Öğr. Gör. Nurhan BİNGÖL YANIK

(1)

YANIK

Öğr. Gör. Nurhan BİNGÖL

(2)

DERİNİN GÖREVLERİ:

11- Vücudu dış etkenlere karşı korur.

- Vücudu dış etkenlere karşı korur.

1- Vücudu dış etkenlere karşı korur.

2- Dokunma, sıcak, soğuk ve ağrı duyularını alır.

3-Vücut sıcaklığının sabit kalmasını sağlar ve su kaybını önler.

4-Ter salgılayarak elektrolit dengesini, zararlı maddelerin vücuttan dışarı atılmasını ve boşaltımı sağlar.

5-Gözenekler yardımıyla gaz alış verişi yaparak, solunuma yardımcı olur.

2

(3)

Organizmanın ateş, buhar, sıcak

cisimler, kimyasal maddeler, radyasyon vs. İle karşılaşması sonucu gelişen doku

hasarına “yanık” denir.

Tanım 1

(4)

Yanıklar, yüksek sıcaklığın organizmayı etkilemesiyle ortaya çıkan, fizyolojik ve psikolojik bozukluklar

sonucunda bireyin çeşitli alanlarda sosyal statüsünü ve aile içindeki yerini etkileyen bir travmadır.

Tanım (2)

(5)

• Her yıl İngiltere de 13.000 kişi yanık nedeniyle hastaneye yatmakta ve bunların yaklaşık 300 tanesi hayatını

kaybetmektedir.

• Amerika’da ise her yıl iki milyondan fazla yanık kazası olmaktadır. En sık termal yanıklar görülmektedir.

• Elektrik ve kimyasal yanıkların %3-5’i hastanede yatış gerektirmektedir.

YANIK İNSİDANSI

(6)

Ülkemizde

yanıklı hastalarda ölüm oranı

her 100.000 hastada 0.6-1.6

• genellikle vücut yüzeyinin %20'sini aşan yanıklar ciddi yanık olarak kabul edilir.

• yüz, el, ayak ve genital bölge gibi yaşamsal alanları içeren yanıklar ve,

• elektrik, yıldırım ve kimyasal maddelerle olan yanıklar büyük oranda önem taşırlar.

(7)



Düşük sosyo-ekonomik

Düşük sosyo-ekonomik ve kültürel düzey,

ve kültürel düzey,

 Dikkatsizlik,

Dikkatsizlik,

 Sigara, alkol,

Sigara, alkol, uyuşturucu kullanımı,

uyuşturucu kullanımı,



Kalitesiz elektrik

Kalitesiz elektrik malzemesi kullanımı

malzemesi kullanımı

, ,

Yanığın nedeni, çoğunlukla kaza ya da ihmaldir.

%75 oranda insanların kendi hatalarından oluşur.

Diğer bir deyişle önlenebilir…

yanıkta başta gelen yanıkta başta gelen

risk faktörleridir

(8)

• 1-5 yaş çocuklar

• Yaşlılar

• Psikiyatrik hastalığı olan bireyler

• Alkol bağımlıları

• Kimyasallarla uğraşanlar

• Uyuşturucu madde kullananlar

• Sedatif kullananlar

• İtfaiyeciler

• Epilepsi hastalığı olan bireyler

RİSK GRUPLARI

(9)

Lokal Cevap Sistemik Cevap

(10)

Yanık sebepleri farklı olabilir fakat gelişen lokal ve sistemik

yanıtlar aynı olmaktadır. Yanık

alanındaki doku hasarı üç bölgede meydana gelmektedir.

Devam…

(11)

Yanığa Lokal Cevap;

1. Koagülasyon 2. Staz

3. Hiperemi

Devam…

(12)

• Birincisi; geriye dönüşümsüz hasarların meydana geldiği merkezi bölge, koagülasyon bölgesidir.

• İkincisi; kapillerde ve küçük damarlarda meydana gelen stazı içeren staz bölgesidir. Bu bölgedeki

ödem ve kısıtlı kan akımı yaranın derinleşmesine ve genişlemesine neden olmaktadır.

• Üçüncü bölge de, yüzeysel hasarı içeren hiperemi bölgesidir

Devam…

(13)

• Yanık yüzdesi >%20 olduğunda sistemik cevap başlar.

• Başlayan sistemik cevapla tüm sistemlerde bazı değişimler meydana gelir.

Şöyle ki;

(14)

1. Damarlara etkisi

• Termal yaralanma sonrası permeabilite artar, su elektrolit ve protein kaybedilir.

• İlk 12 saat damar içinden damar dışına doğru sıvı geçişi olur.

• İlk 4 gün sıvı geçişi maksimumdur.

• Daha sonra bir kısmı absorbe edilir diğer kısmı eksüdaya karışır.

• Ciltteki kan damarları yanar ve kan akımı yavaşlar

ya da kesintiye uğrar.

(15)

Strese endokrin yanıt olarak, aldosteron

sekresyonu artar. Aldosteron, böbreklerden Na’un yeniden emilimini arttırır. Ancak Na, sıvı ile

birlikte interstisiyel alana hızlı bir şekilde geçer.

Bedende Na miktarında artış olmasına karşın,

sodyumun çoğu interstisiyel alandadır ve kanda Na eksikliği görülür.

 Sıvı, elektrolit ve asit-baz dengesizlikleri, sıvı geçişinin ve hücre yaralanmasının bir sonucu olarak gelişir.

 Bu dengesizlikler genellikle, hipovolemi, metabolik asidoz, hiperkalemi

(kan K düzeyinin artışı)

ve hiponatremiyi

^{(kan Na}

düzeyinin azalması)

içerir.

Hiperkalemi:

Hiponatremi:

hücre içinde fazla miktarda bulunan potasyumun hücre yaralanması sonucu direkt olarak

intravasküler alana salınımı nedeniyle görülür.

(16)

Hemokonsantrasyon: kan osmolaritesi, hemotokrit ve kan osmolaritesi, hemotokrit ve hemoglobinin artmasıdır.

hemoglobinin artmasıdır.

Vasküler dehidratasyon Vasküler dehidratasyon nedeniyle gelişir.

nedeniyle gelişir.

•

kan viskositesini arttırır, kan viskositesini arttırır,

• küçük kan damarlarına akımı küçük kan damarlarına akımı azaltır ve

azaltır ve

• dokularda hipoksiyi arttırır. dokularda hipoksiyi arttırır.

 Yaralanmadan sonraki 24 saatte, kapiller sızıntı

durur ve kapiller bütünlük sağlanır.

(17)

Artmış kapiller geçirgenlik

(18)

Yanık Yanık

Vasküler Permeabilitede Vasküler Permeabilitede

Ödem Ödem Damar Damar

Volümü Volümü Hematokrit

Viskosite Periferal Direnç

Periferal Direnç Yanık Şoku

Yanık Şoku Kan Volümü

Kan Volümü

(19)

HİPOVOLEMİK ŞOKUN ORTAYA ÇIKMA NEDENLERİ;

I. Yaralanmadan hemen sonra yaralanan alana kan akımı artar

Yanmış dokudan vazoaktif maddelerin salınması ile kapiller permeabilite artar

İnterstisyel alana proteinler geçer Kolloid osmotik basınç düşer

Ödem

(20)

HİPOVOLEMİK ŞOKUN ORTAYA ÇIKMA NEDENLERİ

II.Yanık alanında bül oluşumu ve yanık yarasındaki eksuda nedeni ile

sıvı kaybı

Devam…

(21)

HİPOVOLEMİK ŞOKUN ORTAYA ÇIKMA NEDENLERİ

III. Açılmış geniş vücut yüzeyinden buharlaşma yolu ile gözle

görülmeyen kayıp

Devam…

(22)

Normal insensible kayıp(fark edilmeyen) 30- 40cc\st

Yanıkta bu 200-400cc\st kadar olabilir

(23)

(Coffee 2006)

Diüretik dönem;

Diüretik dönem; yaralanmadan sonra yaklaşık 48-72 yaralanmadan sonra yaklaşık 48-72 saatte başlar.

saatte başlar.

 kapiller membran bütünlüğü eski haline kapiller membran bütünlüğü eski haline döner ve

döner ve

 ödem sıvısı interstisiyel alandan vasküler ödem sıvısı interstisiyel alandan vasküler boşluğa geçer,

boşluğa geçer,

 kan volümü artar, kan volümü artar,

 böbreklere kan akımı artar böbreklere kan akımı artar

böbrekler zarar görmemişse böbrekler zarar görmemişse

DİÜREZ BAŞLAR DİÜREZ BAŞLAR

(24)

 Ödem nedeniyle artan beden ağırlığı birkaç gün içinde normale geri döner.

 Bu dönemde, yaradan sodyum kaybı ve artmış böbrek sodyum atımı nedeniyle hiponatremi gelişir.

 Üriner atımdaki artış ve potasyumun hücre içine geçişi ile hipokalemi gelişir.

 Anemi sıklıkla hemodilüsyon nedeniyle gelişir, ancak

genellikle kan transfüzyonu gerektirecek kadar ciddi

değildir.

(25)

2.Kardiyovasküler Değişiklikler;

• Kapiller permeabilite

• Proteinler ve sıvı damar dışına geçer,periferal ve splanknik vazokonstrüksiyon olur (hipoksi olur)

• Tumor nekroz faktör (TNF) salınır

• Myokard kontraktilitesi

• Elektrik yanıklarında ritim bozuklukları veya arrest olabilir

Devam…

Bu değişiklikler yaradan sıvı kaybı

nedeniyle oluşur.

(26)

3. Solunum Değişiklikleri

• Travma sonrasında salınan mediatörlere bağlı bronkospazm görülebilir.

• Ciddi yanıklarda ARDS (akut distress sendromu)

gelişebilir. Alveolar surfaktan azalır, hipoventilasyon ve hipoksi, atelektazi gelişir, residüal kapasite azalır.

Akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS), her iki akciğeri de içine alabilen nonkardiyojenik özellikteki diffüz

infiltrasyonla karakterize, oksijen tedavisine cevap

vermeyen akut solunum yetmezliği sendromudur.

(27)

4. Metabolik değişiklikler 4. Metabolik değişiklikler

Bu hipermetabolizma ile, bireyin oksijen ve kalori gereksinimi de artar.

 katekolaminlerin

(adrenalin, noradrenalin, vb.),

 antidiüretik hormonun,

 aldestron ve

 kortizolün Ciddi bir yanık,

Ciddi bir yanık, sekresyonunu sekresyonunu arttırarak

arttırarak

metabolizmayı metabolizmayı hızlandırır.

hızlandırır.

Devam…

(28)

 Yaralanmanın genişliğine bağlı olarak, Yaralanmanın genişliğine bağlı olarak, hastanın hastanın

enerji gereksinimi normal enerji gereksiniminin 2 ya da enerji gereksinimi normal enerji gereksiniminin 2 ya da 3 katına çıkar.

3 katına çıkar.

Bu artış yaralanmadan sonraki 4-12. günler arasında en Bu artış yaralanmadan sonraki 4-12. günler arasında en

yüksek düzeydedir ve yara kapanıncaya kadar sürer.

1lt sıvıyla 500 kaloriden fazla enerji kaybedilir 1lt sıvıyla 500 kaloriden fazla enerji kaybedilir ! !

Devam…

(29)

5. Gastrointestinal Değişiklikler 5. Gastrointestinal Değişiklikler

Yaralanma sonrası sıvı geçişi ve kardiyak atımdaki azalma nedeniyle, öncelikli olarak kan; beyin, kalp gibi yaşamsal önemi olan organlara gönderilir. Bunun sonucunda;

 gastrointestinal sistemi de içeren diğer organlarda, kan akımında azalmaya bağlı doku perfüzyonu bozulur,

 gastrik mukozanın bütünlüğü bozulur ve hareketi azalır.

(30)

Strese yanıt olarak sempatik sinir sisteminin uyarılması, özellikle gastrointestinal sistemin hareketlerini baskılayan ve bu alana kan akımını azaltan epinefrin ve norepinefrinin salınımını arttırır.

Peristaltizm azalır ve parelitik ileus(BARSAK TIKANMASI) gelişebilir

Curling ülserleri; ciddi bir yanık sonrası,

gastrointestinal sisteme kan akımının yavaşlaması ve mukozal hasar nedeniyle 24 saat içinde gelişebilir.

Devam…

(31)

 Yanık, cildin koruyucu bariyer özelliğini bozarak infeksiyon riskini arttırır.

 Yanan dokudaki antijen-antikor reaksiyonu ile hücrelerde kümeleşme ya da yığılma ve bunun sonucunda da dolaşımda göllenme olur.

 Trombosit ve diğer pıhtılaşma faktörleri de tüketildiğinden, koagülasyon sorunları gelişir.

 Koagülasyon sürecinde artış, yaygın intravasküler koagülasyon hastalığına (DIC) neden olur

6. İmmünolojik Değişiklikler

(32)

7. Böbrek Fonksiyon Değişiklikleri

•Renal sinir katekolaminler aracılığı ile uyarılır,

•Yanık oluştuktan 3-5 dk içinde böbrek kan akımı azalır

•GFH azalır,

•Bu değişiklikler sonucunda resfleks olarak sempatik

aktivite uyarılır, glamerular damarlarda vazokonstruksiyon artar, tablo ağırlaşır.

• Bazı durumlarda anüri gelişir, ABY olabilir.

•Hemoglobinüri ve myoglobülinüri nedeniyle tubullerde obs- trüksiyon gelişebilir. Böbrek içi basınç arttıkça böbrek

İskemisi artar.

(33)

Tüm bu etkiler

özetlenecek olursa;

(34)

Majör yanık

>%20 TBSA Hücrede lizis

Hiperkalemi Hemoliz

İdrarda

Hemoglobin/Miyoglobin

Eritrosit konsantrasyonu artar

Kapiller geçirgenlik artar

Olası inhalasyon yanığı

Cilt bariyeri kaybedilir

Termoregülasyon

bozulur İnflamatuar cevap İmmün cevap

bozulur İntertisial alana

Na, Su, Protein geçer

Kan vizkositesi artar

Kan volümü, Sirkülasyonu azalır

Hiponatremi

Yanık şoku

Myokard depresan

faktör artar Ağır stres cevabı,

Sempatik aktivasyon Kan basıncı azalır

Hipoksemi ACTH ve

Katekolaminler salınır

Periferal

vazokonstrüksiyon Taşikardi Hiperglisemi Katabolizmaartar Curling ülseri

Metabolizma Artar (şok sonrası) Afterload

COP

Doku perfüzyonu Renal

kanakımı ^{kan akımı}^GİS Anaerobik

metabolizma Doku yıkımı Hücre

Disfonksiyonu Akut renal

Yetmezlik riski

İleus

riski Metabolik

asidoz Doku nekrozu

riski Hücre şişmesi

(35)

• Enfeksiyon (yanık sepsisi)

• Anemi

• Sıvı-elektrolit dengesizliği

• Hipovolemi(yanık şoku)

• Gis komplikasyonları ►Akut mide dilatasyonu ►Curling ülseri

►Paralitik ileus

►Hepatik problemler ►Taşsız kolesistit

• Pulmoner komplikasyonlar ►Co inhalasyonu

►Pulmoner emboli ►Pnömoni

►Ards

• Göz komplikasyonları Epifora(göz sulanması)

► Kornea ülseri

► Görme kaybı ►Katarakt

(36)

• Yara iyileşmesi komplikasyonları

►Hipertrofik skar ►Atrofi,kontraktür ►Dekibütüs ülseri

►Nedbe karsinoma (marjolin ülseri)

Devam..

(37)

A.Termal

DonmaE. D.

Radyasyon

İnhalasyonC.

B.Kimyasal

YANIK

(38)

A.Termal Yanık da kendi içerisinde 5’e ayrılır

1.Elektrik Yanığı 1.Elektrik

Yanığı

2.Alev Yanığı 2.Alev

Yanığı 3.Ateş

Yanığı

4.Haşlanma 4.Haşlanma 5.Temas

Yanığı 5.Temas

Yanığı

TERMAL YANIK TERMAL

YANIK

(39)

A.1. Elektrik Yanığı

• Elektrik akımından ortaya çıkan yoğun ısı nedeni ile oluşur.

• Elektrik akımı sinir ve damarlara

direkt zarar vererek doku anoksisi

ve ölüme neden olur.

(40)

• Yanıkların %3-4’ü bu yolla meydana gelir.

• Düşük voltajlı elektrik yanıklarında giriş ve çıkış noktalarında küçük hasarlar olur.

• Voltaj arttıkça kalp elektrik aktivitesi de etkilenir, aritmiler görülür.

• Doğrudan yüksek voltaj yanıklarında (600 volt veya daha yüksek) aşırı doku yıkımı oluşur. Yumuşak doku ve kemik dokusu etkilenebilir. Kas yıkımı (rabdomiyoliz) ve renal yetmezlik insidansı yüksektir.

• Flaş elektrik yanıklarında ise vücut üzerinden akım geçmez, bölgeseldir.

Genelde superfisial yanıklarla sonuçlanır.

Devam…

A.1. Elektrik Yanığı

(41)

Sadece elektrik akımının girdiği alanlarda değil,aynı zamanda vücut boyunca geçtiği ve çıktığı dokularda da oluşurlar.

Devam…

A.1. Elektrik Yanığı

(42)

A.1. Elektrik Yanığı

Giriş ve çıkış noktalarındaki hasar vücudun

içindekinden

küçüktür!

(43)

(44)

• Voltajın miktarı

• Doku direnci

• Akımın geçtiği yol

• Akım ile temas içindeki yüzey alanı

• Akım ile temas süresine bağlıdır

Elektrik Akımının

Verdiği Zarar;

Devam…

(45)

• Yaralar yalnızca akımın girdiği ve çıktığı yerde olduğundan asıl doku zararı maskelenebilir (geçtiği hat??)

• Bireyin giysileri de yanabilir ve ek olarak termal yanık olabilir

• Elektrik akımı uzun kemik ve vertebra kırıklarına,tetanik kas kontraksiyonlarına neden olacak kadar güçlü olabilir

Elektrik yanıkları iyi değerlendirilmelidir

ÇÜNKÜ;

Devam…

(46)

• Kemik ve spinal kırıkların diğer nedeni düşmelerdir bu nedenle elektrik yanıklı tüm bireyler spinal kord yaralanması varmış gibi taşınmalı ve tedavi edilmelidir

• Elektrik şoku kalbin hemen durmasına neden olabilir

• İlk 24-48 saatte gecikmiş ritm bozuklukları ve arrest oluşabileceği için sürekli izlenmelidir (monitörizasyon)

• Yoğun doku yıkımı ve hücre rüptürü nedeniyle metabolik asidoz gelişir

A.1. Elektrik Yanığı

Devam…

(47)

Yaygın kas hasarı nedeniyle

kas dokusundan myoglobülin salınır

myoglobulin kan akımına girip böbreklere gelir ve

böbrek tübüllerini tıkayarak akut tübüler nekroza neden olabilir

Devam…

A.1. Elektrik Yanığı

(48)

Elektrik Yanıklarında Acil Bakım

• Elektrik yaralanmalarına müdahalede ilk kural çevre güvenliğinin sağlanmasıdır.

• Elektrik kaynağının kapatıldığından emin olunmalıdır

• Kauçuk yüzeyler ve ipler gibi yalıtkan cisimler hastayı elektrik kaynağından uzaklaştırmak için kullanılmamalıdır.

• Elektrik ile yaralanmış bir kazazedenin ilk stabilizasyonunda havayolu, solunum ve dolaşım üzerine yoğunlaşılmalıdır. Medulla veya toraksı etkileyen akım ile solunum arresti olanlar entübe edilerek solunum desteği sağlanmalıdır.

• Servikal yaralanma şüphesi varsa spinal immobilizasyon sağlanmalıdır.

• Solunum sayısı yetişkinlerde 10-12, çocuk ve yenidoğanlarda 12-20/dk ise geri dönüşümsüz maske ile yüksek akımlı oksijen verilmeli ve sürekli pulse oksimetre ile oksijenizasyon takip edilmelidir.

(49)

Elektrik Yanıklarında Acil Bakım devam…

• Kardiyak aritmisi olanlar uygun protokol ile tedavi edilmeli ve

standart elektrik şokları kullanılmalıdır. Yüksek voltaja maruz kalan tüm kazazedeler, ve düşük voltaja maruz kalan ancak yüksek riskli tüm hastalarda

• * Islak cilt

• * Tetani

• * Torakstan geçen akım (dikey yol)

• * 220 V ve üzeri akıma maruz kalma kardiyak monitorizasyon sağlanmalıdır.

• Sıvı resüsitasyonu için iki geniş kalibrasyonlu damar yolu açılmalı, Ringer laktat veya sf kullanılmalıdır.

• Mümkünse akımın geçtiği ekstremitelerden damar yolu açılmamalıdır.

• İlk saat içinde 20-40 ml/kg sıvı verilmesi uygundur.

(50)

A.2. Alev Yanığı

Gazlar, kurşunsuz benzin Gazlar, kurşunsuz benzin

veya diğer alev alabilen veya diğer alev alabilen

sıvıların parlaması vb.

nedeniyle gelişir.

(51)

A.3. Ateş Yanığı

Dikkatsiz sigara kullanma, Dikkatsiz sigara kullanma, elbiselerin sobalarda yanması, elbiselerin sobalarda yanması,

benzin ve gazyağı kullanımı benzin ve gazyağı kullanımı

nedeniyle gelişir.

(52)

A.4. Haşlanma

•Sıcak içecekler, likidler veya banyoda sıcak su ile temas sonucu oluşur.

•Yanığın derinliği epidermisden derine doğru değişebilir.

•Çocuklarda görülen yanıkların %70’i bu şekildedir.

Yaşlılarda da sık görülür.

(53)

• Sıcak objelere direk temas yolu ile gelişir.

• Epileptik kişilerde, alkol ve ilaç bağımlılarında sık görülür.

• Yaşlı bireylerde görme, motor ve denge kaybı nedeniyle oluşur.

• Derin dermal ya da tam kalınlıklı yanıklara neden olur.

A.5. Temas yanıkları

(54)

• Koroziv maddelerle ortaya çıkan yanıklardır.

• Genellikle endüstriyel (iş kazası) kazalarda oluşur.

• Evde bulundurulan kimyasallarla da gelişebilir.

• Derin yanıklara neden olurlar.

• Alkaliler asitlerden daha ciddi yanıklara neden olur.

• Eğer inhalasyon sonucu akciğer ödemi gelişmişse,

solunum arresti ve kardiyak arrest olabilir. CPR

gerekebilir.

(55)

(56)

çamaşır suyu, leke giderici (alkali)

deodorant,dezenfektan (fenol bileşikleri)

beyazlatıcı (sodyum hipoklorit)

tırnak bakım ürünleri vs.(asetik asit, formik asit, oksalik asit)

İskemi yaratanlar-tuvalet temizleyicileri (hardal gazı, dimetil sülfaksit, sülfirik asit)

Devam…

(57)

Belirti ve Bulgular;

İçilmesinde:

• Ağız, farenks ve abdomende şiddetli yanma ve hematemez, diare,

• Kan basıncında düşme,

• Ağızda kahverengi veya sarı ülserler, şok belirtileri, bilinç kaybı

• Glottis ödemi, asfiksiye neden olur.

İnhalasyonda:

• Asit buharları veya irritan gazların

inhalasyonuyla, öksürme, stridor, hapşurma, baş ağrısı, baş dönmesi, halsizlik, trakeobranşial

ödem olur.

• 6-8 saatlik perioddan sonra hava açlığı, köpüklü balgam ve siyanoz, pulmoner ödem

Deri temasında:

• Ağrı yanma ve kahverengi, sarı ülserasyonlar.

Göz temasında:

• Ağrı, yanma, sulanma ve fotofobi(ışık

hassasiyeti) olur. Konjonktivada ödem ve kornea tahribatı olur.

Devam…

(58)

58

İrrigasyon

Nötralizasyon Sıvı tedavisi Ağrı kesici

KİMYASAL YANIKLARDA ACİL BAKIM

(59)

59

1. Kimyasal yanık yönetimindeki ilk basamak neden olan ajanın hızla ortamdan uzaklaştırılmasıdır.

2. Ajanın bulaştığı giysiler ayakkabılar hemen çıkarılmalıdır.

3. Etkilenmiş bölge bol su veya SF ile irrige edilmelidir.

DİKKAT! Kimyasal tozlardan kaynaklanan yanıklarda ise su ile irrigasyon yapmak sakıncalı olabilir. Çünkü su toz şeklindeki kimyasal ajanı aktive edebilir. Böyle durumda önce toz temizlenmeli ve daha sonra

irrigasyon yapılmalıdır. Neden olan ajanın

nötralizasyonuna hiçbir zaman çalışılmamalıdır.

(60)

60

4. Eğer gözde hasar meydana geldiyse, gözler uzun süre ve bol su ile irrige edilmelidir.

Kimyasalların kullanıldığı işyerlerinde göz yıkama istasyonları kurulmalıdır.

Yeterli irrigasyon sağlamak için önce göz kapakları iyice açılmalı sonra irrigasyona başlanmalıdır.

Hastaneye ulaşıncaya kadar sürekli irrigasyon yapılmalıdır, oksijen kanülü kullanılabilir

(61)



1. CO ve karbondioksit inhalasyonu



2. Solunan kimyasal maddenin etkisi



3. Üst solunum yollarına direk ısı travması Tüm yanıkların % 15’ini oluşturur;

Tüm yanıkların % 15’ini oluşturur;

Etkin solunum yapılamayan,

göğüs kafesinde yanık olması durumunda

solunum sıkıntısı sıktır, ventilasyon sınırlanır. nedenleri

(62)

Hafif ve orta derecede zehirlenmelerde;

 Halsizlik, yorgunluk, uyku hali,

 Başlangıçta taşikardi

 Başağrısı,

 Konfüzyon,

 Bulantı kusma,

 Göğüs ağrısı,

 Kulak çınlaması

Ciddi zehirlenmelerde; hipotermi, bilinç kaybı,

düzensiz solunum ve daha ileride solunum arresti, konvülsiyon, yavaş ve düzensiz nabız, hipotansiyon.

CO inhalasyonu

^Devam…

(63)

Günümüzde inhalasyon yanıklarının mortalitesi (toksik gazlar veya aspirasyon pnömonisi nedeniyle) yüksektir (% 40-90).

İnhalasyon İnhalasyon yanıkları

yanıkları

 bronkospazm, bronkospazm,

 bronkopnömoni, bronkopnömoni,

 trakeobronşit, trakeobronşit,

 atelektazi, atelektazi,

 akut solunum yetmezliği akut solunum yetmezliği sendromu (ARDS) ve

sendromu (ARDS) ve

 kalp yetmezliğine neden kalp yetmezliğine neden olabilir

olabilir

Devam…

(64)

64

BELİRTİ VE BULGULAR:

 Yanıklar kapalı yerde gelişmişse yangın sonrasında bilinç kaybı oluşur.

 Boynun ön kısmında ağız, yüz, burun kıllarında, sakalda yanık, dudaklar, burun, boğaz, balgamda is ve kurum kalıntıları görülür.

 Hastalarda boğuk ses, boğaz ağrısı, öksürük, nefes darlığı, takipne olabilir.

 Akciğer muayenesinde ral

(cracle), ronküs veya wheezing

duyulur.

(65)

65

KARBOKSİHEMOGLOBİN DÜZEYİNE GÖRE SEMPTOMLAR ve TEDAVİ



%10<: Semptomlar gerileyene kadar veya bir saat için %100 oksijan tedavisi



%10-20:Semptomlar gerileyene kadar%100 oksijen(sıklıkla 2 saat)



%20-40:%100 oksijen düzeyi tekrar kontrol edilir, düzelme yoksa hiperbarik oksijen

tedavisi düşünülmelidir.



%40>:Sıklıkla hiperbarik oksijen tedavisi kullanılır.



<%10-sıklıkla semptom

vermez(sigara içicilerle aynı)



%10-20: baş ağrısı bulantı, huzursuzluk, nefes darlığı



%20-40: kalp ritim

bozuklukları, santral sinir sistemi depresyonu, kusma



%40-50: nöbetler, koma, kardiyovasküler kollaps



>%60: sıklıkla ölümcül(fakat nörolojik olara sekelsizde

iyileşebilirler.)

(66)

En yaygın görülen şekli terapötik radyasyon En yaygın görülen şekli terapötik radyasyon

sonucu gelişen yanıklardır. Bu yanık tipi sonucu gelişen yanıklardır. Bu yanık tipi genellikle küçüktür ve nadiren aşırı cilt genellikle küçüktür ve nadiren aşırı cilt

hasarına neden olur.

D. Nükleer Silah ve Radyasyon Yanığı

Yüksek dozdaki radyoaktif maddeye maruz

kalma sonucu gelişir.

(67)

D. Nükleer Silah ve Radyasyon Yanığı

• Güneş, röntgen ışını, radyum, radon, uranyum, atom bombası, hidrojen bombası nedeniyle ortaya çıkar.

• Nagazaki ve Hiroşima gibi atom bombasının oluşturduğu sıcaklık tabakası yaklaşık 1 milyon santigrat deredir.

• Patlama yerinden 1km uzakta 1500 santigrat derecedir.

• Radyasyon ise hücreye direk temas ettiğinde hücrenin yapısını ve bölünme özelliğini bozar damarlarda tromboz ve skleroz oluşturur, iskemik alanlar oluşturur.

Devam…

(68)

68

RADYASYON YANIKLARINDA ALANDA ACİL YARDIM:

• Radyasyon kazalarının acil yardımda öncelikle yapılması gereken şey radyasyon kaynağının hastadan veya hastanın radyasyon kaynağından uzaklaştırılmasıdır.

• Eğer radyoaktif madde hastanın giysilerinin üzerine

dökülmüşse bunlar çıkartılıp özel bir kutuda

saklanmalıdır.

(69)

69

RADYASYON YANIKLARI ACİL YARDIM DEVAMI….

• Paramedik böyle hastalara yardım ederken radyoaktif maddenin kendisine bulaşmamasına çok dikkat etmelidir.

• Hastanın tedavi gerektiren başka yaralanmaları varsa Paramedik gerekli yardımı sağlamalı ve kendisinin kontamine olduğunu varsaymalıdır.

• Hasta tedavi edildikten sonra Paramedik duş almalı giysilerini değişmeli ve kontamine olmuş giysileri özel atık kutularına koymalıdır.

• Radyoaktif maddelerle temas sonucu kontamine olmuş bir hasta hastaneye götürüldükten sonra Paramedik kendisini ve aracını dekontamine etmelidir.

(70)

Dondurucu sıcaklığa maruz kalma nedeniyle, dokunun donmasıdır.

Soğuk bir çevrede beden,

Soğuk bir çevrede beden, sıcaklık değişimini azaltmak için sıcaklık değişimini azaltmak için periferal kan damarlarının vazokonstrüksiyonuyla ısıyı periferal kan damarlarının vazokonstrüksiyonuyla ısıyı

sürdürmeye çalışır.

Soğuğa maruz kalma süresi arttıkça,

Soğuğa maruz kalma süresi arttıkça, periferal kan akımı azalır. periferal kan akımı azalır.

İntrasellüler ve ekstraselüler sıvılar donabilir,

İntrasellüler ve ekstraselüler sıvılar donabilir, doku hasarı doku hasarı gerçekleşir.

gerçekleşir.

(71)

• Yanığın derinliği (1.,2.,3., 4. derece)

• Total vücut yüzey alanı (TBSA – dokuzlar kuralı)

• Yanığın lokalizasyonu

• Yaralının yaşı

• Eşlik eden diğer yaralanmalar

• Geçmiş sağlık öyküsü

• İnhalasyon yanığı varlığına bağlıdır…

Yanığın ciddiyeti-şiddeti;

(72)

Derinliğe Göre Yanık Yarasının Sınıflandırılması

1. Derece

(A.superfacial ^{2. Derece}

B.derin) 3. Derece 4. Derece

(73)

73

(74)

1.DERECE YANIKLAR

(75)

Güneş yanıkları bu şekildedir Sadece epidermisi etkiler

Lokal ağrı (12 st sonrasında azalır) ve eritem vardır Bül yoktur

Skarsız iyileşir

Sistemik cevap minimaldir.

kalınlıkTam

1.DERECE YANIKLAR

(76)

(77)

(Superficial-kısmi kalınlıklı)

• Epidermis ve yüzeyel dermis ( Papiller tabaka)

• Saç folikülleri, ter ve yağ bezleri inaktif

• Ödemli,nemli,kırmızı deri rengi ve bül oluşur

• Aşırı derecede hassas ve ağrılıdır.

• Dermis perfüzyonu ve kapiller dolum iyi

• 14-21 gün içerisinde minimal skar ile tamaman iyileşir.

2.DERECE YANIKLAR

(78)

Epidermis ve dermisin bir kısmını içerir Ağrı vardır

Bül oluşur

kalınlıkTam

(79)

(80)

• Epidermis ve derin dermis yanmıştır.

• Deri eklerini de içine alır

(kıl folikülleri, ter bezleri vs.)

• Görünüm olarak superficial kısmi kalınlıklı yanığa benzer

• Daha az ağrılıdır

• 3-8 hf’da sıklıkla skarla iyileşir

• Cerrahi debritman ve deri grefti gerektirebilir

2.DERECE YANIKLAR

(derin kısmi kalınlıklı)

(81)

(82)

Epidermis ve dermisi içerir Ağrı vardır

Bül oluşur

kalınlıkTam Kısmi kalınlık

(83)

• Dermis, epidermis, subkutan yağ, sinir uçları ve damarları içine alır

• Deri yağlı,beyaz,gri,siyah renkte yada kömürleşmiş görünebilir

• Kapiller dolum yoktur

• Deri kuru görünümdedir ve tromboze damarlar görülebilir

• Ağrısızdır

• Spontan iyileşme olmaz,belirgin skar bırakır ve deri grefti gerektirir.

3.DERECE YANIKLAR

(84)

3. DERECE YANIK

(85)

• Tüm deri, fasia, kas, kemik tutulmuştur

• Yaşamı tehdit eder

• Amputasyon veya rekonstrüksiyon gerektirirler

4.DERECE YANIKLAR

(86)

Partial thickness (epidermis)

1.derece

*Üzerine basılınca solan eritem, ağrı, şişlik var

*vezikül ve bül yok(24 stte olur)

Örn.

Yüzeyel güneş yanığı

Yanlızca epidermis etkilenir

Partial thickness (epidermis ve

dermis) Derin yanık 2.Derece

*sıvı dolu

veziküller,kırmızı, parlak, şiddetli ağrı, orta derece ödem

Örn.alev, kaynar su, temas

yanıkları, patlama

Epidermis ve Dermis

etkilenir

Full-thickness Derinin tüm

tabakaları-

epidermis ,dermis ve subkutan doku-

yanmış 3.4.

derece

*Kuru mum beyazı, kayış gibi sert deri, tromboze damarlar

*ağrı ve basınç hissi yok,kas,kemik, tendon içerebilir

Alev,

kaynar su, kimyasal madde, elektrik akımı

Tüm deri ve elementleri, sinir uçları yıkılır,

koagülasyon var

(87)

Yanıklarda, yaranın genişliği

Yanıklarda, yaranın genişliği genellikle genellikle

D D okuzlar kuralı, okuzlar kuralı, Berkow formülü Berkow formülü veya Lund ve veya Lund ve Browder tablosu, Browder tablosu,

(Flynn 2002).

• morbidite/yaşam şansını,

• sıvı geçişi ile ilgili fizyolojik yanıtı ve sıvı resusitasyon gereksinimini,

• metabolik ve immünolojik yanıtları

önceden önceden

tahmin etmeyi tahmin etmeyi

sağlamaktır

(88)

Çocuklarda Çocuklarda

Dokuzlar Kuralı

(89)

Yetişkinde Yetişkinde

Dokuzlar Kuralı

(90)

Lund ve Berkow tablosunda

beden küçük alanlara ayrılır ve beden küçük alanlara ayrılır ve yanığın

yanığın genişliği hesaplanırken, genişliği hesaplanırken, bireylerin farklı yaşlarda farklı bireylerin farklı yaşlarda farklı

orantılarda olduğu göz önünde orantılarda olduğu göz önünde

bulundurulur

(91)

Berkow şeması

(92)

(93)

93

Acil Dönem devam

Sıvı tedavisi;

* Yetişkinlerde, vücut yüzeyinin %20’sinden büyük yanıklarda,

* Çocuklarda, vücut yüzeyinin %10’nundan büyük yanıklarda,

* 65 yaşın üzerinde ya da 2 yaşın altındaki hastalarda,

* Kardiyak, pulmoner ya da renal hastalık, diyabet gibi önceden var olan bir hastalığı olan hastalarda

yapılmalıdır.

(94)

94

SIVI MİKTARININ HESAPLANMASI:

• Baxter tarafından tanımlanan “Parkland”

formülü sıvı gereksiniminin hesaplamasında en sık kullanılan yöntemdir.

FORMÜL:(4cc X kg olarak ağırlık X %TVYA) 24 saat içindeki sıvı gereksiniminin hesaplanmasını sağlar.

Hesaplanan sıvının yarısı ilk 8 saatte, ikinci yarısı ise

sonraki 16 saatte verilmelidir.

(95)

95

Evans Formülü

İlk 24 saatte verilecek sıvı miktarı:

Kolloid 1 ml x yanık alanı %’si x ağırlık (kg) Elektrolit 1 ml x yanık alanı %’si x ağırlık (kg) Glukoz 2000 ml hissedilmeyen kayıp için.

( % 5 Dextroz suda)

İkinci 24 saatte verilecek sıvı miktarı:

İlk 24 saat için hesaplanan kolloid ve elektrolit

miktarlarının yarısına günlük su gereksinimi ilave edilir.

(96)

96

Acil Dönem devam

Hastanın sıvı elektrolit gereksinimini karşılamak için;

 Kolloidler (plazma ve dekstran gibi plazma genişleticileri),

 Elektrolitler (NaCl ve L. Ringer solüsyonu),

 Elektrolit içermeyen sıvılar (%5’lik dekstroz

solüsyonu) verilir.

(97)

97 Etiyoloji Değerlendirme

Bulguları

Girişimler

Alternatif Akım -Elektrik telleri

Direkt Akım

-Yıldırım çarpması -

Defibrilatör

־Esnek olmayan, sert (kösele gibi), beyaz ya da kavrulmuş cilt

־Yanık kokusu

־Dokunma duyusunda bozulma

־Az ağrı veya hiç ağrı olmaması

־Aritmi/Kardiyak arrest

־Akımın giriş ve çıkış yeri olan yaralar

־Yaralı ekstremitenin periferal dolaşımında bozulma

־Elbiseler tutuşmuşsa termal yanıklar

־Akım gücüne bağlı kırık veya

dislokasyonlar

־Düşme geliştiyse baş veya boyun

yaralanması

Başlangıç Girişimler

־Kurtarıcının da yaralanmasını önleyecek şekilde hasta akım kaynağından uzaklaştırılır (özel ekipmanı olan eğitimli kişiler tarafından yapılması) ve elbiseleri çıkartılır.

־Akım kaynağından uzaklaştırılan hasta değerlendirilir,

־Açık hava yolu sağlanır ve maske ile yüksek akımlı oksijen verilir

־Servikal omurlar stabilize edilir

־Geniş çaplı kataterle IV yol açılır ve sıvı replasmanına başlanır

־Yanık alanının distalindeki nabızlar kontrol edilir

־Kuru bir pansumanla yanık alan kapatılır

־Diğer yaralanmalar (kırıklar, kafa yaralanması vb.) açısından hasta değerlendirilir,

Sürekli İzlem

־Kardiyak ritim, yaşam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen satürasyonu ve yaralı ekstremitelerdeki nörovasküler durum izlenir

־Yeterli volüm replasmanı için idrar çıkışı izlenir

־Kas hasarına bağlı olarak sekonder gelişen myoglobinüri gelişimi açısından idrar izlenir

־Myoglobinüri ve hemoglobinüri için mannitol ve NaHCO3 tedavisi belirlenir

Elektrik Yanıklarında Acil Bakım

(98)

Bulguları

Girişimler

- Asitler - Alkaliler - Korozif maddeler, - Organik fosfatazlar

־Yanık alanlar

־Yaralı dokuda kırmızılık ve ödem

־Etkilenen dokuda dejenerasyon

־Yaralı ciltte renk değişikliği

־Lokalize ağrı

־Çevre dokuda ödem

־Kimyasal madde inhale edildiyse solunum güçlüğü

־Etken organik fosfataz ise kas koordinasyonunda azalma

־Paralizi

־Kimyasal madde içenler kusturulmaz,

־Açık hava yolu sağlanır.

־Dekontaminasyon işlemleri öncesinde havayolu, solunum ve dolaşım değerlendirilir

־İrrigasyon yapılmadan önce ciltten kuru kimyasal maddeler fırçalanarak çıkarılır

־Yara ve çevre dokulardan kimyasallar asit yanıklarında en az 20-30 dakika, alkalen yanıklarında ise 1-2 saat su veya izotonik kullanılarak yıkanır,

־Ayakkabı, saat, takılar vb. gibi giysileri ve yüz maruz kaldıysa kontakt lensler çıkarılır,

־Gözlerde yanık varsa bol miktarda normal salin solüsyonla yıkanır,

־Toplam beden yüzeyinin %15’ inden fazlası yandıysa, geniş çaplı kateterle IV yol açılır ve sıvı replasmanına başlanır.

־Temiz bir havlu ile etkilenen cilt ovalamadan kurulanır.

־Yanmış alanlar kuru, steril bir pansumanla veya kuru bir çarşafla kapatılır

־Önemli inhalasyon yaralanması varsa entübasyon uygulanır.

־Bakım verici kendisini kimyasal maddeye maruz kalmaktan korumalıdır.

Sürekli izlem

- Havayolu kimyasal maddelere maruz kaldıysa, izlenir

Kimyasal Yanıklarda Acil Bakım

(99)

Bulguları Girişimler

Sıcak sıvı veya

solüsyonlar - Ani parlama - Açık alev - Buhar - Sıcak yüzeyler -

Ultraviyole ışınlar

Kısmi Kalınlıklı (Yüzeysel)

־Kızarıklık

־Ağrı

־Orta- ağır hassasiyet

־Minimal ödem

־Basınç uygulandığında renkte açılma

Kısmi Kalınlıklı (Derin)

־Nemli kabarcık, büller

־Beyaz benekler, pembe veya vişne kırmızısı renk oluşumu

־Dokunma ya da hava

ile temasta

hipersensitivite,

־Ağrı

־Baskı ile renkte açılma Tam Kalınlıklı

Kuru, sert eskar

־Beyaz, soluk, koyu kahve veya kavruk görünüm

־Ağır yanık kokusu

־Dokunulduğunda his duyusunda bozulma

־Yanma süreci durdurulur, koşuyorsa koşması engellenir, koşma alevleri güçlendirir, üfleme etkisi yapar,

־Ilık su ile (asla buz ile değil) yanmış cilt soğutulur ancak hipotermi belirtileri yönünden de hasta gözlenir,

־Açık hava yolu sağlanır, %100 oksijen verilir,

־Nazal tüylerde yanma, seste boğukluk, stridor, tükrükte kurum varlığı açısından hastanın yüzü ve boynu gözlenir

־Aralıksız maske ile yüksek akımlı oksijen verilir

־Önemli inhalasyon yaralanmalarında entübasyon uygulanır

־Geniş çaplı kataterle IV yol açılır, sıvı replasmanına başlanır,

־Giysileri ve takıları çıkarılır,

־Kaburga kırıkları, pnömotoraks gibi eşlik eden yaralanmalar belirlenir ve tedavi edilir

־Yanığın derinliği, genişliği ve şiddeti belirlenir

־IV analjezikler uygulanır

־Geniş yanıklar yemiz kuru bir pansumanla kapatılır

־Şiddetli yanıklarda üriner katater yerleştirilir

־Vücut sıcaklığının kaybı önlenir

־Olabildiğince hızlı bir şekilde yanık merkezine transfer edilir

־Yanık merkezine transfer öncesinde debritman yapılmaz veya topikal ajanlar uygulanmaz

Sürekli İzlem

־Yaşam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen saturasyonu, kardiyak ritm ve idrar çıkışı izlenir

Ağrı durumu izlenir ve hastanın yanıtına göre tedavi uygulanır

Termal Yanıklarda Acil Bakım

(100)

100

Etiyoloji Değerlendirme

Bulguları Girişimler

-Solunum sisteminin yoğun sıcağa veya aleve maruz kalması, -Zararlı kimyasal maddelerin , duman veya karbon- monoksidi n

inhalasyon u

־Hızlı yüzeysel solunum

־Boğuk seste artma

־Öksürme

־Yüz ya da burun tüylerinde yanma,

־Kirpik ve kaşlarda yanma,

־Bıyık ve sakallarda yanma,

־Dumanlı soluma

־Karbonlu tükürük

־Siyah, gri veya kanlı tükürükle birlikte çok öksürme

־Üst havayollarının irritasyonu ya da göğüs ve boğazda yanık ağrısı

־Yutma güçlüğü,

־Huzursuzluk,

־Açık hava yolu sağlanır

־Maske ile yüksek akımlı oksijen verilir

־Giysileri çıkarılır

־Geniş çaplı kataterle IV yol açılır ve sıvı replasmanına başlanır

־Spinal kord yaralanmasından şüphelenilmiyorsa yüksek fawler pozisyonu verilir

־Yüz/boyun yanık ve diğer yaralanmalar açısından değerlendirilir

־Arteriel kan gazları, karboksihemoglobin düzeyine bakılır ve akciğer filmi çekilir. Fiberoptik bronkoskopi veya intübasyon gerekliliği belirlenir

Sürekli İzlem

Yaşam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen saturasyonu, solunum durumu ve kardiyak ritm izlenir (Eti Aslan 2004; Knipe 2004; Helvig 2005).