elevasyonu Lâleli camii altında 1950 lere kadar

çarşının planı kesit ve cephe

elevasyonu Lâleli camii altında 1950 lere kadar

bazan depo olarak kullanılan bodrum ka- tı o vakitki Vakiflar idarecilerinin yerinde kararı ile tamir ve tadil edilerek kapalı bir çarşı haline getirilmiştir. Ayrıca Lâle- li-Aksaray caddesi cephesindeki duvarın arkasındaki toprak dolgu boşaltılarak buT raya onbir dükkân ilâve edilmiş, bu suret- le çevrenin ihtiyacına cevap veren bir canlılık kazandırılmıştır.

Lâleli camii III. Sultan Mustafa tara- fından zamanın hassa mimarı Mehmet Tahir Ağa'ya inşa ettirilmiştir. Mimar Ta- hir ağa camii inşa -eder-kenr- temel zemi- ninin özellikleri ve topografik durumuna göre binayı yüksek bir bodrum katı üze- rine oturtmuştur. Böylece inşat zorluğu yendiği, bu kata bir fonksiyon vermek is- tediği katın iç beden auvanarı ve ayanla- rını işlenmiş taşla yapmış olmasından an- laşılmaktadır.

Günümüze kadar camiin çevresi yan- gınlar, yol açılmaları gibi nedenlerle bü- yük değişikliklere uğramıştır. Nitekim manzumenin bir parçasını teşkil eden ha- mam bugün mevcut değildir. Vakıflar Ge- nel Müdürlüğü arşivinde Lâleli manzume- sini (imaret, muvakkıthane, imam, müez- zin odaları, han ve hamamı) topluca gös- teren eski bir harita maalesef bulunmak- maktadır.

Cami hakkında (hadikatül cevami) de

verilen kısa bilgi'de, türbeler, imaret,

muvakkıthane, hamam, sebil ve çeşmeler-

den bahis olunduğu halde handan bahs

edilmemektedir. (1)

csmiin avlu tarafındaki cephesi

beraber inşa edilmiş olduğu zıhabını ver- mekte olup (Çukurçeşme) hanı olması muhtemeldir.

Sultan III Mustafa Lâleli camii ile Üs- küdar'daki Ayazma camiini'de inşa ettir- miştir. Ne gariptir ki, her iki cami'de halk arasında padişah'ın adı ile anılmaz. Bu durumdan Sultan Mustafa'nın-iki cami inşa ettirdim, birini bir meczuba, öbürünü suya kaptırdım diye şikâyet ettiği rivayet olunur.

Yağ deposu vesair maksatlarla kulla- nılan cami altındaki mahzen katı yan cep- helerdeki pencerelerden hava, azda olsa ışık aldığı halde uzun yıllar değerlendiril- memiştir.

1950 den sonra Lâleli semtinin kala- balıklaşması, pasajlara rağbet edilmesi, o günkü Vakıflar İdarecilerini burasını kul- lanmaya sevk etmiştir. O tarihte İstanbul Vakıflar fen kurulu müdürü olan rahmetli mimar Ecvet Aşkan bu küçük çarşının tadilen yapılmasında emek vermiştir.

Halen cadde'den bir ana kapı ile giri- len çarşının, arka cephede merdivenle bir çıkışı, yan cephedeki avlu yoluna bir kapı- sı vardır. Tam camiin altına rastlayan bü- yücek bir avlu etrafında ve çıkış yolların- da kırk kadar dükkân ve vitrin yapılmıştır.

Açıldığı zaman tarihî atmosferine uy- gun bir şekilde olan çarşı, ne yazık ki za- manla kiracıların dükkânlara bilgisizce yap- tıkları cephe dekorasyonları ve ışıklan- dırmalarla bugün çok bozulmuş ve çirkin- leşmiştir.

çarşının içinden muhtelif görünüşler

Merhum Tahsin Öz'un İstanbul camii- miştir. (2). Hanın cami imareti arkasına

leri adlı kitabının I. cildinde ise cami bitişik olarak inşa edilmiş olması ve ay-

manzumesi içinde bir handan bahsedil- nı devir mimarî karakterinde bulunması,

hanın avlusundan görünüş (1) Hadikatülcevami sayfa 33-34

«Sultan Mustafa hanısalis hazretlerinin»

«Lâleli nam cami i şerifi beyanındadır»

«banisi padişahı müşarülileyh hazret- leri olup»

«mahfili hümayun ve müezzin mahfi- li ve iki tarafında mahfilleri vardır. İtma- mı binasına müfti Esat Efendi zade Fitnat hanım ki, ismi ümmetullahdır. Tarih de-

«Muallâ cami ran-a yı sultan Musta- fadır bu» 1177

«Sağ minaresi beraber bina olunup sol minaresi altı sene mururunda ihdas olunmuştur.» 1183

«Camii mezbur birer şerefeli iki mi- narelidir. ıMahiyesi kendi vakfındandır.

imaret ve türbe ve sebil ve çeşmeler ve muvakkıthane ve imam ve müezzin höcre- leri vardır ve etrafında medreselere ve tekkelere imaretten aş ve ekmek tayin olunmuştur. Heybetullah ve Mihrirriah ve Mihrişah ve Fatma Sultanlar büyük tür- be'de medfunlerdir ve şehzade Sultan Mehmet dahi anda metlfundur. Bu mer- humanı mezburan sahibülhayrın evlâtları- dır ve sahibılhayr müşarünileyh dahi, Ezcai rabbi yaklebu Selim 1187 tarihi zil- kâdesinin yedinci Cuma günü vefat edip evlâtları yanında azmi cennat eyledi ve sandukasına kendi icadı olan destarı aci- bul şekil vaz olunmuştur. Türbeyi sani- yesi hasekilerine mahsustur ve türbe ha- ricinde dahi iki adet muslukları vardır.

Mahallesi yoktur ve şehiden azm firdevs eden Sultan Selimi Han salis ibni Sul- tan Mustafa hazretleri dahi pederi tür- besinde medfundur.»

Tahsin Öz İstanbul camileri (Cild 1), sayfa 96 Lâleli camii hakkında aşağıdaki bilgileri vermiştir:

Banisi, Sultan Mustafa III. 1774 de a:

vefat etmiş ve cami önündeki türbe'de

medfundur.

İşbu manzume cami, imaret, türbe, ^ sebil, muvakkıthane iis hamam, han ve İ dükkânlardan müteşekk'.l olup (1173 - 1177) 1759 - 1763 senelerinde ikmal edil- miştir.

Esat Efendi kızı Fıtnat Hanım.

Muallâ caıni-i renayı Sultan Mustafa bu 1177 tarihini söylemiştir.

Mimarı, iMehmet Tahir ve bina emini Ali Ağadır.

Cami, arabca, kapı kitabesinde belir- tildiği gibi veçhile (1197) 1783'te esasiı hasara uğradığından tamir görmüştür. Ma- mafih muhtelif zamanlarda da onarılmıştır Cami bütün organları çok itinalı yapılmış bir bodrum katı üzerinde olup barok üs- lûptadır. Bodrumun da bir vazife güremi üzere yapıldığı şüphesizdir. Camiin plânı kare olup mihrabı çıkıntılı, merkezî kubbe 8 şutuna müstenit kemerler üstünde ve 6 yarım kubbe ile çevrelenmektedir. Hün- kâr mahfeli sol taraftadır. İç avlusu 14 sütuna müstenit 18 kubbelidir. 8 sütunlu şadırvan, tek şerefeli iki minaresi vardır ki, sol minare 6 sene sonra ilâve edilmiş- tir. Camiin dış avlu cümle kapısı 1957 - 1958 yılında yol zarureti yüzünden geri çe- kilmiş, caddeye ilâve dükkânlar yapılmış ve bodrum ihya edilmişti.

önündeki türbede, Mustafa ili. ve Se- lim III. Haybetullah, Mihrimah, Mihrişah vo Fatma Sultanlar medfurrdur. Bu binada, ba- rok üslûpta olup içi XVI. yüzyıla ait çini- lerle bezenmiştir. Yanında Haseki Sultan- lar türbesi ve hazirede üzeri sanatkârane bornz şebekeli Adilşah Kadının açık tür- besi bulunmaktadır. Sebili bronz şebeke- lidir. Hamamından eser kalmamıştır.

Lâleli manzumesinin Türbe tarafındaki

kapısı ve iç avluya çıkan yol