbansları ölçülür. Absorbans değerlerine karşı alüminyum konsantrasyonunun kalibrasyon eğrisi çizilir.

5.4. Tayin

Örnek solüsyonun (5.1.1) absorbsansı ölçülür. Kalibrasyon eğrisinden, örnek solüsyon için elde edilen absorbans değerine karşılık gelen alüminyum konsantrasyonu okunur.

6. HESAPLAMA

(39)

Aşağıdaki formül kullanılarak, örnekteki alüminyum miktarı % kütle olarak hesaplanır.

% (m/m) alüminyum = ___

5 x m c__

Burada:

m = Analiz için alınan örneğin (B.5.1.1) gram olarak kütlesi

c = Kalibrasyon eğrisinden elde edilen, mililitrede mikrogram olarak, örnek solüsyonda (B.5.1.1) alüminyum konsantrasyonu.

% 3.5 (m/m) bir alüminyum miktarı için, aynı örnek üzerinde gerçekleştirilen iki paralel deney sonucu arasındaki fark % 0.10 (m/m)’u geçmemelidir.

8. UYARI

Atomik absorbsiyon spektrofotometresi alternatifi olarak ICP spektrofotometresi kullanılmasına izin verilir.

D. KLOR TAYİNİ

Bu yöntem, aeresol olmayan anti-perspirantlarda alüminyum zirkonyum klorür hidroksit

(40)

komplekslerinde klorür iyonu olarak bulunan klor tayini için uygundur.

2. PRENSİP

Örnekteki klorür iyonu standart gümüş nitrat solüsyonuna karşı potansiyometrik titrasyonla tayin edilir.

3. REAKTİFLER

3.1. Konsantre nitrik asit (d₂₀ = 1.42 g/ml)

3.2. Nitrik asit solüsyonu, % 5 (v/v): 25 ml konsantre nitrik asit (3.1) beher içindeki 250 ml.lik

suya sürekli karıştırılarak ilave edilir. Bu solüsyon 500 ml.lik ölçülü balona aktarılır ve hacme su ile tamamlanır.

3.3. Aseton

3.4. Gümüş nitrat 0.1 M ayarlı çözelti (‘AnalaR’ veya eşdeğeri)

4. EKİPMAN

4.2. Isıtıcılı manyetik karıştırıcı

4.3. Gümüş elektrodu

(41)

4.4. Kalomel referans elektrodu

4.5. Potansiyometrik titrasyon için uygun pH / milivolt metre

5. İŞLEM

5.1.1. 250 ml.lik beher içine yaklaşık 1 g (m gram) homojen hale getirilmiş örnek tam tartılır. 80 ml su ve % 5 (v/v) nitrik asit solüsyonundan (3.2) 20 ml ilave edilir.

5.1.2. Beher ısıtıcılı manyetik karıştırıcıya (4.2) yerleştirilir. Kaynayıncaya kadar karıştırılır. Hızlı buharlaşmayı önlemek için, beher üzerine bir saat camı kapatılır. 5 dakika kaynatılır. Beher ısıtıcıdan alınır ve oda sıcaklığına kadar soğutulur.

5.1.3. 10 ml aseton (3.3) eklenir, elektrotlar (4.3 ve 4.4) çözeltiye daldırılır ve karıştırmaya devam edilir. 0.1 M gümüş nitrat solüsyonuna (3.4) karşı potansiyometrik titrasyon uygulanır ve dönüm noktasını (v ml) belirlemek için diferansiyel eğri çizilir.

6. HESAPLAMA

Örnek içindeki klor miktarı yüzde kütle olarak aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır.

% (m/m) klor =

m 0.3545 x V

Burada:

m = Analiz için alınan örneğin (5.1.1) gram olarak kütlesi

V = Dönüm noktasındaki (5.1.3) mililitre olarak, 0.1 M gümüş nitrat

(42)

hacmi

% 4 (m/m) klor miktarı için, aynı örnek üzerinde gerçekleştirilen paralel iki deney sonucu arasındaki fark % 0.10 (m/m)’u geçmemelidir.

E. ALÜMİNYUM ATOMLARININ ZİRKONYUM ATOMLARINA ORANININ VE ALÜMİNYUM ARTI ZİRKONYUM ATOMLARININ KLOR ATOMLARINA ORANININ HESAPLANMASI

1. ALÜMİNYUM ATOMLARININ ZİRKONYUM ATOMLARINA ORANININ HESAPLANMASI

Al : Zr oranı aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır:

Al : Zr oranı =

Zr % (m/m) x 26.98 Al % (m/m) x 91.22

2. ALÜMİNYUM ARTI ZİRKONYUM ATOMLARININ KLOR ATOMLARINA ORANININ HESAPLANMASI

Aşağıdaki formül kullanılarak (Al + Zr) : Cl oranı hesaplanır.

Al % (m/m) +

26.98 91.22

Zr % (m/m)

(43)

(Al + Zr) : Cl oranı =

35.45 Cl % (m/m)

YÖNTEM VI- HEKZAMİDİN, DİBROMOHEKZAMİDİN, DİBROMOPROPAMİDİN VE KLORHEKZİDİN TANI VE TAYİNİ

Bu yöntem aşağıdakilerin niteliksel ve niceliksel olarak tayinini belirtir.

- İsethiyonat ve 4-hidroksibenzoat dahil, hekzamidin ve tuzları

- İsethiyonat dahil, dibromohekzamidin ve tuzları

- İsethiyonat dahil, dibromopropamidin ve tuzları

- Kozmetik ürünlerdeki klorhekzidin diasetat, diglukonat ve dihidroklorür

2. TANIM

Bu yöntemle belirlenen hekzamidin, dibromohekzamidin, dibro-mopropamidin ve klorhekzidin konsantrasyonları yüzde kütle olarak (% m/m) ifade edilir.

(44)

3. PRENSİP

Tanı ve tayin iyon çiftli, ters fazlı yüksek basınçlı sıvı kromatografi (HPLC) ve bunu izleyen UV spektrofotometrik dedeksiyonla gerçekleştirilir. Hekzamidin, dibromohekzamidin, dibromopropamidin ve klorhekzidin kromatografik kolondaki alıkonma süreleriyle tanımlanır.

4. REAKTİFLER

Bütün çözeltiler analitik saflıkta olmalı ve gereken yerlerde HPLC için uygun olmalıdır.

3.1. Metanol

3.2. 1-Heptansülfonik asit, sodyum tuzu, monohidrat

3.3. Glasiyal asetik asit (d₂₀ = 1.05 g/ml)

3.4. Sodyum klorür

3.5. Mobil fazlar

3.5.1. Solvent I: Glasiyal asetik asitle (4.3) pH’ı 3.5’a ayarlanmış metanol (4.1) içinde 0.005 M 1- heptansülfonik asit, sodyum tuzu, monohidrat (4.2) çözeltisi.

3.5.2. Solvent II: Glasiyal asetik asitle (4.3) pH’ı 3.5’a ayarlanmış su içinde 0.005M 1-heptansülfonik asit, sodyum tuzu, monohidrat (4.2) çözeltisi.

NOT: Eğer piklerin şeklini düzgünleştirmek gerekiyorsa, mobil fazlar aşağıdaki şekilde modifiye edilip, hazırlanabilirler.

(45)

Solvent I: 100 ml su içinde 5.84 gr sodyum klorür (4.4) ve 1.1013 g 1-heptansülfonik asit, sodyum tuzu, monohidrat (4.2) çözülür. 900 ml metanol (4.1) ilave edilir. Glasiyal asetik asit (4.3) ile pH 3.5’e ayarlanır.

Solvent II: 1 litre su içinde 5.84 gr sodyum klorür (4.4) ve 1.1013 gr 1-heptansülfonik asit, sodyum tuzu, monohidrat (4.2) çözülür. Glasiyal asetik asit (4.3) ile pH 3.5’e ayarlanır.

3.6. Hekzamidin diisethiyonat [C20H26N4O2.2C2H6O4S]

3.7. Dibromohekzamidin diisethiyonat [C20H₂₄Br₂N₄O₂.2C₂H₆O₄S]

3.8. Dibromopropamidin diisethiyonat [C₁₇H₁₈Br₂N₄O₂.2C₂H₆O₄S]

3.9. Klorhekzidin diasetat [C22H₃₀ Cl₂N₁₀.2C₂H₄O₂]

3.10. Referans Solüsyonlar: Solvent Ι’in içine (4.5.1) (4.6’dan, 4.9’a kadar) dört koruyucu maddenin her birinden % 0.05 (m/v)’lik çözeltiler hazırlanır.

3.11. 3,4,4’-Trikloro karbanilid (triklorokarban)

3.12. 4,4’ Dikloro-3-(triflorometil) karbanilid (halokarbon)

4. EKİPMAN

4.2. Değişken dalga boylu UV dedektörlü yüksek basınçlı sıvı kromatografisi

(46)

4.3. Analitik Kolon : Paslanmaz çelik

Uzunluk : 30 cm

İç çap : 4 mm, µ Bondapak C18

doldurulmuş

10 µm veya eşdeğeriyle

4.4. Ultrasonik banyo

5. TANIM

10 ml ölçülü balon içine yaklaşık olarak 0.5 gr örnek tartılır. Solvent Ι (4.5.1) ile hacme tamamlanır. Ölçülü balon ultrasonik banyoda 10 dakika bekletilir. Solüsyon süzülür veya santrifüjlenir. Kromatografi için süzülen yada üstteki likit fazdaki madde toplanır.

5.2.1. Mobil faz gradiyenti

Zaman

(dakika)

Solvent I

(% (v/v))

(4.5.1)

Solven II

(% (v/v)

(4.5.2)

0 50 50

15 65 35

30 65 35

45 50 50

(47)

5.2.2. Mobil fazın (6.2.1) akış hızı 1.5 ml/dakika ve kolon sıcaklığı 35^oC’ye ayarlanır.

5.2.3. Dedektör dalga boyu 264 nm’ye getirilir.

5.2.4. Referans solüsyonlarının (4.10) her birinden 10 µl enjekte edilir ve bunların kromatogramları kaydedilir.

5.2.5. Örnek solüsyonundan (6.1) 10 µl enjekte edilir ve kromatogram kaydedilir.

5.3. 6.2.5’de kaydedilen piklerin alıkonma sürelerini 6.2.4’deki referans solüsyonundan elde

edilenlerle karıştırılarak, hekzamidin, dibromohekzamidin, dibromopropamidin veya klorhekzidinin mevcut olup olmadığı tanımlanır.

6. TAYİN

6.1. Miktar Tayini

Standart solüsyonların hazırlanması örnekte koruyucu maddelerden eksik olan (4.6’dan 4.9’a kadar) biri internal standart olarak kullanılır. Eğer bu mümkün değil ise, triklorokarban (4.11) yada halokarban (4.12) kullanılabilir.

6.1.1. 6.3’de tanımlanan koruyucu maddenin Solvent Ι’de (4.5.1) % 0.05 (m/v) stok solüsyonu.

6.1.2. İnternal standart olarak seçilen koruyucu maddenin Solvent Ι’de (4.5.1) % 0.05 (m/v) stok solüsyonu.

6.1.3. Her biri tanımlanmış koruyucu madde için aşağıdaki tabloya göre 10 ml hacimli bir seri ölçülü balona koruyucu maddeden (7.1.1), stok solüsyondan ve internal standart stok solüsyondan (7.1.2) uygun miktarlar aktararak dört standart solüsyon hazırlanır. Ölçülü balonlar Solven Ι

(48)

(4.5.1) ile hacme tamamlanır ve karıştırılır.

Standart Solüsyon

İnternal Standart Stok Solüsyonu

Tanımlanmış Koruyucu

Stok Solüsyonu Eklenen ml

(7.1.2)

Eklenen ml

(7.1.1)

µg/ml (*)

I 1.0 0.5 25

II 1.0 1.0 50

III 1.0 1.5 75

IV 1.0 2.0 100

(*) Bu değerler bir gösterge olarak verilmiştir. Tanımlanmış koruyucu maddenin tam olarak % 0.05’ini içeren bir stok solüsyon kullanarak hazırlanan standart solüsyonlarda

tanımlanmış koruyucu maddenin konsantrasyonuna karşılık gelmektedir.

6.2.1. 10 ml.lik ölçülü balona 0.5 gr (P gram) tam tartılmış örnek konulur. İnternal standarttan (7.1.2) 1 ml ve solvent Ι’den (4.5.1) 6 ml eklenir ve karıştırılır.

6.2.2. Çözelti 10 dakika boyunca ultrasonik banyoda (5.4) tutulur, soğutulur, solvent Ι ile hacme tamamlanır ve karıştırılır. Santrifüjlenir veya filtre kağıdından süzülür. Duruma göre, üstteki likit faz yada filtre edilmiş madde kromatografi için toplanır.

(49)

6.3.1. Mobil faz gradiyenti akış hızı, kolon sıcaklığı ve HPLC cihazı (5.2) dedektörünün dalga boyu (6.3.1’den 6.2.3’e kadar) tanımlama aşamalarında gerekli olan koşullara ayarlanır.

6.3.2. 10 µl örnek solüsyondan (7.2.2) enjekte edilir ve pik alanları ölçülür. Tutarlı sonuçlar elde edinceye kadar örnek solüsyonundan 10’ar µl enjeksiyon tekrarlanır. Analiz edilecek bileşenin verdiği pik alanının internal standartın verdiği pik alanına oranı hesaplanır.

6.4.1. Her bir standart solüsyondan (7.1.3) 10 µl enjekte edilir ve pik alanları ölçülür.

6.4.2. Her bir standart solüsyon (7.1.3) için hekzamidin, dibromohekzamidin, dibromopropamidin veya klorhekzidin pik alanının internal standart pik alanına oranı hesaplanır. Bu oranlar düşey eksen ve standart solüsyonda tanımlanan koruyucu maddenin karşılık gelen konsantrasyonlarını, mililitrede mikrogram cinsinden yatay eksen olarak kullanılan bir kalibrasyon eğrisi çizilir.

6.4.3. Kalibrasyon eğrisinden (7.4.2) 7.3.2’de hesaplanan pik alanı oranına karşılık gelen tanımlanmış koruyucu madde konsantrasyonu okunur.

7. HESAPLAMA

7.1. Örnekteki hekzamidin, dibromohekzamidin, dibromopropamidin veya klorhekzidin miktarı %

kütle olarak aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır.

% (m/m) = ___c___ x MW

1000 x p MW

1

2

Burada:

(50)

p = Analiz (7.2.1) için alınan örneğin gram olarak kütlesi

c = Kalibrasyon eğrisinden alınan, mililitrede mikrogram olarak, örnek solüsyondaki koruyucu maddenin konsantrasyonu

MW₁

ağırlığı

= Mevcut koruyucu maddenin baz formunun moleküler

MW₂ = Karşılık gelen tuzun moleküler ağırlığı (bkz. 10)

% (m/m) 0.1’lik hekzamidin, dibromohekzamidin, dibromopropamidin veya klorhekzidin konsantrasyonu için aynı örnek üzerinde paralel olarak yapılan iki deney sonucu arasındaki fark % 0.005’i geçmemelidir.

9. MOLEKÜL AĞIRLIKLARI TABLOSU

Hekzamidin C₂₀H₂₆N₄O₂ 354.45

Hekzamidin diizetiyonat C₂₀H₂₆N₄O₂.2C₂H₆O₄

S 606.72

Hekzamidin di-p-hidroksibenzoat C₂₀H₂₆N₄O₂.2C₇H₆O₃

630.71

Dibromohekzamidin C₂₀H₂₄Br₂N₄O₂ 512.24

Dibromohekzamidin diisethiyonat C₂₀H₂₄Br₂N₄O₂.2C₂H₆O₄S 764.51

(51)

Dibromopropamidin C₁₇H₁₈Br₂N₄O₂ 470.18

Dibromopropamidin diisethiyonat C₁₇H₁₈Br₂N₄O₂.2C₂H₆O₄S 722.43

Klorhekzidin C₂₂H₃₀Cl₂N₁₀ 505.45

Klorhekzidin diasetat C₂₂H₃₀Cl₂N₁₀.2C₂H₄O₂ 625.56

Klorhekzidin diglukonat C₂₂H₃₀Cl₂N₁₀.2C₆H₁₂O₇ 897.76

Klorhekzidin dihidroklorür C₂₂H₃₀Cl₂N₁₀.2HCl 578.37