Kalsiyum Kalsiyum

(1)

Kalsiyum

(2)

• İnsan vücudunda en çok bulunan mineraldir.

• Vücut ağırlığının %1.5-2’sini oluşturur.

• Total vücut minerallerinin %39.0’unu oluşturur

(3)

• Vücuttaki kalsiyumun %99'u kemik ve dişlerde yerleşmiştir.

• Geriye kalanı yumuşak dokular ve vücut sıvılarında bulunur.

• Kemik dinamik bir dokudur.

Devamlı yapım ve yıkım söz konusudur.

• Hergün 500 mg Ca kemiklere girmekte ve kemiği terk

etmektedir.

500 mg

(4)

• İskeletteki kalsiyumun %99'unun değişimi güç;

• %1 i kolayca değişebilir niteliktedir.

Kolay değişen kalsiyum uzun kemiklerin son kısımlarında kristal yapıdadır. Buna "trabule"

denmektedir ve

gebelik, büyüme ve emziklilik sırasında artan gereksinmeyi karşılamak için kolayca mobilize

olur

(5)

Metabolizması

(Diyetle alınan Ca) (800-1000mg)

%70-90’ı emilmez

 Yüksek fosfor

 Yüksek yağ

 Oksalik asit

 Fitik asit

 Düşük D vit.

 Yüksek pH

Dışkı ile atım

%10-30’u emilir

 Artmış gereksinme

 Büyüme

Plasma Ca D vitamini

 Düşük pH

 Bazı aa.ler

 laktoz

İdrarla atım

(6)

Plasma

İdrarla atım 150 mg Dışkı ile atım

850 mg Diyetle alım

1000 mg

Kemik 1 kg

Ca GİS

500 mg 500 mg 300 mg

150 mg

(7)

• %50 iyonize

• %45 proteine bağlı

• %5 diğer

maddelere bağlı

Plasma Ca

%1

Membran geçirgenliği

Sinir kas çalışması

PıhtılaşmasıKan Kemik ve diş total

vücut Ca’unun

%99’unu

PTH

(8)

Kalsiyum emilimini artıran etmenler

1. Gereksinimin artması

• Büyüme,

• Gebelik,

• Emzirme dönemi,

• Yaşlılık

Gereksinmenin arttığı durumlarda emiliminde artması sözkonusudur.

Yeni doğan çocuklarda Ca emilimi %60 Gebelerde %50 artmaktadır.

(9)

• Diyetteki Ca az olduğunda da emilim oranı artmaktadır. Aylar yıllar boyunca yetersiz

Ca alımı sonucu emilim oranı %60’a çıkabilmektedir.

• Diyette yıllarca fazla miktarda Ca bulunduğunda ise emilim oranı %10’a düşmektedir.

• Değişen alımlara göre emilimin ayarlanması zaman almaktadır. Birkaç yılda oluşan Ca eksikliğini birkaç gün ya da hafta yoğun Ca suplementi ile düzeltmek mümkün değildir.

(10)

Yaşlılarda ve post menopozal kadınlarda emilim düşüktür.

Bunun nedeni;

• D vitamini alım ve aktivasyonunda azalma

• Östrojen hormonu yetersizliği

• Mide asit salgısının azalması

(11)

Kalsiyum emilimini artıran etmenler

2. 1.25 dihidroksi vitamin D, kalsiyum bağlayan proteinin sentezini uyarır.

3. Düşük pH; artmış asitlik Ca çözünmesine yardımcı olur.

4. Bazı aa; lizin, arginin, serin ince

barsakların yukarı kısmında asit ortam yaratarak emilimi artırır.

(12)

Kalsiyum emilimini artıran etmenler

5. Laktoz: İnce barsaklarda (ileum)

laktobasili ile laktik asite çevrilerek

ortam pH’sını düşürür. Doğal sütte Ca ile laktozu biraraya getirmiştir.

6. C vitamini, sitrik asit, safra asitleri emilimini artırır.

(13)

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler

• 1. Yüksek fosfor alımı

Diyetteki optimum Ca/P oranı ,

Çocuklarda,

Gebeliğin 2. yarısında Emzirme döneminde ve

1.0/1.5

Yetişkinlikte ise 1.0 (Ca ve P eşit)

olmalıdır

(14)

• Bu minerallerden herhangi biri fazla

alınırsa her ikisinin de emilimi engellenir ve daha az alınan mineralin atımı artar.

Örneğin, Ca’a göre daha çok P alındığında, ince barsaklarda daha çok Ca fosfat

oluşur. Böylelikle Ca bağlanır ve emilemez

(15)

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler

• 2. Yüksek Yağ

(16)

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler

• 3. Posa, oksalik asit ve fitik asit;

Aşırı posa Ca’u bağlar ve emilimini engeller Oksalik asit + Ca Kalsiyum oksalat Fitik asit + kalsiyum Kalsiyum fitat

Bu bileşikler de emilemez

(17)

• Oksalik asit yeşil yapraklı sebzelerde, fitik asit ise tahılların özellikle buğdayın

dış tabakasında bulunur.

• Yeşil yapraklı sebzelerdeki oksalik asit miktarı değişebilir ve bazı yeşil yapraklı

sebzeler iyi kalsiyum kaynağıdır.

(18)

Kalsiyum emilimini azaltan etmenler

4. Alkali ortam

5. İnce barsaklardaki sindirim, emilim bozuklukları Ca emilimini engeller.

6. Fazla çinko ve aliminyum alımı Ca emilimini engeller

7. Üronik asitler, Sodyum alginat ve alkolde emilimi zorlaştırır

(19)

Kalsiyum emilimi

• Ca emiliminde 2 ana süreç vardır.

1. Basit difüzyon: Hızı intestinal lümendeki Ca konsantrasyonuna bağlıdır.

2. Aktif Transport. Enerji ve taşıyıcı molekül gerektirir.

Aktif transport D vitamini tarafından düzenlenir.

Kalsitriol (1-25 dihidroksikolekalsiferol) ince barsakların yukarı kısmında Ca bağlayıcı protein sentezini stimüle eder .

• Normal sınırlarda Ca tüketmiş sağlıklı kişilerde

emilimin yarısı aktif transport yarısı da basit difüzyon ile olur.

(20)

Plasma Ca düzeyinin Hormonal Kontrolü

• Plasma Ca düzeyi;

1. Paratiroid Hormon (PTH) 2.Kalsitonin

3.D vitamini (kalsitriol) ile regüle edilir.

• Bunlar 3 ana organa;

Böbrekler,

İnce barsaklar

Kemikler olmak üzere etki ederler.

(21)

Serum Ca (Kan kalsiyumu) düzeyi

normalin altına düşünce paratiroid bezi uyarılarak paratiroid hormon salgılanır

• PTH;

1. Kemikten Ca’un kana geçmesini sağlar 2.Böbrekten kalsiyumun geri emilimini

artırır

3.Böbreklerde D vitamininin kalsitriole dönüşümünü uyararak barsaktan Ca emilimini artırır.

Böylece serum Ca düzeyi normale döner

(22)

Serum Ca düzeyi normalin üzerine çıkınca tiroid bezi uyarılarak

kalsitonin salgılanır .

• Kalsitonin;

1. Serumdan Ca’un kemiğe yerleşmesini, depolanmasını sağlar.

2.Böbreklerden Ca geri emilimini azaltır.

İdrarla Ca atımını artırır (PTH’a zıt etki)

(23)

• D vitamini;

1. Böbrekten Ca geri emilimini artırır.

2.Böbrekte Kalsitriol oluşumunu uyarıp, ince barsaklardan Ca emilimini artırır.

(24)

Kan Ca düzeyinin yükselmesi

Paratiroid bezinden PTH salgılanır Tiroid

bezinden kalsitonin

salgılanır

Kan Ca düzeyinin

düşmesi Kemikte Ca depolanması

uyarılır

Geri emilim artar

Yüksek

Kan Ca düzeyi

Düşük

Kemikten Ca salınımı

uyarılır Barsaktan

emilim artar

Barsaktan emilim azalır

Geri emilim

azalır

(25)

Kalsiyumun Metabolik Fonksiyonları

1.Kemik ve diş yapımı;

Kalsiyum

(26)

• Yeni kemik oluşumu, osteoblastlar denilen özel hücreler,

• Yıkımı ise osteoklastlar tarafından gerçekleştirilir.

(27)

• Kemik yapımı ergenliğe kadarki süreçte hızlı olup, 30 yaşa kadar yavaşlayarak sürer.

(28)

2. Kan pıhtılaşması

Fibrinojen

• Protrombin Ca⁺⁺ Trombin

Fibrin

Kalsiyumun Metabolik

Fonksiyonları

(29)

3. Sinir iletimi; sinir uyarılarının taşınmasında görev alır

Kalsiyumun Metabolik

Fonksiyonları

(30)

• Kas kasılmasını sağlar. Kasılma sinyali geldiği zaman serbest iyonize Ca miyosin ve aktin arasındaki kimyasal reaksiyonu aktive ederek kas kasılmasını sağlar.

Kalsiyumun Metabolik

Fonksiyonları

(31)

5. Hücre zarı geçirgenliğini etkileyerek membranlardan sıvı geçişini kontrol eder.

6. Enzim aktivasyonu: ATPaz, lipaz, kolin esteraz gibi bazı enzimlerin önemli

aktivatörüdür

Kalsiyumun Metabolik

Fonksiyonları

(32)

Yetersizlik Belirtileri

1. Serum Ca düzeyi düştüğü zaman spastik kas kasılmalar ve kas ağrıları ile

seyreden tetani görülür. Parmaklarda

dönme ve kıvrılmalar olur. Serum fosfat düzeyi yükselince de görülür.

(33)

• Kemik Ca kaybının neden olduğu

osteoporozis

özellikle menopoz sonrası kadınlarda görülür. Çok hızlı kayıplar menopoz sonrası ilk 5 yılda olur. Daha sonra kemik kaybı

%1’dir.

Yetersizlik Belirtileri

(34)

• Yetersiz kalsiyum alımı,

• Etnik farklılıklar,

• Sigara içimi,

• Aşırı alkol ve kafein alımı,

• Hareketsizlik,

• D vitamini yetersizliği

• zayıflıktır

(35)

• Raşitizm ve Osteomalasia

Yetersizlik Belirtileri

(36)

4. Rezorptif hiperkalsüri: kemikte hızlı Ca çekilmesi ve idrarla Ca atımının artması sözkonusudur. Uzun süre hareketsizlik sonucu oluşabilir. Böbrek taşı riski

artar.

Yetersizlik Belirtileri

(37)

Kalsiyum Gereksinmesi

• Emilimi etkileyen etmenler ile idrarla Ca atımını artıran etmenler göz önünde

bulundurulmalıdır.

Aşırı protein,

Sodyum,

Alkol,

Kafein idrarla Ca atımını artırır.

(38)

• 1 fincan hazır kahve, 6 mg Ca

• Fazladan 1 g protein 1.75 mg Ca

• Fazladan 1 g Na %1 kemik kaybı.

(39)

Kalsiyum gereksinimi (mg/gün)

Yaş Çocuk Kadın Erkek Gebe emzikli

2-3 450

4 800

5-10 800 800

11-17 1150 1150

18 1000 1000

19-50 950-1000 950-1000 950-1000 950-1000

51 + yaş 950 950

Türkiyeye Özgü Beslenme Rehberi, 2016

(40)

(41)

Kaynakları

• En iyi kaynaklar; süt ve türevleridir.

• İyi kaynaklar; pekmez, susam, fındık, fıstık ve benzeri, yeşil

yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve kurutulmuş meyvelerdir.

• Orta derecede kaynaklar; yeşil sebzeler, yumurta, portakal, limon, çilek gibi besinlerdir.

• Zayıf kaynaklar tahıllar, diğer taze sebze ve meyveler ve etlerdir.

(42)

• Balık, kılçığı ile birlikte yendiği zaman kalsiyumdan da zengindir

• Kemikler kırılıp sirke ile kaynatılırsa eriyen kalsiyum suya geçer.

(43)

FOSFOR

(44)

• Kalsiyumun metabolik ikizi olarak

adlandırılır. Kalsiyumdan sonra insan

bedeninde en çok bulunan mineraldir (700 g).

• Ca gibi kemik yapımında görevlidir. Her ikisinin de emilimi ve atımı, metabolik

regülasyonu D vitamini ve PTH ile ilişkilidir.

• Her ikisi de serumda birbirine göre belirli oranda bulunur.

• Her ikisi de sütte eşit miktarda bulunur.

(45)

• Vücuttaki fosforun ;

%80'i kemik ve dişte

(kalsiyum fosfat kristalleri şeklinde),

 kalanı hücrelerde ve hücre dışı sıvıda bulunur.

(46)

Emilimi

• Kalsiyumda olduğu gibi D vitamini emilimi kolaylaştırır.

• Kalsiyum emilimini zorlaştıran ve

kolaylaştıran faktörler fosfor için de söz konusudur.

• Dengeli diyetteki fosforun %50-70'i emilir.

(47)

Metabolik Fonksiyonları

1. Kemik ve diş yapımı

(48)

2. Nükleik asitlerin temel

bileşenidir

(49)

3. Fosfolipit olarak hücre zarının anahtar öğesidir

(50)

4. Fosforilasyon Reaksiyonları 5. ATP oluşumu

6. Kazein gibi bazı proteinlerin bileşiminde 7. Vitamin koenzimlerinin oluşumu

8. Asit-baz dengesini sağlamada

(51)

Yetersizliği

• Kemiklerde,

• Sinir-kas sisteminde

• Kan hücrelerinde

• Böbreklerde bozukluklar

(52)

Gereksinme:

• P gereksinimi günlük alınan Ca kadardır

• Kalsiyum ile aynı kaynaklarda

bulunduğundan Ca gereksinmesini

karşılayan diyet P gereksinmesini de karşılar.

Çocuklarda,

Gebeliğin 2. yarısında Emzirme döneminde ve

1.0-1.5

(53)

Fosfor gereksinimi (mg/gün)

Yaş Çocuk Erkek Kadın Gebe Emzikli

2-3 250

4 440

5-10 440 440

11-17 640 640

18+ 550 550 550 550

(54)

Kaynakları

• En iyi kaynakları ; süt ve ürünleri,

• İyi kaynakları; yağsız etler, yumurta sarısı, tam tahıl taneleri, kuru

baklagiller, yağlı tohumlardır.

(55)

MAGNEZYUM

(56)

Vücut sıvılarındaki Mg’un çoğunluğu hücre içi sıvıdadır. Serumdaki Mg’un yaklaşık yarısı serbest, kalanı serum proteinlerine (albümin) bağlıdır.

(57)

Emilim ve Atım

İnce barsaklardan emilim;

Yüksek Mg içeren diyette %25,

Düşük Mg içeren Diyette %75’den fazladır.

Ca, P ve Proteini yüksek diyette emilim azalır.

Ca emilimini etkileyen etmenler (D vitamini hariç) Mg emilimini de etkiler

(58)

Metabolik Fonksiyonları

1. Kemik ve dişlerin yapımı

2. Osmotik basıncın ve asit-baz dengesinin sağlanması

3. Kas ve sinir sisteminin çalışması 4. Sıvı-elektrolit dengesi

(59)

5. Enzim çalışması;

Fosforilasyon reaksiyonlarını düzenleyen kinaz enzimlerinin çalışmasında etkilidir.

Bu nedenle CHO metabolizmasında ve genel

metabolizmada önemlidir.bütün proteinlerin, nükleik asit, lipit ve CHO’ların

metabolizmasında iyonize MG’a gerek vardır Protein metabolizmasında co-enzim olarak görev alır

(60)

6. Magnezyum kan basıncının

düzenlenmesinde de yardımcıdır.

7. Yine yaşlılarda glikoz toleransını

düzeltici etki yaptığı belirlenmiştir.

(61)

Emilim bozuklukları Böbrek bozuklukları Endokrin bozukluklar

Alkolizm PEM

Spazm,

sese ve dokunmaya karşı hassasiyet, tetani

Yüzde ve gözde garip hareketlilik Halüsinasyon

Pankreatik hormon baskılanması

Serum Mg oranı düşer

(62)

Magnezyum gereksinimi (mg/gün)

Yaş Çocuk Erkek Kadın Gebe Emzikli

2 170

3-4 230

5-9 230 230

10-17 300 250

18+ 350 300

(63)

(64)

Magnezyumun kaynakları;

• Süt, peynir,

• Et, su ürünleri

• Tahıl ve kurubaklagiller, yağlı tohumlar,

• Koyu yeşil yapraklı sebzeler,

• Çikolata ve kakao

(65)

Kükürt

(66)

• Bitkiler, inorganik kükürtü alarak organik kükürt bileşikleri yaparlar.

Hayvanlar ve insanlar bu bileşiklerden yararlanırlar.

(67)

• Hem elementel

hem de organik bileşikler olarak tüm hücrelerde bulunur

(68)

Elementel formu;

Na, K ve Mg ile sülfat bileşikleri yapar

.

Organik bileşikler;

1. S içeren aa.’ler (metionin, sistein) 2.Glikoprotein (kondroitin sülfat),

3.Detoksifikasyon ürünleri (Fenol kresol, sülfürük asit, indoksil sülfat),

4.Diğer organik ögeler (heparin, insülin, tiamin, biotin, lipoik asit, Co enzim A), 5.Keratin, saç ve derideki protein.

(69)

Emilim ve Atım

• Elemental S ince barsaklardan emilir.

• S içeren aa.’ler; metionin ve sistein, sindirimle proteinden ayrılıp emilirler.

S idrarla atılır.

• Atım protein alımına ve yıkımına bağlı olarak değişir

(70)

Metabolik Fonksiyonları

• Disülfit bağları (S-S) proteinin yapısal devamlılığını sağlar^.

• Enzim aktivitesi: Pekçok enzim aktiviteleri için serbest sülfidril

grubuna (-SH) gerek duyar. Bu nedenle kükürt biyolojik oksidasyonun bir

parçasıdır

(71)

3. Enerji metabolizması: Sülfidril grupları yüksek enerjili fosfat bağları gibi yüksek enerjili

sülfat bağlarını oluşturur. Bu Co enzim A’nın (CoA-SH) metabolik aktivitesinin önemli bir parçasıdır.

4. Detoksifikasyon: Toksik maddelerle birleşerek onları idrarla atılan, toksik olmayan forma

dönüştürür. Bu fonksiyonu ilaç metabolizması içinde önemlidir

(72)

Yetersizlik

• Yetersizlik belirtileri bilinmemektedir.

Önce protein yetersizliği oluşur.

• Ender görülen sistinüride S ,içeren aa Sistein idrarla fazlaca atılır. Sistin

kristallerinden böbrek taşı oluşur. Bu durumda düşük metioninli diyet verilir.

(73)

Gereksinme

• Gereksinme belirlenmemiştir.

Metionin ve Sisteini yeterince sağlayan diyet gerekli S’ü de sağlar

(74)

Kaynakları

• Metionin ve sistein içeren proteinler;

o Et,

o Yumurta, o Süt,

o Peynir