1
BARTIN İLİNDE ÜRETİLEN BALIN KALİTE VE STANDARDİZASYONU
ÖN FİZİBİLİTE RAPORU
ARALIK 2019
BARTIN İLİNDE ÜRETİLEN BALIN KALİTE VE STANDARDİZASYONU
ÖN FİZİBİLİTE RAPORU
“Bu rapor Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA) tarafından DETA Danışmanlık Eğitim Tanıtım ve Organizasyon Ltd. Şti. firmasına yaptırılmıştır. Araştırmanın içeriği Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı ile projeye katkı sağlayan kurum/kuruluşların görüş ya da tutumunu yansıtmaz.
Bu raporun tüm yayın hakları Batı Karadeniz Kalkınma Ajansına aittir, yazılar ve içerik ajansın izni olmadan kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
Aralık 2019”
ÖZET
Bartın İlinin bal potansiyelinin mevcut durumunun tespiti ve ulusal/uluslararası pazarda marka oluşturabilmesi için yol haritasının çizilmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bartın ve çevresinde arıcılığın daha aktif hale getirilmesi, bölge halkının balcılıktan elde ettikleri gelir ile daha müreffeh ve yaşam standartlarını geliştirebilmeleri, katma değeri yüksek ürünler üretilmesi, genç çiftçilerinarıcılığa teşvik edilmesi için gerekli yönetimsel ve pazarlama için gerekli alt yapının belirlenmesi ve hedef pazarların raporlanması amaçlanmıştır.
Arıcılık yapan işletmelerin sosyo-ekonomik genel yapılarını saptayarak, üretim ve pazarlamaya yönelik sorunları, markalaşma ve coğrafi işaret alma imkânlarıortaya koymuştur.
Bartın ili ve ilçelerindeki öncü arı yetiştiricileri ile arıcılık sektörünün üstünlükleri, zayıflıkları, tehditler ve fırsatları analiz edilmiştir.
Ballı bitkilerin tespiti TUBİVES veri kaynaklarından faydalanılarak çıkartılmış olup, Bartın ili ve çevresinde yapılan floristik çalışmalar taranmıştır. Yapılan tarama sonucunda Bartın ilinde mevcut bitki çeşitliliği ortaya çıkarılmıştır. Floristik listede mevcut bal potansiyeli olan bitki türleri tespit edilmiştir. Tespit edilen koordinatlar harita üzerine işlenmiş ve ballı bitkilerin dağılım haritası oluşturulmuştur.
Buna göre yörede 852 adet bitki taksonu mevcut olup bunlardan 202 tanesi ballı bitki (nektar üretim potansiyeline sahip) olan türlerdir. Tespit edilen bitki türlerinden 20 tanesi ise salgı balı kaynağı olabilecek bitkiler olarak tespit edilmiştir.
Hacettepe Üniversitesi’nde gerçekleştirilen mikroskobik analizler sonucunda, incelenen bal örneklerinin bitkisel kaynakları polen analizleri sayesinde belirlenmiş ve Bartın ili’nde ballara kaynak oluşturan bitkiler tespit edilmiştir. Bu sonuçlar yörenin hem floristik yapısı hem de ballı bitkileri hakkında bilgi vermektedir. Bartın ili ve çevresinden toplanan balların mikroskobik incelenmesi sonucu Kestane ağırlıklı olduğu tespit edilmiştir. Bartın ili ve çevresinde kestane ağaçlarının dağılım gösterdiği lokasyonların koordinatları alınarak harita üzerine işaretlenmiş ve bu alanlar potansiyel bal üretim alanları olarak belirlenmiştir.
Merkezden toplanan 18 adet bal örneğinin melisopalinolojik analizleri sırasında, 22 familyaya ait 34 bitki taksonunun polenlerine rastlanılmıştır. Merkezde; kestane poleni için dominantlık oranı
%90’ın üzerindedir. Amasra ilçesinden toplanan 12 adet bal örneğinin melisopalinolojik analizleri sırasında, 22 familyaya ait 27 bitki taksonunun polenlerine rastlanılmıştır. Amasra’da kestane poleni için dominantlık oranı % 90’ın üzerindedir. Kurucaşile ilçesinden toplanan 11 adet bal örneğinin melisopalinolojik analizleri sırasında, 17 familyaya ait 22 bitki taksonunun polenlerine rastlanılmıştır. Kurucaşile’de; kestane poleni için dominantlık oranı %90’ın üzerindedir. Ulus ilçesinden toplanan 9 adet bal örneğinin melisopalinolojik analizleri sırasında, 19 familyaya ait 27 bitki taksonunun polenlerine rastlanılmıştır. Ulus’ta kestane poleni için dominantlık oranı %90’ın üzerindedir.
Prolin, diastaz ve elektriksel iletkenlik analizleri Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Gıda Analizleri Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde yapılmıştır.
Analizi yapılan ballar incelendiğinde tüm balların diastaz açısından, Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ne (Tebliği No:2012/58) uygun olduğu görülmektedir. Bal tebliğinde kestane ballarının diastaz sayısının 8’in üzerinde olması istenmektedir. Ballar bu kritere uygundur.
Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ne (Tebliği No:2012/58) göre belirtilen kestane ballarının prolin değerinin minimum 300 mg/kg olması gerekmektedir. Yapılan analizler değerlendirildiğinde;
prolin değeri 487,03 mg/kg ile 1126,95 mg/kg arasında değiştiği tespit edilmiştir. Prolin bakımından elde edilen sonuçların Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ne (Tebliği No:2012/58) uygun olduğu görülmüştür.
Kestane oranın yoğun bölgelerdeki ballarda elektrik iletkenliğinin 2 mS/cm’nin üstünde olduğu görülmüştür. 2, 4, 11,13, 26, 28 nolu bal numuneleri incelendiğinde kestane oranının seconder düzeyde olduğu görülmektedir. 2, 4, 11,13, 26, 28 nolu ballarda elektrik iletkenliği 2 mS/cm’nin altında hatta 1 mS/cm düzeyinde olduğu görülmektedir.
İletkenlik değerleri 2,00 (mS/cm) üzerinde olan numunelerde kestane saflık oranlarının yüksek olduğu söylenebilir. Bartın ili ve çevresinden toplanan balların mikroskobik incelemesine göre Kestane balı olduğu tespit edilmiştir. Bartın ili ve çevresinin ballarının yapılacak coğrafi işaret başvurusu, senaryolar tamamen kestane balı üzerinden kurulmalıdır.
Merkez’den toplanılan 18 örneğin, 14 tanesinin kestane balı olduğu, 4 tanesinin (2,4,11 ve 13 nolu örnekler) ise kestane ağırlıklı karışık çiçek balı olduğu tespit edilmiştir. Ulus’dan toplanılan 9 örneğin 7 tanesinin kestane balı, 2 tanesinin ise (26 ve 28 nolu örnekler) kestane ağırlıklı karışık çiçek balı olduğu tespit edilmiştir. 22 nolu numune balı incelendiğinde “Çiçek Balı” olduğu görülmüştür. Çiçek balı açısından arıcının balı Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ne (Tebliğ No:2012/58) uygundur.
8, 11, 12, 15, 19, 24, 26, 28, 30, 34, 40, 41, 42, 43, 48 nolu ballarda ormangülü bitkisinin içinde bulunduğu Ericaceae familyasına ait polenlere eser miktarlarda rastlanılmıştır.
Yapılan çalışma sonucunda; arıcıların hem üretim hem de pazarlama sırasında yaşadığı sorunlar ortaya çıkarılmıştır. Üretim sırasında yaşanılan sorunlar Türkiye genelinde çoğu arıcının yaşadığı sorunlarla aynıdır. Ancak pazarlama sırasında yaşanılan sorunların çoğu, yöreye ait bal için coğrafi işaret tescili alınması durumunda ortadan kalkabilecek durumdadır. Bu kapsamda çalışmaların başlatılması ve coğrafi işaret tescil başvurusunun yapılması gerekmektedir. Böylelikle tescil alınması durumunda yörede üretilen balların; Bartın balı (Bartın Kestane Balı) adı altında pazarlanması daha kolay olacak ve her sene de denetimi sağlanabilecektir.
Öncü arı üreticileri ile gerçekleştirilen araştırmaya göre yörede arıcılık yapan insanların çoğunluğunu 36-45 yaş aralığındaki kişiler oluşturmaktadır.18-25 yaş aralığındaki genç kesim arıcılık mesleğini tercih etmemektedir. Gençlerin arı yetiştiriciliğine teşviki için bilgilendirme çalışmaları artırılmalı, verilen hibe ve destekler anlatılmalı, örnek uygulamalar gösterilmeli ve üretim tesisleri kurulmalıdır.
Sonuç olarak; Bartın Kestane ve Çiçek Balı Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ne uygundur. Coğrafi işaretli ürün tescili ve bal üretiminde ihtiyaç duyulan girdilerin temini ve üretilen balın güçlü bir pazarlama organizasyonunun kurulması için kooperatifleşme çalışmalarına vakit kaybedilmeksizin başlanılması gerekmektedir. Bartın ili ve çevresinden toplanan balların mikroskobik incelemesine göre ağırlıklı olarak Kestane balı olduğu tespit edilmiştir.
Coğrafi işaret başvurusu kestane balı üzerinden yapılmalı ve “Bartın Kestane Balı” olarak lanse edilmelidir. Her yapılan üretimden analiz edilerek balın aynı özelliklerini koruduğu ve yapısının bozulmadan devam ettiği vurgulanmalıdır. Paketleme ve pazarlama için alt yapı çalışmaları yapılmalı ve kooperatifleşmeye gidilmelidir. Bartın ilinde balcılığın ekonomik girdisinin daha fazla olabilmesi için eğitim programları hazırlanmalı ve arıcılara eğitimler verilmelidir. Daha kaliteli kestane balı üretmek amacıyla balcılara kovan, temel petek arı keki, maske gibi malzemelerin hibe ya da üretim karşılığı sağlanmasında fayda vardır.
Bartın ili bal üretimi konusunda ciddi bir birikime ve potansiyele sahiptir. “Bartın Kestane Balı” bu yöre ile özdeşleşmiştir. Bal konusunda coğrafi alana yönelik, daha önce debilimsel çalışmalar (makale, yayın, üniversite çalışma) yapılmıştır.
Bal üretiminde öngörülen pozitif yönlü yükselişin gerek Türkiye gerekse Bartın açısından olumlu sonuçları olmasının yanı sıra, artan nüfus bal tüketiminin artacağını göstermektedir. Bu nedenle gerek kişi başına bal tüketim miktarının artırılması, gerekse kendi kendine yeten ve bal ihracatçısı konumunda olan Türkiye’nin ihracattaki payının artırılarak ülke ekonomisinin daha da güçlendirilmesi hedeflenmelidir.
GİRİŞ
Kalkınma ajansları yerel ve bölgesel dinamik ve potansiyelin tespiti, bunların ulusal öncelikler ile uyumlu olarak yerinde ve katılımcı bir anlayışla, ortak akıl kullanılarak planlanması, esnek, aksiyona dayalı, rol paylaşımına açık ve insan odaklı programlar, gelişme politikaları ve rekabetçi projeler ile desteklenmesi aşamalarında yerelde teknik kapasitesi yüksek bir kurum ihtiyacıyla gündeme gelmiştir.
Bu bakımdan, bölgesel gelişme uygulamaları ile bölge planlarının etkinliğinin ve başarısının yükseltilmesi, bölgelerin ülkemizin genel büyümesi, gelişmesine, refahına ve istikrarına katkısının arttırılması, sosyal uyum ve adaletin temini ve değişen küresel rekabet şartlarına adaptasyonun sağlanması amacıyla, gelişmiş ülkelerde birçok örneği görülen kalkınma ajansları Türkiye’de de kurulmuştur.
Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA), 25.01.2006 tarih ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanuna istinaden, 25.07.2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Zonguldak merkezli TR81 Düzey 2 (Zonguldak- Karabük-Bartın) Batı Karadeniz Bölgesinde faaliyet göstermek üzere kurulmuştur. Ajans 1 Mart 2010 tarihinde personellerin göreve başlaması ile bölgedeki faaliyetlerine başlamış ve devam etmektedir.
Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA) tarafından hazırlanan Bartın ilinde üretilen balın kalite ve standardizasyonu ön fizibilite projesi, bölgede önemli bir kaynak olan kestane balı ile ilgili analiz, araştırma ve değerlendirmeler ile yol haritasını içermesi bakımından son derece önemlidir.
İÇİNDEKİLER
1. TANIM ... 12
2. AMAÇ ... 12
3. KAPSAM ... 12
4. BARTIN İLİNE GENEL BAKIŞ ... 13
4.1. Coğrafi Yerleşim ... 13
4.2. İklim... 14
4.3. Toprak ve arazi yapısı... 15
4.4. Bitki Örtüsü ... 16
4.5. Su Kaynakları ... 18
4.6. Diğer Doğal Kaynaklar ... 21
4.7. Ulaşım ... 22
5. SOSYO-EKONOMİK DURUM ... 23
5.1. TR81 Bölgesinin Sosyo-Ekonomik Yapısı... 23
5.2. Bartın İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ... 25
5.3. Nüfus ... 25
5.4. Eğitim ... 26
5.5. Sağlık ... 27
5.6. Ekonomik Yapı ... 27
5.7. Temel İşgücü Göstergeleri... 30
6. ARICILIK ... 32
6.1. Dünyada Arıcılık ... 33
6.2. Türkiye’de Arıcılık ... 36
6.3. Bartın İlinde Arıcılığın Durumu ... 40
6.4. Bartın İlinde Arıcılığın Yayılışının Belirlenmesi ... 41
7. BARTIN’DA ÜRETİLEN BALIN KALİTE VE STANDARDİZASYONUN TESPİTİ... 45
7.1. Bartın İlinde Bulunan Bitkiler ve Nektar Üretim Potansiyelleri ... 45
7.2. Bal Analizleri ... 73
7.3. Bartın İlinde Üretilen Balların Hasat Sezonunda Kestane Yayılış Durumunun Tespiti ... 73
7.4. Bal Örneklerinin Toplanılması ... 73
7.5. Analizlerin Yapılması ... 73
7.6. Preparatların İncelenmesi ... 74
7.7. Melissopalinolojik Analiz Sonuçları ... 74
7.8. Prolin, Diastaz ve Elektriksel İletkenlik Analizleri ... 88
7.9. Balın Kalite ve Standardizasyonunun Özellikleri ... 91
7.10. Üretilen Bal ve Diğer Arı Ürünlerinin Üretim Potansiyelinin Belirlenmesi ... 99
7.11. Arıcılık Yapan İşletmelerin Sosyo-Ekonomik Genel Yapılarının Saptanması ... 101
7.12. SWOT Analizi ... 115
7.13. R’WOT Analizi ... 115
7.14. Arıcılık Yapan İşletmelerin Üretim ve Pazarlamaya Yönelik Sorunlarının Tespiti ... 118
8. SEKTÖREL VE/VEYA BÖLGESEL POLİTİKALAR VE PROGRAMLAR ... 120
9. ARI YETİŞTİRİCİLİĞİ HİBE VE DESTEKLERİ ... 125
9.1. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Arıcılık Destekleri ... 126
9.2. TKDK Arıcılık Projeleri Hibesi ... 127
9.3. Genç Çiftçi Arıcılık Hibesi ... 128
9.4. Kovan ve Ana Arı Desteği... 129
9.5. Ziraat Bankası Arıcılık Kredileri ... 129
9.6. AB Arıcılık Destekleri ... 130
9.7. KOSGEB Arıcılık Kredisi ... 130
10. BARTIN’DA ARICILIĞIN GENÇLER İÇİN POTANSİYEL GEÇİM KAYNAĞI OLABİLME İMKANLARI ... 130
11. BARTIN KESTANE BALI COĞRAFİ İŞARET ALINMASI SÜRECİ ... 134
12. KOOPERATİFLEŞME ... 137
13. SONUÇ: ... 138
KAYNAKÇA ... 141
EKLER ... 142
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1: Bartın İli Yıllık Yağış Miktarı ve Sıcaklık ... 14
Şekil 2: Bartın İli Sıcaklık Değerleri ... 15
Şekil 3: Türkiye Akarsu Havzalarını Gösteren Harita ... 18
Şekil 4: Bartın İli Jeoloji Haritası ... 20
Şekil 5: Bartın Ulaşım Haritası ... 22
Şekil 6: TR81 Düzey 2 Bölgesi ... 23
Şekil 7: Bartın Nüfus Artış Hızı ... 25
Şekil 8: Bartın Sektör Önceliklendirme Matrisi ... 31
Şekil 9: Ülkelere Göre Dünya Bal İhracatı ... 34
Şekil 10: Ülkelere Göre Dünya Bal İthalatı ... 35
Şekil 11: Bal Üretiminde Önemli Ülkeler ... 35
Şekil 12: Türkiye’nin Bal Üretimi ... 36
Şekil 13: Türkiye’nin Bal İhracatında Önemli Ülkeler ... 39
Şekil 14: Bartın İli Merkez Ballı Bitkiler Dağılım Haritası ... 46
Şekil 15: Bartın İli Ballı Bitkiler Dağılım Haritası-1 ... 47
Şekil 16: Bartın İli Ballı Bitkiler Dağılım Haritası-2 ... 48
Şekil 17: Bartın İli Ballı Bitkiler Dağılım Haritası-3 ... 49
Şekil 18: Balçiği Üretim Potansiyeli Olan Bitki Türleri Haritası ... 67
Şekil 19: Bartın İli Potansiyel Arılık Alanları Haritası ... 72
Şekil 20: Bal Dışındaki Diğer Arı Ürünlerinin Üretim Dağılımı ... 99
Şekil 21: Bartın İlinde Arıcılık Yapanların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı ... 101
Şekil 22: Bartın İlinde Arıcılık Yapanların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı... 102
Şekil 23: Bartın İlinde Arıcılık Yapma Nedenleri ... 102
Şekil 24: Bartın İlinde Arıcılığın Aileden Gelen Bir Meslek Olma Oranı ... 103
Şekil 25: Bartın İlinde Arıcıların Ailelerindeki Arıcılık Oranı ... 103
Şekil 26: Bartın İlinde Arı Bakımını Üstlenen Kişilerin Dağılımı ... 104
Şekil 27: Bartın İlinde Arıcılara Aile Bireylerinin Katkı Sağlama Oranı ... 104
Şekil 28: Arıcılık Yapan İşletmelerin Ürünlerini Pazarlama Oranı ... 105
Şekil 29: Arıcılık Yapan İşletmelerin Arılarının Bakımı İçin Yaptıkları Masraf ... 105
Şekil 30: Arıcılık Yapan İşletmelerin Devlet Desteklerinden Yararlanma Oranı ... 106
Şekil 31: Arıcılık Yapan İşletmelerin Devlet Desteklerinden Yararlanma Miktarı ... 106
Şekil 32: Arıcılık Yapan İşletmelerin Ürün Başına Belirledikleri Fiyatlar ... 107
Şekil 33: Arıcılık Yapan İşletmelerin Pazarlama Teknikleri ... 107
Şekil 34: Arıcılık Yapan İşletmelerin Diğer Arı Ürünlerini Pazarlama Teknikleri ... 108
Şekil 35: Bartın İlinde Arıcılara Ait Kovan Miktarı Dağılımı ... 108
Şekil 36: Bartın İlinde Arıcıların Ürün Ücretlerini Alma Yöntemleri ... 109
Şekil 37: SWOT (GZFT) Çalışması İlişkiler Şeması ... 110
Şekil 38: Bartın İlinde Arıcılık Yapanların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ... 132
Şekil 39: Bartın İlinde Arıcılık Yapma Süreleri ... 133
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1: Bartın İli Sıcaklık Değerleri ... 15
Tablo 2: Bartın İli Arazi Varlığı ... 16
Tablo 3: Tarım Arazisinin Dağılımı ... 16
Tablo 4: Bartın İli Maden Rezervleri ... 21
Tablo 5: Yıllara Göre Bartın Nüfusu ... 25
Tablo 6: İlçelere Göre Bartın Nüfusu ... 25
Tablo 7: Bartın Aldığı Verdiği Göç ... 26
Tablo 8: Bartın 2019 İhracat Rakamları ... 29
Tablo 9: Bartın 2018 İthalat-İhracat Rakamları ... 29
Tablo 10: Bartın’da İşyerlerinin Sektörel Dağılımı ... 30
Tablo 11: Sektörlere ve Cinsiyete Göre Çalışan Sayısı ... 32
Tablo 12: Dünya Arıcılık Verileri ... 33
Tablo 13: Ülkelere Göre Kovan Varlığı ... 34
Tablo 14: Arıcılık Faaliyeti Yapan İşletme Sayısı ... 37
Tablo 15: Türkiye’de Arıcılık Yapılan Köy Sayısı, Kovan Sayısı, Bal ve Bal Üretimi Verileri ... 37
Tablo 16: 2001-2018 Yıllarında Türkiye’de Üretilen Bal Miktarı ... 38
Tablo 17: 2018 Bal Girdi Pariteleri ... 39
Tablo 18: Mevcut Kümes Hayvanları-Arıcılık ve Ürünleri ... 41
Tablo 19: Bartın ve Çevresinde Arıcılık Faaliyeti Yapan İşletme Sayıları ... 41
Tablo 20: Bartın İlinde Arıcılık Faaliyeti Yapan İşletme Sayısı ... 42
Tablo 21: Bartın İline Ait Hayvan Üretim Miktarları ... 43
Tablo 22: Bartın İlinin Türkiye Hayvancılığındaki Yeri... 43
Tablo 23: Bartın İli Ballı Bitkileri ... 50
Tablo 24: Salgı Balı (Balçiği) Yapma Özelliği Olan Bitki Türleri ... 68
Tablo 25: Bartın İli Arılık Adresleri ve Koordinatlar ... 69
Tablo 26: Bartın İli Arılıklarında Arıcılara Ait Kod Listesi ... 74
Tablo 27: Bartın İli Amasra İlçesi’nden Toplanan Balların Melissopalinolojik Analiz Sonuçları .... 78
Tablo 28: Bartın İli Kurucaşile İlçesinden Toplanan Balların Melissopalinolojik Analiz Sonuçları 80 Tablo 29: Bartın İli Merkez İlçesinden Toplanan Balların Melissopalinolojik Analiz Sonuçları ... 82
Tablo 30: Bartın İli Ulus İlçesinden Toplanan Balların Melissopalinolojik Analiz Sonuçları ... 86
Tablo 31: Prolin, Diastaz ve Elektriksel İletkenlik Analizleri Sonuçları ... 88
Tablo 32: Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğine Göre Ballara Ait Diğer Özellikler ... 92
Tablo 33: Sene Bazında Arılığınızda Üretilen Bal ve Diğer Arı Ürünleri Miktarı ... 100
Tablo 34: Arılık Bazında Arıcı Başına Düşen Üretim Miktarı ... 100
Tablo 35: R’WOT Analizi Sonuçları ... 117
Tablo 36: Arıcılık Yapan İşletmelerin Üretim Aşamasındaki Sorunları ... 118
Tablo 37: Arıcılık Yapan İşletmelerin Pazarlama Aşamasındaki Sorunları ... 119
KISALTMALAR DİZİNİ
AB : Avrupa Birliği AKS : Arıcılık Kayıt Sistemi
BAKKA : Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı GSKD : Gayri Safi Katma Değer
HAYGEM : Hayvancılık Genel Müdürlüğü
İPARD : Avrupa Birliği Kırsal Kalkınma için Katılım Öncesi Yardım Aracı KETEM : Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi
KOSGEB : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı MÜGAM : Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Gıda Analizleri Uygulama ve Araştırma Merkezi OGM : Orman Genel Müdürlüğü
TAGEM : Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü TİM : Türkiye İhracatçılar Meclisi
TKDK : Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu TÜBİVES : Türkiye Bitkileri Veri Servisi
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu TÜRKVET : Veteriner Bilgi Sistemi
1. TANIM
Bartın İlinin bal potansiyelinin mevcut durumunun tespiti ve ulusal/uluslararası pazarda marka oluşturabilmesi için yol haritasının çizilmesi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Bu bağlamda, aşağıda belirtilen kapsam ve şartlar dâhilinde bir ön fizibilite raporu düzenlenmiştir.
2. AMAÇ
Bartın ve çevresinde balcılığın daha aktif hale getirilmesi, bölge halkının balcılıktan elde ettikleri gelir ile daha müreffeh ve yaşam standartlarını geliştirebilmeleri, katma değeri yüksek ürünler üretilmesi, gençlerin balcılığa teşvik edilmesi için gerekli yönetimsel ve pazarlama için gerekli alt yapının belirlenmesi ve hedef pazarların raporlanmasıdır.
3. KAPSAM
Mevcut durum analizini yapmak.
Bartın ilinde ballı bitkilerin dağılımını ve potansiyel üretim alanlarını belirlemek ve haritalandırmak.
Bartın ilinde arıcılığın durum tespitini yaparak yayılışını belirlemek ve haritalandırmak.
Üretilen bal ve diğer arı ürünleri üretim potansiyeli ve bu potansiyelin geliştirilmesi koşullarını belirlemek.
Arıcılık yapan işletmelerin sosyo-ekonomik genel yapılarını saptayarak, üretim ve pazarlamaya yönelik sorunları, markalaşma ve coğrafi işaret alma imkânlarını ortaya koymak.
Bartın ili ve ilçelerindeki öncü arı yetiştiricileri ile arıcılık sektörünün üstünlükleri, zayıflıkları, tehditler ve fırsatların (SWOT) analizini yaparak arıcılığın geliştirilmesi için RWOT (Sıralama tekniği) analizi yoluyla kısa, orta ve uzun dönemli stratejileri ve yol haritasını oluşturmak.
Yörede arıcılığın gençler için potansiyel geçim kaynağı olanağı olabilme imkanlarını tespit etmek, öneriler sunmak
Bartın ilinde üretilen balların hasat sezonunda kestane yayılış durumuna göre ayrı ayrı yöresel numuneler toplanılarak polen analizlerini Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünde veya eşdeğer bir laboratuvarda yapılarak flora tespitini yapmak.
Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğine uygunluk açısından Tarım ve Orman Bakanlığının akredite laboratuvarlarında veya Ulusal Gıda Referans Laboratuvarında (UGRL) balın kimyasal parametrelerinden elektrik iletkenliği, diastaz sayısı ve prolin miktarı analizlerini yapmak.
4. BARTIN İLİNE GENEL BAKIŞ
Bartın’ın ilk sahiplerinin, M.Ö.14.yy’da Gaskalar ve M.Ö. 13.yy’da Hititler olduğu kabul edilmektedir. 1920 yılında Zonguldak Mutasarrıflığına bağlanan Bartın’ın 1924 yılında Zonguldak’ın il olmasıyla birlikte bu ilin ilçesi haline gelmiştir. 07 Eylül 1991 tarihinde de 28.08.1991 tarih ve 3760 sayılı yasayla il statüsüne kavuşmuştur. Bartın iline bağlı ilçelerden Osmanlı döneminde ilçe iken Cumhuriyetle birlikte bucak statüsüne düşürülen Amasra; 1987 yılında yeniden, Ulus; 1944 yılında, Kurucaşile; 1957 yılında ilçe olmuştur. Bartın’ın halen Merkez, Amasra, Ulus ve Kurucaşile olmak üzere 4 ilçesi, Hasankadı, Kozcağız, Kumluca ve Abdipaşa beldeleriyle birlikte 264 köyü vardır.
4.1. Coğrafi Yerleşim
T.C. Bartın Valiliği web sitesinden alınan bilgiye göre, Bartın Batı Karadeniz bölgesinin, 41° 53′
kuzey enlemi ile 32° 45′ doğu boylamı arasında yer alır. Kuzeyini 59 km’lik sahil şeridiyle Karadeniz çevrelerken, doğuda Kastamonu, güneydoğuda Karabük, batıda ise Zonguldak illeriyle komşudur. Yüzölçümü 2.330 km2’dir. İl merkezinin rakımı 25 metredir.
Bartın; doğu, batı ve kuzeyden yüksekliği 2000 metreyi geçmeyen dağlarla çevrilidir. Dağlar, yüksek olmamakla birlikte oldukça dik, sahillere doğru sarp ve kayalıktır. En önemli dağları;
Aladağ, Kocadağ, Karadağ, Kayaardı, Karasu ve Arıt Dağlarıdır. Kent merkezini batıdan Aladağ, kuzeyden Karasu dağları ve doğudan Arıt Dağları kuşatmaktadır. Halatçıyaması, Orduyeri, Kırtepe ve Ömertepesi kentin üzerine kurulduğu dört önemli tepedir.
Bartın Irmağı ve kolları tarafından derin bir biçimde parçalanan arazi çok engebeli bir görünümdedir. Irmağın genişlediği alanlarda ve dağların oldukça dik yamaçları arasında dar ve derin vadiler yer alır. Kent merkezlerine inildikçe düz ovalar artmaktadır. Bartın’ın en önemli yaylaları; Uluyayla, Ardıç, Gezen ve Arıt yaylalarıdır. Arıt yaylası, Küre Dağları Milli Parkı içerisinde yer almaktadır.
Küre Dağları Milli Parkı; Karadeniz Bölgesinin batı bölümünde, Bartın ve Kastamonu illeri sınırları içinde ve Küre Dağları üzerinde yer almaktadır. “Tampon Zon”la birlikte toplam 114.787 ha. alanı kapsayan Milli Parkın 34.000 ha.lık bölümü yerleşim ve kullanıma açılmamış bakir alanlardır. Küre Dağları Milli Parkı; Uluslararası öneme sahip Batı Karadeniz Karst kuşağı içerisinde oluşan özellikle kanyonlar, boğazlar, mağaralar, şelaleler ve düdenler gibi ilginç karstik oluşumları; 1200 yıllık yaşlı doğal ve bakir orman, flora ve endemik bitki varlığı;129 kuş ve 40 memeli türünün yaşadığı fauna zenginliği; çevre yerleşimlerde gelişen halk hekimliği ve özgün folklorik değerleri açısından zengin çeşitlilik sunmaktadır.
Bartın’ın en önemli akarsuyu, milattan önceki yıllarda Parthenios adı ile anılan ve kente adını veren Bartın Irmağı’dır. Şehir merkezinde Gazhane Burnu’nda birleşen Koca çay ve Kocanaz çayının oluşturduğu ırmak, 15 km akarak Boğaz mevkisinde Karadeniz’e ulaşır. Kocanaz çayı;
güneyden doğup Kozcağız’dan kuzeye doğru akarken, Koca çay; Kastamonu’dan gelip Ulus’tan geçen Göksu ve Eldeş Çayları (Ulus Çayı) ile bunlara katılan derelerden oluşur. Arıt ve Mevren Derelerinden oluşan Kozlu Çayı ile birleşen Kışla Deresi, Akpınar ve Karaçay Dereleri Kocaçay’ı besleyen akarsulardır. Diğer önemli akarsuları; Kurucaşile topraklarında doğan ve Karadeniz’e
ulaşan Kapısuyu ve Tekkeönü Dereleri ile Ulus-Uluyayla’yı sulayan Ovaçayı ve İnönü dereleridir Bartın Irmağı; üzerinde 500 tonluk gemilerle Karadeniz’den kente kadar ulaşım yapılabilen en düzenli akarsudur. Akış hızı saatte 720 m olup, denize her yıl 1.000.000.000 m3 su akıtmaktadır.
4.2. İklim
Bartın’da yazları sıcak, kışları serin geçen Ilıman Deniz İklimi (Karadeniz İklimi) hüküm sürmektedir. Denize yakınlığı ve pek yüksek olmayan dağ sıralarının kıyıya paralel oluşu, genellikle kıyı şeridi üzerinde sıcaklık farklarının azalmasına, nemin artmasına ve Balkanlardan gelen hava kütlelerinin etkisinde kalmasına neden olmaktadır. Bartın’da en sıcak ay; ortalama 23 C0 sıcaklık ile Temmuz, en soğuk ay; ortalama 4.2 C0 sıcaklık ile Aralık’tır. Toplam açık günler sayısı;
225, yağışlı günler sayısı; 125 ve karla örtülü günler sayısı; 15’dir.
Şekil 1: Bartın İli Yıllık Yağış Miktarı ve Sıcaklık
Uzun yıllar ortalamasına göre 51 mm yağışla Mayıs yılın en kurak ayıdır. Ortalama 134 yağış miktarıyla en fazla yağış Aralık ayında görülmektedir.
Şekil 2: Bartın İli Sıcaklık Değerleri
21.5 sıcaklıkla Temmuz yılın en sıcak ayıdır. Ocak ayında ortalama sıcaklık 4.8 olup yılın en düşük ortalamasıdır. (climate-data.org)
Tablo 1: Bartın İli Sıcaklık Değerleri
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Ort. Sıcaklık (°C) 4.8 5.8 7.9 12 16.1 19.5 21.5 21.2 18.3 14.4 10.5 6.8
Min. Sıcaklık (°C) 0.7 1.3 3.1 6.8 10.7 13.7 15.7 15.4 12.3 9.1 5.6 2.7
Maks. Sıcaklık (°C)
9 10.4 12.8 17.3 21.5 25.4 27.3 27.1 24.3 19.8 15.5 10.9
Yağış /Yağış (mm) 111 79 68 58 51 55 57 71 69 98 113 134
Yılın en kurak ve en yağışlı ayı arasındaki yağış miktarı: 83 mm,Yıllık ortalama sıcaklık 16,7 dolaylarında değişim göstermektedir.
4.3. Toprak ve Arazi Yapısı
İlde görülen iklim, topografya, ana kaya ve vejetasyon özellikleri farklı alanlarda değişik özellikte toprakların oluşumuna neden olmuştur. Bartın’da arazi kullanım kabiliyet sınıflandırmasında 7.sınıf araziler il arazilerinin yarısını oluşturmaktadır. Bu durum İlin genel topografya ve arazi kullanılabilirlik potansiyelinin de bir göstergesidir. Ayrıca en ideal şartlar içeren
1.sınıf araziler % 5,6’lık mevcutları ile 4. sırada bulunmaktadırlar. Mevcut arazilerin ancak
%12,2’si tarım ve orman dışı alanlar olarak kullanılmaktadır. Bu durum ilin yeşil örtüsünün yoğunluğunu yansıtmaktadır.
Tablo 2: Bartın İli Arazi Varlığı
Arazinin Niteliği Alanı (Da) Oranı (%)
Orman-Fundalık 1.354.437 58,13
Tarım Arazisi 668.369 28,69
Mer’a Arazisi 12.845 0,55
Tarım Dışı Alan 294.349 12,63
Toplam 2.330.000 % 100
Bartın’da bitkisel üretim alanında yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan ekonomik değere sahip temel tarımsal ürünler olarak fındık, çilek, yem bitkileri, hububat, sebze ve meyve olmak üzere toplam 672.507 dekar tarım alanı bulunmaktadır. İlde 52.746 büyükbaş, 5.834 küçükbaş, 1.088.925 kanatlı, 33.664 adet arılı kovan mevcuttur.
Batı Karadeniz Bölgesinde en fazla tarım alanına sahip il Bartın’dır. Bartın’da 672.507 dekar tarım arazisi mevcuttur. Bu arazinin 198.600 dekarı sulamaya elverişlidir. Ancak hali hazırda sulamaya elverişli alanın 86.180 dekarı halk sulaması şeklinde yapılmaktadır. Devletçe sulanan işletme halinde tesis bulunmamaktadır.
Tablo 3: Tarım Arazisinin Dağılımı
(Bartın İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, 2018 Faaliyet Raporu)
4.4. Bitki Örtüsü
Bartın ili geneline bakıldığı zaman birden fazla habitat tipini görmek mümkündür. Habitat çeşitliliğinin fazla olduğu bu alanlarda floristik çeşitliliğinde fazla olması doğaldır. Bartın ve çevresinde;
Orman Vejetasyonu
Maki Vejetasyonu
Arazinin Niteliği Alanı (da) Oranı (%)
Tarla Arazisi 304.766 45,60
Meyvelik Arazisi 73.009 10,92
Sebzelik Arazisi 17.414 2,61
Kullanılan Tarım Alanı Toplam 395.189 59,13
Çayır Alanı (Özel) 133.180 19,92
Kullanılmayan Tarım Alanı 140.000 20,95
Toplam 668.369 100
Tarım Alanları
Riparyan Vejetasyon
Kaya Vejetasyonu
Step Vejetasyonu
Kumul Vejetasyonu olmak üzere yedi farklı vejetasyon yapısı mevcuttur.
Orman Vejetasyonu:Bartın İlinin yüzölçümü 214.300 ha alanın olup bunun 98.578 ha orman vejetasyonu oluşturmamaktadır. Orman vejetasyonun da yer yer saf Fagus orientalis L. (Kayın) türünün oluşturduğu yapı mevcuttur. Bazı alanlarda iğne yapraklı türler ile geniş yapraklı türlerin oluşturduğu karışık orman yapısı mevcuttur. Bu alanlarda baskın ağaç türleri; Quercus cerris L. var.
cerris, Quercus infectoria Oliv. subsp. infectoria, Quercuspetraea (Matt.) Liebl subsp. iberica (Steven ex Bieb.) Krassiln., Quercus pubescens Willd., Pinus brutia Ten., Pinus nigra Arnold.
subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe, Pinus sylvestris L. subsp. sylvestris, Tilia argentea Desf. ve Castanea sativa Mill. dir
Maki Vejetasyonu:Bartın ve çevresinde maki vejetasyonu özellikle denizden başlayarak yaklaşık 300-400 m kadar olan yüksekliklerde belirgin olarak bulunmaktadır. Bu alanlarda;
Quercuscoccifera L., Quercusinfectoria Oliv. subsp. infectoria, Erica arborea L., Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus, Filago pyramidata L., Pistaciaterebinthus L. subsp. terebinthus, Cotinus coggyria Scop., Asparagus acutifolius L., Scilla autumnalis L., Campanula lyrata Lam.
subsp. lyrata, Cistus creticus L., Cistus salviifolius L., Origanum onites L., Origanumvulgare L.
subsp. viride (Boiss.) Hayek, Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. oxycarpa (Bieb. ex Willd.) Franco, Phillyrea latifolia L. ve Pinus brutia Ten. gibi türler tespit edilmiştir
Riparyan Vejetasyon:Bartın Çayı, Kozcağız Çayı ve Arıt Çayı ile bunların yan kolu olan küçük derelerin etkisi ile oluşan alanlarda riparyan vejetasyon tespit edilmiştir. Bu alanlarda; Alisma plantago-aquatica L., Amaranthus albus L., Ornithogalum narbonense L., Alnus glutinosa (L.) Gaertner. subsp. glutinosa, Humulus lupulus L., Arctium minus (Hill) Bernh. subsp. pubens (Babington) Arenes, Cirsium lappaceum (Bieb.) Fischer. subsp. tenuilobum (C.Koch)P.H.Davis, Pulicaria dysenterica (L.) Bernh., Senecio aquaticus subsp. erraticus (Bertol.) Matthews, Carex flacca Schreber, Carex pendula Hudson, Carex sylvatica Hudson subsp. sylvatica, Equisetum palustre L., Equisetum telmateia Ehrh., Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel ve Poa pratensis L. gibi türler tespit edilmiştir
Kaya Vejetasyonu: Bartın İli ve çevresinde kaya vejetasyonu daha çok toprakların aşınması sonucu ortaya çıkmıştır. Bu alanlarda; Cota tinctoria L. var. pallida (DC.), Carduus pycnocephalus L. subsp. albidus (Bieb.) Kazmi, Crepis foetida L. subsp. rhoeadifolia (Bieb.) Celak, Filago pyramidata L., Inula britannica L., Sedum acre L., Sedum album L., Sedum hispanicum L. var.
hispanicum, Sedum stoloniferum Gmelin, Arabis caucasica Willd. subsp. caucasica, Draba muralis L., Geranium dissectum L., Setaria glauca (L.) P. Beauv., Linum corymbulosum Reichb. ve Epilobium parviflorum Schreber türleri tespit edilmiştir
Step Vejetasyonu: Bartın ilinde step vejetasyonu orman tahribatının olduğu alanlarda ve yüksek kesimlerde yaylalrın olduğu alanlarda tespit edilmiştir. Bu alanlarda; Papaver rhoeas L., Glaucium flavum Crantz, Plantago lagopus L., Plantago lanceolata L., Linaria peliserriana (L.) Mill., Linaria simplex (Willd.) DC., Globularia trichosantha Fisch. & Mey., Veronica chamaedrys L., Veronica polita Fries, Polygala anatolica Boiss.& Heldr., Polygonum arenastrum Bor., Rumex acetocella L., Ranunculusmuricatus L. ve Reseda lutea L. var. lutea gibi türler tespit edilmiştir Kumul Vejetasyonu: Bartın İlinin sahil şeidinin tamamında kumul vejetasyonuna rastlamak mümkündür. Bu alanlarda; Crithmum maritimum L., Daucus carota L., Eryngiummaritimum L., Pancratiummaritimum L., Carduus nutans L. subsp. leiophyllus (Petr.) Stoj. & Stef., Cnicus benedictus L. var. kotschyi Boiss., Chondrilla juncea L. var. juncea, Conyza bonariensis (L.) Cronquist,, Conyza canadensis (L.) Cronquist, Crepis foetida L. subsp. commutata (Spreng.) Babcock, Hedypnoiscretica (L.) Dum.-Cours., Inulagraveolens (L.) Desf., Inula viscosa (L.) Aiton, Otanthus maritimus (L.) Hoffmans. & Link, Xanthium spinosum L. ve Xanthium strumarium L.
subsp. strumarium gibi türler yayılış göstermektedir.
Bartın İli ve çevresinde yapılan florstik çalışmalar ile TUBİVES verilerinin bir araya getirilmesi sonucu Bartın İlinin Floristik listesi oluşturulmuştur. Bu listeye göre; 99 familyaya ait 431 cins ve 852 tür bulunmaktadır. Bu türlerin 14’ü endemik olup, endemizm oranı % 1,64 tür.
4.5. Su Kaynakları
Bartın ili Türkiye akarsu havzalarına göre Batı Karadeniz Havzası (13 nolu havza) içinde kalmaktadır.
Şekil 3: Türkiye Akarsu Havzalarını Gösteren Harita (cerentezcancografyaperformans)
Yer Üstü Su Kaynakları
İlin toplam su potansiyeli 1248.38 hm3/yıldır.
Akarsular: Başlıca üç akarsu vardır. Bunlar Bartın, Arıt ve Kozcağız Çayları’dır. Bartın ve Arıt Çayı 150 ha, Kozcağız Çayı 50 ha ve diğer yan dereler 10 ha su yüzeyine sahiptir (Bartın Çevre Durum Raporu, 2013).
Bartın Çayı: Uzunluğu 6 km, debisi 25,55 m3/s’dir.
Kozcağız Çayı: Uzunluğu 47,5 km, debisi 5,41 m3/s’dir.
Arıt Çayı: Uzunluğu 35 km, debisi 4,33 m3/s’dir
Bartın’da 3 adet Baraj, 2 adet gölet, yapılmaktadır. Bunlar Kirazlıköprü, Kozcağız ve Bartın Kışla Barajları’dır.
Kirazlıköprü Barajı: Gökırmak üzerinde olup, taşkın koruma, sulama ve enerji amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 1,943 hm3, normal su kotunda su hacmi 66,1 hm3, normal su kotunda göl alanı 10,9 km2, sulama alanı 2 113 ha, 12,3 MW kurulu gücündedir (http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi23/bartin.htm, 17.11.2019).
Kozcağız Barajı: Bartın Irmağı’nın kolu Kozcağız Deresi üzerine kurulacaktır. Talvegten yüksekliği 38,5 m olup, taşkın koruma, sulama ve içme suyu amaçlıdır.
Bartın Kışla Barajı: Bartın Merkez Kozcağız Beldesi sınırları içerisinde Güneydere üzerindedir.
Bartın iline 22 km Kozcağız ilçesine 3 km uzaklıktadır. Kozcağız Ovası’nda ve Bartın şehrinde meydana gelecek taşkın debilerinde önemli ölçüde düşüş sağlayacaktır.
Yer Altı Suyu Kaynakları ve Potansiyeli
Bartın ili jeoloji haritasında; kahverengi alanlar (haritanın en batı ucunda) Devoniyen-Karbonifer yaşlı karbonat ve kırıntılı kayaçları, kırmızı renkli sürsajlı kayaçlar Permiyen-Triyas yaşlı kırıntılı ve karbonatları, çağla yeşili alanlar Jura-Kretase yaşlı kireçtaşları, siyah noktalı yeşil alanlar Kretase yaşlı kırıntılı ve karbonat kayaları, sarı renkli siyah sürsajlı alanlar (Kurucaşile ve Amasra çevresi) Senoniyen yaşlı vokanikler ve karbonatları, sarı alanlar Kretase-Eosen yaşlı kırıntılı ve karbonat kayaları, turuncu alanlar Eosen yaşlı kırıntılı ve karbonatları, gri alanlar da alüvyonu işaret etmektedir.
Bu kaya birimlerinden kırıntılı düzeyler ile alüvyonlar geçirimli, taneli ortam akiferler, volkanikler erimesiz kaya ortam, kireçtaşları erimeli, karstik kaya akifer, marn, kiltaşı düzeyleri geçirimsiz, kaya ortam akiferlerdir.
Şekil 4: Bartın İli Jeoloji Haritası (MTA, 2009)
Merkez ilçe sınırlarında yer altı suyu taşıyan formasyon alüvyondur (haritada gri renkte alanlar).
Bölgenin neredeyse tamamına yakın alanda egemen olan Eosen yaşlı fliş bol killi ve siltli birimleri ile ardalanmalı olarak bulunur. Su sondajlarında 1-1,5 l/s’lik debilerde su bulunmasına rağmen su tutan birimin formasyonun tabanında yer alan ile volkaniklerinin kumtaşları ile aglomeraları olduğu tespiti yapılmıştır. Aynı fliş özellik taşıyan kaya biriminde yapılan Ulugeçit Ambarcı köyü su sondajı sonucunda 150 m derinlikte toplam 7 l/s debilik su bulunmuştur (Bartın Çevre Durum Raporu, 2013). Bu debideki yer altı suyunun örtülü bir fay sisteminden alındığı düşünülmektedir.
Kurucaşile dolomitik kireçtaşlarının yüksek tepelerde oluşması ve çatlaklı, kırıklı olması nedeniyle yer altı suyunu denize boşaltmıştır. Bu yüzden yer altı suyu bakımından yetersizdir (Bartın Çevre Durum Raporu, 2013). Ulus ilçesi alüvyon üzerine kurulduğundan yer altı su seviyesi oldukça yüksek olduğu için adi kuyular mevcuttur. Su seviyesi 2-5 m arasında değişmektedir. Yer altı su seviyesi özellikle kışın Ulus ilçe merkezinde yüzeye yaklaşmaktadır.
Bartın ilinde emniyetli çekilebilecek yer altı suyu potansiyeli 6,0 hm3/yıl’dır. 2011 yılına kadar 61 adet, 2011 yılında 4 adet olmak üzere sondaj kuyusu tahsis belgesi verilmiştir. Toplam 65 adet tahsisli sondaj kuyusu ile 3.561.318 ton/yıl su tahsisi yapılmıştır.
Bartın il sınırları içinde yer alan formasyonlarından alüvyon, Jura kireçtaşları- Kretase kireçtaşları ve fliş ayrı ayrı su taşıma imkanları araştırılıp, içme, kullanma ve sulama suları ihtiyacı ile bir mukayese yapıldığında; yıllık su ihtiyacına yer altı suyunun cevap veremeyeceği sonucuna varılmaktadır. Kozcağız Barajı’ndan Bartın il Merkezi ile Amasra ilçe merkezine 14,4 hm³/yıl içme ve kullanma suyu sağlanmaktadır (Bartın Çevre Durum Raporu, 2013).
4.6. Diğer Doğal Kaynaklar
Bartın, sahip olduğu jeolojik yapı gereği özellikle taş kömürü ve endüstriyel hammadde yatakları için uygun bir oluşum ortamı sunmaktadır. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğünün yapmış olduğu çalışmalar neticesinde taş kömürü ile bazı endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır.
Yapılan çalışmalara göre bilinen metalik maden yatağı yoktur. Endüstriyel hammadde bakımından ildeki en önemli madenler başta kuvars kumu ve kuvarsit olmak üzere şiferton ve dolomittir. Şiferton yatakları Amasra ilçesinde yer alırken, Kurucaşile ilçesi kuvars kumu, kuvarsit ve dolomit bakımından önem arz etmektedir. Bartın İlinde endüstriyel hammaddeler ve taş kömürünün dışında bilinen metalik maden ve jeotermal kaynak bulunmamaktadır.
Tablo 4: Bartın İli Maden Rezervleri
(MTA, 2010, TTK, 2013)
CİNSİ (TON) BARTIN TR81
Kuvars Kumu 7.462.500 1.859.653.130
Kuvarsit 46.630.000 1.046.792.600
Taş Kömürü 407.009.527 1.313.515.867
Dolomit - 639.405.000
Feldspat - 223.250.000
Şiferton 64.998.857 134.308.102
Fosfat - 47.006.000
Boksit - 9.336.250
Manganez - 47.700
Bentonit - 40.000
Traverten - 7.362.700 mᶾ
4.7. Ulaşım
Bartın, Ankara-İstanbul otoyoluna 139 km mesafededir. T.C. Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığı tarafından hazırlanan 2035 hedefleri arasında ise Bartın-Bolu otoyol hattı da bulunmaktadır. Bartın Irmağı, üzerinde 500 tonluk gemilerle Karadeniz’den kente kadar ulaşım yapılabilen en düzenli akarsudur. Bartın Irmağı’nda akış hızının çok az oluşu ve çok derin olması nedeniyle nehirde ulaşım kolay sağlanabilmektedir. Irmağın Karadeniz’e bağlandığı noktada Bartın Limanı yer almaktadır.
Bartın’ın şehirlerarası ulaşımını sağlayan karayolu, batıda Çaycuma-Devrek (Zonguldak)–
Mengen-Yeniçağa (Bolu), güneyde de Safranbolu (Karabük)-Gerede (Bolu) üzerinden E-80 Otoyolu ile E-5 Devlet yoluna ulaşmaktadır. Doğuda Cide (Kastamonu), güneyde de yine Safranbolu (Karabük) üzerinden Orta ve Doğu Karadeniz ve İç Anadolu’ya açılmaktadır. Bartın, anakentlerden İstanbul’ a 450, Ankara’ ya 283 km, komşu iller olan Zonguldak 89 km, Karabük 84km, Kastamonu 181km ve Bolu iline ise 174 km mesafededir.
Şekil 5: Bartın Ulaşım Haritası (Bartın Belediyesi, 2019)
5. SOSYO-EKONOMİK DURUM
5.1. TR81 Bölgesinin Sosyo-Ekonomik Yapısı
2018 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre Zonguldak 599.698, Karabük 248.014, Bartın 198.999 olmak üzere toplam 1.046.711 nüfusa sahiptir. Bölge nüfusunun % 57,29’u Zonguldak’ta, % 23,69’u Karabük’te ve % 19,01’i Bartın’da bulunmakta olup Türkiye nüfusunun
% 1,28'i Batı Karadeniz Bölgesi'nde yaşamaktadır.
Bölge genelinde kentsel nüfus ile kırsal nüfus birbirine yakın olmakla birlikte kent nüfusunda son yıllarda bir artış gözlenmektedir. Bölgenin kentsel nüfus oranı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 2012 yılında % 51,8 iken bu oran 2018 yılı verilerinde % 60,89 olarak tespit edilmiştir. 2018 yılı verilerine göre bölge illerinden sadece Bartın ilinde kırsal alanlarda yaşayan nüfus, kentsel nüfustan fazladır. Bölge illerinden kentsel nüfusu en fazla olan il % 76,06 ile Karabük olurken bunu % 60,98 ile Zonguldak, % 41,72 ile Bartın takip etmektedir. İlçeler bazında bakıldığında kentsel nüfus sırasıyla Karabük Merkez, Kozlu, Zonguldak Merkez, Safranbolu ve Ereğli ilçelerinde ön plana çıkarken, kırsal nüfus ise sırasıyla Ovacık, Ulus, Eflani, Kurucaşile ve Çaycuma’da yoğun olarak bulunmaktadır.
2018 yılı verilerine göre bölge nüfusunun yaş dağılımına bakıldığında yaşlı bağımlılık oranı (65+) % 17,77 ile Türkiye ortalaması olan % 12,92’nin oldukça üzerindedir. Genç bağımlılık oranında (0-14) ise bölge ortalaması % 24,84 ile Türkiye ortalaması olan % 34,48’in altında yer almaktadır.
Şekil 6: TR81 Düzey 2 Bölgesi
(BAKKA 2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı)
2018 yılı TÜİK verilerine göre bölgede toplam 40 belediye, 18 ilçe ve 920 köy bulunmaktadır.
Bunların dağılımı ise Zonguldak 25 belediye, 8 ilçe ve 380 köy, Karabük 7 belediye 6 ilçe ve 277 köy, Bartın 8 belediye, 4 ilçe ve 263 köy şeklindedir.
''İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” (2011) raporuna göre 81 il arasında Karabük 28. sırada, Zonguldak 29. sırada ve Bartın 48. sırada yer almaktadır.
Batı Karadeniz Bölgesi çok modlu ulaşım ve taşımacılık imkânlarına sahiptir. Bölge Türkiye’nin önemli merkezleri ve metropollerine yakın bir konumdadır. Bölge merkezinden 350 km yarıçapa sahip bir çember çizildiğinde bu alanda Türkiye nüfusunun % 40’ı yaşamaktadır.
Bölgesel bir havalimanı niteliğinde olan ve Zonguldak’ta bulundan Zonguldak Havalimanı uluslararası havalimanı statüsüne sahip olup Almanya uçuşları gerçekleştirilmektedir. İç hatlarda uçuşların açılması için de çalışmalar yürütülmektedir. Bölgede demiryolu hattı da bulunmaktadır.
Ankara’ya bağlantılı Irmak-Karabük-Zonguldak demiryolu hattı Karabük ve Zonguldak’tan geçmektedir. Ayrıca bölgeyi ve bölge limanlarını Marmara Bölgesine bağlayacak Adapazarı- Karasu-Zonguldak-Bartın Demiryolu Hattının ihale hazırlık süreçleri de yürütülmektedir. Bölge Ankara-İstanbul otoyoluna yaklaşık 100 km mesafededir. Bölgede 6 adet liman bulunmakta olup yapılmakta olan Filyos Limanı ile birlikte bölgedeki liman sayısı 7’ye yükselecektir.
Batı Karadeniz Bölgesinde beşi karma ve ikisi ihtisas olmak üzere toplam 7 adet OSB bulunmaktadır. Bu OSB’lerin listesi aşağıda verilmiş olup Alaplı OSB tahsis aşamasında, Çaycuma Tarıma Dayalı İhtisas (Sera) OSB altyapı yatırım aşamasında, Eskipazar Metal ve Metal Ürünleri İhtisas OSB ise kamulaştırma aşamasındadır;Ereğli OSB (karma), Çaycuma OSB (karma), Alaplı OSB (karma), Çaycuma Tarıma Dayalı İhtisas (Sera) OSB, Karabük OSB (karma), Eskipazar Metal ve Metal Ürünleri İhtisas OSB, Bartın OSB (karma).
Batı Karadeniz Bölgesi, madencilik faaliyetleri ve buna bağlı olarak gelişim gösteren demir- çelik endüstrisi ile varlığını sürdürmüş, bu özelliği ile gelişerek büyümüş bir bölgedir. 2019 yılına geldiğimizde bölge genelinde rekabet gücü yüksek ve gelişme potansiyeli olan sektörlerin başında aşağıdaki sektörleri saymak mümkündür; Turizm, Makine İmalat, Yapı Malzemeleri, Mobilya ve Orman Ürünleri, Enerji, Tarım.
2018 TÜİK verilerine göre TR81 Batı Karadeniz Bölgesi’nin (Zonguldak, Karabük, Bartın) toplam dış ticareti 3,1 milyar dolar mertebesindedir. Zonguldak, Karabük ve Bartın illerinde 903.989.288 Dolar ihracat gerçekleştirilirken bölge genelinde yapılan ithalat 2.196.939.253 Dolardır. Bu rakamların iller bazında dağılımına bakılırsa en fazla ihracatın Zonguldak, Karabük ve Bartın’da sırasıyla; 504 milyon dolar, 365 milyon dolar ve 33 milyon dolar şeklinde, en fazla ithalatın ise Zonguldak, Karabük ve Bartın’da sırasıyla 1,3 milyar dolar, 849 milyon dolar ve 13 milyon dolar şeklinde gerçekleştiği görülmektedir.
5.2. Bartın İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı 5.3. Nüfus
Yüzölçümü 2.076 km2 olan Bartın’da kilometrekareye 96 insan düşmektedir. Bartın nüfusunun
%41,72’si şehirde %58,28’i köylerde yaşamaktadır.
Tablo 5: Yıllara Göre Bartın Nüfusu (TÜİK 2018)
Yıl Bartın Nüfusu Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu Artış Hızı
2018 198.999 98.913 100.086 % 2.80
2017 193.577 95.760 97.817 % 0.62
2016 192.389 95.131 97.258 % 0.88
2015 190.708 94.138 96.570 % 0.69
Şekil 7: Bartın Nüfus Artış Hızı (TÜİK 2018)
Tablo 6: İlçelere Göre Bartın Nüfusu (TÜİK 2018)
Yıl İlçe İlçe Nüfusu Erkek Nüfusu Kadın Nüfusu Nüfus Yüzdesi
2018 Merkez 155.016 76.719 78.297 % 77,90
2018 Ulus 22.333 11.071 11.262 % 11,22
2018 Amasra 14.776 7.583 7.193 % 7,43
2018 Kurucaşile 6.874 3.540 3.334 -
Tablo 7: Bartın Aldığı Verdiği Göç (TÜİK 2018)
Yıl Aldığı Göç Verdiği Göç Göç Farkı
2014 7.794 8.903 -1.109
2013 7.886 8.133 -247
2012 7.145 7.330 -185
2011 6.560 7.619 -1.059
2010 6.902 7.859 -957
2009 7.566 7.104 462
2008 8.418 6.325 2.093
5.4. Eğitim
2013 yılı itibariyle TRT81 bölge halkının eğitim düzeyi incelendiğinde, ilkokul ve ilköğretimi bitirenlerin toplam nüfus içindeki payının, Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir.
Türkiye genelinde %41 olan ilkokul ve ilköğretim mezun oranı, bölgede %45’dir. Bu oranın bölgede en yüksek olduğu il Bartın (%49), en düşük olduğu il ise Karabük’tür (%41).
Bartın ili diğer bölge illeri gibi net okullaşma oranı açısından Türkiye ortalamasının üzerindedir.
2013 TÜİK verilerine göre bölge genelinde kadın ve erkek okullaşma oranları arasında ciddi bir fark bulunmamaktadır. 2013 TÜİK verilerine göre ilde okuma yazma bilmeyen nüfus oranı %6 civarındadır. Okul mezuniyet oranlarına bakıldığında en fazla değeri %49 oranıyla ilkokul ve ilköğretim okulu mezunlarının aldığı görülmektedir. Bartın ilinin lise ve dengi ile yüksekokul- fakülte mezun oranı ise %21 ile bölge ortalamasının altındadır. Yüksek lisans ve doktora mezunları oranı %2 oranıyla oldukça azdır. Kadın okuryazarlığı ile kadınların bir okuldan mezun olma oranları ise erkeklere göre daha düşüktür.
Okul, öğretmen ve derslik başına düşen öğrenci sayıları bakımından ilde gözlenen sayılar Türkiye genelinin altındadır ancak önceki yıllara oranla bir artış yaşanmıştır. 2013 TÜİK verilerine göre 2012-2013 öğretim döneminde derslik başına düşen öğrenci sayısı açısından Bartın diğer bölge illerine kıyasla daha iyi durumdadır.
Bölgede bulunan üç adet üniversiteden biri olan Bartın Üniversitesi 2008 yılında kurulmuştur.
Üniversite bünyesinde Ağdacı Kampüsü, Kutlubey Kampüsü, Ulus Meslek Yüksekokulu kampüsü olmak üzere 3 kampüs ile Meslek Yüksekokulunun Kurucaşile Yerleşkesi bulunmaktadır.
Üniversitenin 2018 verilerine öğrenci sayısı 16873’tür. (Bartın Üniversitesi, 11.11.2019)
5.5. Sağlık
İlde bin 200 sağlık çalışanı ile ikinci basamak sağlık hizmeti sunulmaktadır. Bartın’da Sağlık İl Müdürlüğü, İl Halk Sağlığı Müdürlüğü, İl Ambulans Servisi Başhekimliği, Komuta Kontrol Merkezi, merkezde 9 ilçelerde 4 olmak üzere toplam 13 Acil Yardım İstasyonu, Devlet Hastanesi, 2 tane İlçe Entegre Hastanesi, Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, Halk Sağlığı Laboratuvarı, 2 Toplum Sağlığı Merkezi, 35 Aile Sağlığı Merkezi, Toplum Ruh Sağlığı Merkezi ve KETEM olmak üzere toplam 62 sağlık kurumu bulunmaktadır. Bartın’da 2002 yılında 735 olan Sağlık Bakanlığı İnsan Kaynakları sayısı 2016 yılında bin 323’e çıkmış durumdadır. Uzman hekim dağılıma bakıldığında 2002 yılında 44 olan uzman hekim sayısı 2016 yılında 76’ya yükselmiş, . 2002 yılında 266 olan ebe ve hemşire sayısı da 2016 yılında 499’a ulaşmıştır. 2002 yılında 9 olan diş hekimi sayısı 2016 yılında 23’e çıkarken 2002 yılında 35 olan hizmet alım personel sayısı 2016 yılında 478’e ulaşmıştır.
Bartın genelinde sağlık personeli yardımıyla yapılan doğum oranı 2002 yılında yüzde 98,8 iken bu rakam 2016 yılında yüzde 99,9’a ulaşmıştır. 2002 yılında Bartın’daki bebek ölüm hızı binde 13,62 iken 2016 yılında bebek ölüm hızı binde 6,8 olmuştur. İl geneli yıllara göre kaba doğum- kaba ölüm hızlarına bakıldığında 2009 yılında binde 13 olan Bartın’daki kaba doğum hızı 2016 yılında binde 9,9 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılında Bartın’da binde 15,6 olan 5 yaş altı bebek ölüm hızı 2016 yılına gelindiğinde binde 2,3’tür.
Bartın genelinde yürütülen evde sağlık hizmetleri değerlendirildiğinde bu alanda 5 hekim, 1 diş hekimi, 19 sağlık personeli, 9 diğer personel olmak üzere toplam 38 personel çalışmaktadır. Evde sağlık hizmetleri kapsamında il genelinde 6 ekip hizmet veriyor. Evde sağlık hizmetleri kayıtlı hasta sayısı 701’dir. 2016 yılında Bartın’da Sağlık İl Müdürlüğüne kayıtlı 29 ambulans bulunmaktadır (Bartın Sağlık İl Müdürlüğü 2016 Faaliyet Raporu).
5.6. Ekonomik Yapı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan bölgesel kişi başına gayri safi katma değer (GSKD) verilerine göre TR81 Bölgesi’nde 2004 yılında 5.209 Dolar olan kişi başı GSKD
%64 oranında artış göstererek 2011 yılında 8.536 Dolar seviyesine çıkmıştır. Aynı dönemde Türkiye genelinde kişi başına GSKD, %81 oranında artarak 5.103 Dolar’dan 9.244 Dolar’a ulaşmıştır. TR81 Bölgesi, kişi başına GSKD sıralamasında 26 Düzey 2 bölgesi arasında 10. sırada yer almaktadır.
TR81 bölgesinin iktisadi faaliyet kollarına göre GSKD verileri incelendiğinde 2011 yılı itibariyle 875.339.000 TL ile tarımın payı %6; 5.841.832.000 TL ile sanayinin payı %40 ve 7.895.447.000 TL ile hizmetler sektörünün payı %54’tür.20 TÜİK 2011 yılı verilerine göre TR81 bölgesinin ulusal GSKD içindeki payı %1,2 olup düzey 2 bölgesindeki 26 bölge arasında 22. sıradadır.
Bartın’da ekonomik yapıyı belirleyen ana unsurlar madencilik, sanayi, tarım, ticaret, turizm ve ormancılıktır. Ayrıca; el işlemeleri, tel kırma, dokumacılık, ağaç oymacılığı (çekicilik), gemi yapımcılığı, taş sac yapımı, günümüzde sürdürülen belli başlı el sanatlarıdır.
Madencilik alanında Zonguldak’tan sonra bölgede taşkömürü çıkarılan ikinci il Bartın’dır.
Kömürün dışında endüstriyel hammadde bakımından ildeki en önemli madenler, kuvars kumu, kuvarsit, şiferton ve dolomittir.
Bölgede en fazla tarım alanına (toplam arazinin %29’u) sahip il olan Bartın’da iç ve dış ticaretin başlıca konusunu tarım ve sanayi ürünleri oluşturmaktadır. Üretimi yapılan belli başlı tarım ürünleri buğday, arpa, mısır, yulaf, elma, armut, ayva, muşmula, kiraz, erik, ceviz, kestane, fındık, şeftali, kızılcık, çilek, kivi, dut; sanayi bitkileri ise ayçiçeği, soğan, sarımsak, patates ile nohut, fasulye, bakla ve bezelye gibi baklagillerdir. Hayvancılık düşük kapasitelidir. İl, su ürünleri açısından zengin bir potansiyele sahiptir.
İstihdama göre sanayi sektörünün dağılımında %37 ile tekstil ve konfeksiyon sanayi ilk sırada yer alırken kimya, kömür ve plastik sanayi %24; taş ve toprağa dayalı sanayi %14 ile en büyük istihdamı sağlayan diğer sektörlerdir. Ayrıca Bartın, düşük teknoloji, sermaye ve emek yoğun faaliyet gösteren işletmelerin hâkim olduğu orman ürünleri sektöründe de, diğer bölge illeri ile birlikte Türkiye’nin önemli ürün sağlayıcıları arasında yer almaktadır. Bu sektör, ilin ihracatında
%39’luk paya sahip giyim ve konfeksiyon sektörünün ardından ikinci sırada gelmekte, tüm ihracatın %20’lik bölümünü oluşturmaktadır.
Bartın’da bunlar dışında makine ve gıda (konserve, süt ve süt ürünleri, helva, doğal kaynak suyu, defneyaprağı ve çam fıstığı) sektörlerinde faaliyet gösteren işletmeler bulunmaktadır. Bartın Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı işletme sayısı 2013 itibariyle toplam 1360’dır.
Bartın, turizm açısından da önemli varlıklara sahiptir. Tarihi “Paphlagonia” bölgesindeki antik kentlerden Sesamos (Amasra), Kromna (Kurucaşile) ve Erythinoi (Çakraz) Bartın sınırları içindedir.
Bartın, kültür turizminin yanı sıra deniz turizmi açısından da hem bölge halkı, hem de diğer kentlerdeki gezginler nezdinde gittikçe artan öneme sahip merkezlerdendir. Son yıllarda ilgi çeken İnkumu, Amasra ve Çakraz deniz turizmi alanında ilde bulunan önemli değerlerdir. Ayrıca, orman bakımından zengin olan ilin büyük bir kısmı, bölgenin en önemli tabiat alanlarından biri olan Küre Dağları Milli Parkı sınırları içerisinde yer almaktadır. Kurucaşile İlçesi’nde ahşap tekne ve yat imalatı hem turizme hem de balıkçılık sektörüne katkı sağlamaktadır.
Bartın iline en yakın havalimanı, 38 km. uzaklıktaki Saltukova (Zonguldak) Havalimanıdır.
Demiryolunun bulunmadığı ilde, daha çok yük taşımacılığına hizmet veren Bartın Limanı ise kruvaziyer gemi ağırlamaktadır. Batı Karadeniz Turizm Gelişim Koridorunun orta ve en önemli noktasında Amasra Limanı bulunmaktadır.
Tablo 8: Bartın 2019 İhracat Rakamları
AYLAR 31.10.2019 İhracatçı Firmaların Kanuni Merkezleri Bazında İhracat Performansı (1000 $)
Ocak 1.228,81
Şubat 3.117,57
Mart 2.171,67
Nisan 3.261,65
Mayıs 2.749,33
Haziran 1.846,76
Temmuz 2.457,29
Ağustos 1.370,73
Eylül 1.981,65
Eğitim 1.907,97
Kasım 0,00
Aralık 0,00
(2019, TİM)
Tablo 9: Bartın 2018 İthalat- İhracat Rakamları
İL İTHALAT (2018) İHRACAT (2018)
BARTIN 13 milyon $ 33 milyon $
(2018, TÜİK)
5.7. Temel İşgücü Göstergeleri
TÜİK 2013 hanehalkı işgücü araştırması yıllık sonuçlarına göre, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı %50,8; istihdam oranı %45,9; işsizlik oranı ise %9,7 olarak tahmin edilmiştir. Bu göstergeler TR81 bölgesindeki iller bazında incelendiğinde, her üç ilde de iş gücüne katılma ve istihdam oranlarının Türkiye ortalamasının üstünde, işsizlik oranlarının da ortalamanın altında gerçekleştiği görülmektedir Hatta Bartın, Türkiye’de istihdam ve işgücüne katılım oranının en yüksek olduğu beş il içinde yer almaktadır.
Tablo 10: Bartın’da İşyerlerinin Sektörel Dağılımı
(Bartın 2018 İşgücü Piyasası Araştırma Raporu)
BAKKA TR81 Düzey 2 Bölgesi Sektör Tanımlama, Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu’na göre Bartın’daki öncelikli sektörler tekstil, mobilya, ağaç ve orman ürünleri, çimento, seramik, mermer/madencilik, ahşap yat/tekne, ayakkabı/saya, plastik/kauçuk, turizm, lojistik, organik tarım, tel kırma/elişi ürünlerdir.
Bartın ilinde 20+ istihdamlı işyerleri için toplam çalışan sayısı 12 bin 867 olarak tespit edilmiştir. Cinsiyet bağlamında ele alındığında ise 9 bin 364 çalışan erkeklerden, 3 bin 504 çalışan ise kadınlardan oluşmaktadır. Toplam çalışanların içerisinde tesis ve makine operatörleri ve montajcılar grubunda çalışanların oranı diğer meslek grupları ile kıyaslandığında önemli bir ölçüde ayrışmaktadır. Çalışan sayısının en az olduğu meslek grupları ise nitelikli tarım, ormancılık ve su ürünleri çalışanları ve yöneticiler meslek grupları olmuştur. Bu meslek gruplarında çalışanlar toplam çalışan sayısının sadece yüzde 1,9’unu oluşturmaktadır
Bartın’da elaman temininde güçlük çekilme nedenlerine bakıldığında ilk sırada gerekli mesleki beceriye/niteliğe sahip eleman bulunamaması yer almaktadır. Açık işi en çok olan mesleklerle
temininde güçlük çekilen mesleklerin benzerlik gösterdiği görülmektedir. Öyle ki bu nedenleri ortadan kaldırmaya yarayacak doğru aktif işgücü politikaları üretilip, mevcut açık işler için aranan gerekli Mesleki beceriye/niteliğe sahip ve yeterli iş tecrübesine sahip bireyler sağlandığında il genelinde talep ve arz dengelenmiş olacaktır. (Bartın2018 İşgücü Piyasası Araştırma Raporu)
Şekil 8: Bartın Sektör Önceliklendirme Matrisi
(BAKKA TR81 Düzey 2 Bölgesi Sektör Tanımlama, Önceliklendirme ve Rekabet Analizi Raporu)
Tablo 11: Sektörlere ve Cinsiyete Göre Çalışan Sayısı
(Bartın 2018 İşgücü Piyasası Araştırma Raporu)
6. ARICILIK
Belli amaçlar doğrultusunda “bal arılarını kullanabilme ve yönetebilme sanatı” olarak tanımlanabilen arıcılık; Anadolu insanının bir geleneği olarak ülkemizde çok eski dönemlerden beri yapılmaktadır. Tarihsel bir geçmişe sahip olmasına rağmen arıcılığın gelişmesi bilim ve teknolojideki gelişmeler ışığında son yüzyılda olmuştur. Toprağa bağımlı olmaması, bitkisel üretime katkısı ve diğer tarım kollarına oranla daha az iş gücü kullanması gibi özellikleri arıcılığın avantajlı yönleridir (Şahingöz ve İnci, 2018).
İnsan sağlığı ve beslenmesi yönünden önemli bir gıda ve arı ürünü olan bal, Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğine göre (Tebliğ No: 2012/58) bal; bitki nektarlarının, bitkilerin canlı kısımlarının salgılarının veya bitkilerin canlı kısımları üzerinde yaşayan bitki emici böceklerin salgılarının bal arısı tarafından toplandıktan sonra kendine özgü maddelerle birleştirerek değişikliğe uğrattığı, su içeriğini düşürdüğü ve petekte depolayarak olgunlaştırdığı doğal ürünüdür.
Bal başlıca glikoz ve fruktoz olmak üzere farklı şekerleri ihtiva eder. Balın rengi su beyazından koyu kahverengine kadar değişebilir. Bal akıcı, viskoz, kısmen veya tamamen kristalize olabilir.
Balın tadı ve aroması balın menşeine ve bitkinin türüne göre değişir. Genel olarak bal; %80 şeker ve %17 su içerir. Geriye kalan %3’lük kısım mineral maddeler, amino asitler, renk maddeleri, vitamin ve enzimlerden oluşur. Balı diğer şekerli maddelerden daha değerli kılan içerdiği enzimlerdir. Ballar üretim ve pazarlama şekli veya elde edildiği kaynağa göre sınıflandırılır.
Üretim ve pazarlama açından süzme ve petek bal kaynağına göre ise çiçek balı ve salgı balı olarak adlandırılabilir. Salgı balı çam, meşe, kayın, ladin gibi orman ağaçları üzerinde yaşayan böceklerin salgıladığı tatlı salgıların arılar tarafından toplanmasıyla oluşan ülkemiz için en önemlisi çam balı olan baldır. Çiçek balı ise bitkilerin çiçeklerinde bulunan nektar bezlerince salgılanan nektarın arılar
tarafından toplanmasıyla oluşur. İster süzme ister petek hangi tür bal olursa olsun, ilaç kalıntısı içermeyen ve belli oranlarda enzim bulunduran bütün ballar kaliteli ve değerlidir. (TKDK, IPARD Program Değerlendirmeleri Arıcılık Sektör Toplantısı Sonuç Raporu)
6.1. Dünyada Arıcılık
Dünya bal üretiminde 2016 yılı itibarıyla 503 bin ton ile Çin ilk sırada, 106 bin tonluk üretimi ile Türkiye ikinci, İran ise 81 bin ton ile üçüncü sırada yer almaktadır. Dünyada lider konumda olan Çin, toplam dünya bal üretiminin %27,5’luk kısmını karşılamaktadır. Kovan sayılarında ise
%13,8’lik payı ile lider konumda olan Hindistan bal veriminin düşük olması sebebi ile bal üretiminde dünyada altıncı sırada yer almaktadır. 2016 yılı bal üretiminde AB ülkeleri % 13,3’ lük paya sahiptir.
Trade Map’ın dünya bal ticaretine yönelik 2017 yılı verilerine göre; bal ihracatında Çin birinci sırada yer alırken Arjantin ikinci, Ukrayna ise üçüncü sırada yer almaktadır. Bal üretiminde birinci sırada yer alan Çin’de bal ihracatı 2017 yılında bir önceki yıla göre %0,7, Ukrayna’da ise %1,6 oranında artmıştır. İhracat miktarında ikinci sırada yer alan Arjantin’in bal ihracatı 2017 yılında bir önceki yıla göre %13,4 düşerek 70.321 tona gerilemiştir. Dünya bal ithalatı 2017 yılında 2016 yılına oranla %6,3 artarak 685 bin tona yükselmiştir. 2017 yılı verileri göre 203 bin ton bal ithalatıyla ABD birinci sırada iken, 81 bin ton ile Almanya ikinci, 46 bin ton ile Japonya ise üçüncü sırada yer almıştır. (TAGEM, Tarım Ürünleri Piyasaları, Temmuz 2018, Ürün No:26)
Tablo 12: Dünya Arıcılık Verileri (Bin Ton)
2013 2014 2015 2016 2017 Değişim3 (%) Kovan Sayısı (bin adet) 84.889 87.263 89.012 90.565 - 1,7
Verim (kg)1 19,3 18,7 20,5 19,7 - -3,9
Bal Üretim 1.637 1.632 1.826 1.787 - -2,1
Balmumu Üretimi 65 66 66 67 - 0,8
İthalat2 584 622 651 644 685 6,3
İhracat2 584 619 644 633 690 9,0
Kaynak: FAO, 1/TEPGE hesaplamaları (kg/kovan), 2/Trade Map, (11.07.2018) 3/Verisi bulunan son iki yılın değişimini göstermektedir
Tablo 13: Ülkelere Göre Kovan Varlığı
Ülkeler
Yıllara Göre Kovan Varlığı (Bin Adet)
2011 2012 2013 2014 2015 2016
Hindistan 11.500 11.500 11.600 11.800 11.949 12.469
Çin 8.954 8.987 9.020 9.075 9.132 9.148
Türkiye 6.011 6.348 6.641 7.082 7.748 7.900
İran 5.172 5.613 6.644 6.996 7.408 7.062
Etiyopya 4.994 5.207 5.124 5.885 5.916 6.189
Rusya Federasyonu 3.049 3.250 3.284 3.342 3.474 3.458
Arjantin 2.970 2.970 3.000 2.980 2.959 3.014
Tanzanya 2.800 2.820 2.850 2.900 2.942 2.995
Diğer 34.953 36.313 36.735 37.202 37.484 38.329
Dünya 80.404 83.059 84.899 87.263 89.012 90.565
Şekil 9: Ülkelere Göre Dünya Bal İhracatı (2017, %)
