GENEL KİMYA
DOÇ. DR. AŞKIN KİRAZ
ATOM NEDİR?
Maddenin küçük parçacıklardan oluştuğunu ilk fark eden Yunanlılardır.
MÖ 5. yy «bölünemez» anlamında «atomos»
Atom kavramı kuram (görülmedi)
Boyle, Newton gibi bilim adamları kitaplarında yazmış.
Ama en önemlisi Dalton’un yazdıkları (19. yy başları).
ÜNİTE II. ATOM
Dalton Atom Kuramı
Elementler aynı atomlardan oluşur.
Farklı elementlerin atomları farklıdır.
Bileşik 2 ya da daha fazla elementin belli bir oranda birleşmesi ile oluşur.
Bir moleküldeki atom kütleleri arasında belli bir oran vardır (sabit oranlar yasası) (H₂O: 2/16
= 1/8).
Günümüzde bazı değişikler var.
ÜNİTE II. ATOM
Atom Altı Tanecikler
19. yy sonları «Atomdan da küçük tanecikler vardır»
Elektrikle yapılan deneyler sayesinde
19. yy ortalarında Faraday bileşikleri elektrik akımı ile ayrıştırmış (elektroliz)
Stoney geliştirmiş: «atomlarda elektrik yüklü birimler var».
Elektrik yüklü birimlere «elektron» adını vermiş.
+ yüklü taneciklere proton denmiş.
ÜNİTE II. ATOM
Atom Altı Tanecikler
Rutherford:
«+ yüklü tanecikler merkezde toplanır,
o merkeze çekirdek denir,
Elektronlar çekirdek etrafında döner,
Böylece yükler dengelenir».
ÜNİTE II. ATOM
Atom Altı Tanecikler
Fakat eksik: p+é kütlesi atom kütlesini vermiyor !!!
Başka bir şey daha olmalı !!!
Ama yükler eşit !!!
«demek ki yüksüz tanecikler var»
Rutherford’un öğrencisi Chadwick nötron’u tanımlamış.
p, é, n : Atom Altı Tanecikler
Demek ki maddenin en küçük yapıtaşı atom değildir.
ÜNİTE II. ATOM
ATOM SİMGELERİ
Atomu tanımlayan iki sayı vardır: AN, KN.
AN = Z = proton sayısı = é sayısı (nötr halde)
KN = A = proton sayısı + nötron sayısı (nükleon)
KN aynı zamanda atomun (sadece çekirdeğin değil) kütlesini verir (é’nun kütlesi ihmal).
p ≈ n ≈ 1 akb
é ≈ 0,0005 akb
ÜNİTE II. ATOM
X
A Z
yük
atom sayısı
Atom Simgeleri
Element simgeleri (C, O, CO, Co..)
İsimler farklı fakat simgeler aynı
Örnekler:
35Cl, KN: AN: ps: és: ns:
23Na, KN: AN: ps: és: ns:
24Cr, KN: AN: ps: és: ns:
20Ca, KN: AN: ps: és: ns:
ÜNİTE II. ATOM
17 X
11
52 40
A=KN=p+n
Z=AN=p=é
İzotop
Bazı elementler doğada farklı şekillerde bulunur.
AN (ps) aynı, KN (ns) farklı elementler birbirlerinin izotopudur.
35Cl ve 37Cl birbirlerinin izotopudur. KN: AN: ps: és:
ns:
Kimyasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri farklıdır.
Nötron sayısının farklı olması kimyasal yapıyı etkilemez, aynı atomdur.
Her elementin izotopu olmaz (F, Na..), ama çoğunun var (Sn: 10 tane).
Bir elementin kaç izotopu olduğunu, izotopların kütlesini ve miktarını incelemek için kütle spektrometrisi kullanılır.
ÜNİTE II. ATOM
17 17
İzobar
KN (p+n, A) aynı, AN (p, Z) farklı elementler birbirlerinin izobarıdır.
Kimyasal ve fiziksel özellikler farklıdır.
S ve Ar birbirlerinin izobarıdır.
S KN: AN: ps: és:
ns:
Ar KN: AN: ps: és: ns:
ÜNİTE II. ATOM
16 36
18 36
İzoton
KN ve AN farklı, ns farklı
Kimyasal ve fiziksel özellikler farklı
Cl ve Ar
Cl KN: AN: ps: és: ns:
Ar KN: AN: ps: és: ns:
ÜNİTE II. ATOM
35 36 17 18
Atom ve İyon
Atomlar elektron alışverişi yaparak başka bir atomla birleşirler.
Bu şekilde bağ oluştururlar.
İyon: elektron alışverişi ile oluşan yüklü tanecik.
é alan - yüklü anyon
é veren + yüklü katyon
11Na 11Na+1 + 1é (11Na+1 katyon)
9F + 1é 9F-1 (9F-1 anyon)
Yüksüz tanecik: nötr
ÜNİTE II. ATOM
Elektron Sayısı Hesabı
17Cl-1 17 + 1 = 18 é
11Na+1 11 – 1 = 10 é
SO4-2 16 + 32 + 2 = 50 é NO3-1 7 + 24 + 1 = 32 é NH4+1 7 + 4 -1 = 10 é
ÜNİTE II. ATOM
İzoelektronik Tanecik
Elektron sayısı aynı olan element ya da bileşikler
Örnek:
10Ne
8O-2
11Na+1
9F-1
ÜNİTE II. ATOM
Elektromagnetik Radyasyon
Işıma
Türleri: radyo dalgaları, IR, görünür bölge, X ışınları..
Işıma dalga hareketi ile olur.
1900: Planck: kuantum kuramı.
Işın enerjisi belli bir miktarda emilir ya da yayılır.
Bu belli miktardaki enerjiye kuantum denir.
1905: Einstein: enerji parçacıkları = foton
1913: Bohr Atom Kuramı (elektron davranışlarını inceledi)
ÜNİTE II. ATOM
Bohr Atom Kuramı
1) elektronlar belli küresel yörüngelerde hareket halinde bulunurlar.
n = K, L, M, N,.. ya da 1, 2, 3, 4, …
2) elektronun enerjisi içinde bulunduğu yörüngenin enerjisine göre değişir. n = 1 ise r en küçük, enerji en düşük. Çekirdekten uzaklaştıkça r ve enerji artar.
3) Hiçbir etki olmadan elektronların yörüngelerde bulunduğu hale «temel hal» denir. Dışarıdan etki ile elektronlar bir üst kabuğa geçebilir «uyarılmış hal».
4)Üst kabuktan alt kabuğa (yüksek enerjiliden düşük enerjiliye - uyarılmış halden temel hale) geçerken bir miktar enerji
yayarlar (yüksekte daha çok enerji var, enerji farkı açığa çıkar).
ÜNİTE II. ATOM