Jeomorfolojik Harita Analizleri
Dr. Harun Reşit BAĞCI
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü,
Bu ders sunumu, eğitim maksadıyla Dr. Öğr. Üyesi Harun Reşit BAĞCI tarafından hazırlanmıştır. Hiçbir ticari amacı yoktur. Kullanılan görsellerin
alındığı kaynaklar sunumda belirtilmiştir.
Jeomorfolojik Harita Analizleri 10. Hafta
2
Haftalık Ders İçeriği
• Türkiye’de Karst Topografyası
• Karstlaşma – İklim ilişkileri
• Karstlaşma – Hidrografya İlişkileri
• Karst Tipleri
• Karstik Şekillerin Sınıflandırılması
• Karstik Arazilerin Kullanımı
• ArcGIS Uygulamaları
• Karst (İtalyanca: Carso),
Trieste’nin hemen
doğusundaki sınırlı sahalı bir platonun adıdır (Erinç, 2012).
• Karst ismi kalkerin erimesi ve yüzeysel akarsuların yeraltına geçmesi sonucu meydana gelen şekillerin tamamını açıklayan bir jeomorfoloji terimidir (Erinç, 2012).
Kras Platosu, Hırvatistan.
Kaynak: Mihevc, A., Hajna, N. H., Prelovšek, M., (2010). Introductıon To The Dınarıc Karst, 1. Baskı, Postojna.
Karst Nedir?
4
Türkiye’de Karstik Arazilerin Dağılımı
Nazik, L. (2004). The Karst Regions Of Turkey (According To The Morphogenesis And Morphometric Properties), Proceeding Of Int, Symp.
On Earth System Sciences 2004, Sayfa: 77-82, İstanbul.
• Karstlaşma olayı hemen hemen tüm iklimlerde görülür.
• Fakat karstlaşmanın derecesi ve karstik şekillerin zenginliği farklı iklimlerde değişik miktarda olmaktadır.
• Sıcak ve nemli bölgelerde erime fazla olduğundan karstik şekiller pek kalıcı değillerdir.
• Soğuk bölgelerde ise erime olayı hemen hemen yok denecek kadar azdır.
• Bu nedenle karstlaşmanın en güzel geliştiği yerler Orta Kuşağın Ilıman iklimidir (Erinç, 2012).
Karstlaşma – İklim İlişkileri
Pamukkale Travertenleri
6 Görsel Kaynağı: http://cografyaharita.com/haritalarim/2bturkiye-jeomorfoloji-haritasi.png
Karstlaşma – Hidrografya İlişkileri
• Karstik sahalarda yer altına sızma kolay olduğu için yüzeysel akış oldukça sınırlıdır. Yüzeyde su bulmak zordur.
• Yüzeyde kuru vadiler yaygındır. Yer yer kör ve çıkmaz vadiler görülür
• Buna karşın yeraltı suyu şebekesi gelişmiştir. Yer altı suyu mağaralar, ve yer altı vadileri oluşturmuştur.
Harput Platosunun (Elazığ) Güneydoğu Yamaçları
8
Karaca Mağarası, Gümüşhane
• Karstik arazilerde yüzeyden sızan sular ya da bir su batandan topluca yer altına inen sular yeraltı akarsularını oluşturur (Uzun, 2015).
• Karstik sahalarda suların yer altına inme ve yüzeye çıkma süreçlerine bağlı olarak düden, voklüz, kör vadi gibi şekiller oluşabilmektedir.
Karstlaşma – Hidrografya İlişkileri
Çukurpınar Yaylası Düdeni, Mersin Kaynak: Siler ve Şengün, 2014.
10
Koru Polyesi Subatanı, Kastamonu Kaynak: Yılmaz, 2010
Karst Topografyası Tipleri
1. Çıplak Karst (Serbest Karst): Bitki ve toprak örtüsünden yoksun ana kayanın bütünüyle açığa çıktığı sahalarda gelişen karst tipidir.
2. Örtülü Karst: Ana kayanın üzeri bitki ve toprak örtüsüyle kaplıdır.
3. Yarı Serbest Karst: Örtülü ve Çıplak Karst arasında geçiş tipini oluşturur. Çıplak kayaların arası bitki ve toprak örtüsüyle kaplıdır
Poligonal Karst Sivas Kaynak: Waltham, 2002
12
• Oluşum biçimlerine göre karstik şekiller:
1. Erime şekilleri: Lapya, dolin vs.
2. Birikme şekilleri: Sarkıt, dikit vs.
• Oluşum yerlerine göre:
1. Yüzey karstı şekilleri: Yüzey ve yüzeye yakın kısımlarda oluşurlar. Örnek: Lapya, dolin, hum.
2. Derinlik karstı şekilleri: Mağara, tünel vs.
Karstik Şekillerin Sınıflandırılması
• Karstik araziler yüzey suyu bakımından fakir olması ve diğer zorluklarına bağlı olarak genellikle az nüfuslanmış alanlardır.
• Özellikle yüzey karstının yoğun olduğu alanlarda araziyi işlemek zorlaşmaktadır.
• Ancak çeşitli zorluklarına rağmen Türkiye’de karstik araziler;
– Yerleşim yeri olarak kullanımı – Tarım alanı olarak kullanımı – Orman alanı olarak kullanımı
– Otlak ve yayla alanları olarak kullanımı – Turizm amaçlı olarak kullanımı
– Hammadde elde etme ve işleme alanı olarak kullanımı – Su kaynağı olarak kullanımı
– Araç gereç yapımı ve yapı malzemesi olarak kullanılmaktadır.
Karstik Alanların Kullanımı
14
Dolin Tabanında Küçük Bir Tarla, Slovenya Kaynak: Mihevc, 2019
Taşeli Platosu Hayvanlar İçin Su Kapları Kaynak: Muzaffer Siler
Evcialan Yaylası Karstik Mağarası, Mersin Kaynak: Muzaffer Siler
Karstik Sahalarda Arıcılık Faaliyeti, Mersin Kaynak: Muzaffer Siler
16
Kızören Obruğu, Konya
Yaylalarda Dolinin Su Amaçlı Kullanımı, Anamur
Kaynak: Muzaffer Siler
Mermer Ocağı, Antalya Kaynak: http://www.antalyamarble.com
