Dobruca'daki Tatar Trklerinde Nevruz Gelenei

DOBRUCADAKi TATAR TÜRKLERiNDE

NEVRUZ GELENEÖi

Yard. Doç. Dr. Mehmet Naci ÖNAL

MUfjla Üniuersitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Türk Dili ucEdebiyatıBölümü

ÖZET

Dobruca toprak parçası 1393 yılında Türklerin eline geçmiştir t878 Osmanli-Russavaşlansonunda Dobruca Türklerin elinden

çıkmış,Berlinant/aşmasısonucu, Romanya topraklannakatılmış­ tır

Dobruca 'da resmi rakamlara göre,29533Tatar Türkü ve 24449 Anadolu'dangitmiş OsmanlıTürküyaşamaktadır, Bu rakamlar tartışmalıdırToplam olarak bölgede yüz binciverındeTürkün (Ta-tar Türkü ve Anadolu'dan giden OsmanlıTürkü)yaşadıgı kendile-rincebelirtilmektedır

AmacımızDobruca dayaşayanTatar Türklerindeki nevruz gele-negini ortayakoymaktırBuyaptıırkengeleneklerinyazıyailk ge-çirilmesinden günümüze kadar olan seyri takip edilmeyeçetısı: mıştır

Nevruz törenlerihakkındadaha önceyapılmış çalışmalar, tarihı sı­

rayla elealınmıştırBu törenlerin zamanmakışında, nasıl azaldığı gözler önünesenimiştirHerçaltşmaaynayrı sergılenereknevruz hakkındakıbtlgtler ortayakonmuşturNevruz gelenekleri ve türkü-leri içıçe irıcelerıirken,zamanla geleneklerindeğil,sadece türkü-terinyaşaMdığıgörülür Bu yönüyle türküler aynca eleetıtımış ta-rihisırasıyla kayıplanylabenzertik vefarkltlıklanyla incelenmiştir

Bu incelemelerıçerikve muhtevabakımmdanelealmmıştır Sonuç bölümünde ise Dobruca'dakiOsmanlıTürklerinin gelenek-leriıle karştlaştırmalar yapılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Nevruz. nevruz törenleri. nevruz türküsü, zamanla

oluşan kayıplar.

85

j

₈₇

~(ı

rı hakkındaki ilk bilgfler: Analele Dobrugei

(Dobruca

Yıllığı

)'de bulrnaktavu. i92i

yılında

Tatlıcak

Köyü Ilkokuluoda

öğretmen

olarak gö-rev yapan t. Dumitrescu

adlı

bir Romen

tarafın­

dan nevruz törenleri derlenerekyazıya geçirilmiş­ tir. Dumitrescu(1921).

t.Oumitrescu, Nevruz'dan dini olmayan

bü-__ yük bir bayram olarak söz eder.

Çok

büyük kala-balik

tarafından kutlandığıııı

ve bunun bir bay-ram olarak idrak

edildiğini

helirtir.

Adına

da

"Ateş Bayramı" denildiğinisöyler. t. Dumitrescu, bu

bayraının Hıristiyanlarca kurlanarı

paskalva

(paşte

)

bayramına benzediğini

belirtir.

Çocukla-rın ateş üzerinden atlarken "ağırlığım gavura" dediklerini söyler. Murathan ve Toprakhisar

köy-lerınde

de

aynı kutlamaların yapıldığı

görülmek-tedir.

Bu makalede,bayramın ateşçerçevesinde

ge-liştiğindenveateşin "fetiş"durumundaolduğun­ dan söz edilir. 10-

ı

5

çocuğun

ev ev

dolaşarak

nevruz

şarkılarını

söyledikleri ve bu

şarkıların Hı­

ristiyanlarca söylenen Noel

şarkılarına

benzetildi-ği

görülür. Romen alfabesi ile kaleme

alınan

bu nevruz

rürküsü,

eldekidiğer varyantlarıiçinde en uzunalanıdır.Dinl terimleridoğru anlaşılıp yazı­

yadoğruolarakgeçirilmediğigörülmektedir.

Türkününyazarı hir Romeri olduğu için,

tür-küvüRomen alfabesi ile kalemealrnışnr. Bazı ke-Iimeleri

anlamlandırmak

(* ile belirlenenler) bu yüzden mümkünolmamııtır.Özellikledinı ibare-lerinhazıları böyledir.

Sis mila,melcuılian Bisınill1ah melktld,'an*

VelbıJrc=t\'elburan VelhıdreıvelKur'an

AcilJigıuııılc al("lIIc:O !Wrl1l:ın Açılılı Clıınle alcme lerı1l,1I1 E:.ı n:nıvrc: _ ghiunilmıır-'ırc..: Tey:c n('vnı:günilımib.uek

Hismilili vesapi! Bisıııillah\'Csef,ı

Paniiık·lIl MusI<ıla Fahrı "leiilMIlSI"!';l

!ımııııcıineGiil\'tp,i ((ıllıım ml'thinc tıil v("b

E::ımUWfe: _glıiııniı Illııh'nl't.: Tn:\"n\'\'nı: ı.:ıiIHI 111l'llı;,ırck

6. lucmgi iareOsman UçuncüyariOsman

Dilin Dedôr Coon Dilindedir Kur'an E.:iınauvrea -ghiıınümnbôrecTene nevnrı güneımübarek

Ik,ingı iare Ascn l\qincı yarı Hasan

Penglfe«n pacascn Pencereden bakasm

Naureceiaıılfıc ıacasen Nevrunveliktakasın

8 nauvre; -ghıunumubarec Ter:e nevruzgünu mübarek

Ya:gelJıyaban

Dikildiyeresaban

Ehliayan vel iman

Tey:e ne\'fu: günü müboue\:

Dudaksöylerinimyok

Söylemeyedilim vok

Allah'tangayriıikrirnyok

Tey;enevncg(ınü mübarek.

Ikinci yariÖmer Beylxlinden yer titrer Tevıe nevruı günü mübarek

~düncüyariAli

ZülfikarıJüldülü

Tevze nevruz günümübarek

Tıın'l.1IJer dostlarıiru Tuma ederdostlartın

Indısıında dı~hlf5ın (H)inJiSlanJakışlanm

Giınnle cuşi b::ı,lar;im Cümlekuş\ beşlenm

bı nauvreı_glıiuniımubarec Tev-enevtıcgünümübarek Deot5ngi iare Ali

ZUlr"1careduldiı,li

E:i nauvre; -ghıunu unıbarec

Eching; inreOıuer

Ei!xtiını.kniermter

E:anauvrer-ghiıınilmubarec

EuvelcluiartEbu, Bcclur EvvelkiyariEbubekir

IJtrAIL"lh·it:idıir IderAllahı :ikir

EI handülila cioc"Kur Elh3ll\dulilh,hçok"ıhif

E.:,anauvrer- ghiuniJmubarecTevıe nevruzgünumüb:ar('k

Nevruz

hakkındaki

bir

başka

bilgiyi, Ali Cafer Naci'nini963

yılında yayımladığı

bir makalesin-de görmekteyiz.

Nagı (ı

963).

ı

921

yılında anlatı­

lan gelenek, 1963 'te biraz daha

azaldığı

veya bu makalede konuya daha aZ yer

ayrıldığı

görülür. Buradan

geleneğin :ayıf1adığl

hükmünü

çıkarabi-liriz.

ı963yılındanevruz t.örenlerianlatılırken

ço-cukların

ön planda

olduğu

görülür. Bahar

bayra-mının ılanı sayısı

3 ile 8

arasında değişen

çocuk-larca

yapılır.

Çocuklar, evden eve

baharın geldiği­

ni müjdeleyen

türkcıler

söyleyerek gezerler. Nev-rm.türküsünde,

kı~ mevsiıninin sonUtHın geldiği.

tabiaun

canlanı~ı

\'r:

haharın geldiği anlatılır, ç()~

II la: ghekliıJh.ın

Dechildiiercs.'\ban EhlıalJnveliilllOln E:a n:1\lVfe: .ghiııniı 1IHıb.'ırec"

\0. Doadac aidar innmıoc

Soileıneic: dilaıııice

Allahdancairl zechram ice

E.:anauvre; -ghiunilmubnrec

ni5ll\ilbhmen* nene· ErrJiılıı;ıni ey;ıne*

Er,lY'"'mi diyenc

Tc\':enemı! gümımübarek

"nisınillai ıncn nimı' Ermhmaniı eio,ıll' Eraiınü diyaııe E:anmıne:-li!lıiııniı 11Ilıb-:ucı.:

1-ı

Dtll"'rucıTatar Türk lerinin nevr\!;:kııtlanıala~

NEVRUZKUTLAMALARı

içeriği değerlendinnelerivle birlikte çalışma

ko-nuınuzu oluşturacaktır. Ele alacağımız daha önce yapılmıı altı çalışmanın ilk üçünde hem nevruz gelenekleri. hem de beraberinde nevruz türküsü yer almakta iken, son üç metindeyalnız nevruz

türküsügözükmektedir. Geleneklerinakışı kayıp­

larla sürerken, bir zaman sonra,artık uygulanma-yan geleneklerden arta kalan türküler yaşamaya devametmiştir.

ı92I, 1963, i966 yıllarında yayımlananüç metinde nevruz la ilgili bilgilere yer verilmiştir.

H içbir eser nevruzladoğrudan ilgili değildir. Ge-lenekler genel olarak ele alınırkennevruz tören-Ierinden de sözedilmiştir. Bu üç metinde geçen her bir nevruztürküsüyayıntarihisırasıdikkate

alınarak numaralandmlnuşnr.

Nevruz türkülerinin anonim alanlarının

ta-mamıyeniden ele alınmıştır.Bu türkülerin tarihi seyri, yayım tarilıı verilerek karşılaştırılmıştır.

Böylece varvant oluşturanları.kendi aralarında

ne kadarfarklılıkarzettiği belirlenmiştir.Nevruz törenlerinden sonra, nevruz türküsünün de za-manla unutulrnavabaşlandığıgiderek eksilenkı­

talar ve rnısralarla anlaşılmaktadır.

Altı metinde nevruz kelimesisırasıyla şöyle

yeralmaktadır: ı

-

Nauvrez, 2- Newrez. 3- Navrez,

4- Nevrez. 5- Navrez, 6- Naurez. Burada sadece 3. ve 6.yazılarda naurezşekligeçmektedir.Diğerle­

rinde sesfarklılıklarıgörülmektedir. Bufarklıliğın

oluşumunda Tatar Türkçesi'nin ağız farklilikları­

nın yanı sıra,metinlerinçoğununRomen

alfabe-si ileyazılmış olmasının da ctkiSlvardır.

Altı metinde geçen bu anonim [Ütkünün dı­

şında,"ilkyaz" başlığı altında hir şiirgöze çarp-maktadır. Bu şiirde nevruz törenleri anlatılmakta­

dır.Buradan hareketlenevruza "ilkyaz"adının ve-rildiği da görülmektedir. Bu adlandırınaların dı­ şında, Müstecib Ülküsal'ın verdiği hilgilerde "nevruz", "yenigün""dlarına rastlamaktayız. ÜI-küs"l,(ı 966). Dumırrescu'yagöre bu törenin adı

"Ateş Bayramı"dır.Dumitrescu, (I 92ı). [)ohnıc<ıhülgesi. Romany.\ ıleBUI,l.!uristall

st-ımları ıçerisinde yer alır. Dohrucatopraklarının

yaklaşıküçte ikisi Rornanva'da, üçtehıri

Bulgaris-1,111\'"l-ulunmaktadır. Bizım dı: alacağımız

nev-nı: gdeneği,RomanyaDobrucası'ndayaşayan Kı­

rım

kökenli

Tatar Türklere aitolunıdır.

Dobruca 1393-1402 ve 1419-1878 tarihleri arasında Osmanlı idaresinde kalmıştır. Kırım Turklerinin bölgeveyerleşmelen

i

Bavezld

döne-mınde başlamaktadır.Gökbilgin (1959).

Osman-Iı hakimivetialtındakısüre içinde,Kırım'dan ge-len Tatar Türkleri zamanla Dobruca'yaverleştiri­ lırler. Yavuz Sultan Selim ile devam eden Tatar Turk lerinm hölgeyegdışleri,daha sonrakiyıllar­

da dasürmüştür. Özellikle Kırım'ın 1783 yılında

Ruslarınelinegeçmesıyle KırımTürklerinin göç

yerl~'indt'n hi ri dt" [)()hruc<ı olmuştur. Decei

(1945) Sultan Abdulmecit Kırım'dangelenleri Karasu bısahaSlna yerleştirmiştir.Daha sonra hu

kasahanın adı Mecidive olarak değiştirilmiştir.

1995 yılında vilayet olan Mecidıve'de, 46586

"Ian nüfusunyaklaşıkdörtte biri (resmi rakamla-ra göre 4ı40) Tatar

Türküdür.

Romanya Dobru-east'nda resmi savunlara göre, 24449 Tatar Türkü

bulunmaktadır.Osmanlı zamanındaAnadolu'dan

~ıtını~ Tıırklerin sayılarıvine tcxtui rakumlarcu

2444lJ'dur. Burakaııılarher ::amantartışmakonu· .'11"Iıııııştur.Onal (1998).

Amacıını:Dohruca'd" Tatar Türkleri arasın­

d"kınevru:geleneklerinıurtilY'a koymak, nevruz

(\IrL'ıllerinI!)seyrini tak1r ermek, kayırlarınya·

~aııdı.~ı yılleırtlan geleneğin ~onizlerine kadar,tö~

renlerın <ıkı~ını i:lemekrır.

ı)"hrucı'd"TatarTürklerıne"it nevruz

kutla-m.ıl.ırını y,,:ılıkavn"klardan öğrenıyoruz.Y"ZlII

kavnakhırı, tarihıkronol".\Ilçinde ele alarak

gde-"eğin akışını takip edebılmekteyı:.Günümüze

kadar nevrtl:«'ırenlerinin ~e1mediı::i\'l' uyguL.ın­ ın<ıdıfr1l11 ,ı.,:(ırülınektedir. Ula~ahildiQıını;:en eski

v;ı:ılı Lıy,,;ıklardan h,ırekeı ederek geleneğ'ın

S()l1rilki\"dLın.Lı llılı~;1l\ \';ı:ıvetıele;tlının<ıya ç.dı­ ~ılınl.~tii

~{'\'rıı: fc1rcıılniv!l'ih...ılı. ,dtı \';ı:ılı k;ı\'ııak\'C

GiRiş

8')

Ncvuc~c1Jıkorunu:

IleJıycııı;;(l)verim:

Enııonu gulbıhçr

Akımablam birb.lhç:ı

Yatn"lıranıara boh,a

TC'y:C'nevnı:ılıll ımioorek Hav:ıbı~la U\';ırb:

[kn~rıe\·t1lll('Il.lI11 \'~ı: lııt' .ı=d.iıh.1h:u,\',1:

Tc\':enc:\"nı:um l1luh.ır('k

Ya:gdJıyaban

Dikildi verescban Elhaçatuvd unan

Tev;e nevrunnn1l111h.:ıIC'k Yil;~Idı ayJınlıkolJu

Huvv.mlarıC'lnl:lt'n.it

Tuvlerindenfarkoldu Tcç-ene\'III:U1111l111oort-k

Ncvncı:c:ldı"<i:ı:el,li ılavadan uçupLı:.Ilt'ldi B\lıfxiIJ~n ;ı\'a: ı;clJı Tey:C'ne\'nı:uııı ıııııb;,rek

Nevrc:ı::clJiya:kdıli

IbraJ.m uçup ka:keldı

BillbtllJenav":ı:clJı

A::'1,nil\'re:llllııüib.ut'k'

y.

Navrez "Ncvre: kcldi konru:

Konınliı:inberiniz

Cennet olsun yeribi: Cennet olsunr~rini: A:<1,(Eıan}navrerimıniioorC'kı Tev-c nevrumtuımıharl'k

Evııımıugulbahç<ı

Aharablambirbtık,-a Yammama,yaakşa A:;ı, n<ıne:iınmüh.uek' h: keldi çaban Dikildi"~rC'seban EIhavauıvelnnan

A:d,navrecunmübarek!

Yol:kclJıvankoldı llap';ınbr::ırıL. t-M.ılJı Tuvlenndenfaruk oldu A::t,navrcmumübarek!

Bu türküler Kırım Türkıcrinin şivesiylesöy'

lenmiştir. Şive içindeki ağız larkıılıkları yanı sıra, bazı dörtlüklerin unutulduğu, bazı nmraların de· ğişikliğe uğradığı görülmcktedir. .

Aynı yazar, Din lstoria

Turcilor

DobTOgenl.adlı eserindc Türk geleneklerinden söz ederken aynı türküyc tekrar yervernıi~tir.Burada herkıtadayer alan "A ,a" yerine E za şekli görülmektedır. Aynı tiirktide yer,,!aııneVfe:: yerinena\T~: denılınt~tlr.

A ;:ti :E:a!l olarak par:llltezie "çıklall1ı~tır. Aynı

yazafın ıkı .ıyrı ı"serınde hill' ~ıvnı wrkunıııı l,trklı L,larakbydedildlQı gLırülınüştür Ekrem. (I 994). 6. iLl\·;ı!.ırJ;ı W~'.lr bı:

~ll'l1 :ıyt:ıyıııı o:ınya:

1~1l' ı"I.lı h"h<ır,Yil:

:\ :;1.ll\'wnı:ım IIııh.Ht:'k'"

1981 yılında vavunlanan Mehmet Ali

Ek-reru'in.

BüU,ül

.sesiadlıtolklortk eserinde. navrez

adlıtürküye yerverilmiştir.Ekrem ( 198ı) Boztor-gayadlıeserdenaldığımızyedikıtadan oluşan şi­

irin altı dörtlüğüburada da yazıya geçirilmiştir.

Uülbül

Sesiadlıeserde yer alan türkü deşöyledir:

ÇC~11lC'Il'rJensu ilbr Yengcıııkal'IJ,\llhıkaf D..~bı:da Çt.'\'ft- ,,,br Tcy:ı: nt.'\'Clı:un nııib::ırek Nc~'fI1:j!dJi goninu:

HeJirellliverine Cennet olsun yerini:

Tn':ı' i~c~i~llllnulbarck

)",1:~ı:ldı yab.ın Dikildiyert'~ıhan Ellı:l)'<ıtlwlinıan Try:cIlC\'flı:uınmiitmrck Y~1: ~t'IJı ;lyJınlıkolJu IlayvanlartemizlenJi Gönleri".mkolJıı

Tey:"llC\'rıı:tııı 11lııbiırck

h'ıııı ~lhll\\b biılıÇı: Aklartt1tayllııbirbohç~ı Y,ıııı;ıhr;ıııı;ı y::ı rık,'c Tc\':t' ncvru:l1nllliıb;uck Nt'I"ılı: ~d\li\'a:~d.ıı

( ),.!t,kı:ddika:ı::d.li t..:1l~ı.u.l.ın;1\';1:J:"I'1ı Tt',':clleWl1:lın ımıbarC'k l\;n.ıbr,Lıııç,ırk.ı: l\t'n ",lvlc\"l1l1 ken..lm ra: ı~h' ı.:dıli hıllOH\';1: lc\':c Ill'Hll:lllli1\llo;lrı,k

Bu üç kaynaktan sonra, yılların akı~ıiçinde,

artıknevruz~eleneklerii ledcğiI, sadece nevruz

türküsü ile karşilaşmaktavız.Nevruzgeleneklerını

anlatan biryazıyarastlanuvoruz. Nevruz törenleri

anlatılmamış,nevruzdan kalan bir hatıra gibi,

nevruz türkülerine yerverilmiştir,

Konuyla doluvl: olaraki1~i1iolan nevruzla il-gili bir şiir, 1980yılındaBoztorgav adlıeserde: yedi dört

iii

k halinde ver almaktadır. Nagı vd.(ı980)Adıgeçen kitapta yazarlar, alfabe husu-sunda birtakım tasarruflarda bulunmuşlardır.

Bunlarıbir liste halindekitabın başında

göster-mişlerdir.Mesela w'nin v ile u sesleriarasında

ol-duğunubelirtilip tawukörneği verilmiştir.

!'Jcnc:kd,llra:lı'I,lı ~ ~ılckkddiLı:hl.l. t..:l1~\;ırd;mil\'a:hl.lt :\ :.1,ncne:inı mihırd

2. Ya:keldiy.ılınn

ngildiycrges.ıhan

Elhayaru vdil1lan :\ :a.ncnc:iııı ınihırek

-).,\·<ıı'ırd;ı "ç;ır Lı:

\lt'n:ınarlllı ö:ın"01:

L~IL" kd,lıhall;!t\";1: :\:;ı,nı:nl':iıııınihırt'k,'"

b: kelJi(arık bolJı ,A.,y,'anlmarık boldı Künleriprık_'bt)ldı

.-\ :;1.ne\'fc:illllllibarck lv-Ncvrc: "N~\Tc:kelJi komu:

Koruuniginberioı:

Cennetbolsınrerini:

A::1,ncvrccunınih:ırek

L, Çl'ŞınekrJen st\\\.";ıbr

CetKClll bplJilOt'l<lbr

Toh:ga~V~ ıabr

A :a,nene:iııımioorck

6. ~J~lıııı .ıldınllabakp :\kıar h)ıaıııhirI:ıokp

bmflr.ltn", va"kş:ı

.A:,ı.lll."ne:il1111li~;ırl'k ın.

"Navrcılekh kÖrilllii:NC'vrtl:~dJi Roriımi:

Könilllliıgtin berini:Hediyl"lııi verine

[hIlOH hlJipb,ınB.1Iwr ı:ıdJiyaban

DikilJi veresab.mOilildi yere saban 115:;ı n:ı\'re:iııı ıl1uharek...ley:e nevncum mübarek

den

hazıları şunlardır.

Köy

çocuklarından

iO,i8

Y"~ arasındaol"nlar birkaç~rurhalindc roplarur-lar. Büyükçe bir

ağaç dalının

ince

çubukları

ucu. na ilk baharda

yetişen

akbardak ( kardelen) çi.

çeklerinirakarlar. Toplu halde evden eve giderek

hep hir

ağızdan

nevruz türküsünu koro halinde sövlerler,

Çocuklar evleri bir bir türkü söyleyerek ziyaret ederlerken onlara çevre,

şal,

yumurta, para verilir. Çocuklar böylece

topladıklarını

kendi

aralarında

pavlaşrrlar.Buşenlikbir haftasürer, Türk çocuk.

ları

köylerindcki ve

yakın

köylerdeki Romeri aile. lerinin evlerini de ziyaret ederler. Onlardan da bahşiş toplarlar.

M. ÜlküsaL,

"Şam

Atlamak yahut Belki

Şa.

ınanlatınak" ba~lığl altında.

ilk baharda

yapılan

ve kendisinin nc zaman

yapıldığını hatırlayaına.

dığı

törcnlerdcn bahscder. Burada,

kızların

ve de.

likanlılarııı

kül'

mcydanlarında

öbek öbek topla.

nıl' ateş yaktıklarındanveateşin etrafındahalka

olup saf

tuttuklarından

söz edilir. Her

delikanlı

Ve

arkasından

bir

kız ko~arak ateşin

üzerinden atlar. lar. Bu törcn bir iki saat sürer.

M.

Ülküsal'ın

Ülküsal,( 1966)

hatırlayamadığı

"'ct'nlcri, dalıa iince 1921 yılında ı. Duınltres.

elı'llIlll derlediği gônilıııiiştür. Ateşten atlamak e,ki birtiırenolmakla birlikte hcm ncvruz hem de

Hıdırellc:

(Önal,! 995) geleneklcrinde görülmek. tedir.

Muhtcınelen

nevruzda da

~aın

adama ola. rak

adlandırılan

tören

uygulanmış olmalıdır.

Dik. kat edilirsc, Dobruca

doğumlu

olan

merhuın

M.

UlklJsal'lıı 19(,(,'d:ı yazdığı

cserinde

bazı şeylcri

t"m olarak

hatırlayamaması,geleneğin

hcr geçen gununutulduğu ortaya koymaktadır.

Hcr ilk üç

yazılı

kaynakta nevruz törenlerinde

çocuklarınrol,; ağırlık kazanmaktadır. Türküll'[

Siıyleyerell:'V l'V dnlaşınaları, çocuklara ev hanı­

ınıııııı hediyel c r vermeleri geleneğin merkeziııı

(

~ıiJ.~'iirı ll;ı

k,

;Iılır

Nı"wl!: ~\·IJı .!:(Ufıııııı:

!it"lll"l'ltlIIUII11:

erililtı ()I~tııı vniııı: Tt.'I":rm'\'rIl:t1llllıılliı;ırvk Y:ı: ceklı 1;lhıll Dild,jll'l'red);II1. ii· N\·Iı'I('; lddıl.'jııııı: t\'ırııııııı'.;ııı h:rıı"ıı: (;1,'110\'11"llsintrııııı; A:.ı n;ıll"rr:ıııı Illıhdrt·l )';ı:ke..I~li r:ıh,ııı [),kıldı\'t'rgl'dl;II\ ....

cukl.ır. hır

çömlek içine çiçek huketlcri koyarlar

ve-

nlılardClIl her

bir in:

kupısuu ",'aldıkları

evin

ha.

nınut uı hediye ederler. [\'in hanııııı çocukların

t"~ıdığı

"il"ç

d"lının

birinc y" hir çiçckli mendil, ya bir

işleme]:

pqkir. ya da lur

h,-ı~(')rtLis(j

asar.

Bunların drşuıd«

çocuklara "ara,

şeker

veya

ıncI"

vı-de vt"rehilirlcr.

j'.!63yılında yazılanbuınakalede, nevruz~e'

Icneilinııı

eskidcn çok

dulıu yaygııı olduğıı

belirti. lir. 1960'11

yıllard" yalnız dcği~ik

biylcrde nevruz

türcnlerınin bldığı

belirtilir.

Ş"rkı siıyleyen

ço-cuk

i.ır

evleri bir bir ziyaret ederler. Bu ziyaretler köyün en

hüyüğünden başlunn,

sonra

ilğretınen

ve diiler

idarı gürcvlılcr gczılır. Sırasıyla

buvükle-rın ellcbuvükle-rıni öperler.

Makcdede nevruz türküsünun birparçasınayer

verrinuştn

Nevruz tören/erinin ele

alındığı

hl_{r ha)'kct eser} ise, Müstecih Ülki;,,,I'ln 1966'd"

y"yıınl"dığı

Dobruca \'('

Türkler

"diı kıt

a

"tır. Bıır"d" nevrıızLı

ılgıli hıl~ı1er bulınakt""ı:.

"1\icne:· "'enu: _ Yc.

nıgııil- Şenliği veTürküsli"başlığı .dtında n~\'. ru,la

ı1~ı11 ŞII hılgılcr

yer

alınaktaılır:

"lIkld,ar

h.ıyraını..ırından

olan

ilt'vrıı:, kı~ııı

\'t'

~i ığuğul)

',Ir-"llIld.11l

Llrşılal1i11l ı-;lnLıııdıcl,

LI:t'lc)ICI

yerıı hıı

ıııı:,\'siıııııı kullandığı .L:lJlldür. ()r!;ır, !n!)\Jınl"r \'ı'

,ı::-,l(~-ı.ır yqerır;

:-;ul"r

L:ıirül

gur(i1

~ıkın"ya hı~tar.

II1~,ınıarm

ve

hayv;ınLırın ya~aıııları

IÇIIl

gereklı

ı)I<ı11 ürıınler

helirir,

!uıııurcuklanır, Büttıll hırıhır

yaşıunaumudu ve se\'inci verirler.irı:·;, ın l,ırher ta. rafta

tahiatın canlanmasmı

kendilerince

kutLır­

Lır. DIlCl!;ır, ;ıyınler y;ıpıiır; tiirkLıll'l" _'ı'yle!)ıl"

ve

\)\'ulıLtr nynaııır.

Bu

~enlıklerı dlı:en!L-Yl'nler,

ulu

Lınrıya,

tahi,lt

ibıhııı,ı,hereketL.ll1rl.'illLIheııııd\'l'

"ı'n~ı ederek kıırhilıı];ı!' kesnın. ;lıLıkLırti:1 "ıdıı­

IlllrIcır."

')11 91

/Johruca'daKırımTürklerinceçıkarılan

Kara.:

Jı:uiı

gazetesindenevruzlailgili bir türküye 1994

1'ı1'nd"

yer

verilmiştir.

Burada türküye nevruz ila.

Imı denilmıştir. Manve, (ı 994).

~BJSll1llblıa-hi WC"5scp-.ı, EılıriAI.MUSf;ll~l

Ununetmekıl \'({ı

NcLın.'I:A:'1,Naurt':rrnMiihırel!

Ncvnc.eelJi~ön'ınıı: I-IcJil'enl:(ı)I'etini:

Ccnneıolsul1\,l'tl:

T{'\':t'ncl'nl:UllIllluhırel'

Şimdiye

kadar ele

aldığımız

anonim

şiiderin

dışmda. ısmail

H.A. Ziyaeddin,

Tay

şiirler adlı

eserinde JIkyaz başirklı şiirinde nevtuzu anlatır. Burada nevrurun bahar

şenliğine dönüşümü

ve

kıştan çıkan insanların

ilkyazda neler

yapıp nasıl

mutluolduğuelealınmaktadır.Ziyaeddin(1992).

Beşinciyari Hasan

Pencered~n bakasın

Navreziyeliktabsın

EzaneUyrı:: güni ıııul'c..'rek

Üşüncüyari Ali

lulfükari luldani

Odur Tanhri arslani Aza,Naur~ııın Mübarek~

Birınciyari Osman

Yazdırahu Kurhan Ekli y.hli Wdiınan

Aza. NaureIlln M übi.uek.~

Sa.1/7(l9ZI)Dördüncü yari Ali lülfi yare doldu·li

Euıneuvrcz giiniıııubc.:rek

Üçüncü yari Osman

Dilindedir Kur'an

Ezaneuyrezgünımuherek

Evvelki yari Ebubekir Ider Allaharikir Elhaındülillahçokşükur Eza neuvrez güni muberek

Ekinci yari Ebubekir Ider Allava aekir

Elhaındulilla çokşılkür.

Aza. NaurenmMübarek!

Ikinci yariÖmer

Heybetindeny~rtitrer

Eza neuvrez güni muberek Bisıniııahvesefa

Fahrialem Musrafa

[ojluıu mcrhine kail vefa

Ezaneuvrez güni muberek

Bisıniııı.h ınelkudvan

Vdkudrer(.il) vd Kuran

Açıldı cümle aleme ferman Eza neuvrer güni muberek

~a'I/S(1921) Sb·VI/4 (1994) 7.· 1/6 (192\) 7b·V1/2 (1994) 6· 115(1921) Sb·VI/J (1994) 5.· 1/4(192\) 4·iiJ(19ZI) L· I/Z (1921) 13isıııilhıha-hiWcssepa, (veseddekmı)

Fahri Ali Mustafa

UmıııeritH' kıl...efil

AZil, Naurt'ZlmMıib~lfC'ki BislIıilLıhiilen ncnt'

Errahıııani cY<l!~~

EI"ilY midiyı'ne

EzanCIlVıT'r günimuncrek

2· VI/1( IYS4)

i·1/1 (I~21)

H P anıber ve onun dört

kitle başlar, sonra z. evg.

i

i

Bu

.. b' h k kıtadaan atı ır.

halifesinden her

hırı ır "Ş

a .. k"'l b'. "E evruzrnübare ie 1

kıtaların son mısraı zan d h d Is. ter

Y

a n i hemIslilmı bir hüviyet var ır, em. ed'

.

d

n soz e i '

1·-

dini ile ilgisi bulunmayan nevruza k

am d" h' tde

a-I' Burada nevruz törenlerine ını ma ıye d

z~;'dırıımıştır.

Nitekim dön

halif~':i:ai:~I~ay~~

"tınherin torunlarıHasan ve sev

pevg: [.

hiatt'ıkı

olaylar

anlatılmayahaşla­

dıktan

sonra, , 1 , _ • hüviyet giderek

Bu

kıtalardan

sonra,

Islamı

b

n

ır.

lısralara

ıra-, rinitabiatın canlaıuşuu an_atan m ....

ve_{kır. ııahidenilmesi,dinı}i Ibi are er eI

ı

içi içe

vurume-sinden

kaynaklanır.

. . de Dobruca

Yaym tarihi sırasınagöre, elıınız

Türklerinin Nevruzla ilgilialtı varvanrtan

Kırım

.. ..

i i

maktadır.

Makaleler ve

şıır·

oluşan

turkuler

ıu

un . 80 1981 1994

ler

sırasıyla

1921, 1963, 1966,. 19 bu

tariI~i

km.

['ırihlerinde yayıınlanmıştır. Bız

de ..

'1-' . . . . k' ettik.

Yayın

tarihi

sırasına

gore;i

a-nolojiyi ta ip . . .

'1

i

LI III IV, V, VIdiyerek herbırınenuma.

hı

ere, , ' .1

kı ürütü!mesı

, dik Karşılaştırmaların sagi i i' .

ra ver i . ..

i....

1?3 <ekılde I .. ·1..k veya donuğü ,-, ... ,

içinayrıca ıeruç u . ' . , dik

I d

i

k Yanlarma datarıhlerını ver .

numara,lll ıni ' , "

i

s-Böyleceyııı"r içindekı kayıplarısergtlemeye.ç,ıi,

. tt.ı sıralamanın farklı oldugu ve

tık. Her vary,ll1 , . . . ' d I.

d

i

n dörtlüklerindıgerlerın e o

baztların

a yer aa h' olanlar,

sı.

d • go"ru"lur Aynı muhtevaya sa ip

ma ıgı· . B d'

i

k ·1b cşeklinde belirtilmiştır. u men· ra

anır

en" , d n türküleri konu

akışı

Iemeye Göre,ıltl yazı a geçe k d

.. desmıladığımlZdatürkünün zamanla ne .. a.ıar

ıçın

_ d -

ıkç'ı

goru e·

f·· kı h<tığı \'l' byıplaraugra ıgı a ç .

i

,ır

" , . . '

'i

ko

uları

dikkate ai·

cektir. Orijinalbıçıınlerıie n naraksıralama yaptldı.

ılkyaz ~ıdj karhırerir!

i[ava, yer,gökgülüııı~r!

Suyladoldugenedere, Günebollupböyley~rjrl Soğııkyelleresmezıiındi

Bütiinvarlık neşelerdı Gıeungidenkuşlardöner

Da~ sevınçtentürkii söyler

Çöl(ovaİdakuzularotLular

Doy(dul)lan son(ra) ztplaroynarlar Dal{a)/'Jr desen hepsidış(arıda

Az cnnukıhundı kışın

KoyJc vuksekşubalaOOn (h'lu)

EvalcmdOjÇıktısaban

Btitiin çiftlik/eraltındoı Durm.ızgl<krgdir orda burda Bir yanda traktör yaylana

BırpoJ'dıohum aır!a

Gtile her köylünlinyii:il

Heııı ışler hem cıdar (hirkti söyler)kendi

"lllya:kddi!Karlarerir! Awa,cer,kölkıiliiııısıirıiy! Smı"g"(Old, genedert,

Kiinf:ckar.ıp~}' }'cşrrt'!

Şöldekonlarotlnvlar,

TayganSOll:ır1ap oyn.1rLır

llallard~fiersııışıa;

Ar can slllllllOldlk'şt,,! Smnılceller esnuvendi,

Alarb.ırlrk nr~dcnJi;

Kti:Je ketkenlt'ıl.ırbyta, Taw hn...anşranvurkuarı;ıl

JIkyaz

KöyJc11:11\1".'1",·bal.1~nl

Uyalun(hrııkrı s;ıban,

Alayçıftliklera1rrnJa

Turmar ket-kd:ında ııunda!

Bırrakra(roıkıor mavıana, BıryaktaruhıillI sayla",ı,

KöleC'rkorhn;nrıı:;!

EmiılrrclI1wl:ıyozi!"

Nevruz Türküsü

Türkülerin seyrinden de

anlaşılacağı

üzere, her "eçen yıl kayıplar olınuştur.Konuhakkında pzanlar nevruz türküsünden bir parçaalmışlardır. Bunlardan

bazılarında

birkaç

kıta

birden

eksiImiş,

hazıl"rınd"

sadece ''5-6

mısra kalmıştır. Yıııarın

akışı

içinde

geleneğin kaybolmasınm

ardmdan, türküsünün de zamanla unutulm"ya

başlandığı

veya ihmaledildiğigörülür.

Türkı;

demem;z;n sebebi, bir

şenliğin

kutlan. ması esnasında söylenmesi ile ilgilidir. Bazen tür.

kiı

bazen ilahi olarak "eçen

şiir

i1ilhi motifleriyle de

ıÇ ıçedır.

Nel'ruz

ıiirı

hir ilahi

"ihı, Aııalı'ı

zi.

13irmciı,.iriOsman

Y:ı:Jllilhlr Kıır';lIl Eldı\'3riveliınan Tevıencvnmun mübarek'

DordiincLi yari Ifasan

BuneVnl%Clbakarsan

Tt"\':rrıenll:ll111 lIlub.ırd! Bısnıillahr vcssafa Fahri nlemMusfal.ı

UnunerinekıL ı'd.

Tey:r nevnnum uurbarck!

Ikinci

ran

Ebubekir EJer Allah'a:ilr

EI/ıanıJulrlbh \'ok~ıibır Mıi!:ı:ırek!Tt'y:rnevncum

ıııııh;ırl'k

Ucuncüy~riAli hıın',k~rıZIII&1I11 O./urtırın <tslanı

Tev:!.'newıı:uııı ınııbarrk!

&-şmciyariHüseyin

Bıınenu:aerrnişız H;ıkmübart'k eylesin Tt'Ft'flr\,fl':tuıımtibarck!

Ibl'"J;jnll~'arbmbı: ilınin ba,ıbirbı: 1~lt· ~dJı h,ılıarp:

Teı:r IH'Vrtı:l!ll1 t111lh,lrekl Y-ı: ~dJı ı'ab.ın DikllJır('rt's,;ıban ElıliV<ltl I'e! iman

TCI':rnewu:uııı ınunırel' BırııılivanOsman

b:JılallltKltr'h:ııı Ellı r;ılılı Wduııan Nebır('ı: A:;ı, Naurı::ırnMübarell

Döniınciı ~;lri As<ın Boneureltbabrsan

Nebrer-.A,:;ı. Naure:ırıı Mü~ır('k!

VI· NaürezIlahisı

EkincıLHtEhıbebr

Ider Alla va:clır Elh:ıııı Jııli/hıçok~ııliir Nt·bırl';'\:;ı.N:llItl·:11ll

&ıint.:l I'an LJSf:in

BuIlt'rırc:ı' inııi~i: I-tıl Ilıubareleylesün

Neblteı:A:'1.N;ıure:lll1MlItwC'k'

A\'cıdo.ın ıı,',ır bınka: Bının fxıııbitb: 1~{e .l?dJı h,!ı:ır \'a: r~t'blt'ı: .'\:;1,N:ııırı':ıııı ~fuh;ırckı 1',,:ldJı r;ıb;ın DıkildiI't'rl's~ıh:ın Elıli\'<tli \X'dım,ın ~fLırt'r, ,-Lı, N;llirr:11ıı,Qul",rrki N<tiıre:kel,lr bınm: K()rıl\ılr~ınbenn.: Ct'nnC:f olsunu:'rıni:

Nt'breı:A:a,N,llIrc:ını I-Jııharrk~"

4. U,iınnı,,;ıri ,.,\Iı Zul(ııbriZnldam ()JurImlın ;ırslanı Ne1.1t(·I:A::;ı. Naure:ıııı Miıhatt'ki

i).!.

-95

iii.nakaratt.ı"Haza''şekliyeralırvesonrasın­

da virgülyoktur.

LV nakaratra "A za" ayrı vanlnuştır ve keli-meninardındanvirgülkonmuştur,

V.

uakarutta "Az.ı" yineayrı yazılmıştırve

kelimenin ardındanvirgül konmuşturve kelime

ezun olarakaçıklanmıştır.

Vi. nakaratt.ı "Aza"birişik )'i\:ılıııı~\'C'ardın­ davirgülkonmuştur.

Virgülün olmaması.Aza / Eza nevruzuru aziz

nevruz biçimindesıfat tamlaması olabileceği ihti-malinidüşündürrnekreise de, Tatar Türkçesinde görülen "E za"nın değişik şekilleri ağız farklık

la-rından kaynaklanmaktadır.

Aza veya eza, eceanlamınagelmektedir. Eski Türkçe'de "ece" kraliçe anlammdadır.Rasanen

(ı

969)_

DoğuAnadolu'da

kullamlan

(mesela

Er-zururn'da ) eze tevzemanasınadır.Burada da

ço-cuklarkapı kapı doluşırlarkene:l'!eze ' yanitevze '

vevze'diyebağırınaktadırlar.TatarTürkçesi

için-de yer alanağız farklılıklarıaza /eta'danibaret

de-ğildir.Bu farklılıklarher varyantta yer

almakta-dır.

"Aza nevruz mübarek" vezin bakurundan

4+3=7'li heceye denkdüşmektedir. Değişik yıllar­

da, değişikTatar Türkçesiağız yapısıylave

niha-yet değişik hatırlamalarla hecevezrıi her zaman

lIyumlu olmamak'" birlikteyedıhece lidir. Muhtcva

Herbirüçmısradan.dörtmısradan, beş

111IS-r~lıLın \'t' ,iiLi ıııısr,tdan ı)luşan !lJrkült'rlll konu

ıçerikleri. nakaratları harıç. sırasıyla*öyledir:

i.ı-'ıryant 1-7ı-e LO_ dini. 8_ hem dini hem

t"hiaı. 9-iı tabi"ı konııludur_

1I_I-aryant :.'\Itı mısradahem dini ve hem de t"hi'H konui,lfI iç içedir.

IIh-aryant : Tabiatla ilgilidir_

IVI'-ary<ınt:i ve 2 dini. 3-7 t"bıatkonuludur. Vl'aryanr: ı

_

dini, 2_ Hemdınihemt,ıbiat.

3-ô

tahiatkunuludur.

VI.Vary:ınt:1-6dinı.7_tabiaı.tlveL)hem

di-ııihemtahıaı kıınuludur.

Ne\Onı:türküsününnakararıhütüntürkCınün

i::ıhı,!.!ihidir. 'T:a, nevru: mlihard," ill' 1ll'\TU:Ul1

kuı lu/ııııil'<lI'l'khir,~1I11 {)ll.luğu ;ınL\~ılll1ı\kt;ldır. Hıı

21Iı-V

16

(1980) !{;lv;ılanLıuçarbı .

19.ıVı':;(ilJSı)) ,:qıııell'nll'llsuwak:u Cı..'ııu'ıııkuptd.mİuıkar Tokı~g,ı şcvrctnknr Azu, nevrezimuubnrck

20b-Vj1 (IYSI) b'inıiııi'ı ı-.:lil lı;ıh~';ı

Akrur nblambirhok\':;

Ya marnma.\',ı :ıkşf1

Aıa,nnvrcmu mübarek!

21,,- LV/7 (1980) Avaturdu"1-:1rb:

Men a)'ta)'ııııönnvnz

İştekchhbaharç.ız

2(\1· ıvır,(llJ,sO) Uyiirıı ;ı1dllll.h lı,ık~:ı

Aktar!O(;HlIl-irI'ı(ık~;ı Y:ı111:11;1111;[, \·;1;ık~;ı

Al;l,nı-vrczunuubarck

Men:1\,Llylııı[i:in yaz

i~t(' kcıd. h:ıh:ıl'\';1: :\z.ı.ncwrucirn miburek '

Şekil

Eldekı altıvarvantın he!,sıdörtırusrudan oluş­

nuunaktndır. Ba:ıları iı\~ mtsr.ulnu iburctr ir.[)ııııa

gı;re: ı. türkünün 5.,6., \'1.' 7 ciizeler): Vı.

türkü-ııım1.di:esi ii\'l'rlidir ıı. 'iırkıı()di:l'dcl),ııl. 1(lr-bi 5ıli:eden ıılu~ıır ı~lI ,';ilrdıklarımı:1l1 l.ll~l1ld,ı ıil'ği~ik \·ary;ııH Lırd;ı ~() dıırı liık yer ;ı!IlLıkt,ıdır.

Tüm varyantlanLıkı IIÇlıi. diirılll. he*lı Le alıılı

hidiklerintaın,ıınınııı ,';,ı)'ı,';ı)"3'111'.

Hertiçlüğün, d~ırıl('IQi'lıı, hı'~liğin ,';Ol1tllhLı·

;11-ı ;11-ıl;11-ıulan IL. v;lry;llllLIt!{ll't!ıillı'iı di:edl'llır- ı':;l/

~IZ~l/;l :;1/htı:::,ıoL1r;lkh,I*Lıy,ın\'C lIt'\'flı:/nC\Tll­ :um mübarek ~eklindc hir ııakaraı yer alır. E:;ıjA:<1 bir hitapedatıdır. Bir yerde dl' (':,ı'nııı

e!anşeklinde açıklandıüı ~()rıilLjr. KatLı.-; \logcıy

Tiirklerinde '';1:;111'' ~l'klı \'l'l';ılmakLıdır :\:;ill,

,cm_'hıçıınınde hil,,!, I-"I"cllr. l"dra!lyc'l- (100';)_ ı. n;ıkaratta "E:;ı" ~l'kliyer:ılır\'c~,H1Lı,';ıIHLı

\'!rgül yoktur.

ıı. ııakar,lf!;1",'\:;1" ,~l'kli }'~'r :dır\'1'_'lIIILı:.;ilıdil

\'II'L:ııl yı ıkıIII ISd- Vii(Jvsı

)

N1'\'rı'zkddiko

rını

:

~olıllıliJ.!inlx'rini: Cı'nnl..'[olsun~'t'ri~ıı::

Aza.(Ezan )11<1\'reziııı ıııübarek!

i)/-. /(1;1·111 (I<)6(ı}{\J;IVl'C:b'/dibınıılli:

J.;Ut'lilll!liglilll-cı inız

Jbiı;lJ' kcldı y.ıiı;ın Dıkildı yere.\;ıhaıı JI:ı::ıIl;IVll':ıılı1111i11;lrck.

17a-1\1/3(i

~:i0)

Ya'

keldı cııık "nldı

1\\'\':ıı11:11 ;ırık lınıtiı Klinkıı ~;ırık_ı )'ıdtlı

Ac.ı. [)('ı-ıe:ıııı lııil';II'Lk i)c-VIIL)(IY\)4)N;l(il'l':kl'idikmıııı:

p; J.;olllllll,l.!1I1bUinE (:clllll' r nl.' l ır ı ı ı· l r ıı i :

1\:;),N:1lıl"l':lllı ,\lliiı;lfek

I)l'LVII(ltJ0ı1) 1'\\'\"1(0:kıoldi kıınıll:

t-.:UIIIIlIlIJ!lll))('lltıt: (:t'llllCIhOI'-;I11eninı:

A:;1, /ll'VI'LLII!)IrıilJ,lrek. jöh-JV/~(11)1',,') Y;ı:keldi)':lh;111 Ticdılı)'<-'rCl's;ılı;111 EIh:ı\':ırtı\'CllII1;lll A:;1,ncvrccun uur-arck ) 71,.

Vn

(i'J.''i1) 1';1;b'ldlr;ıııl IlI,lı i1;1\'\";ln/;11:ııık 11IJldı Tiidnııdl'n Lınık ,rldıı .\ Z:L,11;) l'l'l':i IIIınıil':ııt'k~

1.'-':1. /V/4 () lJS ....ı) ;-...l l, \ · 11' 2kı'J~li ~i:i: kı'ldi

(Jt(kkkcL,llb:kcltiı Kıı~l;lı\/;lJ1:1'°;1:h'ldl ;\ ::1,ıw,'ıe:ııııIlltl':II'l'k 1''-'1''\.1/4(ii),'-;J1 j\;'l'\'fl':g('I,iı)';1:kcl,1ı JLtv;hLınt1\iIpk;ı.~L('I.Ii nıilhı/ılcıı '!\-:):)..,'cllll : \ :::1,ı1.1 \1'"iııiIııı ıl ".ıı,~r nqıııcıy:ıriUWin Bıı 111'Iirı':C ınııi~ı: iLık1lWI\lrckt'Yll"llll :\::ı, .\::IIIIl':lılı ,\llıl':lIl'k! Tıırıı:ın/ndıı_,rr,ııırıı Jlindist;ınd:ı kı~I;lllılı (\iııık ku~ı ı':ı~Lııılıı

E::ıIll'U\'I'l':gıilli11l1l1'l'Il'k DııLIdk :ıyd,lfutun)'nk ~\'i)'!('lllcyl' ,/iliıııvok

:\II:ı1ır:lııcdni :ill'llllynk

E:;ı lll'IJ\Tı': ı..:ıilH ıllııI't'h-k

.\~:i- >";;ııııl':'1111 ,\1111;111.L :\\-:ı,/;ıııt!\--:Ifhııı k:ı: Htlliıı h;ı~ıhr b.-Ii/I'LTIdihh:lf\';1: ·\:;1,><;ı(J/(':lll1:\lli1\lll'k' ~\:t'\\Tl': kclıltkı111111.: f..:'1I111l11Il,:iııl'1'l'J111: {.~'lllhoı h()I~11ı(1°1rııı: A::ı1);1\1"1'1':1111ııır! :ıi'{.k ]";1:h'lıl, r:ıI J)1~ı1,jli('1~\'~:.hlll

!\'ırılil1ll1fiiliA,,;ıı) Bıı rıcıin':e ı'dk:I/\;1I1 1\::1,N: ll llı': II 11 ,\lııll:II Vk r i:lll)Slı rı:kt'!,II\':ıhıı I)ikildrvcrc.":)hııı EIh;ır:ırii vd1I11:11l :\ ::1.n:I\'ft':1I11ıııtibrck ~ \"1."ı1')<)4) rı: kcldı v;ıh:ııı jliklid,\'('rt'S:ıi';11l f:hlıy;ıli \.\ll..'liırl;ll) ii-i!'i(i~")

ji,ITIJ(192J1 )",1:I.:t'ldl\:ı/',ııı ilık ddıve-n- __:ıi\:ııı ElElı av.m\'1:1110:111 L:;)IWlnTC:~ıinı ıııııl'<.,.'rl'k • "! ,I,,; \ ;»"4) .::. :!~._Le ; , i':, " :,1\i ' 'J')

j

Studia et;\ctjlprientalia ıV-ı9()2~ ı'xtraıt.

N

,-'\G

i,

Ahınet,

C. Ali, Memet

Ablaı, Nurı

Vuap.

1980,

B",l\ln:il~, Krıterion Yaymevı, l'>Lıkre~.

ÖNAL, M Naci 1998

Dolırııca TÜrkkrı, Tliıh·

10n TÜrk

Ocağı Yayını,

Trabzon, 1998. .

ÖNAL. Mehmet Naci 1995 "Dof-ruca

Türklerın·

de

Hıdırellez Geleneği"

Iknkkr',

ÖNAL. M. Naci 1996, "Do"ruca

TÜrklerı

nde

..

ı

" T

kKıtür.>!, Sa·

KüfÜrAk~<l1nlTorenerı u r U

yı403.

i

1

.. AN

ı

1995 "Tatar "e Uygur TÜrk

erım

e

OZK ,sa , . . . .

i

C leneQi"

Newuz Bayraınında ŞnrSoyeıne e .

NewUl

,,A,tanıık

Kültür Merkezi

Yayını,

,A,n'

kara

i

R,A,S,-'\NEN,

Miııı

ii1<)69,

Versııç\ı Ftıııl'IM\'"

KJl

\Vürterhureııs

ner TÜrkspriKhl:!l.

I;elsıııkı

lvl.-'\NYE,

T"yıııC.

\994

"N"ıırez

IbhlSl

,~

Jlb.,Sayl (27) ;3·,.4 .

i

ÜLKÜSAL,

Müstccıb

1966 QobrUGl LS

Tıırk

S:L

TK,A.E Y"yını, Ankari\.

YUSUF HAS HACtB, 1069,

Kuıadgıı

Bil:iL. (Çel'

R

eşı

'd R

a

ı

1ınei·i :'-

Ar'ıt)

< ,

6 b TTK

, .

)"1'1I1Lırl,

"

Ankara.

ZIY,A,EDDlN, ISln"ll HA. 1992, T"y

Slırlcr.Kri·

ınlıll1 Y,l\'ltl[\"1' Biikrt'~"

nevruz

türkiisl"ı olduğu ;\nlaşılm~kt<ıdır.

Bu

türkı"ı

I " .

k'ılıntl"

gif-i

halkın hafızasında

gtı:negın son ~ . ,

kayıplarıyla birliktecanlıdır. Sadeceyaşlıların

ha-f

I

d kalan nevruz törenlerı gunumuzde

uv-ıza arın

a

gulanınamakıad,r.

Bu gelenek zamanla

Tepreş

ve-ya

Hıdırellez

törenlerine

devamını bırakır

duru·

rnagelmiştir.

Zaınan.ıI·k· c,hnayıx <

"deneg"'ııı

t"> bir

luıt ırusr

olan

.. kü

1990'1ı yıllara ka,!;ır gelııııştir.

On

nevruztur usu . "

kıta

kadar

gırişi

olan hirtürkünün.

elimizdekı kı,

ralan.bnçok daha fazla uzun

olacağı kt.':';lIld~r"

Bu-rada, !amanla bir

geleneğin

ve bu gelenek

ıçın~e

yer alan tÜrkÜnün

nasıl

bir

değişime

vekayba

ug-radığ:

gözler önüne serilmeye

çalışılmıştır.

Gele-neklerin "ir rarçaSl olarak, türkülerinyaşama

gu-cününtörelerden daha fazla

olduğunu söyleyebilı.

riz,

ATES Ali Osma"

199(ı, l>tam';ı

Giire

Cıhı1iyl:

~,;. [hl.ı K'ı\"h

Ört

ıs

..\de,kr,

Bey;ın y,,\,ııı'

\;ırı, istanbııl.

"RCTıN

D "i

J

i')\J(,

Kesıiler

ve

Bıılıı'I""

IlO(J cl ,',111 t' " ..

(Çel'.

Fatoş Dillıer) Tiırkıye Iş

l\ankaSl

Kııl·

türYayınları, Ankara.. .

DECEI, Aurd 1945,

"Dohnıe,,", 1,15ın Ansıkınre·

disi, c.111 ."

DUMITRESCU,i 1921, "Sürbütmile La Tat""

6nalele Dof-ru1:e i, Sal'l \i (

Arrile·junıel

..

EKREM, Mehmet Ali 1981, j,?lilbÜ\

Sesı. Krııerı'

onYaym Evi, [)ükrt'~.

EKREM, 1994, Din Istoria Turcilm Dobrogeni

KriterionYayın Eı'i, Bucurqli.

ERGIN,

Mıılı,,"em

1989. I\'de Korku!

,Kıtal,ı

i

. I· k' ·1, 'I, TIlK ):I)'lnLııı,

~Jıri,,,-Nktlll· ',ı-:--IIJlı Lı -""

-Anbr:\.

(JClKBlLCIN, TaVl'I!, 1957,

Rııındı'd"

YörÜkkr,

Tatiırlar

iT

Evl'ıd·, Fatilı,ın,

lstanbul.

··INDRALlYEV, Isa 1995, "'!el'ILlZ

Bayraınında

Nııgay

Halk

Adetlerı" (Çeı" Mariyaın

Bulga·

ı<"'iı

ve Celalentn Erl'ay)

NeVrlı:

,

Atanıık

KÜltÜrıvlcrke:ı Y"yıııı, ,.\ııbra.

NAGl, Ali

C~iıler

1963, "1\"t", (OnCemilll! les

cou!tlllH'Sl"tler~)lklnrt' ık Lıl"nplıLltl\'1l t;ıta:,

re ,le 1:, 1'01'lıhliqlıı' 1\II, lI L ı n' \\(\II1l);IIIll'

KAYNAKLAR

-'ııı HırisriyanLıfın

t()rt'lllerllH.:'

ktlr~ı hır koruıılll;t

~

reelbir

~ekliııi ,ddığı ;ın\;ı~ı1f1l"kt"dır.

Bu törenler

içinde

çocukların

rolü görülmez.

Ateşten aılaı~"ı

gibi gelenekler

ını yılında yazılanlara

denk

duş-I

" c . '

I· k'

A

naclolu

kö-tüği.."ı anlaşılmaktaıır. U()[lrUC,\ l ,1 ırv , kenli Türklerde de hu rôreu ler günümüzc kadar

ulaşaınamış!lT,

Bu

rörenlerın f;ırklı bir.seyırl

e

asıl

ınecıaından çıktığı bıı yiinlı\,le

ha" koylerde

Hı,

nstivan

koınşularıyla

kavga ve

çcki~meleril\ Y~\~

şandığı görüımi..işt~ir. ZamanLı d;ı yapılınaz

oldugu aııl;ışılm;ıktadır.Oı",\' (199(') .

DohruGı\hl

hem Tatar Türkleuhem de

Ana-I T ..kı' 'ITU-

cele--- dolu'dan giJcn Osmani ur erı,LU:" i. t->

oeklenui bir zamanlar

kutlaınakta

idiler.

Zaman-I

,

d , , '

çesitli sebeolerelen

dolayı,

gelenek

zayıflamış

d

j

ve

yapılm"z olmuştur.

Geleneklerin ar

ım ~no

törenlerı anl;ıtan ve en akıld;ı kalan yönunun

g(lnılıır.1945 yılından itih.ırenkomünizmikabul

eden Ronınnvu'd.ı birt.ıkun rörenlcrirı

vaprlmasr-nıu izrıc h;.ığlı olması, ~dcneğinkomünizm

önce-sıııde IllduğugibiLıhiiseyrinikaybettiği sövlerıe­

bilir.i950'liyılardakooperatitlerinoluşturulması,

hôlgede sosyalisı sistemin orurtulması anlamına

gdir.Bıı yılL",1kadar uygulanan nevruz törenleri

ile hu tarihten sonraki törenlerarasındaazalmalar

gözeçarpar, Nevruz türenlerinde söylenen

türkü-ler,tıpkıPlevneSavaşı'ndavesonrasında savaşın

hatırasınıdiri tut.ın"OsmanPaşa Türküleri'' gibi, nevruz türküleri dt'~l'Il'neğinhanrasuuyıllar

son-r;ısııı.ı t;ı~ır"

lıobruc.i'dayayunlanan nevruzgeleneği üzeri-neyazdıbilgilerin rama111iTatar Türklerinin gele.

nckleruu vansıtmaktadır.Oysa bölgede

Anado-lu'dan gidenOsmanlıTürkleri debulunmaktadır.

Anadolu'dangıden OsmanlıTürkleri üzerinebir

araşı ınn.uım "ı.ıında h;ışbıbirkayıtyoktur. Bizim

y"rtığıınlZ "Dol-rucu Turklcrr'nde KüfürAkşamı

Tdn-n!cri" adlı çall~Il1"ILı Romenlerin raskalya h.ıyr;ıııı!arııı;ı k;ır~ı y,-ıpılanbir tlirenolduğu anltı­ tıiıııı.)tır. Oı"",(I ')%)i Dunutrescu'nunverJiğl

hilgilerlşığııııLı, Tıırklerın yaptıkinnbutörenler, yenideıı gi'ızden gec,-irildiğin<!e, küfürakşamı

ti)-rcıılerıııin/levruz türenieri olma ihtimalini güç~

!endırmektedir.Tören zamanı Hıristiyanların

Paskalya yortuların"denk geldiğibildirilmekte·

dir. Hz.isa'nın dirilişinidilc getiren buHıristiyan

hayr<unrnll1wm<.lIl1 NisanayınınIYinden

sonra-kı r;ızaratesadM eder. Paskalyanın Hıristiyanlığa

'Yahudilikteki Pesah'tangcçtiği sanılmaktadır. Bu

hayralll Ill;ırtlll 14'iindc:ıı:,onra gelen ilk pazar gü·

niı lıa~ladığl hdinmektedir. Ate~, (1996). Ball

bynaklara göre de Pa,kalya martayınınyirmihı·

rinci gi"Jllllıh'denk diJ~l'ıı\"eya onu izleyen dolu-n;ıydiııı:...()Iır;ıki ılk ıı;ı:;!r dıarak helirtilir.

Boor.-;-ıifl,(I'N(,). I'<ıskaly"t()rc'>\lerine elenkdüştüğün.

dı, Ilırısfly""!ar;ı karşı y;ır'ı1dığl belirtilen küfür

;ık~aJllt(llrenll'rll1inbir h,I~Lıcephesinin de

nev-ruzIıırı'ııleri ı)tduğu :-,())"!eııel'i!ir"

,"ıdi geı'e" ç;ıllşmal11ı:,I" siizlı; kaynaklardan

y;\rarLınılllll~tlr. K;ı)'nak kişilerinhiçbiri

nevruz-d.1Il

S~): ı'ııııeıııı~rir. Geleneğin "Küfür Akşamı

Törenleri"oldu,QlIanlarıtını~rır. Birzaınanlcır

nev-rtl:hırt'ııll'rı nLlrtık kıuLlllırken :;ıınani;ı ~dcrlt:·

U:ellıkle 1936·19)<) l'ILırl "rasllhb R,1Ill""' \;I"ıl:ııı \';I~iln,ın gı\çler,len ...n/Hd, L!deneklerııı !,;l...ı,I~t!llrnd,ı \"ı' lIVL:t1LI1l1<l.'llhLI;ıksdlıı;ILır(llduL:ll

~\'lıı:-.rl'cih ljlkı,:-'d! hıı h;ıyr;ııııt!;ı, ıdu ı:ııırıya, r;ıhı.ır ıl;-ı1l1n~l. !'t:rl'kl't tanrısına haınd \'l' ~t:n<ı "dıldI0Inl, kurhanlarkesildığinı,"dakla,,1abu!ıı·

Ilulducunuanlatır, İsıtım diniileJsL"l.1llöncesiına­ :u_~l;ırııı k;ırı~ık yÜnitülılüğli hıırild~ı açık hır şekil·

,i~ .gnrulınektedir. Aynınakar"t\'erabi"t içerikli

muIH~"'1Kafkasya'daya~"y,ıııNogayTürklerıııııı ıurbilerinde (/ndralıyeı', 19(5) i·cTıtarıst"n\Lı

"~l'\'fll: ınııh.ııekl""ı" 1l""1ı,,t11 i24 dörtlükten \dll~;ıJ) "Ne\"rIJ: Beyııı" adlı hır ~l1dc huluıım,ık­ :,ıdır. U,bıı(1995). Dini (11.111I'enlınayanıııııiı.

1('\';1h:ı'hr::~II11;lJlLıı tıırkllııl~lI;lk ,-(ldt'llCrı""tl:

)"1111":;IIILıııLıl"I:lllllIl"lıkkl{'I'llllll\('[t'k ıl;ılıı ;1\11-;"11,ılı!'

e,·Jr

\'l'yenı ın;ın)'l:ırl:ı ıçi ıÇı..:' yürüdüğüilli

c.:'I:-tt'rlıll'k1l'dır Slli\UÇ

ktıIQ\"l·tııı I~L-Il11'~1illiynks;ı b.l;lllll'l1lCCSilıl'1111.ut (llduQu~ıil"'ııl'1idir" HalkLLLgiı:ıindc hunluruıiçiçe \"ıiriıdü~ıı ;11ıı.1~ı1lnaktadır,Çünkli nevruz,ı.:e1cııe­

Qllııtl IsI:ıındini ile ilgisi yoktur.

Mübarek

kelime-'111111 kökeni IsI'II11 kültürü ile ilgili olup hurada

k,ırşıladıkı k.ıvr.un. Isltımöncesi birı.:e1eneklc

il-:..:ilıdır. f)ıı n.ık.u.u ile ncvru;g(jJl(1b.ıvr.ımularak

~lt:~erll.'lldırilllll~t ır, Nevruz türküsunun son

dize-Inde nevruz gurüJIlıinmübarek bir ,ı.:ün olduğu

u-krarl.uur. Dal"ısonraki üçlüklerde/dürtlüklerde

l-ahnrm gelmesi, rnhı.ıtt.ıolan bitenlerinaniaı

rl-IIL;!.'"sonrasıııda aynınukar.u yerulır.Dini motif.

İer]c-.taluat uı c.ınl.ınm.ı«hirhirinitakipedn"Dı­

ııi dlıııaycuıtllIl,lu nil-are k olan bir günolduğu

an-ia~ı1makt<lJır.

Isl,ımi motıfler "Bıxmillalı" ıle başlar. Dini

,!.!e1eneğegöre her i~ın bLl~1 besıneledir. Besınele

ıle başlayan kıtular.Kur'<lIl ile, Hz.Pevgnmberuı

,1~lt \"t' (1Iltl/)c-nv.ıkuıl.unun zikrcdilmesivlc

ele-vumcdn. Jiky",ı11 Tıırkbynaklardanbaşlayarak

I"e~ıııdl'. tı'\'hid,1),1'( \'l' ;ırdındandört haldenin :lhJ"l çe~ıılı 11ı",ln:ııl1l\"e1I1l'1l."lırl'sl'rll'rdeg{ırü!ljr ~1ı:d,1 K'ff"dgıı ılıııg. ITıcı" (106')) \'l' [lı·,k

1((lrklJ! t..:ILılıı Lrgııı, (]()HlJ) huıılardan h;ızı!;ırı­