Protezli Mumya
Alman araflt›rmac›lar, eski M›s›r’›n Teb kentinde bulunmufl 3000 y›ll›k bir mumya’da bir ayak baflparma¤› protezi keflfettiler. ‹nce bir iflçilikle tahtadan yap›lm›fl, üzerinde oymadan bir t›rnak bile bulunan protez, aya¤›n çevresine göre biçimlendirilmifl iki k›sa ve k›vr›k tahtadan oluflan sokete, deri kay›fllarla ba¤lanm›fl. Soket de aya¤a sicimlerle sar›lm›fl. Takma parmakl› mumya, 55 yafllar›nda bir kad›na ait. Küçük baz›
atardamarlar›ndaki kireçlenmeyi dikkate alan araflt›rmac›lar, bunun baflparma¤›n kesilmesiyle
sonuçlanan dolafl›m bozukluklar›na iflaret etti¤i görüflündeler. Gerçi eski M›s›r’da ölüler mumyalan›rken eksik beden parçalar›n›n yerine, ölümden sonraki yaflamlar›nda kendilerine yard›mc› olsun diye protez tak›lmas› adettenmifl. Ancak takma
baflparma¤›n alt taraf›ndaki y›pranmaya dikkat çeken
araflt›rmac›lar bunun "tarihteki ilk
protez olabilece¤ini düflünüyorlar." Ancak Londra’da British Museum’da bulunan bir baflka mumya da ayn› onur için yar›fl›yor. Gene Teb’de bulunmufl mumya da, alç› sürülmüfl bezden yap›lma bir ayak baflparma¤› protezi tafl›yor.
Science, 12 Ocak 2001s
Denek fiempanzelere
Emeklilik Keyfi
ABD Senatosu’nun geçti¤imiz aral›k ay›nda onaylad›¤› bir plan uyar›nca "bilimin geliflmesine katk›da bulunan" 1600 flempanze,
laboratuvarlardan kurtulup emekli yaflam› sürdürecekleri yurtlara tafl›nacaklar. 30 milyon dolar harcamayla gerçeklefltirilecek düzenle, "hizmetlerine gerek kalmayan" flempanzeler yeni bar›naklar›nda ömür boyu beslenme ve bak›m olana¤›na kavuflacaklar. Emeklilik hakk›na kavuflan hayvanlar, ABD sa¤l›k bakanl›¤›n›n yanl›fl bir tahmin yapmas› sonucu ço¤alm›fllar. 1980’li y›llar›n bafl›nda bakanl›k, AIDS hastal›¤›na yol açan HIV (insanda ba¤›fl›kl›k sistemini çökerten virüs) deneylerinde çok say›da flempanzeye gereksinme olaca¤› hesab›yla yayg›n bir üretme kampanyas› bafllatm›fl. Ancak deneklerin büyük ço¤unlu¤unun HIV’den etkilenmedi¤i ortaya ç›k›nca araflt›rma laboratuvarlar›nda,
bak›mlar› büyük masraf gerektiren ve ortalama 50 y›l yaflayan bir "iflsiz" flempanzeler ordusu oluflmufl. Hayvan
haklar› militanlar›n›n bask›lar› ve hayvanlar›n özel yurtlarda bak›m›n›n görece düflük masraf›, Ulusal Bilimler Akademisi’ni hükümete bir emeklilik plan› haz›rlamas› için ça¤r› yapmaya yöneltmifl.
Ancak flempanzeler için "k›yak emeklilik" düzenlemesi, asl›nda ne Sa¤l›k Bakanl›¤›’n›, ne de hayvan haklar› savunucular›n› tam anlam›yla tatmin edebiliyor. Bakanl›k yetkilileri, "özel durumlarda" flempanzelerin emeklili¤ine son verip yeniden laboratuvarlara almak istemelerine karfl›l›k, bunu ancak emekli yurtlar› yönetim kurulunun onay›yla yapabilecekler. Ayr›ca emeklili¤i durduran karar›n ask›da kalaca¤› iki ay süre içinde kamuoyundan itiraz gelmemesi de gerekiyor. Sa¤l›k Bakanl›¤› bu koflullar›n, emeklili¤in keyfini ç›karan flempanzeleri, yeni afl›, virüs ve mikroplar›n etkisini
bedenlerinde denemek üzere yeniden "ifle almay›" pratikte olanaks›zlaflt›rd›¤› görüflünde. Hayvan haklar› savunucular›ysa, Bakanl›¤a tan›nan bu s›n›rl› yetkilerin bile emekli flempanzelerin güvenli¤ini ortadan kald›rd›¤›n› düflünüyorlar.
Science, 22 Aral›k 2000
Hayvan Haklar›
13
