X ± . >~r ^
S t r a t fc r d H o te l, Room
İ2CŞ
11 Ey¿
S tre e tParis,
) . } . İ 9 5 }
Muhterem Hanımefendi,
Son mektubunuzu birkaç gün evvel aldım. Alâka ve t e b r ik le r in iz e çok teşekkür ederim. Hele İ d i l iç in radyoda yaptığınız konuşma cidden fevkelâde, b ilh a s s a teşekkür e d eriz.
Konser t a f s i l â t ı n ı istiy o rsu n u z, memnuniyetle vere yim: Bu konser bizim de ümit etmediğimiz derecede b a ş a r ı l ı oldu. Çıkan k ritik le rd e n elime geçenleri gönderiyorum. Eunlar da size k a f i t i r f i k i r v e r e b i li r . İzdiham c derere f a z la id i k i , s iz in de b ild iğ in iz g ib i P aris te o rk e s tra lı konserlerde b a lk ı k a t ' iyyen sahneye oturtm azlar; buna rağ men sahnede en az ikiylk k i ş i v a rd ı. kempff c «din I d i l ’ e hakikî b i r baba olmuştu, Konserin üç muvmanı arasında konuşmağa vakit bu lan lar b i l a i s tis n a : "C-özümüzü kapadığımız zaman ICempff’ mi yoksa çocuk rtv ç a lıy o r b i r tü rlü ayırdedamiyoruz" diye h a y re tle rin i b e l i r t i y o r l a r d ı . Kempff I d i l ’ in çecuk olduğunu göz önüne alarak, h alkı küçük re v eran slar! a sel âml aneemı is te m iş ti. K ritik le rd e n b i r i s i de bu selâm t a r z i le şakaya g e t ir ip alay etmiş. Bütün k r i t i k l e r göreceğiniz g ib i b i l a is t is n a I d i l ’ i methediyor. Doğrusu P aris g ib i müşkülpesent b ir yerde bu cins kritik, alabilmek b i r m azhariyettir. Aynı zamanda konser radyoya v e r ilm iş t i. Yer bulamayarak v eri dönmeğe mecbur olan yüzlerce k i ş i konseri evlerinde takip etm işler. 0 kadar güzel gelmiş ki Almanya’ dan, İs v iç r e 'd e n , Fransa’ nın m uhtelif
şeh irlerin den ve b ilh a ssa kız mekteplerinden I d i l 'e b i r sürü te b rik g e ld i. He yazık ki bizim memleketimiz dinliyememiş.
Gelelim Amerika meselesine: Bu i ş le biliyorsunuz Nihat Reşat Bey uğraşıyordu. Hatta Nadia Bculanger'ye kadar bizzat g i derek müsaadesini iste m iş ti. 0 zaman ona b irşe y diyememiş, fakat bize sonradan k a t ' iyyen ra z ı olmadığını b ild ir m i ş t i. Sebep olarak ta b i r kere oraya gidersek a rtık P a r is 'e dönemi iveceğimiz ih tim a lin i i l e r i sürüyordu. Z i r a öyle cazip t e k l i f l e r karşısın da k a lırm ışız k i bun ları reddedip eski
hayata avdet kolay olmazmış!. Karakterimize olan bu g ü v e n s iz liğ in i hay r e t le k a rş ıla d ığ ım ız ı görünce Amerika’ nın tamandle başka b i r alem oldu ğunu söyliyerek bin dereden su g e t ir d i. Biz de v a z iy e ti olduğu g ib i
Nihat Reşat Beye a n la ttık . 0, Reisicumhur ve Eaşbakanla görüşüp b i r f a i t accompli yapmak, istiy o rd u , fakat e l'a n kendisinden b i r cevap alamadık. S izin te k lifle rin iz , cidden pek candan ve d e ğ e r li; b ilh a s s a teşekkür ederiz . /nacak her ne şekilde olursa olsun borç para i l e böyle b i r seya
2
hat yapmak kat ’ iyyen prensipimiz h a ric in d e d ir, ve "bunu a s la kabul ede meyiz .
Mektubunuzda s i z i olduğu kftdar b i z i de tiz.cn b i r cümle sözde I d i l ' i n yalnız başına konser veremiyeceği h avadisin i ih tiv a eden b i r s a t ı r var. Bunu nereden ve n a s ıl duyduğunuzu pek merak e t tik ; z i r a îîadia Bculanger'ye a t fe d ile n bu yalan kadının f i k i r l e r i n i n tamamile ak s i d i r . Katta o gthı konserden sonra b iz za t Jcendjsi: " İ d i l yalnız ç a lsa id i kendini daha i y i g ö s t e r ir d i" dem işti. Ve bunu isbat iç in çocuğa y a l nız başına orkestra i l e Mozart’ ın mi bemol majör konserini çaldırmağa karar v e rd i. Oradaki Haberler Bürosu Ş e fi Bay Huri Eren I d i l ’ in n eler
ç a la b ile c e ğ i hakkında îîadia Boulanger’ den b ir mektup istiy o rd u . Ealbuki yukarıda arz ettiğim sebeplerden dolayı bu kadın Kev-York iç in böyle b i r vesika a sla verm iyecektir. Zaten azami üç konserden fa z la s ın a ne biz ne de diğer pedagoglar r a z ı d e ğ ild ir . Binaenaleyh h a lih a zırd a çocuğun e lin de b i r Beethoven do minör, Mozart dc majör ve l a majör, b i r de Bach re minör k o n se rle ri h a z ır d ır . Plak aldırmak meselesine ge lin c e : Bu iş hem çok m asraflı , hem de luzurasuzdur. Elinde bu kadar güzel k r i t i k l e r bu lunan b i r çocuk iç in tek rar teminat göstermek manasızlık o lu r. Zaten bu konser d o la y ıs ile Kem pff'in empresariosu E iesgen 'e Fransa’nın dört t a r a -' fından I d i l ' i angaje etmek iç in müracaatlar oluyor. Fakat bu n ları vakit k i f a y e t s i z liğ i yüzünden b i l â is t is n a reddetmeğe mecburuz, Ancak senede b i r , ik i defa P a r is ’ te çalmasına ra z ı o la c a ğ ız . Amerika'da is e s ı r f mu h it in en te re sa n lığ ı ve d o stla rın arzusu, çocuğun da görgü seviyesine yapacağı t e s i r l e r bakımından konser vermesine t a r a f t a r ı z . Sonbaharda konservatuarın piano kısmına girmesi ih tim a li v ar. Binaenaleyh P a r is 't e n
ayrılamayacağız demektir.
Geçen sene burudaki amerikan radyosu İ d i l 'e orkestra refakatinde b i r Mozart konserinin b ir in c i muvnanı i l e kendi bestelerinden tren is im li parçayı ç a ld ır ıp ş e r it le r e a lo ış ve Amerika’ da beşyüz radyo istasyonunun bu n ları yayın lıyacağın ı b ild ir m i ş t i. Hattâ bu emisyonu bazı dostlur Londra’ dan b i l e d in lem işler; n a s ıl oluyor da siz ÎJer-York’ tan dinliyem edin iz. İ d i l "Günaydın Amerika'daki dostlarım " diye başlıy ara k birkaç cümle türkço de konuşmuştu. R esim lerini ç e k tile r ve bunların
amerikan mecmualarında b a s ıla c a ğ ın ı s ö y le d ile r . Herhalde memleketin çok fa z la büyüklüğü bu konserin mahdtıt b i r d in le y ic i k i t l e s i içinde kaynama sına sebep olmuş o lsa gerek.
3
x
öğrenmek iste d iğ in iz kazı noktalara, I d i l ’ in i s t i k b a l i iç in Kem pff'in ne düşündüğü meselesine g e lin c e : Kempff Nadia Bou- la n g e r'n in tuttuğu yolu fevkelâde beğeniyor. P a r i s ’ e her g e liş in d e I d i l ' l e meşgul olmayı da v a a d e tti. Konserden evvel s e f i r Kempff’ i ve Hadia Eoulanger’ y i kabul e t t i . 0 gün orada pek samimi b i r saat g e ç ir dik. S e fir ona I d i l ' l e çalacağı iç in i f t i h a r duyduğunu söyledi ve t e şekkür e t t i . Hop b i r li k t e resim ler de ç e k ild i, ama bunlardan henüz.
r { • t t
bende yok. L
Dün Suna’ la r bizde i d i . Y a z d ık la rın ız ı ken dilerin e aynen söyledim. Eu t a v s iy e le r i canüyürekten tasvip etmekle beraber ta tb ik at güçlüğü d o la y ıs ile gayet t a b ii olarak pek benim siyem ediler. Amerika'da yaşamanın b ilh a ssa geçim, bakımından zorluğunu daha evvel Eehcet Sabit Bey de an latm ıştı.
A y lâ ’nm is t ik b a li iç in y a zd ık la rın ız a ne derece memnun olduğumuzu söylemek z a i t t i r . Önün b a ş a r ıla r ın ı görmekle hepimiz,
if t i h a r e d e riz . Gözlerinden öptüğünüzü lü tfen s ö y le y in iz . Annesine de pek çok hürmetler. B abasile I d i l 'i n konserinde beraberdik; Ayla'dan
' ■ ■. '
uzun uzun bah settik.
Nuri Beye de b ir mektup yazıp k r i t i k l e r i göndere- ceğim. Kçnserde am erikalı gazeteci yoktu, hatta fran siz b i l e yoktu.
•1 J. 1 r t I ’
Ancak b ild iğ in iz g i b i müzik münekkitleri tanamile ken d ilik lerin d en
g e lm iş le r d i. I ) V X X
X X
nizden öper.
Bu v e s ile i l e hürmetlerimi sunarım. İ d i l e l l e r i
-l l i l i X , o . t ’ . i ".al m ide ! > Cq
•' r
, J>. . - ,
r*+j> & f ) / .>İS «V w _ _ - l
v/ ^ <Vjrîj;
Paris,20 kasım 1954.
Muhterem Rebia hanımefendi,
İstanbuldan gönderdiğiniz mektuba çok teşekkür ederim.
Sıhhat ve a fiy e t h a b e rle rin iz e b ilh a ssa sevindik.Hayranı olduğu muz ç a lışm a la rın ız ın pek yakında h a y ır lı semereler vermesini candan temennî e d e riz .
A y şe g ü lle r' le uzun uzun görüştük. Kendilerinden üçbin fra n g ı aldım. Emrinizi memnuniyetle^ yerine getirmek üzere rue Duranti Ho.7 ye gittim .Gönderdiğiniz vesaike nazaren üç p a rti eşya’ ya a it ve v a d e le ri Kasım 5 4 , ocak ve a r a lık 55 de dolacak muamelenin
A
yapılması icap ediyor. 1955 ocak ve şubat muamelelerini vade dolmadan te c d it etm iyorlar. Her ne kadar r ic a ettiysemde usûl le rin e a y k ırı olduğu iç in red e t t i l e r . Eu ayda vâdesi dolmakta olan senedin mevzuu kanapaye gelin c e ,b u parçayı güve k a p la d ığ ı
/X
iç in ,ard iy ed e muhafaza etmek imkanının kalmadığını ve sah ibi tarafın dan çekilmesi lâzimge İ d iğ in i s ö y le d ile r. Bu hususta Mayis 1954 de size mektupla malumat v e rilm iş. Önümüzdeki b i r ay za rfın d a kanapanin çık arılm ası lazimgeliyormuş. Bu müddet içinde Pari&e bulunacağınızı ümid ediyorum. V e rd ik le ri izahata göre bu kanapenin alınma m asrafı,yan i dégagement masrafı t a k r i ben 800 frank tutuyor. 3000 frank bende mahfuzdur. Ocak ve Şu bat m uamelelerini,v a d e le ri gelin ce te c d it e t t ir ir im .
İ d i l maaşallah kocaman b ir hanım oldu. Çalışm aları son dere cede m uvaffakiyetle devam ediyor. Şimdi konservatuarın en çetin s ı n ı f ı olan " Classe d ’ accompagnement au piano” kısmını yapıyor Bu şubenin b ir in c i kısmını»görülmedik b ir ş e k ild e ,b ir t a h s il
devresinde yegane première m édaille almak su re tiy le b i t i r d i . Bugünlerde yüksek piano s ın ıf ın ın g i r i ş imtihanının ik in c i éprei
ve*ni verecek. Elim inatoire ’ 1 üç hafta kadar evvel en parlak b i r şekilde verm işti. A lla h daimî b a ş a r ıla r versin in şa lla h .
Biz hamdolsun hep eyiyiz . İ h ı n d a görüşmek ümidiyle Leman i l e sevgi ve hürmetlerimizi y o lla r ı z . İ d i l e lle rin iz d e n öper. Besime hanımefendiye hürmetler e d eriz.
ıh jJ y ^ o
-A -A 3 ^ ,/vvcL S t\ J U lt
- r r ‘& ' lX U
Pek muhterem ve s e v g i l i Rebip hanım efendi !
18 şubat t a r i h l i mektubunuza maalesef vaktinde cevap veremedim. Teessür ve öşürlerim i arz ederken,bu geçikmenin se b e p le rin i de söyle mek lâzım: O r t a lığ ı a ltü st eden büyük soğuk ve p e ş is ır a gelen k a çı nılmaz b i r sürü ra h a t s ız lık ve k e y i f s i z l i k l e r . Bu defa herkes nasibi ni a ld ı ; Leman ve İ d i l nezleye, anjine abone o ld u lar »bendeniz d e f o n a sonra da siy a tik oldum. Şimdi havalar ıs ın ın c a düzeldik. Lamafih İ d i l son nezle aksesinden ancak dün k u rtu ld u ,ilk defa sokağı ç ı k t ı . R a h a ts ız lığ ın ız ın devam etmesine pek üzüldük. İn şa lla h arazaman için
de temamiyle düz elm işsiniz dir . Aman,üzülmeğe,heyecanlanmağa hiç
gelmez »hassasiyet iniz in , i ç l i l i ğ i n i z in ürerine k a lın b ir deri gererek a l d ı r ı ş etmeyin,kendinize bakın. Bun ları t a b iî bizden daha eyi b i l i # sin iz amma, yazmamak elden gelmi.vor. Gazetelerde îlev Yorku müdhiş b i r soğul, dalgasın ın i s t i l â e t t iğ in i okuduk,meraklandik. Burada
havalar düzelmeğe başladı,dün ve bugün 15 derece .Biz , güneş e v la d la rı olduğumuz iç in o r t a lık b i r derece ıs ın ıp güneş de gülümseyince neş’ emiz yerine g e liy o r ,ruhi muvazenemiz teessüs e d iy o r. P arise g e lip yerleşmek projen ize s e v in d ik ,in şa lla h pür sihhat dönersiniz ,b o l b o l görüşürüz.
Rue Durairti 'ye gittim .Üç p a rti eşyaya a it sene d ie rin v a d e le rin i b ir e r senelik temdit e ttird im .24 kart v ad eli b ir sonuncusu k a ld ı,
onu da A lla h kısmet ederse şu günlerde yaptıracağım . Gönderdiğiniz on d o la rı teşekkürle aldım,ne diye zahmet edip gönderdiniz,ben n a sıl o lsa yine yapardım, esasen bende daha ufak b i r alacağın ız k a lm ıştı.
Hayatım ız e s k is i g i b i akıp g i d i y o r . İd i l h a r ı l h a r ı l ç a lış ıy o r ve daima i l e r l i y o r . Konvansiyonel t a h s i l hayatından kurtulup öz hü viye t i ve b e n l i ğ i iç in d e b a ş a r ıla r ın ı s a b ı r s ı z l ı k l a b e k liy o r u z . B ir ay kadar e v v e l büyük insan ve dostumuz W ilhelm Ke p p ff konser iç i n P a r is t e i d i . Boş b i r v a k it bularak İ d i l i b i r saat kadar d in le d i. Ç a ld ığ ı p a rç a la r k a rş ıs ın d a b a y r a n lığ ın ı, y a p tığ ı ile r le m e le r Önünde
A
sevin cin i iz ha± e tti."E sa se n İd ild en b a k a şey beklenmez d i , in k iş a fı ürrid ettiğim g ib i olmuş, in terpretation u mükemmel,tekniği b i r Prusya
lI g i b i sağlam ve dakik." İ d i l i dinledikten sonra yanaklarından öptü
i7 is anın 27 sinde konser iç in tekrar P arise gslecek. Par i s , 2 0. . I956.
A A
Kempff g ’i b i b i t müzik ila h ın ın samımı t a k d ir le r in e mazhar olmak İ d i l i n s a n 'a tk â r ruhunda büyük i z l e r b ir a k ı^ o r . İn ş a lla h b ir gün de bu mütesna kıym etten f e y i z l e n i r .
24 Marttan it ib a r e n ik i .h a ft a lık paskalya t a t i l i b a ş lıy o r . İ d i l iç in b ir parça is t ir a h a t f ı r s a t ı çakacak diye s e v in iy o r u z . Hava müsaid olu rsa P a r is c i v a r l a r ı m gezeceğ iz.G ö n ü l hava t e b d i l i i ç i n daha uzaklara gitmek
İ d i l kanunu üstün k a b i l i y e t l i d iğ e r çocuklara henüz y en i kabul e d ile n b ir kanunla? te ş m il e d ile c e ğ i i ç i n , A r i f K a p ta n la rı burada i r e c e ğ i m i z i umuyoruz . ve buna pek sevin iyoru z .
Candan selâm v s e v g i l e r i m i z i sunarız ,h a n ım e fe n d ic iğ im ,İd il e l l e r i n i z « « den ö p er.
