Ağustos 2004’te La Paz’a gelenler az görünen bir olayla karşılaştı: Kornalarının çalmadığı, araba gazlarının havaya karışmadığı, trafik sıkışıklığının olmadığı bir gün. Taşımacılık işçilerinin artan benzin fiyatlarını protesto etmek için başlattıkları grev barikatlar kurulmasına, ana yolların beklenmedik bir şekilde halkla dolmasına neden oldu. Sokakları dolduran binlerce yerli gösterici doğalgazın kamulaştırılmasını istedi. Yerli giysiler ve melon şapkalı uzsözlü kadınlar kamu hizmetlerinin (mutfakta kullanılan doğalgaz dahil) yokluğu ile Bolivya’nın doğal kaynaklarını talan eden
uluslararası şirketler arasındaki bağlantıyı konuştular.
Ama en önemlisi, bu grupların kamulaştırma için kendi yerel mahalle meclislerinin bayrakları altında yürümeleriydi;
yerli kenti El Alto’da bir taban örgütlenmesi olan FEJUVE (Mahalle Meclisler Federasyonu) şubelerinin bayrakları altında. 2003-2005 yılları arasındaki fırtınalı “Gaz Savaşları” günlerinde; köylüler, koka üreticileri, işçiler ve öğrencilerin dahil olduğu birçok grup iki neo-liberal hükümeti deviren ve sonuçta ilk yerli başkan Evo Morales’i iktidara getiren geniş tabanlı halk hareketlerine katıldıysa da, başarıya ulaştıran FEJUVE’nin (El Alto) oynadığı roldü. FEJUVE, doğalgazın kamulaştırması için halkı birleştirdi. FEJUVE ve yoldaşları gaz deposunu barikatla kapatarak, La Paz’a giden ana yola barikat kurarak ve yaygın halk grevleri yaparak ekonomiyi ve hükümeti felç eden uzun süren bir kıtlık dönemi başlattı. Gaz Savaşları sırasında yaşamını yitiren 67 kişiden çoğu El Alto’dandı.
Mahallede oturanların temel hizmetlerini karşılamak üzere oluşmuş yerel bir kentsel mahalle örgütü nasıl neo-
liberalizme karşı halk başkaldırısının önemli öncülerinden biri oldu? FEJUVE nasıl halkı örgütlemekten başkaldırıyı örgütlemeye sıçradı? FEJUVE şimdi MAS (Sosyalizme Doğru Hareket) hükümeti ile karşı karşıya kalınca,
karşılaştığı zorluklar ne olacak? İlerici planlamacılar bu konularla yakından ilgileniyor ve Latin Amerika’da kentsel mahalle örgütleri, halk hareketleri ve hükümet arası ilişkileri anlamaya çalışıyorlar.
El Alto ve neo-liberal kent
Bolivya uzmanları Linda Farthing, Juan Manuel Arbona ve Benjamin Kohl’un dediği gibi La Paz/El Alto metropolü küreselleşmiş neoliberal bir şehrin dramatik bir ifadesi. El Alto, pazar ekonomisinin ve varsıl seçkinlerin ayrıcalığının sürgit liğinin yönlendirdiği sömürge başkenti La Paz’ın dik yamaçları Altiplano’da kırsal bölgelerden gelen,
geleneksel giysiler içindeki yoksul yerli göçmenlerin kurduğu bir “<i>township</i>” (kasaba; bu kavram ayrıca Güney Afrika’da siyahilerin yaşadığı yerler için de kullanılıyor).
El Alto Bolivya’nın neoliberal yeniden yapılandırma politikalarının yarattığı bir yer. Bu politikalar yüzünden verimli olmayan maden ocakları kapandı ve ucuz ithal yiyecek maddeleri (ve kuraklık) köy tarımını çökertti. İşsiz kalan çok sayıda işçi ve köylü Altiplano’ya göçe zorlandı. 1950’li yıllarda 11,000 nüfuslu bir köy olan El Alto, 1985 yılında 800,000’den fazla nüfuslu bir belediye oldu. Latin Amerika’da nüfusu en hızla büyüyen bu şehir yakında La Paz’ı geçecek.
El Alto’nun baş lıca ekonomisi 1985 yılından beri %162 büyüyen enformel ekonomi. çalışan nüfusun %70’i aile veya mikro işletmelerde çalışıyor. Birçok Altolu La Paz’da gündelikçi olarak varsıl sınıfa hizmet ediyor. Birçoğu da sokak satıcılığı yapıyor. Nüfusun %60’ı 25 yaşın altında.
Bu nüfus patlaması El Alto’nun halka ve mahallelere temel hizmetleri götürmesini olanaksızlaştırıyor… Toprak kullanımı ve iskan planları denetlenemiyor. Denetimsiz kurulan yeni yerleşim bölgelerinde kamu hizmetleri ve okul, kilise ve park gibi gerekli tesisler yok. Mahallelerin çoğunda yollar döşeli değil, çöp toplama ve telefon hattı
hizmetleri verilmiyor ve evlerin çoğunda akar su, içme suyu ve elektrik yok. Halkın %75’i sağlık bakımından yoksun ve %40’ı okuma yazma bilmiyor.
FEJUVE: Halk örgütlenmesi
El Alto’da ilk mahalle meclisleri kentlileşmeye başlayan göçmenlere temel hizmetleri sağlamak için 1957’de kuruldu ve daha sonraları, 1979’da birbirleriyle bağlantı kurarak FEJUVE’yi oluşturdular.
Mahalle meclislerinin çeşitli işlevleri var. Bunların arasında:
* Öz-yardımlaşma: Meclisler aracılığı ile eski madenciler ve köylüler kaynaklarını (madencilerin emekli birikimleri dahil) ve teknik bilgi ve becerilerini birleştirip toprak satın aldılar, okul ve parklar inşa ettiler ve temel kamu hizmetlerini sağladılar. Bu şekilde kendi topluluklarını ve mahallelerini kurmayı başardılar
* Denetleme: Mahallelerde evlerin satış-alışı gibi işlemleri meclisler denetliyor. Mahallede çıkan anlaşmasızlıklarda aracı oluyor ve toplumda adaleti sağlıyor (zorunlu kamu hizmetinden, çok ender olarak linçe kadar varan
yaptırımlarla). Birçok bakımdan meclisler mahallede, devletin hemen hemen yokluğunu mikro-hükümet gibi işlev görerek dolduruyor.
* Protesto: Meclislerin eskiden beri bir başka işlevi kendi yapamadıkları işleri belediye yetkililerinden istemek için halkı harekete geçirmekti. 2001 yılında FEJUVE El Alto’da bir kamu üniversitesi kurulması için başlatılan
mücadelenin en önemli öncülerinden biriydi. 2003 yılında konut inşaatına konulan vergiye başarıyla karşı koydu.
2005’te su şirketinin özelleştirilmesine karşı başlatılan kampanyaya ön ayak oldu. Bu işlevinde FEJUVE halk ile devlet arasında, politikacıları ve geleneksel partileri araya karıştırmadan doğrudan doğruya arabuluculuk yapıyor ve devletin daha sorumlu davranmasını sağlıyor.
1994 yılında liberal demokratik bir reform olan Halk Katılımı Yasası onaylanınca mahalle meclisleri daha kuvvet kazandı. Yasa belediyelere ve mahalle meclislerine ulusal bütçeden %20 ödenek ayırdı ve onların planlamaya ve bütçe yapmaya katılımlarını arttırdı. Yerel projeler için bütçeden ödenek istemek ve almak FEJUVE’nin gücünü ve etkisini arttırdı.
Bugün El Alto’da 600’e yakın yerel mahalle meclisi var. Bu meclisler coğrafi bölgelere göre örgütleniyor ve şehir düzeyinde hepsi FEJUVE’ye bağlanıyor. Uruguaylı analist Raul Zibechi’nin aktarımına göre, her yerel mahalle
meclisinin en aşağı 200 üyesi olması gerekiyor. Seçimle göreve gelen yönetici komite düzenli olarak toplanıyor, genel kurulu ayda bir veya iki kere toplantıya çağırıyor. Liderlerin seçilebilmesi için en aşağı iki yıl bölgede ikamet etmiş olma koşulu var. Tüccar, ulaşım işçisi, emlakçı veya politik parti lideri seçime giremiyor. Vatan hainleri ve
diktatörlerle beraber dolap çevirmiş olanlar da seçime katılamıyor. Farthing ve Kohl’un yazdığına göre yerel meclis liderlerinin %20-30’u kadın. Bu Bolivya’daki diğer halk örgütlerinde olduğundan daha yüksek bir oran.
Küçük mal sahipleri ve El Alto’nun enformel ekonomisinde çalışanlar için de çok iyi örgütlenmiş yerel kuruluşlar var.
Antropolog Siar Lazar’ın anlattığı gibi, sokak satıcıları birliği aynı sokakta veya pazarda satış yapan satıcıları (çoğunlukla kadın) temsil ediyor. Tablaların dağıtılmasını, bakım ve temizliği denetliyor, anlaşmazlıklarda
arabuluculuk yapıyor ve belediye ile pazarlık ediyor. Taksi ve otobüs sürücüleri gittikleri güzergaha göre düzenleniyor ve sendikaları (sindicado) hareket saatlerini denetliyor, sefer programlarını dağıtıyor ve sokak satıcıları birliğine benzer işlemleri yapıyor. Bu tip örgütler El Alto’da şehrin iş ve ticaret federasyonunda çok etkinler ve kritik konularda FEJUVE ile birlikte hareket ediyorlar. Hem mahalle meclisleri hem de enformel sektördeki benzerleri bölgeselcilik,yapı ve örgütlenme ilkeleri bakımından geleneksel kırsal yerli toplulukların (ayllu) örgüt modeline göre biçimlenmiş. Aynı zamanda yıllar boyu Bolivya’nın militan işçi hareketlerine önderlik eden radikal madenciler sendikasının geleneklerini de yansıtıyorlar. El Alto’nun göçmenleri geldikleri acımasız vahşi kentsel çevrede yaşamlarını sürdürebilmek için kökenini canlı tutmuş, yeniden üretmiş ve uyarlamış.
FEJUVE: Ayaklanmayı örgütlemek
FEJUVE’nin halkı örgütlerken, ulusal bir kriz baş gösterince neoliberalizme karşı ayaklanmayı örgütlemede ba şarısı birkaç etmene bağlanabilir:
* Stratejik konumu: Altiplano’nun (plato) tam kenarında kurulu olan El Alto eşsiz konumu nedeniyle La Paz’ı Bolivya’nın her köşesine bağlayan yolların çoğunu kontrol altında tutabiliyor. 1781 yılında yerlilerin La Paz’ı kuşatmasına dayanan ve 1952 ayaklanmasında militan madencilerin La Paz’a tepeden inip baskın yapmasıyla devam eden bir gelenekle, El Altolular her zaman kendi stratejik konumlarından yararlanmasını bilmişler. Hele şimdi küresel ekonomi bu avantajı daha da kuvvetlendirdi çünkü La Paz’ın uluslararası hava alanı El Alto’da. Örneğin, Gaz
Savaşları sırasında yollara kurulan barikatlar La Paz’ın dünya ile olan bağlantısını etkili bir şekilde kopardı.
* Özerk Örgüt: El Alto, halkın kendisinin kurduğu ve devletten bağımsız olan bir mikro-hükümetler ağı ile kendi
kendini yönettiği bir şehir olarak gelişti. Raul Zibechi’nin görüşüne göre, enformel sektörde hiyerarşik patron-işçi ilişkileri yerine üretim ve aile bağlarına dayanan bir özerk iş örgütlenmesi güçlülük, yeterlilik hissini kuvvetlendiriyor:
Vatandaşlar kendilerini yönetebiliyor ve çevrelerini denetleyebiliyor...
* Ortak Gelenekler ve Deneyimler: Mahalle meclislerinde kazandıkları deneyimlerle daha da güçlenen El Alto’nun geleneksel kültürü, çeşitli yollarla sosyal direnişin altyapısını oluşturuyor.
* Ortak Özdeşlik: El Altolular kendilerini komşularıyla özdeş sayıyorlar. Böylece bölgesel örgütlerin kolektif eylemler için toplumun itici gücü olması doğal oluyor. Ama aynı zamanda bu bölgelerin yerleşim biçimleri hala yakından bağlı oldukları, geldikleri kırsal bölgeleri yansıtıyor. Lazar’a göre birçoklarının eski köylerinde hala toprakları var ve ekin üretmek için sık sık oraya dönüyorlar. Bu ulusal yerli dayanışmasını ilerleten önemli bir faktör oldu. Köylülerin kurduğu barikatlar La Paz’da yiyecek kıtlığı ve fiyat artışları başlatınca, Altolular çektikleri
sıkıntılarına rağmen köylülerle birlik oldular.
* Katılım: El Alto’da ortak örgütsel eylemlere üyelerin katılması bekleniyor ve katılım her zaman yüksek oluyor. Gaz Savaşları sırasında yapılan halk grevlerinde bütün dükkanlar, marketler ve işyerleri kapandı, bütün taşımacılık durdu, binlerce kişi yürüyüşlere ve gösterilere katıldı. Bu eşsiz dayanışma çekimserliğin onaylanmadığı ayllu’dan (geleneksel yerli toplulukları) kaynaklanan toplumsal baskı ve teşvik sonucu ortaya çıkıyor. Ayllu’da katılmamaya karşı bazı hakları kaybetme gibi yaptırımlar vardı. Benzer şekilde, “gönüllü” bir mahalle kampanyasına veya sindicato eylemine katılmamanın sonucu bir para cezası, diğerlerinin kazandığı bir haktan yararlanamama, pazarda iyi bir yerdeki tablayı veya taksi rotasını kaybetme gibi bir yaptırım olabilir. Bu “ortak karar zorunlulukları” (Zibechi’nin deyimi) liberal demokratik geleneklere aykırı düşüyorsa da, El Alto’da toplumun normal çalışma düzeni olarak kabul ediliyor.
* Doğrudan Demokrasi: Gaz savaşları sırasında mahallelilerin toplanıp tartıştığı, bilgi değiş tokuşu yaptığı ve ortak kararlar aldığı geleneksel topluluk toplantıları taban hareketlerini kuvvetlendirdi. Yerel mahalle radyoları tabanda, geleneksel liderliğe bağımlı olmadan, doğrudan doğruya iletişimi ve “yatay” şebekelerin gelişmesini kolaylaştırdı.
Mahalleler teker teker belirli yol barikatlarının sorumluğunu üstelendi, geleneklerine bağlı olarak, nöbetle gözederek protestonun kesintisiz devamını sağladı. Halk direnişinin özü olan liderliğin imtiyaz değil topluma hizmet olduğu anlayışı tabanda iletişimi daha da güçlendirdi.
Yenilmesi Gereken Yeni Zorluklar
Evo Morales’in başkan seçilmesiyle, FEJUVE’nin sürekli değişen işlevine, çözülmesi gereken yeni sorunlar eklendi.
FEJUVE Bolivya devletinin yeniden yapılandırılması ve özel kaynakların kamulaştırılması konusunda Evo Morales’i desteklemekle beraber, MAS hükümetine karşı eleştirel bir tutum alıyor. FEJUVE El Alto’nun özelleştirilmiş su şirketini derhal ve kararlı bir şekilde kamulaştırmadığı için Su İşleri Bakanını (FEJUVE’nin eski başkanı) açıktan açığa suçladı. Ekonomik kalkınma, iskan ve halk hizmetlerine maddi kaynak sağlanması için hükümetin kamulaştırma programının hızla yürürlüğe sokulmasını ısrarla istiyor. Ama aynı zamanda şimdiki politik ortam içinde daha
pragmatik yöntemlerin gerektiğini de görüyor. Bölgesel özeklik için çalışan La Paz eyalet valisini (bu durum Federal hükümetin gelirlerini çok azaltacak) görevden uzaklaştırmak için kampanya başlatan FEJUVE, politik bir çözümü kolaylaştırmak için halkı greve çağırmaktan ve yolları kapatmaktan vazgeçti.
Güncel şartlar altında, MAS hükümetine karşı çıkarken FEJUVE’nin güçlü, bağımsız tabanını ve örgütleme
yeteneğini sürdürüp sürdüremeyeceği belli değil. Ama mahallelerdeki destekçilerine somut yararlar sağladığı sürece etkili ulusal güç olmaya devam edecek ve ilerici plancılara ve yerel örgütlere esin kaynağı olacak.
24 Ekim 2007
*Yazının çevrildiği İngilizce metinde geçen community kelimesinin bire bir çevirisi cemaat ise de, işlenen konu dikkate alındığında, cemaat sözcüğünün yanlış çağrışımlar yapabileceğinden hareketle, içerikle çelişmemek kaydıyla halk sözcüğünü kullanmayı tercih ettik.
[Bolivia Rising’deki İngilizce’si nden Emine Kunter tarafından Latinbilgi (Sendika.Org) için çevrilmiştir]
15/11/2007 latinbilgi.net
