,
İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Ankara Üniversitesi’ni Ziyareti’nde; Rektör Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu (1946-1948)
ETKİLİ VE GÜZEL KONUŞMA Ders:12 Konu:12
TONLAMA
Ton, ses titreşimlerinin yükselip alçalmasıdır.
Ayrı ses yapılarına sahip sözcükler, doğal olarak ayrı ayrı seslendirilmeyi gerekli kılarlar.
Her sözcüğün kendine özgü tonları, yani farklı
yükselip alçalmaları vardır.
TONLAMA
Hiçbir sözcük, yazımları aynı
olanlar, yani sesteşler bile,
vurgu ve ton yönünden aynı
değildirler.
TONLAMA
Tonlama, yani entonasyon; tümce akışında ton güdümü tarzına verilen addır.
Başka bir deyişle tümce içinde ses titreşimlerinin yükselip alçalmasıdır.
Tonlama, değişik ses renkleri kullanarak konuşmayı
bestelemektir.
TONLAMA
Ama bu renkler, söylenenlerin mantığı ile uyumlu olmalıdır.
Kimileri konuşmalarını renklendirmek için, olur olmaz yerlerde seslerini değiştirir ya da gereksiz bükümler yapar.
Bu da konuşmanın içtenliğini silip atar ve yapaylık
oluşturur.
TONLAM A
İnandırıcı olmayan bir tonlama, sesin karakteristik özelliklerine uymayan zorlama bir ifade biçimi dinleyicileri anlatılandan uzaklaştıracak ve iletişimi koparacaktır.
Doğallıktan uzaklaşma ya da tonlamadaki abartı
daha çok şiir okumalarında hissedilir.
TONLAMA
Bazıları şiir okumaya başladıklarında “deklamasyon”
denilen bir yanlışlığa düşerler ve seslerini gereksiz yere alçaltıp yükselterek şiiri rezil ederler.
Oysa şiir okumanın, konuşmadan farklı bir üslubu yoktur.
Doğala ne kadar yakınsa o kadar güzel olur.
TONLAMA
Yanlış tonlama, yanlış vurgulamayla yakından ilintilidir.
Her ikisi de tümcenin doğal ezgisini bozar;
Anlam aktarımını, anlatım inceliklerini ve
dinleyenleri etkilemeyi engeller.
TONLAMA
Konuya göre, ancak abartmadan, sesi alçaltıp yükseltmek ve inceltip kalınlaştırmak gerekir.
“Seni seviyorum” tümcesini annenize, babanıza, arkadaşınıza, sevgilinize, küçük bir çocuğa, kedinize nasıl söylersiniz?
Yüksek sesle bir deneyin bakalım, aralarındaki farkı
siz de göreceksiniz.
TONLAMA
Daha önce verdiğimiz vurgulamaya ilişkin bilgilerin desteğiyle, aşağıda verdiğimiz sözcükler, tümceler, heceler, ünlemler üzerinde vurgu ve tonlama alıştırmaları yapmanız gerekmektedir.
Tek başınıza da yapabilirsiniz ama sizi eleştirecek biri ve
bir kayıt cihazıyla yapmanız daha çabuk sonuç almanızı
sağlayacaktır.
TONLAM A
“Şimdi” sözcüğünü, aşağıda belirtilen değişik anlamları içerecek biçimde tonlamaya çalışın:
hemen./kafanı patlatacağım!
gelelim asıl konumuza.
diyelim ki, sen şuradasın…
canım sevgilim, güzelim!
TONLAMA
tövbe tövbe!
aşağısı sakal, yukarısı bıyık.
patlama!
ne desem bilmem ki…
işte her şey mahvoldu!
TONLAMA
Şimdi’li tümcelerimiz ise şöyle:
Şimdi geldim diyorum, anlamıyor musun?
Daha fazla bekleyemem; ya şimdi, ya hiçbir zaman!
Anlamadım, şimdi mi diyorsun?
Sonra değil, şimdi?
Şimdi iş değişti.
Ne! Şimdi diyen sen değil misin?
Şimdi mi? Kesinlikle olanaksız.
Sen şimdi onu bunu bırak da ötekinden söz et.
Şimdi buradaydı.
TONLAMA
Bu kez “evet” sözcüğünü değişik anlamlarda tonlayalım:
kabul ediyorum.
/öyle diyelim.
/olsa da olur olmasa da.
/kesinlikle öyle!
/vay canına!
/çok iyi anlıyorum.
TONLAMA
burama geldi!
anlat hele, sonra ne oldu?
kaç defa söyleyeceğim?
ama, başka türlü de düşünebiliriz.
gerçekten, ne sevimli çocuk!
Allah cezanı versin!
peki efendim, hay hay.
TONLAMA
Evet güzel olmuş. (Beğeniyle)
Sen evet dedin, ben de yaptım. (Doğal) Evet mi, hayır mı? (Soru)
Hadi ne olur evet de. (Rica)
Evet desen ne olur sanki, lütfen evet de.
(Yalvarma)
Evet dedi, evet dedi... (Sevinç)
TONLAMA
Evet diyeli üç gün oldu hani nerede istedikleri ? (Kızgın)
Aaa! Deli bu! .Baksana evet diyor. (Küçümseme)
Sen bir kere bana evet demiştin. (Kıskanç)
Aman evetse evet kendi bilir. (İlgisiz)
Evet, anlat bakayım anlat.. (Merak)
TONLAM A
Evet demeseydin ölür müydün? (suçlama) Bir kere düşün sonra evet de. (Uyarı)
Evet, evet, evet (Coşku)
Bana hiç kimse evet dedirtemez. Hiç kimse. (Karşı çıkarak)
TONLAMA
Sırada “hayır” sözcüğü var:
kabul etmiyorum (doğal)
/öyle demedim (öfkeyle)
/bir şey değil, başımıza dert açar (kaygılı) /yanılıyorsunuz, işin aslı şu (karşı çıkarak)
/izin vermiyorum (çok kızgın)
/sana hiç gücenir miyim? (sevgiyle)
TONLAM A
Hayır onu demek istemedim. (Açıklama)
Hayır mı dedin, bence bir daha düşün. (Uyarı) Hayır değil hayır. (İki anlamlı)
Sordum hayır dedi. (Cevap)
Hayır, hayır, hayır... (Kesin reddetme)
TONLAMA
Herkes evet demesini bekliyordu, durup dururken hayır dedi, (hayret)
Hayırdır inşallah. Hayır demek evet demektir. (İyiliğe yorma)
Hayırlı mı, hayırsız mı zaman gösterecek... (Umutsuz)
En sevdiğim sözcük nedir biliyor musun, hayır. (Zalim)
TONLAMA
Aşağıdaki tekerlemeyi, belirtilen değişik
anlatımları elde edecek doğrultuda vurgulamaya
ve tonlamaya çalışın. Doğal bir anlatımla, spiker
gibi, hayretle, küçümseyerek, hayranlıkla,
dedikodu edasıyla ve tiksinerek.
TONLAMA
“Kangallı kaltabanlardan kakavan
Kahraman’la kelepirci keleş kekeme kerim
Kemahlı kerkenez Kasım’a kasımda
Kerkük’ün kekikli kekliğiyle kabataslak
kabak ikram etmiş.”
TONLAMA
Şimdiki tekerlemeyi de anlatım çeşitliliği yaratacak biçimde yani;
doğal, azarlayarak ama sevgisiz, azarlayarak ama sevgiyle, kibarlıkla, tehditle, sabrı tükenen birinin edasıyla, öfkeyle ve
yalvararak söylemeye çalışın .
“Lüpçüler, lütfen lüzumlu lüzumsuz lakırdıları
bırakın da lüferinizi yiyin, lülelerinizi tüttürün.”
TONLAM A
Şimdi ünlemlere geçiyoruz.
A : rica ederim, ne önemi var.
A : bak hele, kim gelmiş! (az şaşırmış) A : ne diyorsunuz? (çok şaşırmış)
A : tadını kaçırdın ama…
A : daha neler! Üstüme iyilik sağlık!
Ah : bir elime geçse!
Ah : sorma, fırsatı kaçırdım…
Ah : ben olsaydım…
Ah : seni dayak düşkünü seni!
Ah : yazık oldu!
TONLAMA
E : biz ne dedik?
E : sonra ne oldu?
E : ne olmuş yani?
E : bak hele! Vay küstah vay!
E : ne var ne yok bakalım.
TONLAMA
Eh : fena sayılmaz.
Eh : be birader!
Eh : işte geçinip gidiyoruz.
Eh : haydi, öyle olsun…
Eh : orasını sen bilirsin.
TONLAMA
OLMAZ !
Olmaz: Doğal
Olmaz: Öyle demedim
Olmaz: Kaygılı
Olmaz: Yanılıyorsun.
Olmaz: Kızgınlık (izin veremem)
Olmaz: Yumuşak, sevecenlikle
TONLAMA
PEKİ !
Peki: Onaylıyorum.
Peki: Öyle olsun.
Peki: Olur ya da olmaz.
Peki: Kesinlikle.
Peki: Çok iyi anladım.
Peki: Gerçekten de öyle.
Peki: Görürsün sen gününü!
Peki: Kanıtlayacağım
Tonlama, emir cümlelerinde, soru cümlelerinde, ünlem cümlelerinde daha fazla ortaya çıkar.
Kelimelerin anlamlarına ve karşı tarafa vermek istediğimiz duyguya göre yaptığımız tonlama değişmektedir.
TONLAMA
TONLAMA
Sus artık!
Bu cümleyi hem emir hem de yalvarma duygularını verecek şekilde seslendirelim…
Yalvarırken sesimiz daha kalın ve daha düşük bir tonda
olurken, emrederken daha tiz ve yüksek perdeden
olacaktır.
TONLAMA
Konuşmanın telâffuz yani boğumlanma unsuru ile ilgili olan tonlama, etkili ve güzel konuşma için doğru ve sağlıklı olmak zorundadır.
Çünkü tonlama cümle veya kelimedeki anlamı
değiştirebilmekte, vermek istediğimiz
duyguyu yansıtmaktadır.
TONLAMA
Bu nedenle sinema ve dizi filmleri daha
dikkatli bir kulakla takip etmek önemliyken
aynı zamanda masal kitaplarını sesli olarak
ve karakterleri farklı tonlamalarla
canlandırarak Tonlama konusunda önemli
ve işe yarayacak adımlar atmış olursunuz…
GÜRZAP, C. Söz Söyleme Ve Diksiyon/Konuşan İnsan.
Remzi Yayınevi. İstanbul 2019
ŞENBAY,N. Söz Ve Diksiyon Sanatı. Yapı Kredi Yayınları.
İstanbul 2012
ÜNSAL, F., Şahin, H. 80 Yılın Sesi 1927’den 2007’ye
Spikerlik. TRT Yayınları. Ankara 2007
Türk Demek, Dil Demektir. Millet Olmanın En Belirgin Niteliklerinden Biri Dildir. ‘Türk Milletindenim.’ Diyen Kişi, Her Şeyden Önce Kesinlikle Türkçe Konuşmalıdır.
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
