1 / 18
REKABET KURULU KARARI Dosya No : 1–2 /2013
Karar Sayısı : 53/2014 Karar Tarihi : 09.10.2014
1. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER:
Dr. Yenal SÜREÇ (BaĢkan)
Hatice ACAY (Üye) Selim ALTINCIK (Üye)
Doç.Dr.Figen YEġĠLADA (Üye) 10
2. RAPORTÖR:
Mustafa GÜNDÜZ (Kurul BĢk. Yrd.)
3. ġĠKAYETÇĠ:
Re‟sen
4. HAKKINDA ĠġLEM YAPILAN:
Ġntergaz Ltd. (Mġ 6054) (Ġntergaz) 20
Adres: 26. Sokak Organize Sanayi Bölgesi LefkoĢa Jetgaz Ltd (Mġ. 1741) (Jetgaz)
Adres: ġht. Mustafa Ruso Caddesi PK. 444 LefkoĢa
Karma Hayvan Yemi Harup Ürünü ve LPG Gaz Üretim Pazarlama Kooperatifi (Binboğa Yem) Ltd. (Kayıt No: 1/2005) (Koopgaz)
Gönyeli – LefkoĢa 5. DOSYA KONUSU
KKTC LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren teĢebbüslerin, Rekabet Yasası‟nın 4‟üncü maddesi çerçevesinde yasaklanan „10Kg.lık LPG tüp ürünü ve dökme LPG ürünü perakende satıĢ fiyatı tespitinde uyumlu davranarak‟ rekabeti kısıtlayan 30
„uyumlu eylemde bulunma‟ iddiası.
6. DOSYA EVRELERĠ
Rekabet Kurulu 22 Ekim 2013 tarihli toplantısında gündeme alınan 4 Ekim 2013 tarihli Yenidüzen Gazetesi‟nde yer alan “özel haberi” ihbar kabul ederek 36/2013 sayılı kararı ile LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren Ġntergaz, Jetgaz ve Koopgaz ünvanlı
2 / 18
teĢebbüsler hakkında Yasa‟nın 22‟nci maddesi tahtında re‟sen ön araĢtırma baĢlatmıĢtır. Kurul, 06 Aralık 2013 tarihli toplantısında 1-2/2013 ÖA sayılı ön araĢtırma raporunu görüĢerek 44/2013 sayılı kararı ile, LPG Dolum Piyasasında faaliyet gösteren Ġntergaz, Jetgaz, Koopgaz hakkında, Rekabet Yasasının 20(1) maddesinin verdiği yetkiye 40
dayanarak, Yasanın 4‟üncü maddesinin ihlal edildiği Ģüphesiyle, tüm LPG ürünlerini kapsayacak Ģekilde soruĢturma iĢlemi baĢlatılmasına karar vermiĢtir. Kurul, soruĢturma süreci sonunda hazırlanarak bilgisine sunulan 1-2/2013SR sayılı SoruĢturma Raporu hakkındaki görüĢmelerini 3 Nisan 2014 tarihinde tamamlayarak 7 Nisan 2014 tarih ve 20/2014 sayılı kararı ile soruĢturmanın ilerletilmesine karar vermiĢtir. Kurul, ilgili kararı doğrultusunda yeniden düzenlenerek hazırlanan 1-2/2013ĠS sayılı ĠlerletilmiĢ SoruĢturma Raporu‟nun yazılı savunmalarını yapmak üzere her üç tarafa gönderilmesine karar vermiĢtir. ĠlerletilmiĢ SoruĢturma Raporunda yer alan iddialara yönelik Koopgaz tarafından yapılan ilk yazılı savunma 14 Mayıs 2014 tarihinde, Ġntergaz tarafından yapılan ilk yazılı savunma 15 Mayıs 2014 tarihinde ve Jetgaz tarafından yapılan ilk yazılı 50
savunma 15 Mayıs 2014 tarihinde Kurul kayıtlarına girmiĢtir. Kurul‟un 26 Mayıs 2014 tarih ve 27/1014 sayılı kararı ile ilgili yazılı savunmalara ek görüĢ Kurul Üyesi Hatice Acay tarafından hazırlanarak 2 Haziran 2014 tarihinde taraflara ek görüĢ hakkındaki yazılı savunmalarını yapmak üzere tebliğ edilmiĢtir. Taraflarca ek görüĢ‟e iliĢkin yapılan yazılı savunmalar; Koopgaz‟ın 12 Haziran 2014 tarihinde, Ġntergaz‟ın 13 Haziran 2014 tarihinde ve Jetgaz‟ın 13 Haziran 2014 tarihinde Kurul kayıtlarına girmiĢtir. Kurul, taraflardan gelen talep doğrultusunda 3 Temmuz 2014 tarih ve 33/2014 sayılı kararı ile 15 Temmuz 2014 tarihinde sözlü savunma toplantısı yapılmasına karar vermiĢ ve bu kararını 4 Temmuz 2014 tarihinde taraflara tebliğ etmiĢtir. 15 Temmuz 2014 tarihinde yapılan ilk sözlü savunma toplantısına ilgili Bakanlığı temsilen davet edilen temsilciler 60
katılmadığından katılan tarafların mutabakatı ve Kurul‟un 39/2014 sayılı kararı ile ikinci sözlü savunma toplantısı 18 Temmuz 2014 tarihine ertelenmiĢtir. 18 Temmuz 2014 tarihinde yapılan sözlü savunma toplantısında taraflarca varılan mutabakat sonrası alınan 41/2014 sayılı Kurul kararı ile üçüncü sözlü savunma toplantısı 2 Eylül 2014 tarihine ertelenmiĢtir. 29 Ağustos 2014 tarihinde Jetgaz tarafından yapılan erteleme talebi Kurul tarafından dikkate alınarak üçüncü sözlü savunma toplantısının 12 Eylül 2014 tarihine ertelenmesine karar verilmiĢ ve üçüncü ve son sözlü savunma toplantısı 12 Eylül 2014 tarihinde yapılarak savunma süreci tamamlanmıĢtır.
7. DOSYA TARAFLARI VE ĠLGĠLĠ TARAFLARLA YAPILAN GÖRÜġMELER 70
7.1. TARAFLAR
LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren üç teĢebbüs alfabetik sıraya göre Ģunlardır:
7.1.1. Ġntergaz Ltd. (Mġ 6054) (Ġntergaz)
Adres: 26. Sokak Organize Sanayi Bölgesi LefkoĢa
Ġntergaz Ltd. 14.08.1997 tarihinde ġirketler Mukayyitliğine kaydını yaptırarak faaliyete geçmiĢ bir iĢletmedir. LefkoĢa Organize Sanayi bölgesinde kendilerine ait bir dolum tesisi bulunmaktadır. LPG Tüp Gaz Piyasası ile LPG Dökme Gaz Piyasası‟nın toplamından oluĢan LPG Piyasasında KKTC genelinde faaliyet göstermektedir.
3 / 18 7.1.2. Jetgaz Ltd (Mġ. 1741) (Jetgaz)
Adres: ġht. Mustafa Ruso Caddesi PK. 444 LefkoĢa 80
Jetgaz Ltd 1963 öncesi kurulmuĢ bir aile iĢletmesidir. Önceleri „Rum gaz dolum tesislerinden „toptan‟ tüp gaz alıp, Türk bölgelerinde „perakende‟ tüp gaz dağıtımı yaparak faaliyete baĢlamıĢtır. 1974 sonrası belirli bir dönem „özel izinle‟ Güney Kıbrıs‟tan tüp gaz ithal ederek dağıtım faaliyetlerine devam etmiĢtir. Kıbrıs Türk Petrolleri (K-Pet)‟nin LPG ithalatına baĢlaması ile LefkoĢa‟da bir dolum tesisi kurarak dolum piyasasına girmiĢ olan Jetgaz Ltd, LPG Tüp Gaz Piyasası ile LPG Dökme Gaz Piyasası‟nın toplamından oluĢan LPG Piyasasında KKTC genelinde faaliyet göstermektedir.
7.1.3. Karma Hayvan Yemi Harup Ürünü ve LPG Gaz Üretim Pazarlama Kooperatifi (Binboğa Yem) Ltd. (Kayıt No: 1/2005) (Koopgaz)
90
Gönyeli – LefkoĢa
Kooperatif Merkez Bankası bünyesinde kurularak faaliyete baĢlamıĢtır. Fasıl 114 Kooperatif ġirketler Yasası ve Kooperatif ġirketler Tüzüğü kuralları uyarınca 1/2005 kayıt numarası ile Nisan 2005‟te Karma Hayvan Yemi Harup Ürünü ve LPG Gaz Üretim Pazarlama Kooperatifi (Binboğa Yem) Ltd. adı altında „Kooperatif ġirketler Mukayyitliğine‟ kaydolmuĢ bir kooperatif Ģirketidir. LPG Tüp Gaz Piyasası ile LPG Dökme Gaz Piyasası‟nın toplamından oluĢan LPG Piyasasında KKTC genelinde faaliyet göstermektedir.
7.2. YAPILAN GÖRÜġMELER
7.2.1. Hakkında ĠĢlem Yapılan TeĢebbüs Temsilcileri ile Yapılan GörüĢmeler 100
Haklarında iĢlem yapılan Ġntergaz, Jetgaz ve Koopgaz temsilcileri ile ayrı ayrı yapılan görüĢmelerden ve yazıĢmalardan elde edilen sonuçlar Ģu Ģekilde özetlenmiĢtir:
K-Pet‟in ithal LPG fiyat değiĢimlerini gününde dolum tesislerine bildirildiği, bu bildirim üzerine dolum tesislerinin aynı gün maliyet hesaplamalarını yaparak, bayi ve bakkal marjlarını da tespit ederek 10 kg.lık tüp gaz perakende fiyatını belirledikleri.
Belirlenen payların satıĢ sırasında, bayilere ve marketlere bayi payı ve market payı olarak bırakıldığı
Belirlenen 10 Kg.lık tüp gaz fiyatlarının bilgilendirmek amacıyla Akaryakıt Birimine yazılı olarak ayni gün bildirildiği,
Fiyatların 2008 yılında serbest bırakılmasından sonra, ilgili bakanlıkların temsilcileri 110
ile ilgili teĢebbüslerin imzalamıĢ olduğu protokol gereği eski Ģablon prensibinin sürdürülerek teĢebbüslerin fiyatlarını bu Ģablon esasında belirlemeye devam ettiği, LPG tüp piyasasında 2Kg, 10Kg, 25Kg ve 45Kg‟lık ürün çeĢitleri yer aldığı, bakkal ve marketlerde 10 Kg‟lık tüm marka tüplerin aynı mekanda satıldığından, ürün fiyatlarının ister istemez eĢitlendiği,
LPG tüplerin bayilere teslimatının dolum tesislerinde yapıldığı, bazı market ve perakendecilerin de dolum tesislerinden toptan dolum yaptıkları, LPG tüp dağıtımının
4 / 18
teĢebbüslerin bölge veya genel bayileri tarafından yapılabildiği gibi sadece belli marketlere veya küçük bölgelere hizmet veren alt bayilerinde dağıtımda yer aldığı,
Dökme LPG‟de ise her dolum tesisi teĢebbüsün doğrudan kendi müĢterilerinin 120
tanklarına dolum yaptıkları,
“D Sınıfı Akaryakıtın Nakliyesi, Ġthali, Depolanmasının Düzenlenmesi, Muhafaza Edilmesi, SatıĢı ve Gaz Tüplerinin Denetlenmesi Tüzüğü” gereği, LPG tanklarının sorumluluğunun kurulumu yapan LPG Firmasında olduğu,
Ġlgili tüzüğün bir firmanın diğer firmanın tankına dolum yapmasını yasakladığı,
Dökme LPG fiyatlarının 10kg‟lık LPG fiyatları baz alınarak konut ve iĢyeri fiyatı olarak iki ayrı fiyat Ģeklinde hesaplandığı, birim fiyatların kilogramdan litreye çevrilerek hesaplandığı,
Piyasa dağıtım yapıları hakkında bilgi edinmek maksadıyla tüketiciye eriĢim yapıları 130
(bayi, distribütör, satıĢ noktası vs.) hakkında bilgiler de teĢebbüslerden talep edilmiĢ ve gelen bildirimler sonrasında piyasanın genel iĢleyiĢi hakkında Ģu bilgilere ulaĢılmıĢtır:
7.2.2. Diğer Ġlgili Taraflarla Yapılan GörüĢmeler ve Elde Edilen Bilgi ve Belgeler SoruĢturma kapsamında, soruĢturmanın tarafı teĢebbüsler yanında ilgili pazarla aĢağı veya yukarı yönlü dikey iliĢkisi olan teĢebbüsler (tedarikçi, bayi veya müĢteri) veya konu ile ilgili bürokratlar ve ilgili meslek odaları ile yüz yüze görüĢmeler veya yazıĢmalar yolu ile de bilgi ve belge toplama yoluna gidilmiĢtir.
7.2.2.1. Gıda, Tarım ve Enerji Bakanlığına Bağlı Akaryakıt Biriminden Elde Edilen Bilgi ve Belgeler
140
Farklı hükümet dönemlerinde farklı bakanlıklar altında görev yapan Akaryakıt Birimi soruĢturma döneminde Gıda, Tarım ve Enerji Bakanlığı bünyesinde faaliyetlerini yürütmekteydi. Birim sorumlusu Mehmet CoĢkun Bey ile yüzü yüze yapılan görüĢme ve yazıĢmalar neticesinde aĢağıdaki bilgiler elde edilmiĢtir:
“Kıbrıs Türk Petrolleri Ltd (K-Pet)‟nin, KDV‟li azami satış fiyatı devletin belirlemiş olduğu FİF‟e göre olması gereken miktar tablodan kendiliğinden oluşan rakamdır.
Ayrıca K-Pet‟in göndermiş olduğu LPG fiyat bildirim formu ile kontrol edilir.”
“LPG Maliyet Hesaplamaları” isimli form 2001 yılında düzenlenmiştir. Enerji işlerinden sorumlu bakanlık, Maliye bakanlığı ve KTP tarafından hazırlanmıştır.”
“LPG serbest kaldıktan sonra resmiyetini kaybetmiştir. Sadece LPG fiyatlandırmadaki 150
Fiyat İstikrar Fonunu saptamak amacıyla kullanılmaktadır. Enerji işlerinden sorumlu bakanlık ve Maliye Bakanlığı tarafından kullanılmaktadır.”
“Tablodaki „Maliyet Farkı‟ ithalatçı şirketin bildirdiği fatura değerine göre oluşacak yeni fiyat ile yürürlükteki maliyet fiyatı arasındaki farkın tabloda görülmesi fiyat değişiminin göstergesi olarak kabul edilmekte, devlet değişime göre Fiyat İstikrar Fonunu ayarlamaktadır.”
“Yürürlükte olan perakende satış fiyatı tabloya Akaryakıt Birimi tarafından takip açısından yazılmaktadır.”
5 / 18
7.2.2.2. Kıbrıs Türk Petrolleri (K-Pet) Temsilcisi ile GörüĢme
LPG dolum piyasasının tek tedarikçisi konumunda olan Kıbrıs Türk Petrolleri Ltd.
160
yetkilisi ile yüz yüze ve yazıĢma yolu ile yapılan görüĢmelerden aĢağıdaki bilgiler elde edilmiĢtir:
LPG Akdeniz Havzası fiyatlarının “Sonatrak” isimli bir firma tarafından oluĢturulduğu. Ġlgili firmanın yayınladığı fiyat bültenlerini, Akdeniz Havzasındaki Rafinerilerin takip ettikleri. TüpraĢ‟ın „Rafineri ÇıkıĢ Fiyatlarını‟ bu bültenlere göre ayarladığı,
KKTC‟ye LPG sevkiyatlarının Ġzmir Aliağa rafinerisi veya Ġzmit rafinerisinden yapılmakta olduğu,
“LPG‟nin, özel depolama tankına sahip tankerlerle taĢınabildiği ve bu tip gemilerin navlun ücretlerinin tüm dünyada (mesafe, miktar ve limana göre) belirlenmiĢ olduğu”
170
iddia edilmiĢtir.
“K-Pet‟in LPG CIF fiyatını tespit edip faturayı Akaryakıt Birimi ve Para Kambiyo Dairesine gönderdiği, Para Kambiyo Dairesi‟nin ise FĠF miktarını belirleyerek Gümrük ve Rüsumat Dairesi ile Akaryakıt Birimine bildirdiği, Akaryakıt Birimi hesaplanan FĠF ve sair vergiler üzerinden LPG K-Pet tesis çıkıĢ fiyatını belirlediği bilgilerine ulaĢılmıĢtır.
7.2.2.3. Dolum Tesisi TeĢebbüslerin MüĢterileri ile Yapılan GörüĢmeler
SoruĢturmanın tarafı olan LPG dolum teĢebbüslerinden birinin bayisi olan bir teĢebbüs temsilcisi ile yapılan görüĢmeden Ģu bilgiler elde edilmiĢtir:
Dolum teĢebbüsünün, belirlenen perakende satıĢ fiyatı üzerinden bayi payı ve market 180
payını düĢtükten sonra bayilere tüp satıĢının yapıldığı, bayilerinde marketlere, bayi payını alım fiyatlarına ekleyerek satıĢ yaptıkları,
Büyük yerleĢim yerlerinde genellikle bölge bayisi Ģeklinde örgütlenmenin bulunmadığı, örneğin LefkoĢa‟da, farklı marketlere servis veren birçok bayiinin mevcut olduğu ifade edilmiĢtir.
“Her bölgede diğer dolum teşebbüslerinin de bayileri mevcut. Bayilerin hizmet verdiği marketlerden bazıları tek bir marka tüp satarken, bazı marketler, birden fazla firmanın tüplerini satmakta” olduğu iddia edilmiĢtir.
7.2.2.4. K.T.M.M.O.B Makine Mühendisleri Odasından Elde Edilen Bilgiler
Yürütülen soruĢturma kapsamında ilgili ürün ve depolama hakkında bilirkiĢi olarak 190
değerlendirilen Kıbrıs Türk Mimar ve Mühendisler Birliğine kayıtlı Makine Mühendisleri Odası‟ndan yazı ile „Dökme LPG ile ilgili uluslararası güvenlik uygulamaları” hakkında teknik bilgi talep edilmiĢtir. Oda tarafından farklı ülke uygulamalarına da yer verilen cevap yazısından aĢağıdaki bilgiler derlenmiĢtir:
Türkiye‟de Durum
Dökme LPG tankı veya Yüksek Basınçlı Buhar Kazan benzeri tüm basınçlı kaplar hem imalat, hem montaj, hem de iĢletme aĢamasında denetlenmekte, test kontrolü yapılmaktadır. Gerek imalatta, gerek kurulumda, gerekse iĢletmede çalıĢan kaynakçı,
6 / 18
montajcı ve operatörler, yetkilendirilmiĢ kiĢiler olup bu kapların periyodik denetimleri akredite, bağımsız muayene kuruluĢları tarafından yapılmakta olduğu,
200
Basınçlı kap ve kaldırma makinalarının iĢletme aĢamasındaki denetimleri, 11.01.1974 tarih ve 1465 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan „ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü‟ ile 25.04.2013 tarih ve 28628 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan „ĠĢ Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmenliği‟ kapsamında yapılmakta olduğu bildirildi.
Kıbrıs Cumhuriyeti‟nde (AB‟de) Durum
LPG tanklarının kontrol ve denetimi „Yakıt Yasası‟ (Fuel Law) kapsamında 5 yılda bir, akredite edilmiĢ bir organ tarafından yapılmaktadır.
Buhar kazanlarının kontrol ve denetimi ise „Milli Fabrika Yasası (National Factory Law, cap 134, article 40) çerçevesinde yapılmaktadır. Bunun yanında, basınç altında 210
çalıĢan cihazların ilk (baĢlangıç) test ve kontrolü Avrupa Birliği‟nin Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği 97/23 (Pressure Equipment Directive 97/23 EC) kapsamında yapılmakta ve ilk çalıĢtırmadan sonra ise yakıt yasası altında yıllık denetimleri yapılmaktadır.
8. ĠNCELEME VE DEĞERLENDĠRMELER 8.1. Ġlgili Pazar
Re‟sen baĢlatılan ön araĢtırma iĢlemi neticesinde açılan soruĢturma iĢleminin muhatabı LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren teĢebbüslerdir. ĠĢlemi baĢlatan 44/2013 sayılı Kurul Kararında ilgili ürün, “tüm LPG ürünleri” diye tarif edilmiĢtir. Bu kapsamda 220
piyasayı tanımlamak için, ilgili ürün pazarı ile ilgili coğrafi pazar tanımlarının yapılması gerekmektedir.
8.1.1. Ġlgili Ürün Pazarı
36/2009 sayılı Rekabet Yasası 6‟ncı maddesi tahtında yayımlanan “Hakim Konumun Tespitinde Kullanılacak Kriterler Tebliği”nin tefsir kısmında; “ilgili ürün pazarı” tanımı Ģöyle yapılmıĢtır:
“Tüketicinin gözünde fiyatı, kullanım amaçları ve nitelikleri bakımından ikame edilebilir mal veya hizmetlerden oluşan pazarı anlatır”
Bu açıdan bakıldığında, LPG ürünleri, ülkemizde iki amaçla kullanılmaktadır:
i- Konut ve iĢyerlerinde ısıtma amaçlı ısı enerjisi elde etmek maksadı ile yakıt olarak, 230
ii- Konut mutfaklarında ve/veya ticari iĢyerlerinin mutfaklarında (tüp gaz ve/veya dökme gaz) “piĢirme” veya “üretim” maksatlı ısı enerjisi elde etmek amaçlı yakıt olarak.
Ülkemizde, “ısıtma ve/veya piĢirme” maksatlı yakıt olarak, fuel oil, mazot, gazyağı, odun gibi değiĢik yakıt türleri kullanılmaktadır. Ne var ki, yukarıdaki tanıma bakıldığında, bu yakıtların hiçbiri LPG‟yi ikame etmemektedir. LPG‟nin ülke genelinde tüp gaz ve/veya dökme gaz olarak piyasaya sunulduğu dikkate alındığında ilgili ürün pazarı Ģu Ģekilde tanımlanabilir: LPG Tüp Gaz Piyasası ile LPG Dökme Gaz Piyasası‟nın toplamından oluĢan “LPG Piyasası”
7 / 18 8.1.1.1. LPG Ġthalat Piyasası
240
KKTC‟de herhangi bir gaz üretim veya iĢleme tesisi bulunmadığından LPG %100 yurtdıĢından ithal edilmektedir. LPG ithalatı devlet tarafından yetkilendirilmiĢ tek teĢebbüs olan Kıbrıs Türk Petrolleri Ltd (K-Pet) tarafından yapılmaktadır. GeçmiĢte bir kamu iktisadi teĢekkülü (KĠT) statüsü olan teĢebbüs yıllar içerisinde kamuya ait hisselerin satıĢı yolu ile kamunun azınlık hissesine sahip olduğu kamu-özel ortaklığı yapısında bir teĢebbüse dönüĢmüĢtür.
KKTC‟ye yapılan yıllık LPG ithalat rakamlarına bakıldığı zaman pazarın yıllar itibariyle büyümekte olduğu görülmektedir. 2004 yılında yaklaĢık 16,421 ton olan ithalat miktarı 2013 yılı sonu itibariyle yaklaĢık %54 artıĢ ile 25,358 tona ulaĢmıĢtır.
Tablo 1 - LPG Ġthalat Miktarı ve Değeri 250
Yıllık Dönem
Ġthal Miktarı (Kg)
Ġthal Değeri (TL) 2004 16,421,252 9,308,772.81 2005 17,984,858 11,811,295.58 2006 17,661,378 13,968,839.44 2007 18,839,999 15,512,504.47 2008 17,851,503 18,179,646.48 2009 21,656,979 17,384,516.15 2010 19,799,075 23,482,359.28 2011 21,839,312 33,217,111.79 2012 24,813,293 42,969,639.83 2013 25,358,297 44,727,953.21 Kaynak: Ticaret Dairesi ve K-Pet verileri
8.1.1.2. LPG Dolum Piyasası
LPG dolum piyasasında üç teĢebbüs aktif olarak faaliyette olup bunlar daha önceki bölümlerde de belirtildiği gibi Jetgaz, Koopgaz ve Ġntergazdır. Pazarda en eski oyuncu konumunda olan Jetgaz Ltd 1974 öncesi kurulmuĢ bir aile iĢletmesidir. 1974 öncesi dönemde Rum LPG dolum tesislerinden „toptan‟ olarak tüp gaz alıp, Türk bölgelerinde
„perakende‟ olarak dağıtımını yaparak faaliyete baĢlamıĢtır. 1974 sonrası dönemde de belirli bir süre „özel izinle‟ Güney Kıbrıs‟tan tankerler ile gaz ithal ederek dağıtım faaliyetlerine devam etmiĢtir. Kıbrıs Türk Petrolleri‟nin LPG ithalatına baĢlaması ile 260
LefkoĢa‟da bir dolum tesisi kurarak dolum piyasasına girmiĢ olan Jetgaz Ltd, LPG Tüp Gaz Piyasası ile LPG Dökme Gaz Piyasası‟nın toplamından oluĢan LPG Piyasasında KKTC genelinde faaliyet göstermektedir.
Koopgaz markası 70‟li yıllarda Kooperatif Merkez Bankası bünyesinde kurularak faaliyete baĢlamıĢ bir Kamu Ġktisadi TeĢekkülü yani KĠT statüsündeydi. Ancak bankacılık sektörünün yapılandırılması aĢamasında Kooperatif Merkez Bankası iĢtiraklerinin bankadan ayrıĢtırılması sırasında Fasıl 114 Kooperatif ġirketler Yasası ve Kooperatif ġirketler Tüzüğü kuralları uyarınca 1/2005 kayıt numarası ile Nisan 2005‟te
8 / 18
Karma Hayvan Yemi, Harup Ürünü ve LPG Gaz Üretim Pazarlama Kooperatifi (Binboğa 270
Yem) Ltd. adını alarak „Kooperatif ġirketler Mukayyitliğine‟ kaydolmuĢ bir kooperatif Ģirketine dönüĢmüĢtür. LPG Tüp Gaz Piyasası ile LPG Dökme Gaz Piyasası‟nın toplamından oluĢan LPG Piyasasında KKTC genelinde faaliyet göstermektedir.
Ġntergaz Ltd ise piyasaya 1997 yılında giren son teĢebbüstür. LefkoĢa Organize Sanayi bölgesinde bulunan dolum tesisinde LPG Tüp Gaz Piyasası ile LPG Dökme Gaz Piyasası‟nın toplamından oluĢan LPG Piyasasında KKTC geneline yönelik faaliyet göstermektedir.
Her üç teĢebbüs LPG piyasasında hem tüp gaz ürünü hem de dökme gaz ürünü ile piyasada faaliyet göstermektedirler. Toplam LPG piyasası (Tüp + Dökme) dikkate 280
alındığında teĢebbüslerin pazar payları aĢağıdaki tabloda verilmektedir.
Tablo 2 - Dolum Tesisleri Toplam LPG Pazar Payları
TeĢebbüsler 2008 2013
Jetgaz %(50-59) %(50-59)
Ġntergaz %(20-29) %(30-39)
Koopgaz %(10-19) %(10-19)
Kaynak: TeĢebbüs verileri
8.1.1.2.1. LPG Tüp Piyasası
LPG tüp ürünü konut ve iĢyerlerinde ısınma ve piĢirme amaçlı kullanılırken, ayrıca bazı iĢyerlerinde üretime bağlı ısı elde etme amaçlı olarak da kullanılmaktadır. LPG tüp ürünü pazar hacminin yıllık yaklaĢık 11 milyon kg bir büyüklükte olduğu tahmin edilmektedir.
Yıllar içerisinde pazar hacmi fazla değiĢmediği görülen tüp piyasasının dökme gaza karĢı pazar kaybetmekte olduğu anlaĢılmaktadır.
290
8.1.1.2.2. Dökme LPG Piyasası
KKTC dökme LPG piyasasının tüp LPG satıĢlarına kıyasla daha hızlı geniĢlemektedir.
GeliĢen teknoloji ve ihtiyaçlar doğrultusunda dökme gaza olan talebin ve buna bağlı olarak arzın arttığı dolum piyasasındaki teĢebbüslerin satıĢ rakamlarından anlaĢılmaktadır. Yapılan analizlerden son beĢ yıl içerisinde dökme LPG ürün satıĢlarının toplam LPG satıĢları içerisinde %60‟a yakın bir orana ulaĢtığı LPG tüp satıĢlarının da ayni oranda payının azaldığı Grafik 1‟den de görülmektedir.
300
9 / 18
Grafik 1 - Toplam LPG Piyasa Ürün Dağılım Tablosu (Yüzdelik)
Kaynak: TeĢebbüs verileri 310
8.1.2. Ġlgili Coğrafi Pazar
Rekabet Yasası tahtında yayımlanan Hakim Konumun Tespitinde Kullanılacak Kriterler Tebliği‟nin tefsir kısmında, “ilgili coğrafi pazar” tanımı Ģöyle yapılmıĢtır:
“Teşebbüslerin mal ve hizmetlerinin arz ve/veya talebi konusunda faaliyet gösterdikleri, rekabet koşullarının yeterli derecede homojen ve özellikle rekabet koşulları komşu bölgelerden hissedilebilir derecede farklı olduğu için bu bölgelerden kolayca ayrılabilen bölgeleri anlatır”
Yukarıdaki tanım, LPG ürünü için dikkate alındığı zaman, ilgili coğrafi pazar tüm KKTC olarak kabul edilmiĢtir.
320
8.2. DEĞERLENDĠRME 8.2.1. Ġktisadi Değerlendirme
Bu kısımda soruĢturma kapsamında değerlendirmeye tabi olmuĢ LPG pazarının LPG ithalat piyasası, LPG dolum piyasası, 10 Kg.lık tüp ve dökme ürün olarak ekonomik yönden ve rekabet unsurları ele alınarak ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir.
8.2.1.1. LPG Ġthalat Piyasası Hakkında Değerlendirme
KKTC‟de gaz üretimi veya iĢleme tesisi bulunmadığından dolayı LPG temini tamamen dıĢ pazarlardan ithalat yolu ile karĢılanmakta olduğu bir önceki bölümde saptanmıĢtı.
LPG ithalat piyasasına giriĢ devlet tarafından verilen lisans yolu ile yapılmakta olup Ģu 330
anda bu piyasada lisans sahibi tek teĢebbüs olarak Kıbrıs Türk Petrolleri (K-Pet) faaliyette bulunmaktadır. Diğer ürün piyasalarında da olduğu gibi böylesine önemli bir enerji girdi maddesi temini piyasasında tek bir teĢebbüsün faaliyette olması rekabet açısından sakıncalı bir durum olarak değerlendirilmektedir. Her ne kadar bu dosyanın doğrudan konusu veya ilgili pazarı LPG ithalat pazarı olmasa da, LPG dolum piyasasını doğrudan etkileyen bir unsur olarak LPG ithalat piyasasının da değerlendirmeye tabii tutulmasını gerekli kılmaktadır. Tekel yapıların kontrolü her ne Ģekilde olursa olsun (devlet veya özel) denetime ve düzenlemeye tabii olması kaçınılmazdır. Özellikle özel kesim kontrolünde faaliyet gösteren tekellerin bu anlamda daha dikkatli denetlenmesine ve tabii olacağı kuralların belirlenmesi piyasalara yaratacağı etki açısından oldukça 340
önemlidir. Bu bağlamda bu sektörün düzenlenmesi ve denetlenmesi ile yetkili
0,64 0,44
0,36 0,56
2008 2013
Tüp Dökme
10 / 18
makamların, mevcut düzenleme kurallarını dünyadaki genel uygulamalar ile rekabet unsurlarını da dikkate alarak gözden geçirmesinin yerinde olacağı değerlendirilmektedir.
Tek ithalat lisansını elinde bulunduran teĢebbüsün depolama kapasitesi yenileme yatırımlarını yıllardır yerine getirmeyiĢi bu piyasadaki denetim ve rekabet eksikliğinin bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Bahse konu piyasada yıllar itibariyle artan talep yapısı göz önüne alındığında bu sektörde yapılacak uygun düzenlemeler ile ikinci belki üçüncü lisanslamanın yapılmasının da değerlendirilmesi yerinde olacaktır. Bu piyasada ortaya çıkacak her türlü rekabetçi yapı ve uygulama bir alt piyasa durumunda olan dolum piyasasına da daha uygun maliyetlerle üretim yapma imkanı sağlayacağı ki sonuçta nihai 350
tüketiciye kadar yansıyan bir refah artıĢı söz konusu olabilecektir.
K-Pet‟in ürün fiyatlama yöntemi ilgili diğer piyasaları ve LPG ürün fiyatlarını dolaylı olarak etkilemektedir. LPG ürün fiyatı oluĢumunda K-Pet çıkıĢ fiyatları bire bir etkili olmaktadır. Fiyatlarda oluĢan bu paralel yapı aĢağıdaki grafikten daha net görülebilmektedir.
Grafik 2 -K-Pet SatıĢ Fiyatları ile 10Kg Tüp Perakende SatıĢ Fiyatları (TL)
Kaynak: TeĢebbüs verileri
LPG piyasasına ait fiyat ve miktar analizleri 2003 yılına kadar geri gidilerek ele alınmıĢtır. Son 10 yıllık dönem içerisinde ithal edilen miktar %54 civarında artarken 360
fiyatların da ortalama olarak %200 civarında arttığı görülmektedir. Fiyat artıĢlarına rağmen LPG pazarının geniĢlemesi LPG ürününün talep esnekliğinin ne kadar düĢük bir ürün olduğunu, diğer bir ifadeyle tüketiciler açısından vazgeçilmez bir ürün olduğunu göstermektedir.
Ġthal edilen LPG ürünü üzerinden alınan harç, vergi ve fon haricinde ilgili teĢebbüse tanınan sabit bir marjın bulunması da fiyat oluĢumuna etki etmektedir. Bahse konu marjın ton baĢına ve dolar olarak belirlenmiĢ olması ve yıllar içerisinde ilgili Bakanlık onayı ile ciddi oranlarda artırılmıĢ olması da LPG maliyetleri üzerinde olumsuz bir etki yaratmaktadır. Her sevkiyatta Akaryakıt Birimi tarafından yapılan maliyet ve fiyat hesaplamasında nihai ürün fiyatının aĢırı yükselmesini önlemek adına FĠF oranları dahil 370
ayarlanarak değiĢtirilebilirken bahse konu marjın sabit kalması fiyatların piyasa eliyle aĢağıya düĢüĢünü engellemektedir. Rekabet politikaları açısından bu uygulamanın da
0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00
05.04.2008 05.04.2009 05.04.2010 05.04.2011 05.04.2012 05.04.2013 K-Pet Fiyat LPG Fiyat
11 / 18
sektöre ait düzenleme ve denetleme kuralları yeniden belirlenirken gözden geçirilmesinde büyük önem bulunmaktadır.
8.2.1.2. LPG Dolum Piyasası Hakkında Değerlendirme
KKTC LPG dolum piyasası tipik bir oligopol piyasa özellikleri taĢımaktadır. Üretilen ürünün birebir ayni yani homojen bir yapıda olması, piyasada az sayıda teĢebbüsün yer alması, piyasaya giriĢim yatırım maliyetleri ve lisanslama yolu ile sınırlandırılmıĢ olması oligopol piyasa yapısının temel göstergelerindendir. Bu tür piyasalarda fiyat bazlı rekabet pek mümkün olamamakta ve fiyat dıĢı unsurlar ile rekabet önem kazanmaktadır. Bu 380
bağlamda hizmet kalitesi, ürün güvenliği, satıĢ sonrası hizmetler, dağıtım ağı yaygınlığı gibi unsurlar öne çıkmaktadır.
K-Pet‟in tek tedarikçi olması ve her üç teĢebbüsün de ana ürünü bu noktadan temin etmesi nedeniyle K-Pet fiyat değiĢimlerinin dolum tesislerinin fiyatlarına doğrudan etki yaptığı daha önceki bölümde değerlendirilmiĢti. Dolum piyasasında faaliyet gösteren her üç teĢebbüsün de perakende satıĢ fiyatlarını belirlerken alt piyasalarda (bayi veya market) yeniden fiyat oluĢumuna imkan vermedikleri ve dikey olarak yeniden satıĢ fiyatı belirledikleri görülmektedir. Yazılı ve sözlü savunmalardaki ifadelerden de anlaĢılmıĢtır ki dolum tesislerince belirlenen perakende fiyatların oligopolistik bağımlılık ve mevcut yapı nedeniyle farklılaĢması çok olası görünmemektedir. Bu nedenle bahse konu 390
piyasada rekabet ortamının geliĢimine yönelik farklı unsurların geliĢtirilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Dolum piyasasındaki mevcut düzenlemeler göz önüne alındığı zaman piyasaya yapılacak yeni giriĢlerin de rekabetin geliĢmesi yönünde yapacağı katkının sınırlı kalacağını iĢaret etmektedir.
8.2.1.2.1. LPG 10Kg Tüp Piyasası Hakkında Değerlendirme
LPG dolum piyasasında temel ürün LPG olmasına karĢın söz konusu gazın farklı Ģekillerde piyasaya ulaĢtırılmasından dolayı LPG piyasası altında tüp ve dökme olarak iki Ģekilde ele alınmaktadır. Hatta tüp LPG‟nin de kendi içinde farklı ebatlarda sunumu söz konusu olsa da hem en yüksek üretimin 10Kg‟luk üründe yoğunlaĢması hem de 10Kg‟lık tüp fiyatının piyasadaki diğer birçok ürün fiyatının hesaplanmasında kullanıldığında 400
10kg‟lık LPG ayrı olarak ele alınmaktadır.
2008 öncesi dönemde denetime tabi mal olarak iĢlem gören LPG ürün fiyatları devlet tarafından belirlenmekteyken 1 ġubat 2008 tarihinde yayımlanan emirname ile fiyatların ilgili teĢebbüsler tarafından belirlenmesinin önü açılmıĢtır. Ancak elde edilen verilerden ve ifadelerden anlaĢılmaktadır ki dolum tesisleri Protokole bağlı fiyat Ģablonunu takip etmektedirler. TeĢebbüslerin ifadelerinden ve Akaryakıt Biriminden gelen bilgiler ıĢığında fiyat belirleme aĢamasında teĢebbüslerin K-Pet‟ten gelen toptan fiyat üzerine dolum tesisi paylarını, bayi paylarını ve son olarak market/bakkal payı ekleyerek perakende satıĢ fiyatını hesapladıkları formül Ģu Ģekildedir:
Perakende Fiyat=K-Pet Fiyatı + dolum tesisi payı + bayi payı + market/bakkal payı 410
Piyasada faaliyet gösteren her üç teĢebbüsün de kendi dağıtım ağları yanında bölge veya Ģehir bayilerinin de bulunduğu bilinmektedir. Özellikle son satıĢ noktası olarak perakende
12 / 18
satıĢ noktalarında herhangi bir münhasırlığa rastlanmamıĢ ayrıca satıĢ noktalarına yönelik market payı denen marjların da benzerlikler içerdiği ve satıĢ noktalarının bu konuda farklı bir uygulamayı kabul etmedikleri anlaĢılmaktadır. Bayi paylarının belirlenmesi noktasında da benzer bir yapının varlığı olası olmasına rağmen soruĢturma sürecinde bu konuda yeterli bulgu ve bilgi elde edilememiĢtir.
8.2.1.2.2. Dökme LPG Piyasası Hakkında Değerlendirme
KKTC‟de tüp gaz satıĢlarına kıyasla dökme LPG piyasası daha hızlı geniĢlemektedir.
GeliĢen teknoloji ve günlük ihtiyaçlar doğrultusunda dökme gaza olan talebin ve buna 420
bağlı olarak arzın da artmakta olduğu dolum piyasasındaki teĢebbüslerin satıĢ rakamlarından anlaĢılmaktadır. Grafik-1 incelendiği zaman son beĢ yıl içerisinde dökme LPG ürününün payını %50 civarında artırarak toplam LPG satıĢları içerisinde %60‟a yakın bir orana ulaĢırken, LPG tüp satıĢlarının da ayni oranda azaldığı görülmektedir.
Dökme LPG‟nin özellikle eğitim, turizm ve sanayide enerji girdisi olarak kullanılmakta olduğu ve konut bazlı dökme LPG talebinin de giderek arttığı ifade edilmektedir. Ayrıca dökme LPG kullanımının artması sonucu bu yakıt türüne uygun cihaz ve aksamlara olan talebin de artmakta olduğu tahmin edilmektedir.
Piyasada faaliyet gösteren teĢebbüslerin dökme LPG fiyatlarını 10Kg‟lık tüp fiyatlarını baz alarak hesapladıkları anlaĢılmaktadır. Dökme LPG baz fiyatları teĢebbüsler arası 430
benzeĢse de alım miktarına, pazarlık gücüne, talebin sürekliliğine bağlı olarak müĢteri bazlı fiyatlama yapıldığı ve bu bağlamda teĢebbüsler arası sınırlı bir rekabetin yaĢandığı anlaĢılmaktadır. Ancak dökme gazın depolamasında kullanılan yakıt tanklarına ilgili mevzuat sonucu tank münhasırlığı yaratılmaktadır. Bu durum tanklara tek bir teĢebbüs tarafından dolum yapılabilmesine imkan tanırken teĢebbüsler arası geçiĢlilik sınırlı düzeyde kalmaktadır. Ayrıca tank değiĢiminin de belirli maliyetinin olması da müĢterilerin geçiĢliliğini kısıtlamaktadır. Söz konusu tank münhasırlığının piyasaya yeni giriĢ yapabilecek potansiyel oyuncular üzerinde de olumsuz etki yaparak giriĢleri engellemektedir.
8.2.2. Hukuki Değerlendirme 440
36/2009 sayılı Rekabet Yasası 4‟üncü maddesi tahtında yasaklanan uyumlu eylem, teĢebbüslerin belirli bir ürün veya hizmet piyasasında açık veya örtülü bir anlaĢma olmaksızın aralarında pratik bir iĢbirliği doğurmak suretiyle rekabeti önlemek veya bozmak etkisi taĢıyan her türlü rekabete aykırı davranıĢları tanımlamaktadır.
Rekabet hukukunda uyumlu eylemin ihlal niteliği taĢıması için etki oluĢturması koĢul olarak aranmaktadır. Oysa teĢebbüsler arası “kararların” etki oluĢturmasa da rekabeti kısıtlayıcı “amaç” unsuru ihlal için yeterli koĢul olarak kabul edilebilmektedir.
TeĢebbüsler arası uyumlu eylem tespitinde göz önüne alınan unsurların baĢında doğrudan veya dolaylı temas koĢulu yanında bilgi değiĢimi, bahse konu davranıĢların ilgili pazardaki teĢebbüslerin davranıĢlarını etkilemesi, teĢebbüslerin gelecekteki 450
davranıĢlarındaki belirsizliği ortadan kaldırma amacı taĢıması, bahse konu davranıĢların serbest rekabet ortamında belirlenmeyecek Ģekilde olması ile ekonomik ve rasyonel gerekçelere dayanmıyor olması koĢullarının varlığı aranmaktadır.
13 / 18
Öte yandan Avrupa Topluluğu Adalet Divanı ve Türkiye Rekabet Kurumu‟nun kararlarında uyumlu eylem davranıĢının tespitinde göz önüne aldıkları unsurlar yanında ihlal niteliği oluĢturmayan uyumlu davranıĢlardan da bahsedilmektedir. Kararlarda özellikle Ģu hususlarda değerlendirilmektedir; teĢebbüsler arası koordinasyonu kolaylaĢtıran idari uygulamaların varlığı, piyasadaki yoğunlaĢma derecesi, ürün homojenliği, pazar Ģeffaflığı ve fiyat esnekliğinin düĢüklüğü gibi unsurlar. Piyasalarda teĢebbüslerin birbirine paralel davranıĢlarda bulunmaları uyumlu eylemin bir göstergesi 460
olmakla birlikte tek baĢına uyumlu eylemin kabulü için yeterli değildir. Örneğin enflasyon veya hammadde fiyat artıĢına bağlı yapılan ayarlamalar ekonomik ve rasyonel gerekçeler olarak kabul edilebildiğinden fiyat artıĢ eylemini uyumlu eylem tanımı dıĢına çıkarabilmektedir.
Ġlgili Yasa maddesinin ihlali Ģüphesi ile LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren üç teĢebbüs hakkında baĢlatılan soruĢturma kapsamında incelenen eylemlerin baĢında LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren teĢebbüslerin 10kg LPG tüp ve dökme LPG perakende satıĢ fiyatlarının belirlenmesi aĢamasında uyumlu davranıĢın mevcut olup olmadığının tespit edilmesi yer almaktaydı.
Yukarıda tanımlanan unsurlardan yola çıkılarak ilgili ürün olarak ele alınan LPG‟nin 470
2008 yılına dek 22/1977 sayılı Mal ve Hizmetler (Düzenleme ve Denetim) Yasası kapsamında denetime tabii mal kapsamında olması ve bahse konu ürün fiyatının idare tarafından belirlenmesi sonucu ilgili pazarda rekabet koĢulları gerektiği ölçüde oluĢamamıĢtır. Ġlgili ürünün denetime tabi olmaktan çıkarıldığı tarihten sonrada rekabetçi bir ortamın oluĢamadığı görülmektedir. Özellikle LPG‟nin denetime tabi mal olmaktan çıkarıldığı anda aĢırı fiyat yükselmelerini önlemeye yönelik tasarlandığı anlaĢılan 31.1.2008 tarihli “protokolün” ve öncesinde uygulanan fiyat belirleme Ģablonlarının teĢebbüsler tarafından fiyat oluĢumunda takip edilmeye devam etmesi Kurul tarafından teĢebbüsler arası uyumu kolaylaĢtıran idari bir uygulama olarak ele alınmıĢtır.
Bahse konu protokolün ikinci maddesi fiyatlarda herhangi bir değiĢiklik yapılmasına 480
karar verilmesi halinde yeni fiyatların uygulanmadan 48 saat önce ilgili Bakanlığa yeni fiyatların bildirilmesini öngörmektedir. TeĢebbüslerin Akaryakıt Birimine yapılan fiyat bildiriminde kullanılan maliyet Ģablonu ile bahse konu “fiyat bildirim uygulaması” da Kurul tarafından piyasada uyumu kolaylaĢtıran idari bir uygulama olarak değerlendirilmiĢtir.
Yürürlükte olan “protokol” ve buna bağlı sürdürülen uygulama yanında LPG piyasasının Oligopol piyasa yapısı da uyumu kolaylaĢtıran bir unsur olarak değerlendirilmiĢtir.
Oligopol piyasa özellikleri arasında yer alan homojen ürün kavramı ilgili ürün olan LPG için bire bir geçerlidir. LPG‟nin (özellikle 10kg.lık tüp ürünü) tüketici açısından birebir 490
ayni olan ve %100 ikame edilebilir bir konumda olması sonucu teĢebbüslerin fiyat farklılaĢtırmasını zorlaĢtırmaktadır.
Toplam LPG sektöründe faaliyet gösteren (ithalatçı, dolum tesisi, nakliyeci, bayi, market) tüm teĢebbüslerin faaliyetlerinin düzenlendiği ve tüm teĢebbüslerin yürüttüğü faaliyet
14 / 18
alanı çerçevesinde takip etmek zorunda oldukları yasal mevzuat olan “D Sınıfı Akaryakıtın Nakliyesi, Ġthali, Depolanmasının Düzenlenmesi, Muhafaza Edilmesi, SatıĢı ve Gaz Tüplerinin Denetlenmesi Tüzüğü” incelendiği zaman ilgili piyasadaki rekabet Ģartlarını kısıtlayan hükümlerin de yer aldığı görülmüĢtür.
Bu düzenlemeler arasında en belirgin olanlardan bir tanesi “tank münhasırlığı” anlamına gelen ve her teĢebbüsün kendi tankına dolum yapma zorunluluğunu anlatan 16‟ncı 500
maddesi Ģu ifadeleri kullanmaktadır: ““Dolumu yapılan gaz tüpü tank ve her türlü kabın sorumluluğu ilgili Dolum Tesisine aittir.” ve ayni maddenin (2)‟nci fıkrası “Mülkiyeti ve/veya kullanım hakkı bir Dağıtım Şirketine ait boş veya dolu gaz tüpü, tank ve her türlü kap başka bir Dağıtım Şirketine ait dolum tesisi tarafından doldurulamaz, kullanılamaz, bakım ve onarım yapılamaz, alıkonulamaz.”Her ne kadar bu uygulama güvenlik gerekçesi ile düzenlenmiĢ olsa bile her teĢebbüsün kullanımına uygun olabilecek ve gerekli güvenlik koĢullarını da taĢıyan bir tanka dolum yapabilmesine mevzuat yoluyla imkan tanınması ile müĢterilerin markalar arası geçiĢliliği kolaylaĢacağından dökme LPG pazarında rekabet ortamını artırıcı etki yaratacaktır.
Ne var ki mevcut mevzuat gereği ve ilgili ürün piyasasında faaliyet gösteren 510
teĢebbüslerin davranıĢlarının rekabet ortamını engellemesi sonucu fiyatların yukarı doğru seyretmesi yanında dökme LPG tanklarının kullanımında münhasırlık yaratan uygulamalar sonucu oldukça kısıtlanmakta sektöre yeni giriĢler için de potansiyel bir tehdit yaratmaktadır.
Oysa ayni Tüzüğün 12‟nci maddesi (1)‟nci paragrafı ise tüp LPG ürünü perakende satıĢ noktalarında münhasırlık oluĢumunu Ģu tanım ile engellemektedir; “Tüplü LPG Bayileri perakende satış yerlerinde birden fazla bayilik sözleşmesi yapabilir. Ancak sözleşme yaptığı Dağıtım Şirketinin gaz tüplerini dolaşımdan alıkoyamaz”.
9. SONUÇ 520
Kurul, LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren Jetgaz, Ġntergaz ve Koopgaz ünvanlı üç teĢebbüs hakkında 6 Aralık 2013 tarih ve 44/2013 sayılı Kurul Kararı doğrultusunda baĢlatılan soruĢturma kapsamında toplanan bilgi, belge ve dosya muhteviyatı ile taraflarca ĠlerletilmiĢ SoruĢturma Raporunda yer alan iddialara istinaden yapılan yazılı savunmaları, yazılı savunmalara verilen ek görüĢleri ve sözlü savunma toplantılarında yapılan açıklamaların incelenmesi ve değerlendirilmesi sonucunda;
1. Dökme LPG ürününde her üç teĢebbüse ait satıĢ fiyatlarının talep miktarına, müĢteri pazarlık gücüne, müĢteri talebinin sürekliliğine ve ödeme koĢullarına bağlı olarak farklılıklar içerebildiğinin tespit edilmiĢ olması nedeniyle dökme LPG fiyat 530
oluĢumunda Yasa‟nın 4‟ncü maddesinin ihlaline yönelik bir unsur bulunmadığına OY BĠRLĠĞĠ ile,
2. LPG 10 Kg‟lık tüp ürününün toptan ve perakende satıĢ fiyatlarının teĢebbüsler tarafından belirlenmesinde ortaya çıkan uyumun oligopol piyasa yapısının sonucu olan
15 / 18
fiyat takibi olması ve her seferinde hammaddede ortaya çıkan artıĢa bağlı olarak gerçekleĢmesi yanında 31.1.2008 tarihinde yürürlüğe giren “Protokol” ve bahse konu protokole bağlı idari bir uygulama olan fiyat değiĢiklik bildirimi uygulamasının da teĢebbüslerin fiyat belirleme ve paylaĢımını kolaylaĢtırıcı idari bir uygulama olarak değerlendirildiğinden bahse konu fiyat benzerliğinin Rekabet Yasası 4‟üncü maddesi kapsamında yer alan uyumlu eylem sayılamayacağına, farklı gerekçe ile OY BĠRLĠĞĠ 540
ile
3. Dökme LPG satıĢ ve depolaması hakkındaki mevzuata bağlı olarak teĢebbüslerin müĢterileri ile yaptıkları sözleĢmelerin münhasırlık içermesi nedeniyle ilgili mevzuatın Rekabet Yasası ve genel rekabet unsurlarını dikkate alacak Ģekilde gözden geçirilmesi amacıyla ilgili Bakanlığa görüĢ bildirilmesine, OY BĠRLĠĞĠ ile
kararın Resmi Gazete‟de yayımlanmasının ardından Yüksek Ġdare Mahkemesinde dava yolu açık olmak üzere karar verilmiĢtir.
550
Selim ALTINCIK Hatice ACAY Doç.Dr.Figen YEġĠLADA
Üye Üye Üye
Dr. Yenal SÜREÇ BaĢkan 560
570
16 / 18
53/2014 SAYILI KURUL KARARININ 9.2 MADDESĠNE FARKLI GEREKÇE
(09.10.2014 tarihli ve 53/2014 sayılı Kurul Kararı)
Kurulun 09/10/2014 tarihli toplantısında görüĢülen LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren (Dolum Tesisleri) Jetgaz Ltd. (Jetgaz), Ġntergaz Ltd. (Ġntergaz) ve Karma Hayvan Yemi Harup 580
Ürünü ve LPG Gaz Üretim ve Pazarlama Kooperatifi (Binboğa Yem) Ltd. (Koopgaz) ile ilgili kararın 9.2 maddesi ile ilgili olumlu oyumun farklı gerekçeleri, aĢağıda sıralandığı gibidir.
Bilindiği üzere;
1- Rekabet Yasası‟nın 4.‟üncü maddesi, “rekabetin önemli ölçüde engellenmesi, kısıtlanması veya bozulmasını amaç edinen veya bu sonucu yaratacak veya yaratan anlaĢmalar, teĢebbüs birliği kararları veya uyumlu eylemler yasaktır ve hukuken geçersiz sayılır” diye emretmektedir.
2- Yine Rekabet Yasası‟nın, Yasal Ġstisnalar yan baĢlıklı 39(2) maddesi ise, “genel ekonomik fayda sağlayan hizmetlerin yürütülmesi için Devlet tarafından hukuken 590
veya fiilen görevlendirilen teĢebbüslerin veya mali tekel niteliğindeki kamu teĢebbüslerinin, kendilerine verilen görevlerle ilgili performanslarının engelleneceği durumlarda, bu yasa kuralları uygulanmaz” diye emretmektedir.
Yani, Yasa‟nın 4.‟üncü maddesinde yasaklanan ve dolayısı ile ihlal kapsamına alınan fiiller, eğer devlet eliyle yaptırılıyorsa, bunu bir ihlal olarak değerlendirilmesi mümkün değildir.
Bu dosya kapsamına da bakıldığı zaman;
A- 10Kg‟lık LPG Tüp Gaz satıĢ fiyatı 01 ġubat 2008 tarihine kadar, Mal ve Hizmetler (Düzenleme ve Denetim) (Sıvı Gazın Azami Fiyatı) Emirnamesi kapsamında devlet taraından belirleniyordu. Bakanlar Kurulu 01 ġubat 2008 tarihinde ikinci bir emirname ile sözkonusu Mal ve Hizmetler (Düzenleme ve Denetim) (Sıvı Gazın 600
Azami Fiyatı) Emirnamesini yürürlükten kaldırmıĢtır.
Ancak, bu karardan bir gün önce, yani 31 Ocak 2008 tarihinde, LPG‟nin tek ithalatcısı
“Kıbrıs Türk Petrolleri Ltd.” ve yukarıda adı geçen LPG dolum piyasasında faaliyet gösteren “3 (üç) LPG dolum tesisi” ve “3 (üç) Bakanlık (Ekonomi ve Turizm Bakanlığı, Tarım Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı)” arasında bir protokol imzalanmıĢtır.
Kısacası, 10kg‟lık LPG fiyatının Devlet kontrolünde belirlenmesi, emirname kapsamından çıkarılıp, protokol kapsamına alınmıĢtır.
B- Dolayısı ile, 10kg‟lık LPG tüp ürününün toptan ve perakende satıĢ fiyatlarının dolum Tesisleri tarafından belirlenmesinde ortaya çıkan uyum, oligopol piyasa dinamikleri gereği bir fiyat takibinden dolayı değil, doğrudan Protokol gereği gerçekleĢmiĢtir.
610
C- Yine yapılan tespitlerde, 10kg‟lık LPG Tüp Gaz fiyat değiĢikliklerinin, sadece hammadde fiyatlarının değiĢtiği tarihlerde gerçekleĢtiği görülmüĢtür. Yani, LPG‟nin tek ithalatcısı K-Pet‟in her ithalatında, Protokol kapsamında değiĢen fiyatlar sonucunda. 01 ġubat 2008 tarihinden itibaren emirname kapsamı dıĢına alınan ve serbest bırakıldığı iddia edilen bu ürün ile ilgili, serbest oligopol piyasa dinamikleri
17 / 18
çalıĢıyor olsa idi, bu güne kadar en az bir kez olsun bu tarihler dıĢında, farklı bir tarihte de fiyatının değiĢmiĢ olması gerekirdi.
D- Fiyat değiĢikliklerinin, kamu görevlileri tarafından açıklanması.
a- 17 Ağustos 2011 tarihli Yeni Düzen gazetesindeki haber Ģöyle demektediri.
“TÜPGAZA 1.5 TL ZAM Tüp gaza yine zam geldi ve 10 kiloluk tüp gazın 620
perakende satıĢ fiyatı 31.5 TL‟den 33 TL‟ye çıktı. Tüp gazdaki yeni rakam da bugünden itibaren uygulamaya girdi. Ekonomi ve Enerji Bakanlığı Akaryakıt Birimi Sorumlusu Mehmet CoĢkun, tüp gaz zammını ise TÜPRAġ‟taki fiyatlara bağladı. CoĢkun, fiyatların aylık değiĢtiğini ve rakamı faturaya göre değerlendirdiklerini kaydetti.AKARYAKIT FĠYATI LĠTRE BAġINA 2 KURUġ DÜġTÜ.Akaryakıt Birimi Sorumlusu Mehmet CoĢkun, dövizdeki artıĢ sürerken akaryakıt fiyatlarındaki düĢüĢün nedeninin sorulması üzerine, fiyatların borsadaki rakamlara göre belirlendiğini; 10 günde bir borsa fiyatlarına göre rakamları değerlendirdiklerini; borsa fiyatı düĢtüğü için de akaryakıtta litre baĢına 2 kuruĢ düĢüĢ olduğunu anlattı.
630
Akaryakıt Birimi sorumlusu Mehmet CoĢkun, fiyatları Tüzük Kapamında belirlenen Akaryakıtlarla, Tüzük kapsamından çıkarılan LPG (Tüp Gaz) fiyatlarının nedenlerini açıklıyor ve Tüp Gazın neden artık 33 TL‟den satılacağını belirtiyor.
b- 19 Mart 2012 tarihli Yeni Düzen Gazetesindeki haber Ģöyle demektedirii
“GAZA OKKALI ZAM' GERĠ ÇEKĠLDĠ
BaĢbakanlık tüp gazla ilgili açıklama yaptı. Geçtiğimiz hafta, 3,5TL zam yapılarak 40TL‟ye çıkarılan ev tipi tüp gazın fiyatı 37TL olarak yeniden düzenlendi
640
BaĢbakanlık, tüp gazla ilgili açıklama yaptı. Geçtiğimiz hafta, 3,5TL zam yapılarak 40TL‟ye çıkarılan ev tipi tüp gazın fiyatı 37TL olarak yeniden düzenlendi. ArtıĢ öncesi 36,50TL olan tüp gazın fiyatına böylece 0,5 kuruĢ zam geldi.
BaĢbakanlık tarafından gönderilen açıklamanın tam metni Ģöyle;
“Bilindiği gibi ülkemizde tüp gaz fiyatlarında serbest piyasa koĢulları uygulanmaktadır. Bu çerçevede tüp gaz dağıtım firmaları rafineri çıkıĢında meydana gelen artıĢı fiyatlara yansıtmıĢ ve tüp gaz fiyatları yeniden düzenlenerek duyurulmuĢtur.
Ancak hükümetimiz, halkımızın bu düzenlemeden etkilenmemesi için bir karar 650
alarak fiyat istikrar fonunu sıfırlamıĢ ve 10 kiloluk tüpgaz fiyatının 37 TL olarak düzenlenmesini sağlamıĢtır.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur”
Bakanlar Kurulu, protokol çerçevesinde 40 TL olarak açıklanan 10 kg.‟lık LPG (Tüp Gaz) fiyatını, fiyat istikrar fonunu sıfırlayarak 37 TL olarak düzenlenmesini sağlamıĢtır diyor. Eğer fiyat serbest piyasa koĢullarında belirlenseydi, adece fiyat istikrar fonunu sıfırlar gerisini serbest piyaaya bırakırdı. Oysa burada yine, tüm dolum tesislerinin uymaı gereken bir iyat sabitlenmiĢtir.
18 / 18 660
c- 05 Ekim tarihli Yeni Düzen Gazetesindeki haber ie Ģöyle demektediriii AKARYAKIT UCUZLADI, TÜPGAZ ZAMLANDI
Akaryakıt ürünleri 3‟er kuruĢ ucuzlarken, tüpgaza 1.5 TL zam geldi.
Akaryakıt ürünleri 3‟er kuruĢ ucuzlarken, tüpgaza 1.5 TL zam geldi. TAK muhabirinin Akaryakıt Birimi Sorumlusu Mehmet CoĢkun‟dan aldığı bilgiye göre, yeni fiyatlar bugünden itibaren geçerli oldu. 95 oktan kurĢunsuz benzinin litresi 3.14 TL‟den 3.11 TL‟ye; 97 oktan benzinin litresi 3.18 TL‟den 3.15 TL‟ye;
motorinin litresi 2.92 TL‟den 2.89 TL‟ye; eurodizelin litresi 3.17 TL‟den 3.14 TL‟ye; gazyağının litresi 2.92 TL‟den 2.89 TL‟ye düĢerken, düne kadar 35 TL‟den satılan 10 kiloluk tüpgazın fiyatı ise 36 TL 50 kuruĢa yükseldi.
670
Yine burada da görüleceği gibi, Akaryakıt Birimi Sorumlusu Mehmet CoĢkun, Tüzük kapsamında olan akaryakıt fiyatları ile birlikte 10 kiloluk tüpgazın fiyatının da 36 TL 50 kuruĢa yükeldiğinden bahsediyor
E- Sonuç olarak; yasa, tüzük, emirname, lisans sözleĢmesi, protokol veya herhangi baĢka bir vasıta ile Devletin düzenleyici olduğu kapsam ve alanlarda Rekabet Yasası çalıĢtırılamayacağından, ihlal iddialarının var olup olmadığının tespiti için daha ileri bir araĢtırma yapılmasına yada daha farklı gerekçeler gösterilmesine gerek yoktur.
Devletin bu konudaki düzenleyici rolünün varlığının tespiti ve/veya ispatı, ihlal iddialarının reddedilmesi için yeterlidir.
680
Selim ALTINCIK Kurul Üyesi
690
i http://www.yeniduzen.com/haberler/arsiv/tup-gaza-1-5-tl-zam-benzinde-2-kurus-dusus/11594
ii http://www.yeniduzen.com/haberler/arsiv/gaza-okkali-zam-geri-cekildi/19685
iii http://www.yeniduzen.com/haberler/arsiv/akaryakit-ucuzladi-tupgaz-zamlandi/27686
