İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

(1)

S E R İ C İL T SA Y I

S E R IE S A V O L Ü M E N U M B E R

S E R IE A b a n d 5 5 h e f t

S E R IE T O M E F A S C IC U L E

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

ORMAN FAKÜLTESİ

D E R G İ S İ

R E V I E W O F T H E F A C U L T Y O F F O R E S T R Y , U N IV E R S IT Y O F İS T A N B U L

Z E I T S C H R I F T D E R F O R S T L I C H E N F A K U L T Â T D E R U N IV E R S IT Â T İS T A N B U L

R E V U E D E L A F A C U L T E F O R E S T I E R E D E L 'U N I V E R S I T E D 'İS T A N B U L

(2)

G Ö L C Ü K ’T E (İS P A R T A ) D İK İM L E Y E T İŞ T İR İL M İŞ

S A L K IM A Ğ A C I (R o b in ia p s e u d o -a c a c ia L .) ve K A R A Ç A M (P in u s n ig ra A rn old .) O R M A N L A R IN IN T O P R A K L A R IN D A K İ

O R G A N İK K A R B O N V E A Z O T B İR İK İM İ

A r.G ü r.Y asin K A R A T E P E 1*

K ısa Ö zet

Y a p ıla n bu çalışm ad a G ö lc ü k ’te (İsp arta) 45 yaşın d a k i, S alk ım A ğacı (R o b in ia p sc u d o -a c a c ia L .) ile K araçam (P in u s n ig ra A rn old .) m eşcerelerin d e ve orm an örtü sü b u lu n m ayan otsu b itk ilerle kap lı açık aland a top rak ların yü zey d en itib aren 0 -5 cm , 5 -20 cm ve 2 0 -4 0 cm ’lik d erin lik k ad em elerin d e top lam azot (N t), organik k arb on , C /N oranı ve top rak reak siyon u değerleri tesp it ed ilerek k a rşılaştırılm ıştır.

Y ap ılan a n a lizler son u cun da; gen el olarak S alk ım A ğacı altın dak i top raklard a top lam azot, o rganik k arb on , aktü el ve p otan siyel asitlik d eğerleri d iğer iki örn ek alana göre dah a yü k sek çık m ıştır. K araçam altın d ak i top rak lard a C /N oranı en yü k sek, aktü el v e p otan siyel asitlik d eğerleri ise en düşük d eğerd e b u lunm u ştur.

A n ah tar K elim eler: R o b in ia p s e u d o -a ca c ia , P in u s n igra, T op lam azot, O rgan ik karb on

1. G İR İŞ

T o lu n ay (1999) O rm an G enel M ü d ü rlü ğ ü n ü n 1999 v erilerine dayanarak ülkem izin orm an v arlığının 20,7 m ilyon h ek lar o ld u ğ u n u , bu sahanın 10,5 m ilyon h ektarının norm al, 10,2 m ilyon h ek tarın ın ise bozuk nitelikte o ld u ğ u n u bild irm ek ted ir. T ürkiye arazi yetenek sınıflandırm ası verilerine göre Ü lkem iz to p rak ların ın 2 5 ,4 m ilyon h ek tarlık kısm ının orm an arazisi olarak kullan ılm ası g erek m ek ted ir (K A N T A R C I 1983). Bu so n u çlara göre 14,9 m ilyon h ek tarlık kısm ın ağaçlandırılm ası gerekm ektedir.

Ü lkem iz toprakları geçm işten gün ü m ü ze b irço k m edeniyete ev sahipliği yapm ıştır. Bu seb ep le doğal bitki ö rtü sü n ü n en b aşta d a o rm an ların artan n ü fu sa paralel olarak yoğun faydalanm a, yerleşim ve tarım arazisi kazanm ak am acıy la yapılan tahribat ve a çm alar neticesinde k apladıkları alan m iktarı azalm ış m evcutlarının d a önem li b ir k ısm ının yapısı bozulm uştur.

Ü zerindeki bitki örtü sü tah rip veya yok olan to p rak lar arazinin büyük b ir o ran d a dağlık arazi o lu şu n d an k aynaklanan eğim fazlalığı sebebiyle ero zy o n a m aruz kalm ışlardır. K antarcı (1983) tarafın d an bild irild iğ i üzere Ü lkem iz arazisinin % 9 1 ’nde toprak taşınm aktadır. A yrıca hem en her gen etik tipte toprak ero zy o n a u ğ ram ıştır (K A N T A R C I 2000). E ro zy o n a m aruz kalan topraklarda taşın m an ın şid d etin e güre değ işik o ra n d a o rg an ik m adde ve bitki besin m addesinin b ir m iktarı

» İ.Ü. Orman Fakültesi Toprak ilmi ve Ekoloji Anabilim Daiı

Yayın Komisyonuna Sunulduğu Tarih: 19.03.2004

(3)

210 Y A S İN K A R A T E P E

hatta tam am ı ortam dan uzaklaşm aktadır. B oylece to p rak lar fiziksel ve kim yasal özellikleri b ak ım ın d an bitki yetiştiriciliğ in e uygun olm ayan b ir hal alm aktadır.

Ü lkem izde toprak korum aya d ö n ü k ağ açlan d ırm alar y u rt to p rak ların ın büyük b ir ço ğ u n lu ğ u n u n erozyon etkisinde bulunm ası sebebiyle çok büyük b ir önem taşım aktadır. E rozyon sahaları ağ açlan d ırm aların d a k u llanılan ağaç tü rü n ü n kökleri ile toprağı tutm asın ın yanı sıra m evcut toprağı d a ıslah edici özellikte olm ası ve bitki beslen m esi a çısın d an fakirleşm iş sah ad a iyi g elişim gösterebilm esi aranan ü zelliklerindendir.

S alkım A ğacı (R o biııia p seu d o -a ca cia L.) Ü lkem izin hem en h er tara fın d a yetişebilm ekle b e rab e r ö zellikle e ro zy o n a m aruz kalm ış to p rak ö zellikleri b ak ım ın d an d iğ er ağaç türleri için elv erişsiz olan kurak ve yarıkurak m ıntıkalarda, to p rak k o ru m a am açlı ağ açlan d ırm a lard a başarı ile kullan ılab ilen b ir ağaç türüdür. M en g e l’e (19 6 8 ) atfen K a n tarc ı’nın (20 0 0 ) bildirdiği üzere S alkım A ğacının k ö klerinde azot bağlayıcı yum ru b a kterileri bulu n m ak tad ır. Y ine K antarcı (2 0 0 0 ) H o ffm an ’a (1961) dayanarak d ürt y aşındaki b ir S alkım A ğacı m eşceresinin 3 0 0 kg/ha/yıl azotu to p rağ a kazan d ırab ild iğ in i ifade etm iştir.

B ozkıra en fazla sokulabilen ağaç tü rlerim izd en biri olan K araçam (P in u s n igra A m o ld .)’da kurak m ıntıka ağaçlan d ırm aların d a yaygın o larak ku llan ılm ak tad ır.

A raştırm am ızı g erçekleştirdiğim iz G ölcük G ölü ç ev resin d e, ağ açlan d ırm a çalışm aları 1956 y ılın d a D Sİ tarafından gölün erozyon seb eb iy le dolm asın ı en g ellem ek am acıyla b aşlatılm ıştır. D aha sonraki y ılla rd a'ise ağ açlan d ırılan sa h a la r orm an rejim ine alınarak O G M ’nün k o n tro lü n e b ırakılm ıştır. A ğ açlan d ırm alard a yaygın olarak ku llan ılan tü rler b aşlan g ıçta ağırlıklı olarak S alkım A ğacı, K araçam olm akla b irlikte sonraki y ılla rd a T oros Sediri (C e d n ıs lib a n i A.

R ich.) ile de büyük sahada ağ açlan d ırm alar yapılm ıştır.

Bu çalışm a; G ölcü k (Isp arta)’te yaklaşık 45 yaşın d a, % 7 0 -8 0 kapalılık tak i Salkım Ağacı ve K araçam m eşcerelerinin üst topraktaki to p lam azot, o rg an ik karbon ve toprak reaksiyonu ü zerindeki etkilerini belirlem ek am acıyla yapılm ıştır.

2. A R A Ş T IR M A A L A N IN IN Y E T İŞ M E O R T A M I Ö Z E L L İK L E R İ 2.1 M evk i

A raştırm a alanı G ölcük K rater G ölü (Isp a rta )’nün g ü n e y d o ğ u su n d a, den iz seviyesinden 1400 m yükseklikte, batı bakıda, taban arazide y er alm aktadır. İsp arta şeh ir m erkezinden uzaklığı 12 km olan G ölcük şehrin g ü n ey b atısın d a bulu n m ak tad ır.

2;2 İldim Tipi

Y ılık ortalam a yağışı 769 ,4 mm olan G ölcük, o cak ay ın d a 121,8 m m, d ö rt yaz ayında (h aziran -ey lü l) 7 6,4 m m yağış alm akta olup y ılın 2 4 ,6 günü ka rla kaplı olarak geçm ek ted ir (K A N T A R C I 1991).

A raştırm a alan ım ızd a iklim ö z elliklerini b elirlem ek am acıyla, İsparta M eteoroloji istasyonu ve DSİ G ölcük M eteoroloji İstasyonunun v erilerin d en fayd alan ılm ışım S ıcaklık değ erleri yükseklik farkına göre h e sap la n m ıştır (A N O N İM 1981; U T K U 1990). D aha sonra h esap lan an bu ortalam a sıcaklık ve yağış değerleri k u llan ılarak T h ortlnvaite y ö n tem in e göre genel iklim tipi; B2 B f s2 b 2’ (N em li, m ezoterm al, yazın çok kuvvetli su açığı olan, d en iz iklim i etkisine yakın b ir iklim tipi) olarak belirlenm iştir.

(4)

O R G A N İ K K A R B O N V E A Z O T B İ R İK İM İ 211

2 .3 A n akaya ve T op rak Ö zellik leri

A raştırm a alanım ızdaki ö rnek alanlar alüvyon üzerin d en alınm ıştır. Ç evredeki diğ er anakaya tiplerini ise ağırlıklı olarak volkanik kökenli olan andezit, trak i-an d ezit ve G ölcük Form asyonu olarak adla n d ırılm ış olan tüf, tüfit ve p o m za karışım ın d an o lu şan gevşek yapılı m atery aller o luşturm aktadır.

A razideki gözlem ve incelem elere göre, ö m ek alanlardaki toprakların gen etik bakım dan k ireçsiz kum regosolü sın ıfın a girdiği tesp it edilm iştir.

2 .4 B itki Ö rtü sü

G ölcü k G ölü çevresinde F akir (19 9 8 ) tarafından yap ılan incelem eler so n u cu n d a 47 fam ilya ve 136 cinse bağlı toplam 227 tü r bitki taksonu b u lu n d u ğ u b elirlenm iştir. T aksonların bitki coğrafyası bö lg elerin e d ağılım o ran ın a göre araştırm a alanı A kdeniz ile İran-T uran bitki yayılışı b ö lg elerin in geçiş alan ın d a b ulunm aktadır.

K araçam m eşceresi altın d a otsu türe rastlanılm am ıştır. S alkım A ğacı m eşceresinde ise toprak yüzeyinin tam am ı otsu türlerle kaplıdır. Bu otsu tü rlerin büy ü k b ir ço ğ u n lu ğ u Yabani Y u la f (A vena barb a ta B ro t.)’lardan olu şu rk en , az b ir o ran d a K uşotu (S tella ria m edia L .)’da sah ad a yayılış g ö sterm ektedir. A yrıca ö m e k alanım ız içine girm em ekle berab er m eşcere içerisin d e D işbudak (F raxintıs a n g u stifo lia V ahi.), Adi C ev iz (Jııglans regia L.), A ğaç M ürveri (Sa m b ııcu s nig ra L.), E lm a (M alu s spp.), Y abani E rik (P ru n u s spp.), gibi ağaç türleri ile Y aban G ülü (R osa ca n ın a L.) ve A lıç (C ra ta eg u s m o n o g yn a Jack.) gibi çalı türleri de m evcuttur. A çık alandaki bitki türlerinin tam am ım otsu b itk iler oluştu rm ak tad ır. B u n lar % 5 0 -6 0 o ran ın d a Üçgül ( T rifo lh u n ca m p estre S chreb.) ve %5 c iv arın d a S ığır kuyruğu ( Verbascıım spp.), Sütleğen {E ııphorbia spp.), vb. gibi türlerdir.

3. M A T E R Y A L ve M E T O D

A razi çalışm aları sırasın d a yaklaşık 45 yaşındaki, % 7 0 -8 0 k apalılıktaki Salkım Ağacı ve K araçam m eşcereleri altından, ayrıca ü zerinde orm an örtüsü b u lunm ayan otsu bitk ilerle kaplı açık alan d an olm ak üzere 2 0 x 2 0 = 4 0 0 n r ’lik toplam 3 ad et ö m ek alan d a çalışılm ıştır. D aha so n ra h er ö m ek alan içerisinde, 8 n o k tad a toprak çukuru açılm ıştır. T o p rak ta h o rizo n laşm a olm adığı için 0- 5 cm, 5-20 cm ve 20 -4 0 c m ’Iik d erin lik k ad em elerin d en silin d irle toprak örnekleri alınm ıştır.

A ğ açların toprak ö zellikleri üzerindeki etkisinin ilk d ö n em d e en fazla üst Loprakta o labileceği için 4 0 c m ’lik d erinliğe k ad ar toprak alınm ası yeterli gö rü lm ü ştü r. A y n c a açık a la n d ak iler hariç olm ak üzere-h er n o ktadan 1/4 nrrlik alandan ölü örtü örnekleri alınm ıştır. Ö m ek alanlardaki bitki türleri

tesp it edilerek gerekli n o tla r tutulm uştur. -»•

L ab o ratu ara getirilen to p rak ve ölü ö rtü örnekleri h av a kuru su hale k ad ar ku ru tu lu p h a v an d a öğ ü tü ld ü k ten so n ra 2 m m ’lik elekten geçirilerek analize h a zır hale getirilm iştir. Ö lü örtü ö rnekleri yaprak ve ç ü rü n lü + h u m u s tab ak aların a ayrılm ıştır. Ç ü rü n tü ve hum us tabakalarının b irlik te d eğ erlen d irilm esin in sebebi K araçam ölü örtü sü n d ek i keçeleşm eden dolayı bu iki tab ak an ın yapışık h ald e b u lu n m a ların d an k aynaklanm ıştır. Bu sebeple araştırm a sonuçlarının k arşılaştırılm ası sırasın d a bütü n lü k olm ası için S alk ım A ğacı ölü örtü tabakaları d a aynı şekilde ayrılm ıştır. S alkım A ğacı altın d a yaprak tab ak asın a rastlanılm am ıştır. A yrılan tab ak alar tartılarak ağırlıkları bulu n m u ştu r. D aha so n ra 1/4 m2 deki bu d eğ erlerd en hektardaki ağırlık ton cinsinden h esap lan m ıştır.

(5)

212 Y A S İN K A R A T E P E

T o p rak ö rn ek lerin d e tane çapı (tekstür) (B o u y o u co u s h id ro m etre m etodu ile), toprak reaksiyonu (H 30 ve IN K C İ’de cam elektrotlu pH -m etre ile), kireç (S ch eib ler k alsim etre yöntem i ile), o rganik karbon (W alkley-B lack İslak yakm a yöntem i ile), to p lam azo t (söm i-m ikro K jeldahl m etodu ile), ölü örtü ö rn ek lerin d e ise organik m adde (ateşte kayıp ile), to p lam azo t (söm i-m ikro K jeldahl m etodu ile) b e lirlen m iştir (G Ü L Ç U R 1974).

Büro çalışm aları sırasında ağaç tü rlerin in topraktaki h er b ir d e rin lik kadem esi için toplam azot, o rg an ik karbon, C /N oranı ve toprak reak siy o n u ü zerindeki etkisini b elirlem ek am acıyla v aryans analizi, tü rler (örnek alanlar) arası b en zerlik ve fark lılık lar D uncan T esti ile istatistiksel o larak d eğerlendirilm iştir.

4. B U L G U L A R

T o p rak ların d erinlik kadem elerindeki to p lam azot, o rg an ik karbon, C /N oranı, aktüel asitlik, potansiyel asitlik, tane çapı (te k stü r)’na ve ölü ö rtü lerin to p lam azot, y an ab ilen o rganik m adde (% ), hektardaki ton olarak ağırlık m ik ta rla rı’na ait d eğ erler tab lo lard a ayrıntılı olarak gösterilm iştir.(T ab lo 1-2-3).

Y apılan an alizler so n u cu n d a toprakların tam am ının kireç ( C a C 0 3) ’siz olduğu b elirlenm iştir.

T a b lo 1: T o p ra k Ö rn e k le rin in T o p la n ı A zo t (Nt), O r g a n ik K a rb o n , C/N O ra n ı, A k tü el ve P o ta n siy e l A sitlik p H D eğ erleri

Table 1: Total Nitrogen (N,), Organic Carbon, C/N Ralio, A ctual And Potential Acidity For Soil Samples

l

z j=

â f ö* d

£

11

î2 >

1 ¥ s e

N.('*> O rganik karUaı Vİ) (Orgatı i c car Um) (5? )

C /N oranı (C/N ratio)

Aktüel A sitlik Potansiyel Asitlik p l! ( H ;0 ) p H (IN K C I)

w. s

< i

£

w ® Erj ^ S i

â e

§ i

t &

< 2

? 1

1 ~ E £.

£ A â e

J tâ

•■£ i

< 2

& ^

< i

£ M

î/j s E I .

II

â £ v

< 2 Â â

< S

J2 k

t% s

£

â e J

n

i^ev

< 2

s f

? j { E ■“

3 %

3> 5

E 'EL

İ z

& e - j J | i İ

< 2

I

0-5 0634 0042 0 064 6 473 1.071 0 623 102 25 5 9 7 7.0 6.6 6.6 6.3 5 a 5.5

5-20 0.109 0018 0 036 0999 0 501 0.660 9.2 27 8 18 3 6 5 6.4 6.7 5 6 5 5 5.7

20-40 0 053 0.009 0 017 0 216 0249 0 208 4 1 27.7 122 6 5 5.8 6 9 5 6 5 2 5 8

11

0-5 0712 0044 0.055 6618 1 023 0576 9 3 23 3 10.5 7 0 6.7 6.7 6 4 5 9 5 8

5-20 0 102 0029 0.034 1,113 0 503 0.411 10 9 17 3 12.1 6.5 6.3 6 8 5 5 5 0 5.8

20-40 0038 0 00.1 0 007 0346 0.166 0.000 9 I 5 5 3 0 0 6.2 6.3 7 0 4.9 5 1 6 1

ın

1 "

^0-5^5-20^20-40. ^0.640^0.131⁰⁰⁴⁷ ⁰⁰⁵³^0.033^0.011 ⁰⁰⁷³^{0 054}^0.027 ^6.256^{0 246}^1.172 ⁰⁵⁴⁶^0.254^0.803 ^0.834^0.329^0.250 ^9.8^{8 9}^5.2 ^{23 1}^15.2^{16 5} ^11.4^{6 1}^9.3 ^6.6^5.9^6.1 ^{6 5}^6.46 2 ^ * 6 9^{6 8}^6.9 ^{6 2}^{5 5}4.9 ^{5 4}^5.15 0 ^6.1^{6 0}5 7 IV

0-5 0 614 0.026 0088 6 128 0 761 0 920 100 29.3 105 7.2 6.4 6 8 6 3 5.4 6.2

5-20 0 122 0.014 0 049 t 101 0.721 0 576 9 0 51 5 21 8 6 7 5,9 6.8 4.9 54 5 8

20-40 0.078 0004 0 023 0.693 0 171 0 204 8.9 42.8 8.9 6.1 6.2 7.0 5.1 5 0 6.0

V

0-5 0 677 0 028 0 035 6 833 0 804 0.382 10.1 23 7 10 9 6.7 6.7 6.B 6.3 5.5 5 9

5-20 0099 0013 0.023 1 156 0 374 0 292 117 28 B 12.7 6.2 5.7 6 8 5 9 5 3 5.7

20-40 0041 0006 0.016 0000 0.127 0 042 0.0 21.2 2.6 6.5 6.3 6.9 53 5 4 5 9

VI

0-5 0.640 0.034 0 042 5 718 0 503 0.291 8 9 14 8 6.9 6 9 6 7 6 8 6.4 5.3 5.9

5-20 0.118 0.018 0 013 1.196 0.417 0 171 10 1 23.2 13 2 6.1 5.5 6.8 55 5.1 5.9

20-40 0051 o .u ıı 0.013 0 034 0 171 0 000 16 155 0.0 6.4 6 2 7.1 5 1 4 8 6.3

VII

0-5 0 584 0.027 0.049 5613 0583 0 376 9.6 21 6 7.7 7.1 6 7 6 7 6 4 5.3 5.9

5-20 0 074 0 015 0037 0.691 0 421 0.166 9 3 28 1 4 5 0.5 5.7 6.7 5 8 5 1 5.7

20-40 0056 o o ı ı 0.023 0 328 0.172 0042 5.9 15 6 18 6 6 6 6 7 2 5 5 5.5 6.5

VIII

0-5 0.749 0.026 0.056 7 765 0 424 0.375 104 16.3 6.7 6.9 6.7 6.7 6.3 5 5 58

5-20 0.109 o o ı ı 0 017 1 270 0 338 0 213 117 3 07 12 5 6 5 5 9 6.8 5.9 5 3 5 7

20-40 0 061 0.003 0 014 0.529 0.042 0 033 8 7 5.3 5 9 6 7 6.4 7.0 5 4 5.2 6.2

(6)

O R G A N İ K K A R B O N V E A Z O T B İRİ K İM İ 213

Tablo 2: T o p rak Ö rneklerinin T ane Çap» (Tekstür) Analizi S onuçlan Table 2: Results O f Tcxture Analysis For Soil Sam ples

c clj z =

â n

S

Derinlik Ktıdcııcsi ıcıııl

Depllı levels (cm)

Salkım uğacı (Black lucusl) Karaçam (Black pinc) Açık alan (Opcıı field) Kum

SamJ

<*■

Tuz Sili

% Kil Clay

tf- Toprak

lllrtl Texlure

Kum Saııd

Toz Silt M-

Kil Claj

» Toprak

lllrtl Tcxture

Kum Sand

» Toz Sili

% Kil Clay

% Toprak

tUrll Teslurc

1

0-5 82.9 9.2 7.9 KuB 83.1 8.1 8.8 KuB 84.1 8.5 7.4 KuB

5-20 72.8 16.3 10.9 KuB 86.1 6.1 7.8 BKu 85.2 6.0 8.8 BKu

20-40 72.9 16.2 10.9 Kull 80.1 10.1 9.8 KuB 89.6 2.6 7.8 BKu

11

0-5 82.0 10.1 7.9 KuB 83.1 9.1 7.8 KuB 84.1 7.1 8.8 KuB

5-20 71İ.0 15.2 8.8 KuB 81.1 9.1 9.8 KuB 86.8 5 4 7.8 BKu

20-40 86.1 6.1 7.8 BKu 84.1 8.1 7.8 KuB 93.2 1.0 5.8 BKu

111

0-5 81.9 9.2 8.9 KuB 82.1 8.1 9.8 KuB 88.2 4 0 7.8 BKu

5-20 76.0 14.2 9.8 KuB 83.1 8.1 8.8 KuB 86.2 5.0 8.8 BKıı

20-40 81.1 10.1 8.8 KuB 88.1 3.1 8 8 BKu 93.2 0.6 6.2 BKu

IV

0-5 78.8 13.3 7.9 KuB 85.2 6.0 B.8 BKu 87.2 5 0 7.8 BKıı

5-20 79.0 12.1 8.9 KuB 83.1 8.1 8.8 KuB 86.2 5.4 8.4 BKu

20-40 81.1 11.1 7.8 KuB 87.2 4.0 8.8 BKu 88.6 3.2 8.2 BKu

V

0-5 82.9 7.5 9.6 KuB 85.1 8.8 6.1 BKu 85.8 5.4 8.8 BKu

5-20 82.1 9.1 8.8 KuB 87.2 4.0 8.8 BKu 87.2 5 4 7.4 BKu

20-40 88.2 6.1 5.7 BKu 89.2 3.0 7.8 BKu 90.2 3.0 6.8 BKıı

VI

0-5 76.8 14.3 8.9 KuB 87.2 4 4 8.4 BKu 88.2 4.0 7.8 BKu

5-20 80.0 11.2 8.8 KuB 84 1 7.1 8.8 KuB 88.8 3.4 7.8 BKu

20-40 87.1 6.1 6,8 BKu 87.2 4.0 8.8 BKu 93.2 1.0 5.8 BKu

VII

0-5 82.9 8.2 8.9 » KuB 87.2 5.6 7.2 BKu 87.2 5.0 7.8 BKu

5-20 81.1 10.1 8.8 KuB 83.1 9.1 7.8 KuB 90 2 2.0 7.8 BKu

20-40 85.1 6.1 8.8 BKu 88.2 4.0 7.8 Bku 90.6 2.6 6.8 BKu

VIII

0-5 78.8 12.3 8.9 KuB 85.2 7.0 7.8 BKu 87.2 5.0 7.8 BKu

5-20 76.9 13.2 9.9 KuB 87.2 6 0 6.8 BKu 90.8 2.0 7.2 BKu

20-40 71.9 16.2 11.9 KuB 89.2 3.0 7.8 BKu 90.2 3.0 6.8 BKu

Tablo 3: Ölü Ö rtü T ab ak aların ın T oplam Azot (N,) ve O rganik M adde Değerleri Table 3: Total Nitrogen (N,) And Organic M atter For Forest Floor Layers

ÖİU tirit) No Forest floor

Nuiti.

Ölü örtü tabakası Forest floor layers

Salkım ağacı Black locust Karaçam Black pine

N, (%)

Organik madde Organic

matter (%)

Ağırlık VVeighl (t/ha)

N, (%)

Organik madde Organic

matter (%)

Ağırlık Weight (t/lıa)

I Yaprak Litter ^{. . .} ^{. . .} 0.366 96.517 4,875

ÇUrtlntü+Mumus Fermenlalion+I Iumus 1.948 87.938 3,056 0.806 75.729 29,841

I! Yaprak Litter ^{. . .} ^{. . .} 0.447 95.816 4,608

ÇUrilntii+I lumııs Fermentation+Humus 1.946 73.551 2,992 0.820 76.893 41,204

' III Yaprak Litter ^{. . .} ^— 0.364 96.270 6,342

ÇürUntU+Hunıus Fermentation+Humus 2.272 86.316 2,248 0.837 78.631 31,362

IV Yaprak Litter ^{. . .} ^— 0.472 96.014 6,851

ÇUriiııtU+Humus Fermentation+Humus 2.105 82.929 3,118 0.891 87.448 38,763

V Yaprak Litter ^{. . .} ^— 0.478 95.394 5,964

ÇUrilntil+Humus Fermentation+Humus 1.897 78.477 3,060 0.912 73.464 28,776

VI Yaprak Litter ^{. . .} ^— 0.440 95.996 5,118

Çürtlntil+Humus Fermentation+Humus 1.908 74.847 2,768 0.932 85.049 38,542

VII Yaprak Litter ^{. . .} ^{. . .} 0.435 96.274 7,652

ÇUrüntU+Humus Fermentation+Humus 2.138 88.630 2,728 0.888 79.692 35,476

VIII Yaprak Litter ^{. . .} ^{. . .} 0.447 96.166 7,740

ÇürUntil+Humus Fermentation+Humus 1.744 87.709 2,964 0.994 72.596 37,341 Ortalama

Mean

Yaprak Litter 0,431 96,056 6,144

ÇürUntU+Hunıus Fermentation+Humus 1,995 82,550 2,867 0,885 78,688 35,163

(7)

214 Y A S İN ICAR A TE PE

T o p lam azot o ra n la n Salkım A ğacı altındaki to p rak lard a d a h a yüksek (% 0 ,6 5 6 - % 0,108 - % 0 ,0 5 3 )(2), K araçam altın d ak ilerd e daha d ü şü k (% 0,035 - % 0,0 1 9 - % 0 ,0 0 8 )(2) o randa b u lu n m u ştu r. A çık alan to p rak ların d a ise toplam azot o ra n la n (% 0,0 5 8 - % 0,033 - % 0,01 S)<2>

o larak b u lu n m u ştu r (T ablo 4).

O rganik karb o n m iktarı (%) S alkım A ğacı altındaki to p rak lard a en y ü k sek (% 6,426 - % 1,087 - % 0 ,3 0 6 )(2), açık alan d ak ilerd e en dü şü k (% 0,5 4 7 - % 0,3 5 2 - % 0 , 104)(2) o ran d a b u lu n m u ştu r. K araçam altı to p rak ların d a ise o rg an ik k arb o n m iktarı (% 0,7 4 7 - % 0,478 - % 0 ,1 6 9 )(2) olarak b u lu n m u ştu r (T ablo 4).

C /N oranı K araçam altındaki to p rak lard a en y üksek (2 1 ,8 4 - 27,9 9 - 2 5 ,8 1 )(2), açık alan d ak ilerd e 5 -2 0 c m ’lik d erinlik kadem esi hariç en d ü şü k (9,29 - 11,40 - 5 ,0 9 )(2} oran d a bu lu n m u ştu r. S alkım A ğacı altındaki to p rak lard a ise (9,79 - 10,10 - 5 ,4 4 )(2> o larak bulunm uştur.

H er üç örn ek alan d a da C /N oranı en y üksek 5 -20 c m ’lik d erin lik k ad em esin d e tespit ed ilm iştir.(T ab lo 4).

A ktüel ve potansiyel asitlik değerleri S alkım A ğacı altındaki to p rak lard a 2 0 -4 0 c m ’lik d erin lik kadem esi hariç en yüksek (6,93 ve 6 ,33 - 6 ,36 ve 5 ,5 6 - 6,39 ve 5 ,2 2 )<3), K araçam altın d ak ilerd e en d ü şü k (6,62 ve 5 ,50 - 5,97 ve 5,21 - 6 ,2 4 ve 5 ,1 4 )(3) o ran d a bu lu n m u ştu r. A çık alandaki to p rak lard a ise (6,73 ve 5 ,90 - 6,78 ve 5 ,7 9 - 7 ,00 ve 6 ,0 6 )(3> olarak b u lu n m u ştu r (Tablo 4).

Ö lü örtüde ise S alkım A ğacı ç ü rü n tü + h u m u s tab ak asın d ak i to p lam azo t m iktarı (% 1,995), K araçam dakinin (% 0 ,8 8 5 ) yaklaşık olarak 2,3 katı k ad ar d a h a y ü ksektir. K araçam yaprak tabakasındaki toplam azot m iktarı ise % 0 ,4 3 1 ’dir. Ç ü rü n tü + h u m u s tabak asın ın h ektardaki m iktarı S alkım A ğ acın d a ortalam a 2,8 6 7 ton, K araçam da 3 5,163 ton o lara k b u lu n m u ştu r. K araçam ın y aprak tabakası ise h ek tard a 6,1 4 4 ton olarak b u lu n m u ştu r (T ablo 3). S alkım A ğacı altın d a arazi çalışm asın ın yapıldığı 2003 M ayısının son h a fta sın d a yaprak tab a k asın a ra s tla n ılm a m ış tır.

S alkım A ğacının ç ü rü n tü + h u m u s tabakasında ateşte kayıp ile b elirlen en o rg an ik m adde m iktarı (% 8 2 ,5 5 0 ), K araçam ınkinden (% 7 8 ,6 8 8 ).d aha y ü ksek bu lu n m u ştu r. K araçam ibrelerinde ateşte kayıp ile belirlen en o rganik m adde m iktarı % 9 6 ,5 1 7 ’dir.

Y apılan varyans analizi so n u c u n d a ağaç tü rlerin in to p lam azot o ranlarında; h e r üç derinlik k adem esi için p<0,001 - o rganik karbon oran ın d a; 0-5 ve 5 -20 cm d erinlik kadem eleri için p < 0,001, 2 0 -4 0 cm derinlik kadem esi için p< 0,05 - C /N o ran ın d a; h er üç d e rin lik kadem esi için p<0,001 - aktüel asillik pH değerinde; 0-5 cm d e rin lik kadem esi için p< 0,01, 5 -2 0 ve 20 -4 0 cm d erin lik kadem eleri için p<0,001 - potansiyel a sitlik pH d eğ erin d e; üç d erin lik kadem esi için p< 0,001 ö n em seviyesinde etkili o lduğu tespit e d ilm iştir (T ablo 5).

D uncan testi so n ucunda;

T o p lam A zot oran ların a göre 0-5 cm ve 5 -2 0 c m ’lik d erin lik k adem eleri için, K araçam ve açık alan aynı grupta S alkım A ğacı farklı grupta, 2 0 -4 0 c m ’lik d erin lik kadem esi için h e r üçü de farklı g ru p ta y er alm ıştır.

<2> Parantez içerisindeki değerler 0-5 cm, 5-20 cm ve 20-40 cm derinlik kademesi sırasına göre verilmiştir.

i3) Parantez içerisinde önce aktüel asitlik sonra potansiyel asitlik değeri 0-5 cm, 5-20 cm ve 20-40 cm derinlik kademesi sırasına gere verilmiştir.

(8)

OR GANİK KARBON VE AZOT BİRİKİMİ 2 1 5

Tablo 4: T o p rak Ö rneklerinin T oplam Azot (N,), O rganik K arbon, C/N O ranı, Aktüel ve Potansiyel Asitlik D eğerlerine İlişkin İstatistiksel R akam lar

Table 4: Statislics for Tolal N itrogen (NO, Organic C arbon, C/N Ratio, and Actual and Potential A cidity O f Soil Samples

Ölçülen değer türü (Soil parameters) Derinlikkademesi (cm) (Depthlevels)(cm) Ağaç türü (Tree species) Örneksayısı (Numberofsamples Aritmetik ortalama (Arithmetical mean) Standartsapma (Standard deviation) Standarthata (Standard error) Minimumdeğer (Minumumvaiue) Maximumdeğer (Maximumvalue)

N ,(% )

0-5

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k lo c u s t ) 8 0 , 6 5 6 0 ,0 5 3 0 , 0 1 9 0 ,5 8 4 0 , 7 4 9

K a r a ç a m ( B l a c k p itıe ) 8 0 ,0 3 5 0 ,0 5 4 0 ,0 0 4 0 ,0 2 6 0 ,0 5 3

A ç ık a l a n (O p e ı ı f ie ld ) 8 0 ,0 5 8 0 , 0 1 7 0 ,0 0 6 0 ,0 3 5 0 ,0 8 8

5-20

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 0 ,1 0 8 0 , 0 1 7 0 , 0 0 6 0 , 0 7 4 0 ,1 3 1

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 0 ,0 1 9 0 ,0 0 8 0 ,0 0 3 0 ,0 1 1 0 , 0 3 3

A ç ık a l a n ( O p c n f ie ld ) 8 0 , 0 3 3 0 , 0 1 5 0 ,0 0 5 0 ,0 1 3 0 ,0 5 4

20-40

S a l k ı m A p a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 0 , 0 5 3 0 ,0 1 3 0 ,0 0 5 0 , 0 3 8 0 ,0 7 8

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 0 ,0 0 8 0 , 0 0 3 0 ,0 0 1 0 ,0 0 3 0 ,0 1 1

A ç ı k a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 0 ,0 1 8 0 , 0 0 7 0 ,0 0 2 0 ,0 0 7 0 , 0 2 7

Organik karbon

( % )

(O rganic carbon)

( % )

0-5

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 6 , 4 2 6 0 ,6 8 4 0 ,2 4 2 5 ,6 1 3 7 ,7 6 5

K a r a ç a m ( B l a c k p itıe ) 8 0 , 7 4 7 0 ,2 3 3 0 ,0 8 2 0 ,4 2 4 1,07 1

A ç ık a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 0 ,5 4 7 0 ,2 3 3 0 ,0 8 2 0 ,2 9 1 0 ,9 2 0

5-20

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 1 ,0 8 7 0 ,1 7 8 0 ,0 6 3 0 ,6 9 1 1 ,2 7 0

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 0 ,4 7 8 0 ,1 2 1 0 ,0 4 3 0 , 3 3 8 0 ,7 2 1

A ç ık a l a n ( O p e n fie ld ) 8 0 ,3 5 2 0 ,1 8 5 0 ,0 6 5 0 ,1 6 6 0 ,6 6 0

20-40

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 0 , 3 0 6 0 ,2 2 7 0 ,0 8 0 0 ,0 0 0 0 ,6 9 8

K a r a ç a m ( B l a c k p in e ) 8 0 ,1 6 9 0 ,0 6 7 0 ,0 2 4 0 , 0 4 2 0 , 2 5 4

A ç ık a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 0 ,1 0 4 0 ,1 0 1 0 ,0 3 6 0 ,0 0 0 0 ,2 5 0

C/N oranı (C/N ratio)

0-5

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 9 , 7 8 8 0 ,5 0 0 0 ,1 7 7 8 ,9 0 1 0 ,4 0

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 2 1 ,8 3 8 5 ,8 8 8 2 ,0 8 1 1 4 ,8 0 2 9 ,3 0

A ç ık a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 9 ,2 8 8 1 ,8 9 3 0 , 6 6 9 6 ,7 0 1 1 ,4 0

5-20

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 1 0 ,1 0 0 1 ,1 8 7 0 , 4 2 0 8 ,9 0 1 1 ,7 0

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 2 7 ,9 8 8 1 0 ,8 9 0 3 ,8 5 0 1 6 ,5 0 5 1 ,5 0

A ç ık a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 1 1 ,4 0 0 4 ,3 1 1 1 ,5 2 4 4 ,5 0 1 8 ,3 0

20-40

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 5 ,4 3 8 3 ,4 3 1 1 ,2 1 3 0 ,0 0 9 ,1 0

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 2 5 ,8 1 3 1 6 ,1 3 2 5 , 7 0 4 5 ,3 0 5 5 ,3 0

A ç ık a l a n ( O p e n fie ld ) 8 5 .0 8 8 4 , 6 6 4 1 ,6 4 9 0 ,0 0 1 2 ,2 0

Aktüel asitlik (Actual acidity)

pH (H: 0 )

0-5

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 6 , 6 1 5 0 ,1 1 1 0 ,0 3 9 6 ,3 9 6 ,7 3

A ç ık a l a n ( O p e n fie ld ) 8 6 ,7 3 3 0 ,0 9 8 0 ,0 3 5 6 ,5 5 6 ,8 3

5-20

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 6 . 3 6 3 0 ,2 5 9 0 ,0 9 2 5 ,8 9 6 ,6 8

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 5 ,9 7 1 0 ,3 5 1 0 .T 2 4 5 ,5 4 6 ,4 2

A ç ık a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 6 ,7 8 0 0 , 0 6 2 0 ,0 2 2 6 ,6 9 6 ,9 1

20-40

K a r a ç a m ( B l a c k p in e ) 8 6 ,2 4 4 0 ,2 3 6 0 , 0 8 4 5 ,7 8 6 ,6 1

A ç ık a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 6 ,9 9 7 0 ,0 9 2 0 ,0 3 3 6 ,9 0 7 ,1 7

Potansiyelasitlik (Potential acidity)

PH (1 N KC1)

0-5

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 6 , 3 2 6 0 ,0 8 2 0 ,0 2 9 6 ,2 0 6 ,4 3

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 5 ,5 0 4 0 ,2 2 1 0 ,0 7 8 5 ,2 6 5 ,9 0

A ç ık a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 5 ,8 7 3 0 ,2 1 4 0 , 0 7 6 5 ,4 9 6 ,2 2

5-20

S iı i k ı m A ğ a c ı ( B l a c k l o c u s t ) 8 5 ,5 5 8 0 , 3 4 6 0 ,1 2 2 4 , 9 5 ,9

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 8 5 ,2 1 4 0 ,1 8 1 0 , 0 6 4 5 ,0 5 .5

A ç ık a l a n ( O p e n fie ld ) 8 5 ,7 9 1 0 ,1 1 7 0 ,0 4 1 5 .7 6 ,0

20-40

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k lo c u s t ) 8 5 ,2 1 5 0 ,2 5 7 0 ,0 9 1 4 ,8 9 5 ,5 9

K a r a ç a m ( B l a c k p in e ) 8 5 ,1 3 9 0 ,2 3 5 0 ,0 8 3 4 ,7 6 5 ,5 1

A ç ı k a l a n ( O p e n f ie ld ) 8 6 ,0 5 9 0 , 2 6 5 0 ,0 9 4 5 , 7 4 6 ,5 0

(9)

2 1 6 YASİN KARATEPE

O rganik karbon (% ) m iktarına göre 0-5 cm ve 5 -2 0 c m ’lik d erin lik kadem eleri için, K araçam ve açık alan aynı g ru p ta S alkım A ğacı farklı g rupta, 2 0 -4 0 c m ’lik d erin lik kadem esi için K araçam hem açık alan hem de Salkım A ğacı ile ayrı ayrı b irer g ru p la yer alm ıştır.

C /N o ran ın a göre 0-5 cm, 5 -2 0 cm ve 2 0 -4 0 c m ’lik d erin lik k ad em elerin in h e r üçü için de Salkım A ğacı ve açık alan aynı g ru p ta K araçam farklı g ru p ta y er alm ıştır.

A ktüel asitlik değerine göre 0-5 c m ’lik d erin lik kadem esi için, K araçam ve açık alan aynı g ru p ta S alkım A ğacı farklı grupta, 5-20 c m ’lik d erin lik kadem esi için her üçü de farklı grupta, 20- 4 0 c m ’lik d erinlik kadem esi için S alkım A ğacı ve K araçam aynı g ru p ta açık alan farklı g rupla yer alm ıştır.

P otansiyel asitlik değerine göre 0-5 c m ’lik d erin lik kadem esi için h er üçü de farklı grupta, 5 -2 0 c m ’lik d erinlik kadem esi için S alkım A ğacı ve açık alan aynı gru p ta K araçam farklı grupta, 2 0 -4 0 c m ’lik derinlik kadem esi için S alkım A ğacı ve K araçam aynı g ru p ta açık alan farklı grupta, yer alm ışlard ır (T ablo 6).

5. T A R T IŞ M A VE S O N U Ç L A R

T o prağın an ak ay asm d a ve anakayadan gelen an o rg an ik anam atery ald e azot bileşikleri yoktur. Bu sebeple topraktaki azot ilksel olarak, bazı m ik ro o rg an izm ala rın havadaki serbest azotu bağ lam ası suretiyle o luşm aktadır. M en g el’c (1 9 6 8 ) atfen K a n tarc ı’nın (2000) bildirdiği üzere S alk ım A ğacının köklerinde azot bağlayıcı yum ru b akterileri b u lu n m a k tad ır. Y ine K antarcı (20 0 0 ) H off'm an’a (1961) dayanarak dört yaşındaki b ir S alk ım A ğacı m eşceresinin 30 0 kg/ha/yıl azotu to p rağ a kazan d ırab ild iğ in i ifade etm iştir. F ilch ev a ve ark. (20 0 0 ) B u lg arista n ’da köm ür o cak ların ın artık m ateryali üzerindeki 25 yıllık a ğ aç la n d ırm a lard a yapm ış old u k ları araştırm ada, to praktaki toplam m ikrofloranın S alkım A ğacı altın d a en fazla, K araçam d a en az, açık alanda ise o rta seviyede b u lu n d u ğ u n u tesp it etm işlerdir.

Salkım A ğacı altındaki ölü örtü ve do lay ısıy la topraktaki azo t fazlalığının azot bağlayan m ik ro o rg an izm alard an kaynaklandığı d ü şü n ü leb ilir. T ecim en (2 0 0 1 ) yap m ış olduğu b ir çalışm ada, Ağaçlı (İstanbul) köm ür ocakları ü zerin d e yapılan 12 y ıllık ağ açlan d ırm alard a to praktaki toplam azot (% ) ve organik karbon (% ) d eğ erlerin in , S alk ım A ğacı altında, Sahil Çamı ve F ıstık Ç am m d ak ilere nazaran daha yüksek o ld u ğ u n u tesp it etm iştir. A çık alan topraklarındaki to p lam azot o ranlarının K araçam altı to p rak ların d a k ilere n azaran d ah a yüksek olm ası ise k ö k lerin d e azot bağlayıcı yum ru bak terilerin e sahip Ü çgül (T rifolittm c a m p estre S chreb.) türünün

% 5 0 -6 0 o ran ın d a açık alandaki örnek alan sahasını kaplam ası o larak açıklanabilir.

S alkım A ğacı altındaki to p rak lard a o rg an ik karb o n m ik tarın ın K araçam dakilere kıyasla dalıa fazla o lm asının nedeni, ölü örtü bileşim farklılığı (S alkım A ğacı çü rü n tü tabakasında % 8 2 ,5 5 0 o rg an ik m adde birikm işken K araçam ın çü rü n tü tab ak asın d a bu oran % 7 8 ,6 8 8 ’dir) ve S alkım A ğacı ölü örtü sü n ü n K araçam ölü ö rtü sü n e göre d a h a k olay ve çab u k ayrışm ası o labilir.

S alk ım A ğacı ölü örtü sü n ü n K araçam ölü ö rtü sü n e göre d ah a k olay ve çab u k ayrışm ası üzerinde, ölü örtü bileşim lerin in farklılığı etkili o labileceği gibi, S alkım A ğ acın ın kışın yaprak dökm esi ile ölü ö rtü n ü n d aha fazla ısı ve ışık alm ası, yazın ise K araçam a n azaran d a h a koyu b ir gölge o lu ştu rm ası sonucu ölü ö rtünün kurak geçen yaz d ö n em in d e nem ini m u h afaza edeb ilm esi de ağırlıklı olarak etkin olabilir. Salkım A ğacı m eşceresi altındaki bu lokal k o şu llar m uhtem elen b iy o lo jik aktiviteyi yükseltm ekle ve dolay ısıy la ölü ö rtü n ü n ayrışm ası hızlan m ak tad ır. Salkım A ğacı altın d a yaprak tabakasının bulunm ayışı, bu hızlı ölü ö rtü ayrışm asın d an kaynaklanm ış o lab ilir. A çık alan to p rak ların d a o rganik karbon m ik tarın ın d ü şü k lü ğ ü bitkisel k ütlesinin d iğ er iki ö rnek alan a göre o ld u k ça az olm ası ile ilişk ilen d irileb ilir.

(10)

OR GANİK KARBON VE AZOT BİRİKİMİ 217

T ablo 5: T o p rak Ö rneklerinin T oplam Azot, O rganik K arbon, C/N O ranı, Aktüel ve Potansiyel Asitlik Değerlerine İlişkin V aryans Analizi Sonuçları

Table 5: Analysis O f V ariance For Total Nitrogen (Nt), Organic Carbon, C/N Ratio, Actual A nd Potential Acidity O f Soil Samples

Ö l ç ü l e n d e ğ e r tü r ü (S o i l p a r a n ı c l e r s )

D e r i n li k k a d e m e s i

( c m ) ( D e p l lı l e v e ls ) (c m )

V a r y a s y o n k a y n a ğ ı ( S o u r c e o f v a r ia t io n )

Kareler toplamı Sumof squares Serbestlik derecesi Degreesof freedom Kareler ortalaması Meansquare F değeri F value Önemdüzeyi Level of significance

N ,< % )

0 - 5

G r u p l a r A r a s ı ( B e t r v e c n g r o u p s ) 1 ,9 8 6 2 0 ,9 9 3 9 0 8 ,9 6 7 0 ,0 0 0 * * *

G r u p İç i ( W it h i n g r o u p s ) 0 ,0 2 3 21 0 ,0 0 1

T o p l a m ( T o t a l) 2 ,0 0 9 2 3

5 - 2 0

G r u p l a r A r a s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 0 ,0 3 7 2 0 ,0 1 8 9 6 ,0 5 5 0 ,0 0 0 * * *

G r u p iç i ( W il h i n g r o u p s ) 0 , 0 0 4 21 0 ,0 0 0

T o p l a m ( T o t a l) 0 ,0 4 1 2 3

2 0 - 4 0

G r u p l a r A r a s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 0 , 0 0 9 2 0 ,0 0 5 6 4 ,6 8 7 0 ,0 0 0 * * *

G r u p İç i (V Vithin g r o u p s ) 0 ,0 0 1 21 0 ,0 0 0

T o p l a m ( T o t a l) 0 ,0 1 1 2 3

O r g a n i k k a r b o n (% ) ( O r g a n i c c a r b o n

) ( % )

0 - 5

G r u p l a r A n ı s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 1 7 8 ,2 5 6 2 8 9 ,1 2 8 4 6 3 , 7 7 5 0 ,0 0 0 * * *

G r u p İ ç i (V V ithin g r o u p s ) 4 , 0 3 6 21 0 ,1 9 2

T o p l a m ( T o t a l) 1 8 2 ,2 9 2 2 3

5 - 2 0

G r u p l a r A r a s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 2 ,4 7 4 2 1 ,2 3 7 4 6 ,0 2 4 0 ,0 0 0 * * *

G r u p İç i (W it l ı i n g r o u p s ) 0 ,5 6 4 21 0 ,0 2 7

T o p l a m ( T o t a l) 3 , 0 3 8 2 3

2 0 - 4 0

G r u p l a r A r a s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 0 , 1 7 0 2 0 , 0 8 5 3 ,8 6 1 0 ,0 3 7 *

G r u p İç i (V Vitiıin g r o u p s ) 0 ,4 6 4 21 0 , 0 2 2

T o p l a m ( T o t a l) 0 , 6 3 4 2 3

C / N o r a n ı ( C / N r a t i o )

0 - 5

G r u p l a r A r a s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 8 0 7 ,8 8 0 2 4 0 3 , 9 4 0 3 1 ,4 7 9 0 ,0 0 0 * * *

G r u p iç i (W il l ı i n g r o u p s ) 2 6 9 ,4 7 6 21 1 2 ,8 3 2

T o p l a m ( T o t a l) 1 0 7 7 ,3 5 6 2 3

5 - 2 0

G r u p l a r A r a s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 1 5 9 1 ,4 6 1 2 7 9 5 ,7 3 0 1 7 ,2 2 8 0 , 0 0 0 * * *

G r u p İç i (W it l ı i n g r o u p s ) 9 6 9 ,9 6 9 21 4 6 ,1 8 9

T o p l a m ( T o t a l) 2 5 6 1 ,4 3 0 2 3

2 0 - 4 0

G r u p l a r A r a s ı ( B e tv v e e n g r o u p s ) 2 2 5 2 ,7 7 0 2 1 1 2 6 ,3 8 5 1 1 ,5 0 3 0 , 0 0 0 * * *

G r u p İç i ( W itlıin g r o u p s ) 2 0 5 6 , 3 7 6 21 9 7 ,9 2 3

T o p l a m ( T o t a l) 4 3 0 9 , 1 4 6 2 3

A k t ü e l a s i t l ik ( A c t u a l a c i d it y )

p H ( H j O ) 0 - 5

G r u p l a r A r a s ı ( B e tv v e e n g r o u p s ) 0 ,3 9 2 2 0 ,1 9 6 1 0 ,9 6 3 0 , 0 0 1 * *

G r u p İç i ( W it l ı i n g r o u p s ) 0 ,3 7 5 21 0 ,0 1 8

T o p l a m ( T o t a l) 0 , 7 6 7 2 3

5 - 2 0

G r u p l a r A r a s ı (B e tv v e e n g r o u p s ) 2 ,6 1 7 2 1 ,3 0 9 2 0 ,2 3 9 0 , 0 0 0 * * *

G r u p İç i (V V itiıin g r o u p s ) 1 ,3 5 8 21 0 ,0 6 5

T o p l a m ( T o t a l) 3 ,9 7 5 2 3

2 0 - 4 0

G r u p i ç i (V Vitiıin g r o u p s ) 0 . 7 7 3 2 1 0 ,0 3 7

T o p l a m ( T o t a l) 3 ,3 2 6 2 3

P o t a n s i y e l a s i t l ik ( P o t e n t i a l

a c i d it y ) p H (1 N K C I )

0 - 5

G r u p İç i (V Vitiıin g r o u p s ) 0 ,7 1 2 21 0 ,0 3 4

T o p l a m ( T o t a l) 3 , 4 2 8 2 3

5 - 2 0

G r u p l a r A r a s ı ( B e tv v e e n g r o u p s ) 1 ,3 5 0 2 0 ,6 7 5 1 2 ,2 1 5 0 ,0 0 0 * * *

G r u p i ç i (V Vitiıin g r o u p s ) 1 ,1 6 1 21 0 ,0 5 5

T o p l a m ( T o t a l) 2 ,5 1 1 2 3

2 0 - 4 0

G r u p l a r A r a s ı ( B e tv v e e n g r o u p s ) 4 ,1 7 1 2 2 ,0 8 6 3 2 ,6 9 9 0 ,0 0 0 * * *

G r u p İç i (V Vitiıin g r o u p s ) 1 ,3 3 9 21 0 , 0 6 4

T o p l a m ( T o t a l) 5 ,5 1 0 2 3

*; p<0.05, **: p<O.OJ, ***: p <0.001

(11)

2 1 8 YASİN KARATEPE

T a b lo 6: D uııcan T e sti S o n u ç la rı Table 6: Results o f D uncan Test

N ,

A ğ a ç t ü r ü 0 - 5 c m 5 - 2 0 c m 2 0 - 4 0 c m

Tree species G n ı p 1 G r o u p 1

G n ı p 2 G r o u p 2

G r u p 1 G r o u p I

G r u p i G r o u p 1

G r u p 2 G r o u p 2

K a r a ç a m ( B l a c k p i n e ) 0 , 0 3 5 0 ,0 1 9 0 ,0 0 8

A ç ık a l a n ( O p e n fıe ld ) 0 , 0 5 8 0 ,0 3 3 0 , 0 1 8

S a l k ı m A ğ a c ı ( B l a c k I o c u s t) 0 , 6 5 6 0 ,1 0 8 0 ,0 5 3

C „ ı:

A ğ a ç t ü r ü 0 - 5 c m 5 - 2 0 c m 2 0 - 4 0 c m

A ç ık a l a n O p c tı fic ld 0 , 5 4 7 0 ,3 5 2 0 ,1 0 4

K a r a ç a m B la c k p in e 0 ,7 4 7 0 ,4 7 8 0 ,1 6 9 0 , 1 6 9

S a l k ı m A ğ a c ı B la c k l o c u s l 6 , 4 2 6 1 ,0 8 7 0 , 3 0 6

C /N O r a n ı C /N r a ti o

A ğ a ç U i r ü 0 - 5 c m 5 - 2 0 c m 2 0 - 4 0 c m

A ç ı k a l a n O p e n fıe ld 9 ,3 ' 1 1 ,4 5 ,1

S a l k ı m A ğ a c ı B la c k l o c u s l 9 ,8 10,1 5 ,4

K a r a ç a m B la c k p in e 2 1 ,8 2 8 ,0 2 5 , 8

A k ı t l e l a s i t l ik p H ( H j O )

A ğ a ç t ü r ü 0 - 5 c m 5 - 2 0 c m 2 0 - 4 0 c m

K a r a ç a m B la c k p in e 6 ,6 2 5 ,9 7 6 , 2 4

S a l k ı m A ğ a c ı B la c k I o c u s t 6 ,9 3 6 ,3 6 6 , 3 9

A ç ı k a l a n O p e n fıe ld 6 ,7 3 6 ,7 8 7 ,0 0

P o t a n s i y e l a s i t l ik p H (1 N K C 1 )

A ğ a ç t ü r ü 0 - 5 c m 5 - 2 0 c m 2 0 - 4 0 c m

G r u p I G r o u p 1

K a r a ç a m B la c k p in e 5 , 5 0 5 ,2 1 5 , 1 4

S a l k ı m A ğ a c ı B la c k Io c u s t 6 ,3 3 5 ,5 6 5 , 2 2

A ç ık a l a n O p e n fıe ld 5 ,8 7 5 , 7 9 6 ,0 6

K araçam altındaki to p rak lard a C/N o ran ın ın y ü ksek olm ası ölü ö rtü n ü n güç ayrışm asın d an kaynaklanm ış o labilir. A çık alandaki ö rn e k ala n d a o rg an îk k arb o n m iktarı d eğ erin in d ü şü k olm ası bitkisel kütle m iktarının az olu şu ile, to p lam azot m iktarının karaçam altındaki to p rak lara göre fazlalığı ise Ü çgül ( Trifoliıım s p p .)'ü n sah ad a b ulunm ası ile açıklanabilir. C /N o ran ın ın düşük seviyede kalm a nedeni, sahanın açık olm ası so n u cu n d a organik m adde ayrışm asının hızlı seyretm esi sebebi ile açıklanabilir.

Ö lü ö rtünün bileşim i ve ayrışm a ürünleri toprağ ın reak siy o n u ü zerinde kuvvetle etkilidir.

Irm ak ve Ç cpel (1974) yaptıkları araştırm a so n u c u n d a K araçam ölü ö rtü sü n d ek i aktüel asitlik d eğ erlerin i; yaprak tab a k asın d a p H = 4,4 - çü rü n tü tab a k asın d a p H = 5 ,0 - hum us tab ak asın d a p H = 5 ,4 olarak b u lm uşlardır. K araüz (1988) tarafın d an yapılan b ir çalışm ad a K araçam ölü ö rtü sü n ü n tüm üne ilişkin o rtalam a potansiyel a sitlik değeri p H = 3 ,3 ile p H = 4 ,l arasın d a tespit edilm iştir. Y ine K araöz (1991) tarafından yapılan b ir a raştırm a d a K araçam ölü örtü sü n d ek i pH değ erleri aktüel ve potansiyel asitlik için sırasıy la yaprak tabak asın d a; pH = 4 ,6 7 ve pH = 3,97 - ç ü rü n tü tabakasında; pH = 4,67 ve pH = 4 ,0 0 - h u m u s tabak asın d a; pH = 4 ,7 3 ve pH = 3 ,9 7 olarak