Çizelgeleme. Üretim Planlama ve Kontrol 2 Pamukkale Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü

(1)

Çizelgeleme Çizelgeleme Çizelgeleme Çizelgeleme

Üretim Planlama ve Kontrol 2 Pamukkale Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü

(2)

Paralel Makine Çizelgeleme

(3)

Paralel Makine Çizelgeleme Paralel Makine Çizelgeleme Paralel Makine Çizelgeleme Paralel Makine Çizelgeleme

• n tane işin m tane tezgaha işlem görmek üzere dağıtılmasıdır. Bu tezgahlar;

• Benzer (identical-related) paralel makineler: Üretim sisteminde, özellikleri birebir aynı olan birden fazla makine bulunmaktadır. Her işlemin her makinedeki işlem süresi aynıdır.

• Uniform paralel makineler: Üretim sisteminde bulunan paralel makinelerin birbirinden farklı hızları bulunmaktadır ve işlem süreleri makinelerin hızlarına bağlıdır. İşlem süreleri makinelerin hızları ile ters orantılıdır. Hızlı olan makinede işlem daha çabuk biter.

• Bağlantısız (unrelated) paralel makineler: Üretim sisteminde bulunan paralel makinelerin özellikleri birbirinden tamamen farklıdır. İşlem süreleri ve makine hızları arasında herhangi bir ilişki bulunmamaktadır.

(4)

(5)

Paralel Makine Çizelgeleme Paralel Makine Çizelgeleme Paralel Makine Çizelgeleme Paralel Makine Çizelgeleme

• İşler bölünemez yapıya sahipse her iş farklı bir makinede işlem görür;

bölünebilir yapıya sahipse bazı işler iki makine arasında paylaştırılarak

işlem görür, diğerleri ise ayrı ayrı makinelerde gerçekleştirilir.

(6)

Yayılma süresinin Yayılma süresinin Yayılma süresinin

Yayılma süresinin enküçüklenmesi enküçüklenmesi enküçüklenmesi enküçüklenmesi ((((Minimization Minimization Minimization Minimization of of of of makespan

makespan makespan makespan))))

• En Uzun İşlem Süresine Göre Sıralama Kuralı (Longest Processing Time first – LPT Rule)

• Bu kurala göre, işlemler işlem sürelerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanırlar. En büyük işlem süresine sahip olan işlem, en yüksek öncelik değerine sahiptir.

Örnek: 4 makine ve 9 işin olduğu bir problemi ele alalım.

(7)

(8)

(9)

Optimum çözümle aradaki ilişki Optimum çözümle aradaki ilişki Optimum çözümle aradaki ilişki Optimum çözümle aradaki ilişki

max max

( ) 4 1

( ) 3 3

C LPT

C OPT ≤ − m

Optimum çözüm

LPT’den elde edilen çözüm

Makine sayısı

(10)

Yük dengeleme sezgiseli ( Yük dengeleme sezgiseli ( Yük dengeleme sezgiseli (

Yük dengeleme sezgiseli (load load load load balancing balancing balancing balancing heuristic heuristic heuristic heuristic))))

• T

W

, tüm işlerin toplam iş yükünü ve m de makine sayısını göstermek üzere her bir makine için iş yükü hesaplanır.

Her makine için iş yükü= T

_W

/m

• Elde edilen iş yükü doğrultusunda işler makinelere atanır.

(11)

En büyük En büyük En büyük

En büyük artçıl artçıl artçıl sayısı kuralı (LNS artçıl sayısı kuralı (LNS sayısı kuralı (LNS sayısı kuralı (LNS Rule Rule Rule Rule))))

• Öncelik diyagramında tüm işlere ait artçıl sayılarını bulan ve en büyük sayıya sahip olan işlemden başlayarak makinelere atama yapan kuraldır. Yayılma süresini enküçüklemeyi amaçlar.

• Örnek:

(12)

Örnek

Örnek Örnek

Örnek

(13)

Üretim Programlama

Üretim Programlama Üretim Programlama

Üretim Programlama

(14)

Ana üretim çizelgesi temel alınarak rotalama, yükleme ve sıralama işlemleri bitirildikten sonra;

tüm işlerin ne zaman başlayıp, ne zaman tamamlanacağını;

işlerin hangi tezgâhlarda,

kimler tarafından,

hangi sırayla

yapılacağını açıkça belirleyen bir üretim programı hazırlanır.

Üretim Programlama

(15)

Dolayısıyla programlama; her bir parça, ürün, iş ya da işlemin ne zaman başlayıp ne zaman tamamlanacağını; işlemlerin hangi bölüm ve tezgâhlarda, kimler tarafından, hangi sırayla yapılacağını belirleme işlemidir.

Üretim programı, üretim plânının ayrıntılandırılmış bir biçimidir.

Üretim programında; yapılacak işler, yapacak kişiler ve tezgâhlar, yapılma aşamaları ve zamanları belirgin bir biçimde ortaya konur.

Üretim Programlama

(16)

Programlama çalışmalarıyla rotalama, yükleme ve sıralama işlemleri sonucunda elde edilen bilgiler ile üretim plânındaki zaman ve miktar bilgileri, sistematik bir biçimde birleştirilerek üretim programları ortaya çıkarılmış olur.

Yalnızca bir ya da birkaç ürün ve parçanın üretildiği bir işletmede, programlama pek sorun yaratmaz. Ancak ürün çeşidi arttıkça, işlemlerin çakışması ve karışması, tezgâhların boşta kalması da artar.

İşte, böylesine işletmelerde programlama, karmaşık bir işlev durumunu alır.

Üretim Programlama

(17)

Karmaşık bir programlama sorununu çözmek için şunların olması gerekir:

Programı etkileyen tüm etmenlerin bilinmesi

Programlamayı kolaylaştıracak önlemlerin alınması

Etkin programlama tekniklerinin kullanılması

Üretim Programlama

(18)

Üretim programlamadaki belli başlı amaçlar şunlardır:

Üretim olanaklarının (tezgâhlar ve işgörenler) en etkin şekilde kullanımı.

Müşteri taleplerinin, olabildiğince çabuk karşılanması.

İşlerin, teslim tarihlerinde gecikmeye neden olunmadan tamamlanması.

Yarı ürün stoklarının enküçüklenmesi.

Fazla mesai çalışmalarının enküçüklenmesi.

Üretim Programlama

(19)

Bu amaçlar, kapasite kısıtları ve teknolojik kısıtlar dâhilinde uygun yöntemler kullanılarak gerçekleştirilmeye çalışılır. Ayrıca problemin statik veya dinamik yapıda olması, parametrelerle ilgili deterministik, probabilistik veya stokastik özellikler, kullanılacak yöntemin seçimini etkiler.

Üretim programlama çalışmaları ile, sipâriş kontrolü ve genel atölye kontrolü sağlanmakta, işler etkin şekilde programlanmakta, dağıtımlar kontrol altına alınmakta ve istenilen raporlar üretilebilmektedir.

Üretim Programlama

(20)

Üretim programlama eylemleri, çeşitli kaynaklardan bilgi sağlanmasını gerektirmekte ve bu bilgiler işlenerek, etkin programlar ve tezgâh yüklemeleri gerçekleştirilmektedir. İş ve tezgâh sayısının çokluğu karşısında sözkonusu eylemlerin bilgisayar destekli duruma getirilmesi, etkinlik ve verimliliği arttıracaktır. Bilgisayar destekli çalışmalar, bilgilerin depolanması için dosyaları, bilgilerin işlenmesi için ekran görüntülerini ve raporlarını gerektirmektedir.

Sözkonusu dosyalarda bulunabilecek başlıca bilgiler şunlardır:

Üretim Programlama

(21)

1. Fazla mesai, vardiya, izin ve dinlenceler ile ilgili yasal maddeler ve sendika ile yapılan sözleşme esasları, firma çalışma takvimi ve şekli 2. Belirli bir döneme yönelik üretim plânı, varolan sipâriş bağlantıları 3. Üretilecek tüm parça ve ürünler ve bunlara ilişkin ürün ağaçları ve

malzeme gereksinim plânı

4. Üretilecek ürün ve parçaları “içeride yap”, “dışarıdan satın al” veya

“dışarıda yaptır” ilkeleri, taşeron kullanma olanakları, malzeme tedârik olanakları

Üretim Programlama

(22)

5. Üretilecek ürün ve parçalara ilişkin standart veya seçenekli üretim rotaları (teknolojik işlem sırası)

6. Varolan tesislerin ve tezgâhların üretim kapasiteleri ve verimlilikleri, -varsa- montaj hatlarının hızları, çevrim süreleri

7. Ekonomik üretim hacimleri

8. Çalışanların durumları, iş temposu, becerileri, verimlilikleri, devamsızlık oranları

9. İşleri sıralamadaki başlatma kuralları

Üretim Programlama

(23)

10. İşlem gören sipârişlerle ilgili bilgiler, tamamlanma oranı ve sayısı, kalite kayıtları, malzeme eksiklikleri, işlerin bitirilme tarihleri

11. Tezgâhların bakım durumu, arızaların nitelik ve nicelikleri, dönemsel (periyodik) bakım-onarım tarihleri ve süreleri

Üretim Programlama

(24)

Uygun bir veritabanı yaklaşımı ile depolanacak bu bilgilerin, oluşan değişiklikler karşısında hızla güncelleştirilmeleri de gerekmektedir.

Üretim programlama çalışmalarının tamamlanması ile işi başlatma (dispatching) işlevi uygulanarak, iş istasyonunda işin yapılabilmesi ile ilgili her türlü bilgi, yönerge, malzeme, takım vb. hazır duruma getirilmektedir.

Son aşama, iş emirlerinin izlenmesi ve işin tamamlanması ile mâliyetlendirme işlevine geçilmesidir. Üretim plânlama, satış tahminleri ile başlayıp, iş emri kapama ile son bulan bir çevrimdir.

Üretim Programlama

(25)

Tüm bu etmenlere ilişkin bilgiler eksiksiz olarak sağlansa bile, yine de programlamayı kolaylaştırmak üzere birtakım önlemlerin alınması gerekebilir. Programlamayı kolaylaştıran önlemlerden başlıcaları şunlardır:

1. Ürün ve parça çeşidi sayısı azaltılır. ABC analizi yardımıyla, az gelir getiren çeşitler elenir.

2. Eldeki tezgâhlar tek tipe dönüştürülmeye çalışılır.

3. İnsangücü kapasitesinin esnek bir yapıya kavuşturulması için işgörenlerin teknik eğitimine önem verilir. Birkaç çeşit iş görme yetenek ve bilgisine kavuşturulan görevlilerin kapasitelerinden yararlanma oranı artar.

Üretim Programlama

(26)

4. Bâzı işlerin dışarıda yaptırılma olanakları araştırılır. İş yükünün ağırlaştığı dönemlerde bir bölüm iş dışarıya yaptırılarak, programı zorlayan darboğazlar giderilir.

5. Yine ABC analizi yardımıyla işçilik ve tezgâh süresi bakımından ağırlığı fazla olan işler ayrılır ve bu grubun programlanmasında daha fazla titizlik gösterilir.

6. Bâzı işlerin ertelenmesi ya da değiştirilmesi yoluna gidilir.

Üretim Programlama

(27)

Programlamayı, kaynak kullanımını verimli kılacak, bekleme ve karışıklıkları yokedecek ve kontrola olanak verecek biçimde gerçekleştirebilmek için, etkin programlama tekniklerinden yararlanmak gerekir. Doğrusal programlama ve dinamik programlama gibi teknikler, bu amaçla kullanılabilecek eniyileme (optimizasyon) tekniklerinden başlıcalarıdır. Öte yandan programlama amacıyla kullanılan tekniklerden bir bölümü de çizgesel nitelikli olup, Gantt Diyagramı, PERT ve CPM, bu tekniklerden başlıcalarıdır.

Üretim Programlama

(28)

Gantt Şeması, PERT ve CPM tekniklerinde başlıca iki tür programlama yaklaşımı kullanılır: İleriye doğru programlama ve geriye doğru programlama.

Üretim Programlama

(29)

İleriye Doğru Programlama: İşe başlangıç tarihi temel alınarak, yapılacak işlemlerin bu tarihten itibaren geleceğe doğru sıralanmasını ve bitiş tarihinin buna göre belirlenmesini ilke edinen bir yaklaşımdır.

Kullanıcı ya da tüketici istekleri, işin kısa sürede bitirilmesini gerektiriyorsa, bu yaklaşımdan yararlanılır.

Üretim Programlama

(30)

Geriye Doğru Programlama: İşin teslim ya da bitiriliş tarihi temel alınarak, işlemlerin yapılacak son işlemden ilk işleme doğru geriye sıralanmasını ve başlangıç tarihinin buna göre belirlenmesini ilke edinen bir yaklaşımdır.

Kesin bitiş ya da teslim tarihi saptanan işler ile montaj işlemlerini içeren işlerde bu yaklaşımdan yararlanılır.

Montaj ve alt montaj başlangıç tarihlerinden geriye gidilerek parçaların zamanında bitmesini sağlayan başlangıç tarihleri belirlenir. Aksi durumda, bâzı parçalar zamanında yetiştirilemez, bâzıları da uzun süre beklemek zorunda kalır.

Üretim Programlama

(31)

Bir atölyeye sipâriş edilen A, B ve C işlerinin üretim bölümlerindeki işlem süreleri ile teslim zamanları, Tabloda verilmiştir.

Örnek

(32)

Tabloda ikinci sütunda parantez içindeki rakamlar tezgâh numarasını göstermektedir.

Örneğin; A işi sırasıyla 2-3-1 numaralı bölümlerde, aynı sıraya göre 2-1-1 saatlik işlemlere tâbi tutulmaktadır.

İşlerin A-B-C sırasına göre yükleneceği ve gerektiğinde bir işlemin ikiye ayrılabileceği varsayılarak yükleme yapılırsa tablodaki sonuçlar elde edilir. Burada hem ileriye, hem de geriye doğru programlama sonuçları görülmektedir.

Örnek

(33)

İleriye ve geriye doğru programlama sonuçları

Örnek

(34)

İleriye doğru programlamada A’nın 2 saat ve B’nin 1 saat erken, C’nin ise tam zamanında bitirildiği görülmektedir.

Geriye doğru programlamada, boş tarafta sıkışma oluşmadığı sürece, geç kalma veya erken bitme sözkonusu değildir. İşlerin burada olduğu gibi A-B-C yerine başka bir sıraya göre, örneğin B-A-C sırasıyla yapılması durumunda sonuçların değişeceği bilinmelidir.

İki yöntemden birinin, diğerinden her zaman daha iyi veya daha kötü olacağını söylemek olanaklı değildir.

Yöntemin üstünlüğü; varolan koşullara, kapasite kullanımına, teslim zamanlarına uymaya ve işlerin bölümler arasındaki bekleme sürelerine bağlı olarak belirlenebilir.

Örnek

(35)

Geriye doğru programlama, sonunda montajın sözkonusu olduğu üretim dallarında uygulanır.

Montaj ve alt montaj başlangıç tarihlerinden geriye gidildiğinde, parçaların zamanında bitmesini sağlayan başlangıç tarihleri elde edilir.

Aksi durumda bâzı parçaların zamanında montaj hattına yetişmemesi veya önceden bitirildiği için ara depolarda birikmesi gibi durumlarla karşılaşılır.

Üretim Programlama

(36)

İleriye doğru programlama, demir-çelik fabrikaları gibi, sipârişin olabilen en kısa zamanda tesliminin istendiği işletmelerde iyi sonuç verir. Sipârişin teslim tarihi biliniyorsa ve arada üretim için gerekenden çok daha fazla süre varsa, sipârişi derhal programa koymaya gerek yoktur.

Böylece geriye ve ileriye doğru programlama yöntemleri birleştirilerek karar verilmiş olmaktadır.

Üretim Programlama

(37)

Programlama yapılırken kapasiteyi tam olarak kullanmak yerine yedek kapasite bırakmak iyi olur. Birdenbire ortaya çıkan ve kısa zamanda istenen sipârişleri karşılama olanağı doğar.

Atölye yüklerinin dengelenmesi gerekir. Üretim aşamalarında ara ve güvenlik stokları bulundurulmalıdır.

İşletme yaşamı, statik yapıda değildir. Dinamik değişimleri karşılayabilmek için, programların esnek yapıda olması sağlanmalıdır.

Üretim Programlama

(38)

İşi Başlatma: Küçük çaplı atölyelerde işi başlatma, bir usta ya da sorumlu bir operatör tarafından yapılabilir.

İş hacminin büyük olduğu, serî üretimin partiler hâlinde yapıldığı iş yerlerinde işi başlatma, üretim programlarının onaylanması ile olur.

Üretim Programlama

(39)

Bu programları alan üretim sorumluluları, iş emirlerini de alarak;

gerekli formları doldurur,

biten işleri kaydeder,

iş sıralamalarına uygun olarak işlerin yüklenmesini sağlar,

operatörlere tâlimat verir,

tezgâhların hazırlanmasını sağlar,

malzeme gereksiniminin karşılanmasını sağlar, ►

Üretim Programlama

(40)

biten işlerin iş merkezleri arasındaki hareketini sağlayacak tâlimatları verir,

özel takımların takımhaneden gelmesini ve geri dönmesini sağlar,

üretim kayıtlarını tutturur ve korur,

doldurulan formların gerekenlerini bilgi akışı için ilgililere gönderir,

gönderilen formların kopyalarının ve diğer formların dosyalanmasını sağlar.

İş emirleri, operatörlerce kullanılır. İşi başlatma, üretim kontrolünün odak noktasıdır.