BEYNİN FONKSİYONLARI
DOÇ. DR. ENDER DURUALP ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ÇOCUK GELİŞİMİ BÖLÜMÜ
Beyin gelişiminin önemli bir bölümü intrauterin döneminde ve yaşamın ilk yıllarında gerçekleşir.
Beyin gelişimi sürekli bir gelişim izlemekten çok hamleler halindedir.
Beyindeki bazı gelişmeler ile bilişsel gelişimin dönüm noktaları arasında ilişki tespit edilmiştir.
Örneğin;
6-8 yaşlarında ince motor beceriler ve el-göz
koordinasyonunda gelişme görülür. 10-12 yaşlarında
serebral korteksin ön loblarının gelişimi ön plana çıkar. Bu dönemde bilişsel olarak mantık ve planlama işlevleri ön loblar tarafından denetlenmektedir.
13-15 yaşlarında beynin uzaysal algı ve motor işlevlerini denetleyen bölümlerinde gelişim yaşanır. 17 ve sonraki yıllarda beynin ön loblarında gelişim görülmektedir.
Mantık ve planlama ile ilgili alanlar olduğu için bir
yetişkinin sorunu ele alış biçimiyle bir ergenin konuya bakış açısı birbirinden farklıdır.
Duyu organlarından gönderilen bilgileri değerlendirir.
Konuşmayı sağlar.
İstemli hareketlerin yapılmasını sağlar.
Acıkma, susama, uyuma vb. yaşamsal olayları düzenler.
Kan basıncı, vücut sıcaklığı gibi hayati bulguları normal değerlerde tutar.
Vücuttaki organ ve organ sistemlerinin uyumlu çalışmasını sağlar.
Vücudun dengesini sağlar. (beyincik)
Kas hareketlerini yönetir. (beyincik)
Solunum, kalp atımı ve sindirimi düzenler. (omurilik soğanı ve pons)
Refleksleri denetler.
Heyecanı denetler ve uyku düzenini sağlar.
Öğrenme, düşünme, hafıza ve zeka merkezleri beyindedir.
Bilgi üretme ve saklama merkezidir.
Loblar
Frontol Lob: Beynin en gelişmiş ve en büyük lobu olan frontol lobda, motor ve duyu merkezleri ile konuşma merkezi bulunur.
Pariatel Lob: Bu lob üzerinde duyu merkezlerinin yanı sıra duyuların değerlendirildiği öğrenme, hafıza ve mantık gibi merkezlerde bulunur.
Temporal Lob: Burada temel duyu merkezleri bulunur.
Koku ve tat merkezleri de temporal lobda yer alır.
Oksipital Lob: Görme ve görüntülenme merkezleri bu alanda yer alır.
1. Ön Beyin
Bu kısım insan beyinin en kısmı olarak bilinir.
Ön beyin uç beyin ve ara beyin olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Uç beyin (serebrum)
Sağ ve sol yarım kürelerden oluşur.
Üst kısımdan nasırlı cisim (corpus callosum), alt kısımdan beyin üçgeni olarak adlandırılan sinir demetleri iki yarım küreyi birbirine bağlamaktadır.
Uç beynin sağ ve sol yarım kürelerini birbirinden ayıran yarığa Rolando yarığı adı verilir. Rolando yanığı uç beyin
kürelerini enine kesmektedir.
«Corpus callosum", İki beyin
yarımküresini birbirine bağlayan yoğun sinir ağları. En yoğun beyaz madde ile kaplıdır.
Serebrum
İstemli hareketler
Uzun ve kısa süreli Bellek
Konuşma
Çeşitli duyuların değerlendirilmesi
Düşünme
Sosyal etkileşim
Yaratıcılık (Hayal gücü)
Duygular
Ara beyin (diensefalon)
(talamus, hipotalamus, epitalamus)
Talamus :
Duyu organlarından gelen duyuların (koku hariç)
değerlendirildiği ve serebral kortekse iletildiği yerdir.
Uyanıklığı sağlayan impulslar talamustan serebral kortekse yollanır.
Uyku durumunda serebral korteks ve talamus devre dışıdır.
Hipotalamus :
Talamusun altında bulunur.
Açlık, tokluk, susuzluk, cinsel dürtüler gibi hisleri meydana getirir.
Hipofiz bezinin çalışmasını denetler.
Vücut sıcaklığını düzenler.
Uyku ihtiyacını belirler.
Heyecan, korku ve stres gibi duyguları belirler.
Epitalamus :
Talamusun arka üst kısmında bulunur.
Üst ucunda kendisine bağlı Epifiz Bezi bulunur.
Epifiz bezinden melatonin salgılanır.
2. Orta beyin (mezensefalon)
Beyin sapının bölümlerinden biridir. Sinir liflerinden oluşur. Üst kısmında dört adet çıkıntı vardır.
Görme ve duyma ile ilgili reflekslerin meydana gelmesini sağlar.
Kas tonusunun oluşturulmasında etkilidir.
Işığın fazla olduğu ortamlarda göz
bebeklerinin büyüyüp küçülmesini orta beyin yapar.
Vücudun dik duruşunu sağlar.
3. Arka beyin
Pons:
İki beyincik yarım küresi arasındaki bağlantıyı sağlar.
«köprü»
Omurilik soğanından aldığı komutlar ile solunum ile ilgili kasların hareketlerini düzenler.
Solunum, yutma, idrar kontrolü, işitme ve dengede görevlidir.
Omurilik Soğanı: (Medulla Oblongata)
İç organların çalışmasını sağlar.
Solunum, dolaşım, sindirim ve boşaltım gibi yaşamsal olayları düzenler.
İç organlar ile ilgili istemsiz hareketlerden sorumludur.
Hapşırma, öksürme, çiğneme, yutma, kızarma, kusma ve kan damarlarının büzülüp gevşemesi gibi refleksleri
düzenler.
Hasar görmesi ölüme neden olur.
Beyin yarım kürelerinden çıkıp vücuda giden motor sinirler medulla oblongata çaprazlanarak omuriliğe gider.
Sağ yarım küreden gelen sinirler vücudun sol tarafını, sol yarım küreden gelen sinirler ise vücudun
sağ tarafını kontrol eder.
Beyincik (serebellum):
İstemli hareketlerin komutları uç beyin tarafından verilir.
Beyincik, beyinden aldığı komutları düzenler.
Hareketlerin daha doğru, etkili ve koordineli olmasını sağlar.
Ayrıca dengenin oluşmasını sağlar.
Beyinciği zarar gören bir bireyde yürümede bozukluk, titreme ve denge kaybı görülür.
Kaynaklar
Aral N. (2015) Beyin gelişimi. Duyuların Gelişimi ve Desteklenmesi Ed: M.
Yıldız-Bıçakçı. Ankara: Eğiten Kitap.
Doğan, H. (2018). Beyin gelişimi. Çocuk gelişimi. Ed: N. Aral ve Z.F. Temel.
Ankara: Hedef.
Aral, N. ve Doğan-Keskin, A. (2018). Beynin yapısı ve beyin gelişimi. Erken Çocukluk döneminde Gelişim I. Ankara: Anı.
https://www.beyin.gen.tr
https://tr.wikipedia.org/wiki/Beyin_h%C3%BCcresi
