II. Abdülhamit Dönemi basın rejimi
• Döneme ilişkin genel tarihsel çerçeve:
*Hem yeniden yapılanma hem de parçalanma dönemi
*1878 Meclis’in dağıtılması, Rusya-Kırım Savaşı
*Mısır, Romanya, Bulgaristan özerkliği
*Girit’ten Osmanlı askerinin çıkışı
*Dünyanın çeşitli ülkelerinde yayımlanan karikatürlerde Osmanlı İmparatorluğu’nun hasta adam olarak tasviri
*Krizi derinleşen maliye
*1881 Düyun-u Umumiye’nin kuruluşu
Basının ve kamuoyunun denetimi
• Denetim amacıyla gerçekleştirilen hukuksal düzenlemeler
*1878 Maarif Nazırlığı, Matbuat Müdürlüğü ve Zaptiye Nezareti’nin katkılarıyla ön sansür arttırılıyor.
*1880 sansür siyasal olmayan dergilere yayılıyor.
*1888 matbaaların tüm bastıklarına ön sansür getiriliyor.
Dönem basının özellikleri
• 1888-1908 tek bir mizah dergisi görülmez.
• Sansür nedeniyle gazeteler bilim, sanat ve edebiyata yöneliyor.
• Edebiyat-ı Cedide akımı
• Avrupa’da, Kuzey ve Güney Amerika’da bir sürgün basını ortaya çıkıyor.
• Tüm basılı eserler denetim altında
• Basım faaliyetleri yeraltına iniyor.
• Devlet desteğiyle basın teknik açıdan ilerleme gösteriyor.
II. Meşrutiyetin İlanı ve Basın
• Sansür kalkıyor.
• Basın patlaması: İmparatorlukta yaşayan her millet kendi dilinde gazete ve dergi çıkarmaya başlıyor.
• İlk günlük gazete yayımlanıyor. Latin harfleriyle ilk Türkçe gazete çıkartılmaya başlanıyor.
• Hukuki çerçevede değişim: 1909 liberal bir basın kanunu çıkartılıyor;
ancak daha sonra uygulanmayacaktır.
• Taşra basını: II. Abdülhamit döneminde taşrada artan matbaa makinaları ve teknik altyapı kullanılarak, basın patlaması taşrada da yaşanmıştır.
• Bunlar, bulundukları bölgede yerel forum oluşturulmasında etkili olmuş, gazeteleri çıkaranlara çeşitli ayrıcalıklar sağlamış ve yerel yöneticileri denetim altında tutmanın aracı olmuştur.
Dönemin Özellikleri-1
• Çeşitli fikir akımlarının gazete ve dergiler aracılığıyla temellerinin atıldığı, dolaşıma sokulduğu bir dönemdir.
• Siyaseten saflaşma artmıştır.
• Taşrada özel gazeteler çıkmaya başlamıştır.
• Kadın ve çocuk gazete ve dergilerinde artış yaşanmıştır.
Dönemin Özellikleri-2
• Habercilik ikinci planda kalmıştır.
• Basında karşılığını bulan canlı bir kamuoyundan söz edilebilir.
• Sansür kaldırıldıysa da idareyi örfiye ve hükümet kararları ile basının denetimi: 31 Mart Olayı sonrası matbuat üzerinde baskı ve terör
• Gazetecilerin ilk örgütlenme çabası Cemiyeti Matbuat-ı Osmaniye
