TÜRK YE’N N ENERJ DURUMU
uz Türky lmaz Endüstri Mühendisi
TMMOB Makina Mühendisleri Odas Enerji Çal ma Grubu Ba kan Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi Yönetim Kurulu Üyesi
oguz.turkyilmaz@mmo.org.tr
Bu bildiri, Odam n üyesi oldu u ve Yönetim Kurulunda temsil edildi i Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin (DEK-TMK) haz rlad ve Odam n enerji alan nda yürüttü ü çe itli çal malar n sonuçlar n da aktar ld ; “2007-2008 Türkiye Enerji Raporu”ndan hareketle haz rlanm r.
DEK-TMK’nin söz konusu Raporu, Odam z Enerji Verimlili i Dan man ve DEK-TMK Denetim Kurulu Üyesi MMO üyesi Makine Mühendisi Tülin Keskin’in Ba kanl nda, içlerinde benim de yer ald m bir Çal ma Grubu taraf ndan haz rlanm r.
1-Türkiye’nin Enerji Talebindeki Geli meler
Türkiye yüzölçümü ve nüfusu itibariyle dünya üzerinde kayda de er bir duruma sahiptir. Nüfusu 70 milyon’u a makta ve GSY H olarak 656.8 milyar $’l k bir büyüklü e sahiptir. Ki i ba na dü en milli gelir 9305 $ seviyesindedir. Milli gelir’in %11.1 tar mdan, %29.7 sanayi ve %60.1 hizmetlerden olu maktad r. Türkiye’nin enerji tüketimi 2007 y nda 107.6 mtpe’ne ula r. Elektrik üretimi 2008
nda 198.3 milyar kwh’ye varm r.
Elektrik üretim kapasitesi ise,2007 y nda(40836 MW), bir önceki y la göre kayda de er bir art göstermemi ,2008’de ise 912 MW’lik, (%2.23) bir art la 41748 MW’ye ula r. Ki i ba na birincil enerji tüketimi 1525 kgpe gibi oldukça dü ük bir de erdedir. Ayn ekilde ki i ba na elektrik enerjisi tüketimi de 2805 kwh (brüt) seviyesinde olup AB de erleri ile k yasland nda çok dü ük kalmaktad r.
Tablo1- Göstergeler
Alan 783 562 km2
Tar msal alan 35 %
Orman alan 27 %
Nüfus (milyon) 70,586(*)
GSY H ppp (Milyar $)( sat n alma gücüne göre) 576.82
GSY H cari fiyatlarla (Milyar $) 656.8 (**)
Ki i ba na GSY H ($) 9305
GSY H Sektörel Da (**)
Tar m % 11.1
sanayi % 29.7
hizmetler % 60.1
Birincil Enerji (milyon TEP) 107.6 (***)
Elektrik Üretim( TWh) 198.3
Kurulu Güç (MW) 41 748
Ki i ba na birincil enerji tüketimi (kgoe) 1525 (***) Ki i ba na elektrik enerjisi tüketimi (kWh-gross) 2 805
(*) TU K ve DTM (**) DPT
(***) ETKB Kas m 2008
2007 y n ikinci yar ndan itibaren göstergeleri olumsuzla an Dünya Enerji Pazar , 2008 y n son çeyre inden itibaren bir kriz ortam na girmeye ba lad . 2008 Ocak ay nda ABD’de ham petrolün varili 100 dolara al buldu. Giderek artan petrol fiyatlar , Mart 2008 ay nda varili 104 dolar, Temmuz 2008’de 147 dolar’a ç karak, do algaz ve kömür fiyatlar n da artmas na neden oldu. Temmuz sonundan itibaren, AB’de ve ABD’de ekonomideki yava laman n hissedilir bir seviyeye inmesinden sonra, ham petrol fiyatlar dü me e ilimine girerek, Eylül 2008’de 95 dolar oldu, Aral k 2008’de ise 38 dolar n alt na inen petrol fiyatlar , bugün 50 dolar düzeyinde. Enerji geli melerinin anahtar te kil eden, petroldeki bu istikrars z durumun ana nedenlerinden biri olarak, ABD ve AB’de ba layan finansal krizin enerji sektörüne kaç lmaz yans malar gösterilebilir. Enerjide arz güvenirli i darbo az ya ayan AB ve di er büyük ekonomiler için oldu u kadar, özellikle geli mekte olan ülkeleri de içine alan finansal kriz, enerji yat mlar nda ertelemelere neden olacak ve uzun vadeli hedefler daha mütevazi de erler içinde kalacakt r. Bir taraftan sanayi üretimi azal rken enerji talepleri de azalacak ve enerji alan ndaki geli meler yava layacakt r. Büyük bir sorunlar yuma halindeki dünyan n enerji problemlerinin çözümden giderek uzakla ld ve sorunlar n yo unla arak gelecek
llara devir edildi ini gözlemlemekteyiz.
Bu geli meler, dünya’da refah ve bar a ula lmas nda enerji problemlerinin olumsuz etkisinin daha belirgin görülece i bir gelece e do ru yol ald göstermektedir. Dünya’da artarak devam edecek olan petrol talebinin, gelecekte kar lanmas n zor ve petrol fiyatlar dolay yla di er fosil yak tlar n fiyatlar nda önemli yükselmeler olaca tahmin edilmektedir. Ucuz petrol ve do algaz devrinin kapand yetkili a zlardan dile getirilmektedir. Uluslar aras petrol irketlerinin yeni petrol rezervlerine ula malar giderek zorla makta, petrol üretimi ve arz giderek ulusal karaktere dönü mekte ve uluslararas siyasetin bir silah olarak kullan lma imkan artmaktad r. Bu durum Dünya’da yeni çat malar için uygun ortam yaratacakt r.
üphesiz fosil yak tlardaki fiyat art e ilimi zaman içinde sera gazlar emisyonunun art frenleyecektir. Ancak, enerji ihtiyaçlar nas l kar lanacakt r? Dünya’daki 1,6 milyar insan için elektrik sa lanmas nda, sosyal ve ekonomik refah n tesisinde enerji nas l destek verecektir? Enerji dünyas nda, özellikle yo un sorunlar n ya and bir dönemde, gelecek için neler yap lmal r? Bu sorgulaman n, giderek, daha belirgin ekilde cevapland lmas gerekecektir. Mevcut geli meleri oldu u gibi kabul ederek, yaln zca buna göre artan belirsizlikler içinde politikalar olu turmak, enerji problemlerinin çözümü ya da hafifletilmesi için geçici bir yöntem olabilir. Ancak, bu yakla m, enerjiye ba ml çat malar ve sosyal rahats zl klar önleyemeyecektir. Sürdürülebilir bir gelecek için yeni fikirlere ve eylem programlar na ihtiyaç vard r. Enerjiye ucuz, güvenilir,kaliteli,yeterli ve sürdürülebilir ekilde eri imin temel bir insan hakk oldu u kabulünden hareketle,enerji sorununun çözümü için i birli inin artmas ve çözümler geli tirilmesi için Dünya Enerji Konseyi (WEC) ve Birle mi Milletlere ve ba kurulu lar na görevler dü mektedir.
Dünya’daki ekonomik geli meler, Türkiye’yi de etkilemi tir. Buna ba olarak, 2007 y nda ve 2008 n ilk yar nda, enerji tüketiminde art lar ya anm r. 2006 y nda 99,6 milyon TEP olan enerji tüketimimiz, 2007 y nda %8 art la, 107,6 milyon TEP’e ula r. Bu art dünya ülkeleri aras nda kayda de er bir art r. Son be y lda Türkiye’nin birincil enerji tüketimi ise %35 oran nda artm r.
2006 y nda 176,2 milyar kwh olan elektrik tüketimi 2007 y nda %7,8 art la 191,6 milyar kwh ula r. Son be y lda Türkiye’nin elektrik enerjisi tüketimi art %43’dür. Bu art da dünya ülkeleri aras nda en yüksek art lardan biridir.
2008 y n ilk yar nda art lar gösteren elektrik enerjisi talebi, ikinci yar dan itibaren art h azaltm ve Ekim ay nda, geçen y la göre, %2, Kas m ay nda %5 ve Aral k ay nda %5,5 oran nda dü mü tür.2008 y ba nda 203 milyar kwh olaca tahmin edilen elektrik üretimi 198 milyar kwh’de kalm r. Talep,üretim ve tüketimdeki dü e ilimi 2009’un ilk çeyre inde de yo unla arak sürmü tür.Ekonomik krizin elektrik enerjisi talebinde art frenleyece i ve yeterli yat m yap lmay ndan dolay , 2010 y nda ortaya ç kmas beklenen elektrik enerjisi krizini birkaç y l erteleyece i tahmin edilmektedir.
2008 y nda enerji konusunda kayda de er olaylar a da belirtildi i ekilde s ralanabilir:
2008 y n ba lang , elektrik tarifelerine yap lan %19,5’l k zamla hat rlanacakt r. Esas nda OECD ortalama elektrik fiyat n üzerinde elektrik fiyatlar na sahip Türkiye’nin, bu yeni fiyat art tart ma konusu olmu tur. Türkiye’de 2008 y n 2. çeyre inde sanayide elektrik sat fiyat 12,6 cent/kwh olarak gerçekle mi tir. Ayn dönemde, sanayide elektrik sat fiyat , ABD’de 6,6 cent/kwh, Kore’de 5,9 cent/kwh, sviçre’de 9,7 cent/kwh olmu tur. Bu durum, sanayiciler aras nda, Türkiye’nin endüstriyel üretiminin uluslararas pazarda rekabetçi olmayaca de erlendirmesinin yap lmas na neden olmu ve bu pahal fiyatlar n gözden geçirilmesi istenmi tir.2008 içinde yap lan zamlarla elektrik fiyat %56.13 oran nda artm r.
2008 y n ba lang nda ran’dan sa lanan do algazda kesintilerden dolay s nt lar ya anm r.2009 ba nda ise Rusya’n n Ukrayna üzerinden sa lad gaz arz durdurmas nedeniyle, Türkiye gaz arz nda yine s nt larla kar kar ya kalm r.
2008 içinde yap lan zamlarla do algaz fiyatlar %82.15 oran nda artm , ubat 2009’da yap lan indirimle zam oran %52.03’e gerilemi tir.
2- Enerji Üretim mkânlar
Türkiye 107.6 mtpe enerji tüketmesine kar k, bu de erin ancak % 25.5’i seviyesinde yerli kaynaklara dayal enerji üretebilmektedir.
Tablo 2- Türkiye’nin birincil enerji üretimi ve talebi mtpe (2007)
Kaynaklar Kömür Odun+Bitki Petrol Do algaz Yenilenebilir
Elektrik
thalat- hracat) Toplam Birincil
Enerji
Üretimi 14.797 4.995 2.241 827 4.592 0 27.453
Üretim çindeki pay
% 53,9 18,2 8,2 3,0 16,7 0,0 100,0
Birincil
Enerji Talebi 30.909 4.995 33.310 33.953 4.592 -134 107.625 Talep
çindeki pay
% 28,7 4,6 30,9 31,5 4,3 -0,1 100,0
Üretimin Talebi Kar lama
Oran % 47,9 100,0 6,7 2,4 100,0 0,0 25,5
Yerli enerji üretimimiz yaln zca 27.5 mtpe seviyesinde kalm r. Bu de erin %54’ü linyit ve daha az miktarda ta kömürü olu turmaktad r. Hidrolik ve di er yenilenebilir kaynaklar zdan yapt z üretim ,yerli üretimimizin %17’sini olu turmakta ve toplam enerji talebimizin %4.3’nü te kil etmektedir. Kat olmayan fosil yak tlar z (petrol ve do al gaz) yerli üretim içinde %11 gibi çok dü ük bir paya sahiptirler. Hatta ticari olmayan odun ve bitki’nin yerli üretimdeki pay %18.2 ile petrol ve do algaz toplam geçmektedir.
Tablo 3. Birincil Enerji Kaynaklar Üretimi (Orijinal Birimler)
YILLAR 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ta kömürü (bin
ton) 2745 2248 2392 2494 2319 2059 1946 2170 2319 2462 Linyit (bin
ton) 44407 52758 60854 59572 51660 46168 43709 57708 61484 72121
Asfaltit (bin ton) 276 67 22 31 5 336 722 888 452,4 782
Petrol (bin
ton) 3717 3516 2749 2551 2442 2375 2276 2281 2175,5 2134 Do al Gaz (106
m3) 212 182 639 312 378 561 708 897 907 893
Hidrolik+
Jeotermal
(GWh)(*) 23228 35627 30955 24100 33789 35419 46177 39655 44338 36007 Jeoter. Is (bin
TEP) 364 437 648 687 730 784 811 926 898 914
Rüzgar (GWh) 33 62 48 61 58 59 127 355
Güne bin TEP) 28 143 262 287 318 350 375 385 403 420
Odun (bin
ton) 17870 18374 16938 16263 15614 14991 14393 13819 13411 12932 Hayvan ve Bitki
Art. (bin ton) 8030 6765 5981 5790 5609 5439 5278 5127 4984 4850 Biyoyak t (bin
ton) 2 12
Toplam(bin TEP) 25478 26719 26047 24576 24282 23783 24332 24549 26580 27453
* 2007 y Hidrolik GWh ve Jeotermal elektrik. (GWh) verileri birlikte verilmi tir.
Kaynak: 2008 ETKB E GM
0 20000 40000 60000 80000 100000 120000
1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 TALEP Bin TEP ARZ Bin TEP
ekil 1. Enerji Arz ve Talebin Geli imi
Tablo4 . Enerji Talep –Üretim- thalat ve hracat n Geli imi (Bin TEP)
1990 1995 2000 2001 2002* 2003 2004 2005 2006 2007 Talep 52987 63679 80501 75403 78354 83826 87818 91362 99590 107625 Üretim* 25656 26749 26156 24681 24324 23783 24332 24549 26802 27453
thalat 30936 39779 56342 52780 58629 65239 67885 73480 80514 87614 hracat 2104 1947 1584 2620 3162 4090 4022 5171 6572 6925,5
hrakiye 355 464 467 624 1233 644 631 628 588 91,71
Net thalat 28477 37368 54291 49536 54234 60505 63232 67681 73354 81111,8 TYÜKO**
(%)
48,1 42,0 33,1 32,6 31,0 28,4 27,7 26,9 26,9 25.5
*Rafineri d üretim dahildir.
**TYÜKO: Talebin Yerli Üretimle Kar lanma Oran Kaynak: ETKB/APKK/PFD ve 2008 ETKB E GM
Yukar da yer alan tablolardan da görülece i gibi Türkiye’nin yerli kaynaklarla enerji talebini kar lama durumu her geçen gün azalmaktad r. Türkiye enerji talebi art oran nda yerli kaynaklar hizmete alamamaktad r. Türkiye’nin 2008 y nda enerji girdileri ithalat na ödedi i rakam 48.2 milyar dolara ula r.
Bu olumsuz durumun nedenlerinin ba nda enerjinin kamusal bir hizmet olarak görülmeyip,basit bir piyasa faaliyetine dönü türme plan ve uygulamalar yatmaktad r. Özellikle 2000’li y llar n ba ndan itibaren elektrik enerjisi ve do al gaz ile ilgili Dünya Bankas , IMF, OECD, AB vb. kurulu lar n talepleri do rultusunda enerji sektörünün piyasala lmas amac yla kurulan EPDK, uygulamaya konan mevzuat, , 4628 say yasan n kamu te ebbüslerine elektrik enerjisi üretimi için yat m yapmada engel te kil etmesi ve enerji alan nda yap lmak istenen özelle tirmelerin sürekli olarak gündemi i gal ederek, yeni yat m imkanlar yerine daha cazip ve risk ta mayan seçenekler koyarak yat mc lar cayd rmas olarak ele al nabilir.
SONUÇ :
DEK-TMK Denetim Kurulu üyesi makina y.mühendisi MMO üyesi Muzaffer Ba aran’ n haz rlad ve Türkiye’de 2008 elektrik üretimini kurulu lara ve kaynaklara göre da gösteren a daki tablolar fazlaca yoruma ihtiyaç b rakmamaktad r.
Tablo.5 : Türkiye 2008 Elektrik Üretiminin Kurulu lara Göre Da
Kurulu GWh %
EÜA 97.859 49,34
Yap let 43.437 21,90
Serbest Üretici 23.615 11,91
Otoprodüktör 15.327 7,73
Yap let Devret 13.162 6,64
letme Hakk Devri 4.315 2,18
ADÜA 323 0,16
Mobil Santrallar 293 0,15
Toplam 198.330 100,00
2008 elektrik üretiminin kaynaklara göre da da Tablo 4’de verilmektedir.
Tablo 6. Türkiye 2008 üretiminin kaynaklara göre da
Kaynak GWh %
Do al Gaz 95.530,74 48,17
Yerli Kömür 44.917,07 22,65
Hidrolik 33.264,46 16,77
thal Kömür 12.551,47 6,33
Yak t 9.772,30 4,93
Rüzgar 797,30 0,40
Jeotermal 161,67 0,08
Di er 1.334,47 0,67
Toplam 198.329,48 100,00
Türkiye, enerji alan nda sanc bir dönem ya amaktad r. Enerjide d a ba ml k giderek artmaktad r.
2007 y nda %25.5 olan yerli üretimin pay n çok fazla de meyece i ve bugüne de in izlenen politikalar n sürdürülmesi halinde,ülkemizin enerji alan nda d a ba ml n artarak sürece i söylenebilir. 2008 y l sonuna kadar EPDK’ya yap lan 426 adet 26.554.80 MW gücündeki do al gaz yak tl , 68 adet 22.923.90 MW gücündeki ithal kömür yak tl santral ba vurusu, enerjide d a ba ml n daha da artaca göstermektedir.Ülkemizin 2008 sonu kurulu gücü olan 41.717.49 MW’nin %118.6’s oran nda yeni ithal kömür ve do al gaz santralleri ba vurular ,özel olarak elektrik üretiminde ve genel olarak enerji üretiminde, d a ba ml n hangi noktalara varabilece ini göstermektedir.
a ba ml n bu denli yüksek oldu u ülkemizde, do al gaz üretimi 2007’de 893 milyon m3 olurken, ithalat 35.883 milyon m3 olmu ve yerli üretim 36.682 milyon m3’lük arz n yaln zca
%2.43’ünü kar layabilmi tir.TPAO’nun Akçakoca aç klar nda gaz buldu u kuyular n tamam n önümüzdeki y llarda devreye al nmas yla; yerli üretim y lda 1.5-2 milyar m3’e ula abilecektir.
EPDK’n n, 2009 y tüketim tahmininin 35 milyar m3, BOTA n do al gaz tüketim tahminlerin 2010 için 43.80l milyon m3, 2020 için 65.867 milyon m3 ve 2030 için 76.378 milyon m3 oldu u göz önüne al nd na,1.5-2 milyar m3’e ula sa bile, yerli do al gaz üretiminin pay n toplam tüketim içinde pay n çok s rl kalaca aç kt r.
2007 y yerli petrol üretimi 2134 milyon ton olarak gerçekle mi tir. 2000-2004 ve 2005-2007 dönemlerinde petrol üretiminde sürekli bir azalma oldu u dikkate al nd nda, 2008 petrol üretimi kesin rakamlar n da, 2007 y üretim düzeyinde gerçekle ti i tahmin edilebilir. 2007 y petrol tüketimi 32.417 milyon ton olmu tur.Yerli üretimin toplam tüketim içindeki pay 2007’de %6.6 oran nda kalm r.
Do al gaz n ikame edici etkisi nedeniyle, ülkemizde son y llarda petrol tüketimi kayda de er bir art göstermemektedir.Bu nedenle,petrolde %93 oran ndaki d a ba ml n sürece i, öte yanda, yeni
Kömür 29%
Odun+Bit ki 5%
Petrol 31%
Do algaz 31%
Yenilenebilir 4%
do al gaz yak tl santral projeleri nedeniyle, önümüzdeki y llarda ciddi talep art lar n olaca ve do al gazda bugün %97 olan d a ba ml k oran n; daha da artaca söylemek mümkündür.
Ülkemizde 2007 y nda üretilen birincil enerjinin %54’ü, 14.8 MTEP ile yerli kömürdür. Ancak kömürün birincil enerji tüketimindeki pay , do al gaza verilen a rl k nedeniyle, 2000 y nda %15.5 iken 2007 y nda %13.6 seviyesine gerilemi tir.
1990 y nda 2.745 milyon ton olan yerli ta kömürü üretimi, 2000 y nda 2.392 milyon tona gerilemi , 2007 y nda ise küçük bir art la 2.462 milyon ton olarak gerçekle mi tir. Oysa ta kömür ithalat 1990’da 5.557 milyon ton iken, 2007 y nda %304.82’lik art la 22.496 milyon tona ula r. EPDK’ya lisans için ba vuran ithal ta kömür yak tl santrallerin kurulu gücünün 22.923 MW oldu u göz önüne al nd nda;önümüzdeki y llarda ta kömürü ithalat n çok daha fazla artaca görülmektedir.
Ülkemizde linyit üretimi artmaktad r. 1990’da 44.407 bin ton, 2000’de 60.854 milyon ton olan linyit üretimi, 2007’de 72.121 milyon tona ula r. Mevcut kurulu güce ek olarak 10.000 MW kapasitede santral kurulmas na yeterli kapasitede olan linyit potansiyelinin tamam n de erlendirilmesi halinde;y ll k linyit üretimi, bugünkü 71.1 milyon ton düzeyinin iki kat ndan fazlas na, 150 milyon tona yükselmesi söz konusu olabilecektir.
Geçti imiz y l,teknik kriterler ayr nt bir ekilde olu turulmadan,kapsaml bir teknik artname haz rlanmadan,deneyimli bir uluslararas mühendislik-mü avirlik firmas istihdam edilmeden,adeta yang ndan mal kaç rcas na,5000 MW kapasitede nükleer santral ihalesine ç lm r. halenin tek teklifçi olan Rus firmas na verilmesinin beklendi i yolunda bas nda yer alan haberler ise yalanlanmam r.
Türkiye uzun vadeli enerji planlamas nda, nükleer enerjiyi de dikkate almal ancak öncelik ve a rl yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklar na vermelidir.
Af in-Elbistan’da mevcut A ve B santrallerine ek olarak 5 600 MW kapasitede yeni santral kurulmas na yeterli linyit rezervi mevcuttur.Bu linyitlerin çevreye zarar vermeden yak lmas sa layacak kazanlar ülkemizde tasarlanabilinir ve imal edilebilinir.Bölgedeki linyitlerin enerji üretimi için de erlendirilmesini sa layacak mühendislik,imalat ve müteahhitlik çal malar , EÜA n öncülü ünde yerli kurulu lar eliyle gerçekle tirilebilinir.Af in-Elbistan havzas nda linyit üretimini havza madencili i anlay yla de erlendirecek,santral yat mlar çevresel etkenlerle uyumlu bir
ekilde gerçekle tirecek kamu öncelikli ve denetimli bütüncül bir yat m politikas mümkündür.
Türkiye’nin liyit haricindeki di er yerli kaynaklar da de erlendirilmeyi beklemektedir.Son çal malarla y lda 170 milyar kWh elektrik üretim kapasitesine sahip oldu u tahmin edilen Türkiye hidroelektrik potansiyelinin 47 milyar kWh’lik bölümü i letmede,21 milyar kWh’lik k sm ise yat m amas ndad r.Ülkemizin 2008 elektrik üretiminin yar ndan fazla bir kapasite olan 102 milyar kWh’lik k m ise henüz at l bir durumdad r.
48.000 MW’lik rüzgara dayal elektrik üretim kapasitesinin,E verilerine göre i letmede olan bölümü 333.35 MW,in a halindeki bölümü ise 142.80 MW’dir. Türbin tedarik sözle meleri imzalanan projelerin toplam ise 1.070 MW’ye varmaktad r. Lisans verilen bütün projelerin toplam n 3 274 MW, ba vurusu uygun bulunan projelerin ise 1.156.70 MW oldu u göz önüne al nd nda, 48 000 MW’lik kapasitenin %90.8’inin de de erlendirmeyi bekledi i görülmektedir.
Halihaz rdaki kapasitesi 500 MW olarak hesap edilen,yeni sondajlarla 2.000 MW’ye ç kmas beklenen jeotermale dayal elektrik üretim kapasitesine kar k lisans alan yat mlar n kurulu gücü yaln zca 94.4 MW’dir.
taraf ndan yap lan çal malarda, teknik kapasitesi 405 milyar kWh,ekonomik potansiyeli 131 milyar kWH olarak tahmin edilen,güne e dayal elektrik üretim kapasitesi de bütünüyle de erlendirilmeyi beklemektedir.
Bütün bu veriler ,Türkiye de enerjide d a ba ml azaltacak yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklar n bulundu unu göstermektedir.
ÖNER LER:
1. Enerjiden yararlanmak ça da bir insan hakk r. Bu nedenle, enerjinin tüm tüketicilere yeterli, kaliteli, sürekli, dü ük maliyetli ve sürdürülebilir bir ekilde sunulmas temel bir enerji politikas olmal r.
2. Enerji üretiminde a rl k; yerli, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklar na verilmelidir. Enerji planlamalar , ulusal ve kamusal ç karlar n korunmas na ve toplumsal yarar n artt lmas , yurtta lar ucuz, sürekli ve güvenilir enerjiye kolayl kla eri ebilmesini hedeflemelidir.
3. Ülkemizde enerji sektöründe 20 y ld r uygulanan politikalarla toplumsal ihtiyaçlar ve bunlar n kar lanabilirlili i aras ndaki aç her geçen gün daha da artmaktad r. Enerji politikalar üretimden tüketime bir bütündür, bu nedenle bütüncül bir yakla m esas olmal r. Ülkemiz gerçekleri de göz önüne al nmak art yla, enerji sektörünün gerek stratejik önemi, gerekse kaynaklar n rasyonel kullan ve düzenleme, planlama, e güdüm ve denetleme faaliyetlerinin koordinasyonu aç ndan merkezi bir yap ya ihtiyaç vard r
4. ETKB, ülke, halk ve kamu ç karlar do rultusunda temel stratejileri ve politikalar geli tirmek ve uygulamakla yükümlüdür. Hal böyle iken, bas nda yer alan ETKB’n n ikiye bölünmesi planlar ndan vaz geçilmelidir. ETKB güçlendirilmeli, uzman ve liyakatli kadrolar istihdam etmelidir. Güçlü bir ETKB’nin ülke ç karlar na uygun politikalar geli tirmesi ve uygulamas sa lanmal r.
5. ETKB’nin Do al Gaz Strateji Belgesinin olu turulmas yönündeki giri imleri olumlu bir geli medir. Benzer bir biçimde, di er enerji sektörleri olan petrol, kömür, hidrolik, jeotermal, rüzgar, güne , biyoyak t vb. için de Strateji Belgeleri haz rlanmal r. Daha sonra bütün bu alt sektör strateji belgelerini dikkate alan Türkiye Enerji Strateji Belgesi olu turulmal r.
Bu strateji belgelerinin haz rl k çal malar na üniversiteler, bilimsel ara rma kurumlar , meslek odalar ve uzmanl k derneklerinin kat m ve katk lar sa lanmal r.
Bu amaçla, genel olarak enerji planlamas , özel olarak elektrik enerjisi ve do al gaz,kömür,petrol vb. enerji kaynaklar n üretimi ile tüketim planlamas nda, strateji, politika ve önceliklerin tart p, yeniden belirlenece i, toplumun tüm kesimlerinin ve konunun tüm taraflar n görü lerini ifade edebilece i geni kat ml bir platform olu turulmal r. Ayr ca ETKB bünyesinde,bu platformla e güdüm içinde olacak bir “ULUSAL ENERJ STRATEJ MERKEZ ” kurulmal r.Bu Merkezde yerli kaynaklar ve yenilenebilir enerji kaynaklar dikkate al narak enerji yat mlar na yön verecek enerji arz talep projeksiyonlar haz rlan p sektöre sunulmal r.
Türkiye'nin bir enerji envanteri ç kar lmal r. Kamusal planlama, kamusal üretim ve yerli kaynak kullan reddeden özelle tirme politikalar gözden geçirilmeli, kamunun eli kolu ba lanmamal ve kamu eliyle yat mlar yap labilmelidir.
TE taraf ndan haz rlanan 2007-2016 dönemini kapsayan “Türkiye Elektrik Enerjisi 10 ll k Üretim Kapasite Projeksiyon (2007-2016) Çal mas ” yenilenebilir enerji kaynaklar n tam olarak de erlendirilmesini hedeflememekte, yenilenebilir enerjiye dayal üretim yat mlar n dü ük kapasitede tesisini öngörmektedir. Yerli ve yenilenebilir enerjiye dayal elektrik ve yak t üretim hedefleri k sa-orta-uzun vadeli olarak belirlenmelidir
“ULUSAL ENERJ STRATEJ MERKEZ ”nde haz rlanacak k sa, orta ve uzun vadeli projeksiyonlar n gerçekle tirilmesi ve ETKB’n n arz güvenli ini ve sürdürülebilir enerji politikalar n hayata geçirilmesi için enerji vergilerinin ve enerji yat mlar na yap lacak te viklerin aç k bir ekilde belirlenmesi ve kamu yat mlar n yan s ra, lisans alan özel sektör yat mlar n gerçekle tirilmesi için gerekli takip ve yapt m mekanizmalar n kurulmas
gerekmektedir. Bu amaçla di er Bakanl klarla gerekli koordinasyonun sa lanmas ve SANAY ENVANTER ’nin de haz rlanmas gerekmektedir.
ETKB Enerji leri Genel Müdürlü ünün, Uluslararas Enerji Ajans modelini esas alarak haz rl k çal malar sürdürdü ü yeni Ulusal Enerji Talep Tahmin Modeli, taslak olarak, kamuoyunun bilgi ve görü üne sunulmal , mesleki kurulu lar, uzmanlar ve akademisyenlerin kat laca tart malar sürecinde olu an görü ve öneriler dikkate al narak modele son biçimi verilmelidir
6. Ülkemiz gerçekleri de göz önüne al nmak art yla, enerji sektörünün gerek stratejik önemi gerekse kaynaklar n rasyonel kullan aç ndan düzenleme, planlama, e güdüm ve denetleme faaliyetlerinin koordinasyonu için merkezi bir yap ya ihtiyac vard r. Bu çerçevede enerji sektöründe yap lacak yeni yat mlar n lisanslanmas , teknik aç dan denetlenmesi ve gerekli yat m ihalelerinin yap lmas da dahil olmak üzere ETKB’nin yukar da belirtilen asli görevlerini ifa etmesi; EPDK’n n ise olu turulmakta oldu u öne sürülen enerji piyasalar ndaki düzenleme ve denetimler ile müteakip yapt mlar belirleyen hakem rolüne dönmesi daha gerçekçi bir yap olarak dü ünülmektedir. Bu ba lamda enerji sektöründeki kamu kurulu lar n küçültülmesi, bölünmesi ve i levsizle tirilmesi uygulamalar son bulmal r.
7. Dünyada bu kadar geni bir faaliyet alan na sahip ilk ve halen tek düzenleyici kurul olma özelli ine sahip olan EPDK’n n i levsel, yap sal ve kadrosal aç dan yeniden düzenlenmesi gerekir. Ayr ca, demokratik teamüllere ters dü en bir ekilde EPDK, hem lisans vermekte hem de kural koyucu, denetleyici ve yarg lay bir durumda bulunmaktad r. Bir çok bat ülkede de halen tart lmakta olan bu durumun, bir an önce gözden geçirilerek düzeltilmesi zorunludur. Bu ba lamda EPDK’n n görevinin esas itibari ile idari ve mali denetleme alan nda yo unla mas daha uygun olacakt r.
8. ETKB taraf ndan arz güvenli i için gerekli önlemler al nmal ve kriz durumlar için uygulanabilir acil eylem planlar haz rlanmal r.
9. Enerji yat mlar na lisans verilirken, ulusal ve kamusal ç karlar gözeten ve toplumsal yarar esas alarak haz rlanm olan Enerji Talep ve Yat m Tahminlerini esas al nmal , ithal kömür ve do al gaz yak tl yeni santral projeleri, elektrik enerjisi üretimi içinde ithal kaynaklar n pay n dü ürülmesini öngören hedef ve politikalara uygun olmal r.
10. Enerji sektöründe süregelen ve sorunlara çözüm getirmedi i ortaya ç kan kamu kurumlar küçültme, i levsizle tirme, özelle tirme amaçl politika ve uygulamalar son bulmal ; mevcut kamu kurulu lar etkinle tirilmeli ve güçlendirilmelidir. Bu kapsamda; do al gaz ve petrol arama, üretim, iletim, rafinaj, da m ve sat faaliyetlerinin entegre bir yap içinde sürdürülmesi için BOTA ve TPAO, Türkiye Petrol ve Do al Gaz Kurumu bünyesinde; elektrik üretim, iletim, da m faaliyetleri bütünlük içinde olmas için de, EÜA , TE , TEDA , TETA , eskiden oldu u gibi Türkiye Elektrik Kurumu(TEK) bünyesinde birle tirilmelidir.
11. Yeti mi ve nitelikli insan gücümüz özelle tirme uygulamalar ve politik müdahalelerle tasfiye edilmemelidir. Enerjinin üretimi ve yönetiminde en temel unsur olan insan kayna n e itimi, istihdam , ücreti v.b. konular enerji politikalar n temeli olmal r.
12. Genel olarak enerji yat mlarda, özel olarak elektrik enerjisi üretim yat mlar nda çevreye zarar verilmemesi temel bir ilke olmal r. Kömür yak tl santrallerde ak kan yatakl teknolojiler kullan lmal , mevcut santrallerde baca gaz ar tma tesisleri ve elektro filtreler ivedilikle kurulmal r. Hidrolik santral ve regülatör yap nda da çevrenin korunmas esas olmal baraj yerlerinin seçiminde su alt nda kalacak bölgelerin, tarihi eser ve kültürel varl klar içermemesine özen gösterilmelidir
13. Enerji aç ndan d a ba ml olan ülkemizde enerjinin verimli ve etkin kullan ulusal politika haline getirilmelidir. Öngörülen tasarruf hedeflerine ula mak için, gerekli düzenlemeler bir an önce yürürlü e konulmal r. Sanayi üretiminde enerji yo unlu u bugünkü 0.39’dan OECD üyesi ülkeler ortalamas olan 0.19 düzeyine dü ürülmesi için planlama yap lmal r.
14. Özel sektör taraf ndan yap lan enerji yat mlar kamusal ç karlar gözeten bir anlay la mali denetimin yan s ra, teknik olarak da denetlenmesine imkan veren düzenlemeler bir an önce yürürlü e konmal r.
15. Do al gaz n kentlerde ve sanayide kullan n yayg nla mas n yan s ra, yeni tesis edilecek santrallerde yak t olarak kullan lmas yla, do al gaz talebinin daha da artaca tahmin edilmektedir. Do al gaz tüketim art ndaki en büyük etken, elektrik enerjisi üretiminin yayg n bir biçimde do al gaza dayand lmas r. Elektrik üretimi içinde do al gaz n pay bugünkü
%50’lerden kademeli olarak önce %40’lara,daha sonra %30’lara ve nihai olarak %25'ler düzeyine mutlaka dü ürülmelidir. Elektrik üretiminde hidroli in pay n %25, kömür ve do al gaz n pay n %60, rüzgar-jeotermal-güne -biyoyak t-vb. yenilenebilir enerji kaynaklar n pay n %15 olmas hedefleyen politikalar uygulanmal r
16. Termik santrallerimizde gerekli bak m, onar m, iyile tirme, kapasite art çal malar h zla sonuçland lmal çevre kirlili ini önleyecek önlemler al nmal , bu santraller tam kapasitede çal lmal r. Revizyon, bak m ve onar m çal malar h zla sonuçland lmal , at l durumdaki kapasiteler devreye al nmal , kömüre dayal termik santrallerin teknik verimleri ve emre amadeli i yükseltilmelidir. Öte yanda kamu kaynaklar kullan larak rehabilite edilen santrallerin özelle tirilmesi uygulamas na son verilmelidir
17. Hidroelektrik, yerli ve yenilenebilir bir kaynak olarak stratejik özelli i ile enerji alan ndaki ba ml azaltacakt r. Türkiye’nin önemli, temiz ve yenilenebilir enerji kayna olan hidroelektri in, yukar da aç klanan karakteristik ve faydalar da göz önüne al narak bir an önce geli tirilmesi ve bu amaçla yeni HES’lerin yap na destek verilmesi, te vik edilmesi gerekmektedir.
18. Kamunun devam eden hidrolik santraller projelerinin gerekli kaynaklar aktar larak h zla sonuçland lmas sa lanmal r. EPDK, lisans verdi i santrallerin yap m çal malar n öngörülen süre içinde sonuçlan p sonuçlanmad denetlemelidir.
19. Mevcut sulama amaçl barajlar n rezervuarlar nda mevcut bulunan küçük HES potansiyeli de erlendirilmelidir. letmede olan ve enerji üretimi amac yla barajlarda enerji üretebilme imkanlar ara lmal r.
20. Kurulu gücümüzdeki at l potansiyelin puant saatlerde de erlendirilmesi ve rüzgar/güne gibi de ken kaynaklardan daha çok yararlan lmas amac yla, pompajl hidroelektrik santral uygulamalar ba lat lmal r. Böylece, farkl yüksekliklerdeki rezervuarlar aras nda suyu ta yarak pik saatlerdeki talebi kar lamak için elektrik depolamaya imkan veren bir üretim uygulamas mümkün olabilecektir.
21. Rüzgar enerjisi potansiyelinin tamam ndan yararlan lmas amac yla teknik ve ekonomik sorunlar , çözümleri ve yol haritalar ortaya koyan bir Rüzgar Enerjisi Stratejisi Plan haz rlanmal r.
48.000 MW kapasitenin devreye girmesine çal lmal r. ebekeye ba lanma ve sistem dengesi konusundaki sorunlar teknik olarak incelenmeli, bu konudaki problemler gerekirse AR-GE destekleri ile çözümlenmelidir.
22. Rüzgar enerjisi ile ilgili konular n detayl bir ekilde incelendi i (ölçüm, fizibilite haz rlama, kanat ve türbin testleri v.b.) standartlara uygun bir rüzgar enerjisi laboratuvar kamu sektöründe kurulmal r. Rüzgar enerjisi bu laboratuarla birlikte kamu taraf nda sahipli bir hale getirilmelidir.
Rüzgar ölçüm cihazlar n ülkemizde üretilmesi için gerekli ad mlar bir an önce at lmal r.
23. Jeotermal kaynakl elektrik üretimi için mevcut 500 MW kapasite de erlendirilmelidir. Jeotermal su kaynaklar de erlendirilerek on binlerce evin jeotermal s cak su ile lmas sa lanmal r.
Jeotermal kaynaklar n yo un kentsel yerle kelerin bölgesel lmas nda öncelikle kullan lmas n zorunlu olmas yönünde politikalar geli tirilerek yasa ve mevzuatlara yans lmal r. Jeotermal kayna n entegre kullan ile do rudan ve dolayl yararlanma olanaklar optimize edilerek maksimum fayda sa lanmal r.
24. Konutlarda tüketilen enerjinin % 80’i nmaya harcanmaktad r. Bu nedenle güne mimarisi önemsenerek uygulanmal , öncelikle büyük ehirlerden ba lanarak yeni yap lmakta olan binalarda
yönlendirme ve yal ma büyük önem verilmeli, ek maliyet getirmeden % 30’lara varan kazanc sa layan mimari özellikler kullan lmal r. Bu konuda ilgili meslek odalar ile i birli i yap larak bilinçlendirme kampanyalar düzenlenmelidir.
25. Bol güne alan ülkemizde güne kolektörlerinin tüm binalarda kullan n zorunlu hale getirilmesi ve desteklenmesi ile binalar n s cak su ihtiyac n önemli bir bölümü güne enerjisi ile kar lanmal r. lgili yasa ve yönetmeliklerde, gerekli düzenlemeler yap lmal r. Güne kollektörlerinin kullan nda, tüketici baz nda (dü ük KDV,ucuz kredi vb) te vikler uygulanmal r.
26. Güne enerjisi sistemlerinin testlerinin yap ld akredite laboratuarlar n ulusal düzeyde olu turulmas , mevcutlar n iyile tirilmesi ve yayg nla lmas için ilgili taraflarca gerekli çal malar yap lmal , yurt d ndaki laboratuarlara ödenen test ücretlerinin yurt içinde kalmas sa lanmal r.
27. Güne enerjisinden yararlanma konusunda te vik edici politika olu turulmal , önümüzdeki llarda kurulu maliyetleri dü ece i tahmin edilen fotovoltaik pillerin (PV) yerli üretimi için sektördeki geli meler izlenerek AR-GE çal malar na h z verilmelidir. PV Güç Sistemlerinde (PVGS) maliyetlerin dü ürülmesi için, ETKB, üniversiteler, ilgili sektör temsilcileri, DPT, Sanayi ve Ticaret Bakanl , Sanayi ve Ticaret Odalar ve Meslek Odalar n temsilcilerinin kat ile ulusal düzeyde stratejik bir eylem plan geli tirilerek uygulamaya konulmal r. Güne enerjisine dayal elektrik al nda yüksek fiyatlar uygulanarak, bu tarz üretim te vik edilmelidir.
28. Petrol ithalat azaltacak, yerli ya tohum tar geli tirecek, k rsal kesimin sosyo ekonomik yap ve yerel sanayi olumlu yönde etkileyecek yerli biyo yak t üretimi ve kullan desteklenmelidir. Türkiye’de ta mac kta ve askeri ta tlarda kullan lan biyodizel veya dizel- biyodizel kar yak n üretimi ve kullan çe itli yasal te viklerle desteklenmelidir.
29. Yurt d ndan tohum ve biyodizel giri i engellenmeli ve yurt içi üretim g da ihtiyac sekteye ratmayacak ve orman alanlar na, biyolojik çe itlili imize zarar vermeyecek ekilde desteklenmelidir. Bu uygulamada biyodizel ve tohumlar n de ik isimler alt nda (örne in kanola, kolza; biyodizel, ya asidi metil etil esteri, ya asidi etil esteri gibi) ülkemize giri yap lmas engelleyecek düzenlemelerin yap lmas gereklidir.
30. Ülkemizde emisyon emen alanlar olan ormanlar n artt lmas çal malar n sistematik bir ekilde ba lat lmas ile CO2emisyonunun azalt lmas hedeflenmelidir. Odun ile nman n yayg n oldu u ülkemizde ormanlar n kurtar lmas için enerji ormanlar uygulamalar gündeme getirilmelidir. Orman alanlar ndaki köy ve kasaba evlerinin daha az yak tla nacak ekilde rehabilitasyonunun yap lmas için teknik ve mali destek sa lanmal ve yak t verimlili i yüksek çok amaçl sobalar n geli tirilmesi ve kullan n yayg nla lmas için çal malar yap lmal r.
31. Binalarda mimari tasar m, tma/so utma ihtiyaçlar ve ekipmanlar , yal m ihtiyaçlar ve malzemeleri, elektrik tesisat ve ayd nlatma konular nda normlar , standartlar , asgari performans kriterlerini ve prosedürleri kapsayan yönetmelikler; E E, Bay nd rl k ve skan Bakanl ve Meslek Odalar n kat yla haz rlanarak yürürlü e konulmal , uygulamalar denetlenmelidir.
32. Enerji tasarrufunu sa lay politika ve zorunlu uygulamalar yürürlü e konulmal r. Elektrikte % 15’lere varan kay p ve kaçak oran azaltacak yat mlar h zla yap lmal r. Enerji tüketiminde tasarrufu te vik edici uygulamalara gidilmelidir. Tasarruf ve verimlilik konular nda gerekli hukuksal düzenlemeler yap lmal r.
33. Enerji santralleri konusunda ülkemize uygun teknoloji geli tirilmeli, projelendirme ve tasar m konular na destek verilmelidir. Ülkemizde yeterli ve donan ml teknik eleman ve i gücü bulunmas na ra men projelendirme ve tasar m konular nda yabanc firmalara büyük bedeller ödendi i, özellikle hidroelektrik enerji santrallerinin elektromekanik teçhizat bedeli olan % 18 ile
% 26 aras bir bedelin proje ve tasar m ücreti olarak yabanc firmalara ödendi i ve enerji yat mlar ndaki rakamlara göre bu tutarlar n milyarlarca dolara ula dikkate al narak, bu durumun a lmas için üniversite ve sanayi i birli i ile proje-tasar m konular nda çal lmal , gerekli mali destek devlet taraf ndan sa lanmal , yat mlarda yerli sanayinin oran art lmal r.
34. Ülkemizdeki elektromekanik imalatlar n uluslararas standartlara uygunluk testlerini yapabilecek bölgesel laboratuarlar kurulmal r. Bu konuda AR-GE çal ma gruplar olu turulmal , üniversitelerle i birli i içinde projeler üretilmelidir. Seçilecek olan hedef ürünler için olu turulacak AR-GE’ye imalatç kârlar ndan ayr lacak bir fon ile kaynak temini sa lanmal r.
Onayl üretici artnamesi ve akredite olmu özerk laboratuarlar vas tas ile de kalite yönünden ilerleme sa lanmal r.
35. Enerji üretiminde yerli teknoloji, makina, ekipman üretim çal malar desteklenmelidir. Rüzgar türbinlerinin, hidrolik türbinlerin, jeotermal enerji ekipman ve cihazlar n, termik santral kazan ve ekipmanlar n Türkiye'de üretimine yönelik çal malar bir Master Plan dahilinde ele al nmal , yerli üretim desteklenmelidir. Bu amaçla üniversitelere destek sa lanmal , konuyla ilgili lisans sonras çal malar (master, doktora vb.) te vik edilmelidir. Yenilenebilir enerji için enerji kaynaklar n yo un oldu u bölgelerde örne in rüzgar enerjisinin yo un oldu u Ege bölgesinde TUBITAK bünyesinde Rüzgar Teknolojisi Geli tirme Merkezi, gibi merkezler aç larak ara rmalar devlet taraf ndan finanse edilmelidir.
KAYNAKÇA
1. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar MMO Raporu
2. Dünya’da ve Türkiye’de Enerji Verimlili i MMO Raporu
3. Türkiye’ nin Do al Gaz Temin ve Tüketim Politikalar n De erlendirilmesi MMO Raporu 4. DEK-TMK 2007-2008 Enerji Raporu
