Tıbbi Terminoloji
Dr.Hülya yardımcI
Tıbbi Terminoloji
• Terim sözcüğü değişik bilim, sanat ve meslek alanlarında kullanılan, özel kullanım alanı bulmuş uzun bir sürenin birikimi olan özel sözcükleri ifade etmek için
kullanılmaktadır.
• Tıbbi terminoloji; insan anatomisini, fizyolojisini
(organları, sistemleri ve işlevlerini), vücut bölgelerini, hastalıkları, klinik uygulamalar ile birlikte tanısal
görüntüleme ve laboratuvar testlerini, ameliyatları ve
tanıları açıklayan terimlerden oluşur.
Dersin amacı
• Terminolojinin ana amacı herkes
tarafından aynı şekilde kullanılan,
yazılan, söylenen ve anlaşılan bir
dil oluşturmaktır.
Anatomik terimler; vücudun bölümlerinin
tanımlanmasını sağlayan, kesin anlamlı sözcüklerdir.
• Anatomik terimlerin Latince terminolojideki karşılığını ezberlemek yerine, ne anlama
geldiğinin bilinmesi daha kolay öğrenilmesini
sağlamaktadır. Bu yöntemle öğrenildiğinde daha
kalıcı olacaktır.
Öğrenme döneminde elde edilen
temel terminolojik dağarcık,
gelecekteki başarıyı belirleyen ilk ve
en önemli unsurdur.
Tarihçe
• Türklerin bilim alanına olan katkıları oldukça eskilere
dayanır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Türk hekimleri
Arapça-Farsça dillerinin etkisinde kalmışlar ve bu dillere
ait terimlerini; tıp eğitimde ise Doğu dillerini tercih
etmişlerdir. XIX. yüzyıla kadar Arapça ve Farsça’nın bu
etkisi artarak devam etmiştir. Sonuçta ortaya kökenleri bu
iki dile dayanan çok sayıda tıp terimi çıkmıştır.
Tarihçe
• Tıp terimleri günümüze gelene kadar birçok aşamadan geçmiş ve yavaş yavaş şekillenmiştir. Günümüzde
kullanılan birçok tıbbi terim Hippocrates zamanından kalmıştır (peritoneum, bronchus bunlara örnektir) aynı dönemde yaşayan bir diğer bilim adamı olan
Aristoteles’ten de pancreas, aorta gibi kelimler bu günlere kadar gelmiştir.
• Bergama doğumlu ünlü bir hekim ve düşünür olan
Galenos’da Grekçe’yi kullanmıştır.
Latincede’ki bazı harflerin Türkçe Karşılığı
Harf Harfin adı
α Alfa
β Beta
ε Epsilon
μ Mikro
χ Kapa
δ Delta
θ Teta
σ Sigma
λ Lambda
ϒ Gama
Vocales (Ünlü harfler)
Türkçe 8 ünlü: a,e o,ö ı,i u,ü Latince (5+1) ünlü: a,eo i,y u
Latin alfabesinde, Türkçe’de bulunan
“ı”,”ö” ve “ü” ünlüleri yoktur.
Özgün 5 ünlü (a,e,o,i,u) yanında, sadece
Grekçe kökenli kelimelerde “y (ipsilon) = ii”
bulunur.
• Diğer ünlülerin söylemi Türkçe gibidir, ancak Latince’de iki, hatta üç ünlü yan yana gelebilir:
• Area: alan aorta: aort
• Auris: kulak radius: ışın
• Tenue: ince embryo: döl
Latince’deki “c” harfi kalın ünlülerin (a,o,u) ve ünsüzlerin önünde “k” gibi okunur :
caput: kaput (baş)
collum: kollum (boyun) cutis: kutis (deri)
crus: krus (bacak)
bucca: bukka (yanak
clavicula: klavikula (köprücük kemiği)
(anahtar)
Latince’deki “c” harfi ince ünlülerin (e,i,y) ve diftongların (ae, oe) önünde “s”(ts) gibi okunur.
Cellula: sellula (hücre) Cilium: silium (kirpik) Cystis: sistis (kese)
Caecum: sekum (kör bağırsak)
Coelom: sölom (gövde boşluğu)
“s” harfi Türkçe’deki “s” veya “z”
şeklinde okunabilir. İki ünlü arasında veya “n” ile “m” harfleriyle bitişik olduğu zaman “z” gibi okunur.
Bunun dışında normal “s” gibidir.
İki ünlü arasındaki çift “ss” normal “s”
gibi okunur.
massa: massa (kütle) bursa: bursa (torba) sinus: sinus (oyuk) basis: bazis (taban)
incisura: insizura (çentik) mensa: menza (masa) organismus: organizmus (organizma)
scapula: skapula (kürek kemiği)
“t” harfi Türkçe’deki “t” gibi okunur, fakat kendisinden sonra
“i” ve başka bir ünlü gelirse
“s”(ts) gibi telaffuz edilir.
tendo: tendo (kiriş)
tunica: tunika (gömlek)
intestinum: intestinum (bağırsak) substantia: substansia (madde) rotatio: rotasio (döndürme)
tertius: tersius (üçüncü)
Fakat “-tio/tia” birlikteliğinden önce (s,z,x) ünsüzleri gelirse, normal “t”
gibi okunur.
Combustio: kombustio (yanık) Mixtio: mikstio (karıştırma)
“k” harfi sadece Grekçe (veya Arapça) kökenli kelimelerde görülür.
Kinesis: hareket Kalium: potasyum
Keratinum: boynuzsu madde
Skeleton: iskelet
“z” harfi de Grekçe (veya Arapça) kökenli kelimelerde görülür:
zona: bölge azygos: eşsiz
zygoma: elmacık
zincum: çinko
Türkçe’de olmayan, fakat Latince’de olan iki ünsüz “q” ve “x”
“q” özgün Latince “k” harfidir. Bu harfi daima “u” takip eder ve kısa “v”
gibi okunur:
Aqua: akva (su)
squama: skvama (pul)
Quadratus: kvadratus (kare)
“x” harfi çift ünsüzdür ve “ks”
şeklinde okunur. Grekçe’deki
“ksi” gibidir. Hem Latince hem de Grekçe kökenli kelimelerde kullanılır.
axis: aksis (eksen) apex: apeks (tepe)
dexter: dekster (sağ)
xiphoideus: ksifoideus
(hançersi)
“g” harfi esasen Türkçe’de olduğu gibi daima “g” şeklinde okunması gerekirken, bazen Fransızca alışkanlıkla ince ünlülerin önünde “j”
veya İngilizce alışkanlıkla “c” gibi telaffuz edilir.
Gingiva: jinjiva, cinciva (dişeti)
Gynecologia: jinekoloji (kadın
hastalıkları bilimi)
oe
Ağız “o” için açılır, fakat “e” sesi telaffuz edilir.
Genellikle Grekçe kökenli kelimelerde kullanılır.
Batı dillerinde karşılığı “e” olmasına rağmen, Türkçe’de
“ö” gibi okunur. İnce ünlü sayılır.
oesophagus: özofagus (yemek borusu) oedema: ödema (ödem)
foetus: fötus (dölüt)
Au; Bu iki ünlü ayrı ayrı okunabildiği gibi, bazı Grekçe kökenli kelimelerde
“av” şeklinde telaffuz edilir.
auris: auris (kulak) cauda: kauda (kuyruk)
trauma: travma (darp)
Augustus: Avgustus (ağustos)
Not: Fransızcada “au” birleşimi “o”
şeklinde okunduğu için Türkçe’ye de yansımıştır.
autopsia: otopsi auscultatio:
oskültasyon
Eu; Bu iki ünlü de Grekçe kökenli kelimelerde “ev” şeklinde okunur.
Pleura: plevra (akciğer zarı) neuron: nevron (sinir)
aponeurosis: aponevrosis (akzar)
Not: Fransızca’da “eu” birleşimi “ö”
şeklinde okunduğu için Türkçe’ye de yansımıştır.
Pleura-plöra, neuron-nöron
propaedeutica – propedötik (ön
eğitim)
Ünsüz harflerden oluşan çift sesliler (digramma) Grekçe kökenlidirler ve bu dildeki tipik çift seslilerden
bazılarının transliterasyonu sayılırlar.
th (theta) “t” gibi okunur, fakat daima “th” şeklinde yazılır.
thorax: toraks (göğüs)
therapia: terapia (tedavi)
asthma: astma (astım)
rh (rho),sadece “r” gibi okunur, “rh”
yazıldığı gibi, bazen sadece “r” şeklinde de yazılabilir:
rhinos: rinos (burun)
rhombus: rombus (romb) rhaphe/raphe: rafe (dikiş)
ph (fi) doğrudan “f” gibi okunur, fakat
“ph” yazılır.
pharynx: farinks (yutak)
encephalon: ensefalon (tümbeyin)
aphtha: afta (aft)
ch (khi) bu çiftsesli “k” ile “h” arasında yer alır. Bazı batı dilleri “k” gibi, diğerleri “h” gibi okurlar. Türkçe karşılığı
“k” kabul edilir.
chole: kole (safra)
brachium: brakium (kol) bronchus: bronkus (bronş)
Not: Fransızcada “ch” birleşimi bizim “ş” gibi okunduğu için bazı terimlerde bu etki kalıcı olmuştur.
chirurgia: şirurji
mesenchyma: mezenşim
ng
Latince kökenli “ng” ünsüzlerinden sonra gelen “u” ünlüsü genellikle
“v” şeklinde okunur.
Ngu lingua: lingva (dil)
sanguis: sangvis (kan)
unguis: ungvis (tırnak)
EPONİMLER
• Eponimler (yunanca; soyadı, isim babası): Bir kişinin adıyla ifade edilen terimler
• Bir kişi veya yer ile anılan hastalık, belirti, bulgu, cerrahi alet, test veya sendromlar ya da genel terimlerin özel kişi adlarıyla anılmasıdır. Genellikle de o yapıyı bulan ya da üzerinde çalışan kişilerin isim ya da çoğunlukla soy-isimleriyle adlandırılmasıyla oluşturulur.
• Tıp bilimi içinde önemli bir yeri olan Behçet Hastalığı buna en güzel örnektir. Türk doktoru Hulusi Behçet tarafından tanımlanan hastalıkta ağızda yaralar, genital bölgede ülserler ve görme problemleri bir arada yer almaktadır.
HOMONİMLER
Humerus : Üst kolda uzun kemik Humorous : Komik
İleum : Kolon parçası İlium : Pelvik kemiğin parçası Loop : yuvarlak halka, bükme Loupe : Büyüteç
Mucus : Müköz membran sekresyonu Mucous : Mukusa benzeyen Plane : Anatomik düzey Plain : Düz röntgen
Plural : Birden çok Pleural : Akciğer zarına ait Radical : Köklü, kökten Radicle : Damarın küçük dalı
Söylenişi aynı, anlamları farklı olan kelimelere homonim kelimeler denir.
