Küresel ýsý artýþý önümüzdeki on yýllarda

EDÝTÖRE MEKTUP(Letters To The Editor)

Submitted : March 12, 2008 Accepted : April 13, 2008

Naim Nur, MD.

Department of Public Health, Cumhuriyet University Medical Faculty naimnur@yahoo.com

Haldun Sümer, MD.

Department of Public Health, Cumhuriyet University Medical Faculty

Corresponding Author:

Naim Nur, MD.

Department of Public Health, Cumhuriyet University Medical Faculty Sivas, Turkey

E-mail : naimnur@yahoo.com

Sayýn editör,

Kentleþme, Küresel Isýnma ve Ýklim Deðiþikliðinin Saðlýk Üzerindeki Etkileri

(The Impacts of Urbanization, Global Warming and Climate Change on the Health)

Dünya ikliminin fosil yakýtlarýný tüketiminin bir sonucu olarak deðiþtiði bugün geniþ kesimler tarafýndan kabul edilmektedir. Küresel ýsý artýþý önümüzdeki on yýllarda; halkýn saðlýðý, kent altyapýsý, enerji, beslenme ve su gibi ihtiyaçlar üzerinde daha büyük etkilerle ortaya çýkmasý beklenmektedir.

19.yüzyýlýn baþlarýnda dünya nüfusunun yaklaþýk %3’ü kentlerde yaþarken günümüzde bu oran %50’nin üzerindedir. Nüfus yoðunluðu, sanayileþmiþ ileri ülkelerde kentlerde fazla iken, ekonomisi tarýma dayalý ülkelerde kýrsal alanda daha fazladýr. Avrupa ülkelerinde nüfusun %65’i, Amerika Birleþik Devletleri’nde %80’i kentlerde yaþarken, bu oran Afrika ve Asya ülkelerinde

%25-30 civarýndadýr (1). Kentleþmiþ nüfus yoðunluðu dünya üzerinde özellikle geliþmekte olan ülkelerde artacaktýr. Bununla birlikte günümüzde beþ milyondan fazla nüfusu olan kentlerin sayýsý 41 iken önümüzdeki 10 yýlda 59’a çýkacaðý hesaplanmaktadýr (2). Ülkemizde Cumhuriyetin ilk yýllarýnda kentleþme oraný %24.2 iken bu oran gittikçe artarak 2000 yýlýnda %64.9’a, 2005 yýlýnda %78’e ulaþmýþtýr (3, 4).

Toplumlarýn hýzlý kentleþme süreci, küresel düzeyde çevre deðiþikliklerine neden olmaktadýr. Doðal alanlarýn giderek azalmasý ve tarým arazilerinin yapýlarla örülmesi, bunun yaný sýra konut, sanayi ve taþýtlardan kaynaklanan toz, kükürt dioksit, azot oksit ve hidrokarbonlar gibi zararlý maddelerin ve nemin kentleri bulut gibi kaplamasý, küresel ýsýnmaya katký saðlayan “kent ýsý adasý’ etkisi ortaya çýkarmaktadýr (5)

Küresel ýsýnma konusu yeni olmamakla birlikte ilk olarak gündeme gelmesi, 1988 yýlýnda James Hansen tarafýndan yapýlan bir çalýþmanýn yayýnlanmasýyla oldu (6). Bugün artýk küresel düzeyde önemli bir halk saðlýðý sorunu olarak kabul edilmektedir (7).

Küresel ýsý artýþý, her yüzyýl için ortalama 0.6ºC olarak hesap edilmiþti. Fakat 1976’dan beri yýllýk ortalama ýsý deðerleri üç kat arttý ve bu artýþ hýzýnýn beklenenden daha kýsa sürede olduðu tespit edildi (8). Hükümetler Arasý Ýklim Deðiþikliði Paneli’nin dördüncü deðerlendirme raporunda, 2100 yýlýna kadar dünyada ortalama ýsý deðerlerinin 1.8-4.0ºC arasýnda artacaðý öngörülmektedir (9).

Küresel ýsý artýþý son 50 yýl için çoðunlukla insan kaynaklý sera gazlarýndaki artýþa (özellikle karbondioksit) baðlanmýþtýr (9). Halen geliþmiþ ülkelerin, kent ve kasabalarla iç içe olan elektrik üretimi, sanayi ve ulaþtýrma sektörleri, iklim deðiþikliðine yol açan sera gazý emisyonlarýnýn en büyük kaynaðýný,

302 Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2008;30(4):302-304

yine bu ülkelerin enerji kaynaðý olarak kömür, petrol gibi fosil yakýtlarýný tercih etmeleri nedeniyle oluþturmaktadýr(10).

Küresel ýsýnma fiziksel olarak; deniz seviyelerinde yükselme, buzullarda erime, sýcak hava dalgalarý ve su baskýnlarý ile bahar mevsiminin erken hissedilmesi gibi biyolojik olarak kendini göstermektedir (6). Meydana getirdiði fiziksel ve biyolojik iklim deðiþiklikleriyle küresel ýsýnma, ekonomik ve sosyal alanlarda toplum saðlýðý üzerinde ciddi bir tehdit oluþturmaktadýr.

Küresel ýsýnma nedenli iklim deðiþikliklerinin toplum saðlýðý üzerindeki olumsuz etkileri; türlerdeki çeþitliliðin azalmasý ve yaðýþ rejimlerinin deðiþimi nedeniyle (bazý bölgelerde bol yaðýþ sonucu daha sýk su baskýnlarý olurken diðer bölgelerde kuraklýðýn etkin olmasý) temiz su ve besin kaynaklarýnýn azalmasý ile kendini göstermektedir (11).

Ýklim deðiþikliklerinin toplum saðlýðý üzerindeki etkileri doðrudan ya da dolaylý olarak ortaya çýkmaktadýr.

Doðrudan etkileri, 2003 yýlýnda Avrupa’da etkili olan;

Alp daðlarýndaki buzul tabakasýnýn %10’unu eriten, ekinlerin kurumasýna, orman yangýnlarýna ve on binlerce insanýn ölümüne neden olan sýcak hava dalgasý ve 2005 yýlýnda Meksika Körfezi’nin ýsýnmasýndan güç alýp kýyý bölgelerini tahrip eden Katrina kasýrgasý ile ortaya çýkmýþtýr(12)

Dolaylý etkileri, vektörlerin coðrafi ve mevsimsel özelliklerinde deðiþimlere baðlý olarak sýtma, Dang ateþi, viral ensefalitlerde artýþ, su ve gýda kaynaklarýnýn azalmasýyla su ve gýda ile bulaþan hastalýklarda artýþ ile ortaya çýkmaktadýr. Örneðin Türkiye’de kenelerin yayýlýmýna baðlý Kýrým-Kongo kanamalý ateþine yakalanma riski gittikçe artmaktadýr (13). Sýcaklýk artýþýna baðlý olarak polen mevsiminin uzamasý da astým gibi alerjik hastalýklarý tetiklemektedir. Ayrýca, iklim deðiþikliði, kuraklýk ve ruh saðlýðý arasýndaki iliþki karmaþýk olmakla birlikte, kuraklýkla beraber ruhsal hastalýklarda ve intihar giriþimlerinde bir artýþýn olduðu bildirilmektedir(14).

Küresel ýsýnmanýn toplum üzerindeki saðlýk etkileri, ayný zamanda toplumlarýn baþ edebilme kapasiteleriyle yakýndan iliþkili olduðu için bütün ülkelerde eþit olmayacaktýr. Yoksul, ekonomisi daha çok tarýma dayalý ve kýyý bölgeleri gibi coðrafik açýdan hassas yerlerde bulunan ülkeler daha fazla risk altýndadýrlar. Geliþmekte olan ülkelerin gecekondu bölgelerinde artan kent nüfusu,

özellikle yaþlý ve çocuklar, küresel ýsýnmanýn etkilerinden daha fazla etkilenmektedir (15,16). Bu açýlardan bakýldýðýnda Türkiye’nin oldukça hassas bir noktada olduðunu söyleyebiliriz.

Sonuç olarak, küresel iklim deðiþikliðinin saðlýk üzerine yapacaðý olumsuz etkilere karþý, saðlýk yöneticileri planlama yaparlarken, birincil ve ikincil korunmaya yönelik halk saðlýðý stratejileri geliþtirmeleri zorunludur.

Birincil korunmada, sera etkisi yapan gaz emisyonlarýnýn azaltýlmasý için var olan enerji kaynaklarýnýn yerel olarak yönetilebilmesi, yani ne kadar enerji üretilmesine ve hangi enerji tüketici faaliyetlerin sýnýrlandýrýlmasý gerektiðine karar verilmesi gerekiyor. Çok fazla aydýnlatma gerektiren gece maçlarýna son verilmesi, kent merkezlerinde özel arabalarýn kullanýlmamasý veya sadece floresan lambalarýn üretilmesi örnek olarak verilebilir.

Bunlar gerçekleþtirilebilirse, kömür, petrol, doðal gaz vb.

fosil yakýt kaynaklarýndan güneþ, rüzgar vb. yenilenebilir enerji kaynaklarýna doðru bir geçiþ olabilir.

Ýkincil korunmada, iklim deðiþikliðine baðlý, sýcak hava dalgalarý ve su baskýnlarý gibi akut olaylarýn saðlýk etkilerinin en aza indirilmesi için bulaþýcý hastalýk kontrol programlarýnýn (gýda güvenliði, aþýlama, vektör kontrolü) ve sürveyans sistemlerinin (salgýnlar, intihar giriþimleri, mevsimsel astým sýklýðý) güçlendirilmesi gerekmektedir.

Bununla birlikte iklim deðiþikliklerinin saðlýða olan etkilerine karþý toplum duyarlýlýðýný arttýrmak için halka yönelik eðitim seminerlerinin verilmesi önemlidir.

Kentleþme, Küresel Isýnma ve Ýklim Deðiþikliðinin Saðlýk Üzerindeki Etkileri

303 Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2008;30(4):302-304

Kaynaklar

1. Davis M. Planet of slums: urban involution and the informal proletariat. New Left Review 2004;26:5-34.

2. Northridge ME, Sclar E. A joint urban planning and public health framework:contributions to health impact assesment. Am J Public Health 2003;93:118-121.

3. Türkiye Ýstatistik Enstitüsü. Nüfus istatistikleri 2000.

4. T.C. Çevre ve Orman Bakanlýðý, Türkiye Çevre Atlasý, 2004.

5. Oke TR. City size and the urban heat island. Atmospheric Environment 1973;7:769-779.

6. IPCC, 2007.Intergovermental Panel on Climate Change (IPCC). Climate Change 2007: The Phisycal Science Basis-Summary for Policymakers. Contribution of Working Group I to the Fourth Assesments report of the IPCC.

WMO/UNEP (February 2007:p12).

7. Trenbert KE. Climate variability and global warming.

Science 2001;293:48-49.

8. National Climatic Data Center. Climate of 2005 annual review:temperature trends.

www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/research/2005/ann/glob al.html#Ttrends. Giriþ 18 Aralýk, 2007.

Naim Nur, Haldun Sümer

9. Permesan C, Yohe G. A globally coherent fingerprint of climate change impacts across natural systems. Nature 2003;421:327-342.

10. Klare MT. The Dangers and Consequences of America’s Growing Dependence on Imported Petroleum.

Metropolitan Books, 2004.

11. Bronstert A. Floods and climatic change: interactions and impacts. Risk anal 2003;23:545-547.

12. Meehl GA, Tebaldi C. More intense, more frequent, and longer lasting heat waves in the 21st sentury. Science 2004;305:994-997.

13. T.C. Saðlýk Bakanlýðý, Temel Saðlýk Hizmetleri. Kýrým- Kongo kanamalý ateþi, 2002-2006.

14.Morissey SA, Reser JP. Natural disasters, climate change and mental health considerations for rural Australia. Aust J Rural Health 2007;15:120-125.

15. Committee on Environmental Health. Global Climate Change and Children’s Health. Pediatrics 2007;120(5):1149-1152.

16. Tekbaþ ÖF, Vaizoðlu SA, Oður R, Güler Ç. Küresel ýsýnma iklim deðiþikliði ve saðlýk etkileri, Ankara, 2005, 49-50.

304 Erciyes Týp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2008;30(4):302-304