YAŞAM KÜLTÜRÜ OLARAK TİYATRO

(1)

YAŞAM KÜLTÜRÜ OLARAK TİYATRO

KÖY VE KENTLERDE GELİŞEN TİYATRO GELENEĞİMİZ KÖY SEYİRLİK OYUNLARI

KARAGÖZ ORTAOYUNU MEDDAH

(2)

Bolluk törenleri ve İnançlar

• Türkiye köylüsünün dramatik gösterilerinin kaynaklarına

inildiğinde; tarih öncesi zamanların bolluk törenlerine, eski inançların tapınma törenlerine ulaşılır.

• Köy Seyirlik oyunlarının bir bölümünde açık bir etkisi olduğu

belirtilen şamanizmi, Türkler, tarihsel gelişmeleri içinde unutsalar da oyunlar aracılığı ile toplumsal hafızalarına yerleştirmişlerdir (Karacabey, tarihsiz).

12/17/2021Dr. Pınar KIZILHAN

2

(3)

Bolluk törenleri ve İnançlar

• Bolluk törenleri, doğadaki değişmeler karşısında kaygı duyan insanların

dayanağı olmuştu. Yağmurun yağması, güneşin toprağı ısıtması dolayısı ile mevsimlerin doğal döngüsü bu törenlerle kutsanıyor, açıklanamayan karşısında duyulan korku bu törenlerde giderilmeye çalışılıyordu. Yaşamı sürdürmeye yönelik kaygıların yöneldiği yer, yiyecek sağlayan toprak olmuştu yüzyıllar boyu. İşte Anadolu köylerindeki dramatik gösterilerin kaynağı da ürünün bereketini kutsayan, kışı kovan, yazın gelişini kutlayan

(4)

Bolluk törenleri ve İnançlar

• Kuşaktan kuşağa aktarılan bu oyunlar tıpkı ritüeller gibi

kalıplaşmış söz ve hareketlerin tekrarlanmasından oluşmuştur (Karacabey, tarihsiz).

4

(5)

Köy seyirlik oyunlarımızın önemi

Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu birikimine katkıda bulunan kültürel iklimimizi yansıtan tiyatro geleneğimizden birisi Anadolu’da köylerde gelişen

• Köy Seyirlik Oyunları ya da Dramatik Köylü Oyunları’dır.

(6)

Köy seyirlik oyunlarımızın önemi

Doğanın döngüsüne katılımı simgeleyen büyüsel törenlerden beslenen ve Anadolu köylüsünün Oyun Çıkartma geleneğinin bir yansıması olan

Köy Seyirlik Oyunları pek çok özelliği ile Cumhuriyet

Dönemi Türk Tiyatrosu’na katkıda bulunduğu gibi, günümüz dünya

tiyatrosu alanında pek çok yeni anlayışla ortak özelliklere de sahiptir.

¹

6

(7)

Köy seyirlik oyunun kaynakları

•

Seyirlik oyunlar köy halkının salt eğlence aracı değil, köylünün

sorunlarından, kaygılarından, sevinçlerinden, üretim çabalarından, törelerinden ve törenlerini konu alır (Boratav, 1997:

224).

•

Ekin zamanı, hasat mevsimi, kıtlık, kuraklık zamanları, düğün

bayram zamanları, hayvanların çiftleşme dönemleri, mevsim dönümleri gibi önemli zamanlarda köylünün bir araya gelip birlikte yansıladığı oyunlardır.

(8)

Köy seyirlik oyunun kaynakları

• Köy seyirlik oyunları Anadolu köylüsünün doğa ve toprakla ilişkisiyle bağlantılı olarak ortaya çıkmış atadan dededen miras kalmış oyunlardır.

8

(9)

Köy seyirlik oyunun kaynakları

•

Büyüsel ve törensel izler taşıyan aynı zamanda saygınlık da

uyandıran köy seyirlik oyunlarını tanımak, incelemek ve onun çağcıl tiyatroyla ortak noktalarını değerlendirebilmek tiyatromuzun geleceği açısından da önemlidir.

(10)

Köy Seyirlik Oyunlarının iki kaynağı

• Rituel ve ibadet

10

(11)

Köy seyirlik oyunlarında oyun alanı, donanım, araçlar

• Köy seyirlik oyunları, meydan, tarla, dam, avlu, büyükçe oda gibi boş olan her alanda yansılanır. Oyun alanı doğal dekordur.

• Özel bir ışıklandırma sistemine gereksinim duyulmaz.

• Köy Seyirlik Oyunları gerek oyun tekniği, gerek oyunculuk açısından Açık Biçim Göstermeci – Epik Tiyatro ile benzerlik gösterir.

(12)

Köy seyirlik oyunları neden dramatiktir?

• Bir başkasını canlandırma-taklit-yansılama dolayısıyla düşgücü- imgelem-tasavvur’un kullanılması ve bu taklidin çeşitli anlatım araçları ile yardımıyla söz ve eyleme dönüşmesi, bu sürecin de bir seyirci topluluğu ile paylaşılmasıdır.

12

(13)

Köy seyirlik oyunları neden dramatiktir?

Kurallar ve kalıplar açısından Köy Seyirlik Oyunları başlığı altında değerlendirilebilecek diğer toplantılar;

• Cem

• Ahilik ve

• Yaren toplantılarıdır

(14)

Köy seyirlik oyunlarında ortak motifler, simgeler

Köy seyirlik oyunlarında eylemi oluşturan sıklıkla işlenen ortak motifler

• Eski – Yeni

• Yaz - Kış

• Ak - Kara

• Ölüp - Dirilme

• Kız kaçırma

14

(15)

•

Geleneksel sözlü kültürün taşıyıcısı ve bir eğlence biçimi olan sohbet

toplantıları, özellikle uzun kış gecelerinde insanların bir araya gelerek belirli kurallar çerçevesinde hoşça vakit geçirmesini ve toplumsal dayanışmayı sağlayan sosyal bir organizasyondur. Sohbet toplantıları Türkiye’nin farklı bölgelerinde “Yârân/Yâren, Ateş Gezmesi, Kürsübaşı, Barana, Cümbüş Âlemleri, Ferfene/Herfene/

Harfene/Erfane, Gezek, Helebiş, Helva Sohbetleri, Muhabbet Gecesi, Oturak Âlemleri, Sıra Âlemleri, Sıra Eğlencesi, Sıra Gecesi ve Velime (Eyvan) Gecesi” gibi değişik isimlerle, Türkiye dışında ise “Coro Bozo, Konuşma, Geşdek, Meşrep ve Muhabbet” gibi benzeri adlarla bilinmektedir.

15

(16)

Kaynak

AOF Türk Tiyatro Tarihi T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2455 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1427

16