Çocukluk Ça¤› Solunum Yolu Enfeksiyonlar›nda Antibiyotik Kullan›m› ve Ailelerin Tutumu
11
Özet
Amaç: Son y›llarda antibiyotik kullan›m›n›n art›fl göster- mesi, antibiyoti¤e dirençli bakterilerin giderek yayg›nlafl- mas›na neden olmaktad›r. Çocukluk yafl grubu, antibi- yotik tüketiminin daha s›k oldu¤u ve gereksiz antibiyotik kullan›m›n›n azalt›lmas› yönündeki çal›flmalar›n yo¤un olarak sürdürüldü¤ü bir süreçtir. Bu çal›flmada, ‹zmir ilin- de çeflitli sa¤l›k kurumlar›nda solunum yolu enfeksiyonu tan›s› alan çocuklarda antibiyotik kullanma oranlar› ve antibiyotik kullan›m› konusunda ebeveynlerin tutumla- r›n›n incelenmesi amaçland›.
Gereç ve Yöntem: Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Hasta Çocuk Poliklini¤i’ne baflvuran hastalar›n sa¤l›k karneleri ve kay›tlar› incelenerek 1 Eylül - 31 Aral›k 2005 tarihleri aras›nda solunum yolu enfeksiyonu tan›s› alan 314 ço- cuk çal›flmaya al›nd›.
Bulgular: Bu olgular›n çal›flma kapsam›ndaki dört ayl›k dönemde solunum yolu enfeksiyonu nedeniyle 565 kez hekime baflvurduklar› ve bu ziyaretlerin 435’ünde (%80.1) antibiyotik reçetelendirildi¤i saptand›. Pnömoni tan›s› alan çocuklarda %95, tonsillitte %94.3, otitte
%93.6, sinüzitte %90.3, akut bronfliyolitte %87.5 ve vi- ral solunum yolu enfeksiyonlar›nda %60.8 oran›nda an- tibiyotik kullan›ld›¤› gözlendi. En s›k reçetelenen antibi- yotik amoksisilin-klavulonat (%45.9) idi. Antibiyotik kul- lan›m›nda genellikle oral yolun (%96.6) tercih edildi¤i gö- rüldü. Ebeveynlerin %96.8’i doktor verdi¤i için antibiyo- tik kulland›¤›n› ifade etti. Ailelerin %3.2’si doktora antibi- yotik yazmas› için bask› yapt›¤›n›, %13.7’si bazen kendi kendine antibiyotik kulland›¤›n›, %14’ü antibiyotik yaz- mayan doktordan tatmin olmad›¤›n› ifade etmekteydi.
Ebeveynlerin antibiyotik kullan›rken bafll›ca çekinceleri- nin yan etki geliflebilmesi oldu¤u, ayr›ca allerjik reaksi- yon, direnç geliflme olas›l›¤› ve maliyetin de antibiyotik kullan›m›nda aileleri tedirgin etti¤i saptand›.
Sonuç: Bu çal›flman›n sonuçlar›, solunum yolu enfeksi- yonlar›nda afl›r› antibiyotik reçetelendirildi¤ini göster- mektedir. Gelifligüzel antibiyotik kullan›m›n›n neden ol- du¤u antibiyotik direncini, ekonomik kay›plar› önlemek ve yan etkilerden kaç›nmak için, yasal düzenlemelerin yan›nda çocukluk yafl grubunda do¤ru antibiyotik kulla- n›m›n› sa¤lamak amac›yla yap›lacak meslek içi e¤itimler öncelikle önem tafl›r. (Çocuk Enf Derg 2007; 1: 135-8) Anahtar kelimeler: Solunum yolu enfeksiyonu, an- tibiyotik, çocuk, ebeveyn
Summary
Aim: The increasing antibiotic resistance is due largely to the increasing use of antibiotics in recent years. Anti- biotic consumption is widespread in childhood and pe- diatric populations are important targets for efforts ai- med at reducing unnecessary antibiotic use. The aim of this study was to evaluate the antibiotic prescription ra- tes for childhood respiratory tract infections and attitu- des of parents on antibiotic usage in Izmir, Turkey.
Material and Method: Data were obtained from medi- cal records of 314 children who admitted to Ege Univer- sity Faculty of Medicine Pediatric Outpatient Clinics for different reasons between September 1, 2005 and De- cember 1, 2005 and a 33-item questionnaire was admi- nistered to the parents of the participants.
Results: A total of 565 office visits for respiratory tract infections were recorded and in 80.1% of these visits antibiotics were prescribed to patients. Antibiotic usage rate was 95% for pneumonia, 94.3% for tonsillitis, 93.6% for otitis, 90.3% for sinusitis, 87.5% for acute bronchiolitis and 60.8% for viral respiratory tract infecti- ons. Ninety six percent of the antibiotic users were ta- king this medication at the suggestion of doctor. The most prescribed antibiotic was amoxicillin-clavulanate (45.9%). Oral route was mainly preferred (96.6%). Major concerns of parents while using antibiotics were mainly side effects of medications, allergic reactions, antibiotic resistance development and cost of the medications.
Conclusion: The results of the study suggest that anti- biotics are generally overused at the primary health ca- re level and antibiotic prescribing habits are not as re- commended in our geographic area. Efforts should be made and both administrative and educational interven- tion should be implemented to reduce inappropriate an- tibiotic use for the sake of containing costs, preventing side effects, and limiting the spread of antibiotic resis- tance. (J Pediatr Inf 2007; 1: 135-8)
Key words: Respiratory tract infection, antibiotic, child, parents
Yaz›flma Adresi Correspondence Address Dr. Zafer Kurugöl
Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar›
Anabilim Dal›,
35100 Bornova, ‹zmir, Türkiye Gsm: +90 537 250 15 36 E-mail:
Noott:: BBuu ççaall››flflmmaa BBuurrssaa’’ddaa 1188-- 2
211 fifiuubbaatt 22000077 ttaarriihhlleerrii a
arraass››nnddaa yyaapp››llaann 33.. UUlluuddaa¤¤ KK››flfl K
Koonnggrreessiinnddee ssuunnuullmmuuflflttuurr..
Antibiotic Usage in Childhood Respiratory Tract Infections and Attitudes of Parents
Ö
Öz zg gü ün n A Arra afl fltt››rrm ma a // O Orriig giin na all A Arrttiic clle e 135
Levent Midyat, Zafer Kurugöl, Gülgün Asar, Güldane Koturo¤lu
Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹zmir, Türkiye
Girifl
Antibiyotikler, ilk keflfedildikleri günden itibaren birçok hastal›¤›n morbidite ve mortalitesini önemli ölçüde azalt- m›fl, uygun antibiyotik seçiminin enfeksiyon hastal›klar›n›n prognozunda gözle görülür iyileflmelere yol açt›¤› görül- müfltür (1). Fakat, özellikle son çeyrek yüzy›lda gere¤inden fazla ve yanl›fl endikasyonlarla antimikrobiyal ajan kullan›- m›n›n hem bu ajanlara karfl› direnç geliflmesine neden ol- du¤u, hem de ilaçlara ba¤l› yan etkiler ve yüksek maliyet- ler nedeniyle hastalar›n pek çok aç›dan ma¤dur olmas›na yol açt›¤› birçok çal›flmada gösterilmifltir (2-5). Antibiyotik- lerin en s›k kullan›ld›¤› alan solunum yolu enfeksiyonlar›d›r ve birçok solunum yolu enfeksiyonu viral kökenli olmas›na ve endikasyonu olmamas›na ra¤men antibiyotik reçetelen- mesinin çok s›kl›kla yap›ld›¤› bilinmektedir (6,7).
1990’l› y›llardan itibaren birçok halk sa¤l›¤› kuruluflu ve profesyonel dernek gereksiz antibiyotik reçetelendirilmesini azaltmak ve uygun antibiyotik kullan›m›n› artt›rmak için e¤i- tici kampanyalar düzenlemifl ve gerekli önlemlerin al›nmas›
amaçl› faaliyetler yürütmüfllerdir. Uygun antibiyotik kullan›- m›, terapötik etkiyi maksimize ederken toksisiteyi ve direnç geliflimini minimize etmek olarak tan›mland›r›lm›flt›r (3).
Çocukluk yafl grubu, antibiyotik tüketiminin eriflkinlere göre daha s›k oldu¤u ve gereksiz antibiyotik kullan›m›n›n azalt›lmas› yönündeki çal›flmalar›n yo¤un olarak sürdürül- dü¤ü bir süreçtir. Amerika, Asya ve Avrupa’da yap›lan kli- nik çal›flmalarda, so¤uk alg›nl›¤›, üst solunum yolu enfek- siyonu ve akut bronfliyolit gibi tan›lar› alan çocuklar›n %17 ila %90’›n›n antibiyotik kulland›¤› ve doktorun antibiyotik yazmas›na neden olan faktörler incelendi¤inde, ebevey- nin antibiyotik yaz›lmas›n› istemesinin anahtar rolü üstlen- di¤i görülmüfltür (2,6,8-14). Bu çal›flmada, ‹zmir ilinde çe- flitli sa¤l›k kurumlar›nda solunum yolu enfeksiyonu tan›s›
alan çocuklar›n antibiyotik kullan›m oranlar›n›n saptanma- s› ve ailelerin antibiyotik kullan›m› konusundaki görüfl ve tutumlar›n›n belirlenmesi amaçlanm›flt›r.
Gereç ve Yöntem
Ege Üniversitesi T›p Fakültesi Hasta Çocuk Poliklini-
¤i’ne de¤iflik nedenlerle baflvuran hastalar›n kay›tlar› ince- lenerek, 1 Eylül – 31 Aral›k 2005 tarihleri aras›nda baflvur- duklar› çeflitli sa¤l›k kurumlar›nda solunum yolu enfeksi- yonu tan›s› alan çocuklar çal›flmaya al›nd›. Olgular›n yafl›, cinsiyeti, kronik hastal›k varl›¤›, anne ve baba yafl›, anne ve baba tahsil durumu, evin toplam ayl›k kazanc› aileleriy- le görüflülerek, çocuklar›n ald›klar› solunum yolu enfeksi- yonu tan›lar› ve bu dönemde enfeksiyonlara yönelik kul- land›klar› antibiyotikler, antibiyotiklerin verilifl yolu ve veril- me süresi hastalar›n sa¤l›k karnelerine bak›larak not edil- di. Çocu¤un bak›m›yla ilgilenen bireylerle 33 sorudan olu- flan bir anket çal›flmas› yap›ld› ve ailelere antibiyotik kulla- n›m› ile ilgili tutumlar›, doktora bask› yap›p yapmad›klar›, kendi kendine kullanma e¤ilimleri, antibiyotik yazmayan doktora karfl› davran›fllar› ve antibiyotik yaz›lmas›na karfl›- larsa bunun nedenleri soruldu. Ailelerle yap›lan anketin
%63.3’ü çocu¤un annesi, %30.3’ü babas› ve %6.8 çocu-
¤un bak›m›yla ilgilenen di¤er bireyler taraf›ndan doldurul- du. Veriler, SPSS 11.0 istatistik program› ile Pearson ko- relasyon analizi testi kullan›larak de¤erlendirildi.
Sonuçlar
Çal›flmada incelenen 314 çocu¤un %45.9’u (n=144) k›z, %54.1’i (n=170) erkek idi. Çocuklar›n ortalama yafl›
84.3 ± 52.0 ay (3 ay - 18 yafl) olarak saptand›. Ortalama anne yafl› 35.0 ± 6.4 y›l (20-55 yafl), ortalama baba yafl›
39.2 ± 6.9 y›l (23-61 yafl) iken, ortalama anne tahsili 10.5 ± 4.0 (0-20 y›l), ortalama baba tahsili 12.4 ± 3.2 y›l (5-22 y›l) idi. Ailelerin ortalama ayl›k kazanc› 1395.2 ± 822.8 YTL (0-7000 YTL) olarak belirtildi.
Çal›flma kapsam›ndaki dört ayl›k dönemde solunum yolu enfeksiyonu geçirme nedeniyle bu olgular›n toplam 565 defa doktora baflvurdu¤u ve ortalama 1.4 ± 1.1 kez antibiyotik kulland›¤› saptand›. En s›k görülen enfeksiyo- nun viral üst solunum yolu enfeksiyonu oldu¤u (%34.5, n=195), daha sonra s›ras›yla tonsilit (%21.8, n=123), sinü- zit (%11, n=62), otit (%8.3, n=47), farenjit (%8.1, n=46), akut bronfliyolit (%7.1, n=40), pnömoni (%7.1, n=40), rinit (%1.2, n=7), larenjit (%0.5, n=3) ve krup (%0.4, n=2) oldu-
¤u görüldü.
Solunum yolu enfeksiyonu tan›s› alan 565 reçetenin 453’ünde (%80.1) antibiyotik verildi¤i saptand›. Pnömoni tan›s› alan çocuklarda %95, tonsilitte %94.3, otitte % 93.6, sinüzitte % 90.3, akut bronfliyolitte % 87.5, farenjit- te % 82.6 ve viral üst solunum yolu enfeksiyonlar›nda
%60.8 oran›nda antibiyotik kullan›ld›¤› gözlendi (fiekil 1).
En s›k tercih edilen antibiyoti¤in amoksisilin-klavulonat ol- du¤u (% 45.9, n=208), daha sonra s›ras›yla ikinci kuflak sefalosporin (%17.2, n=78), makrolid (%11.5, n=52), oral penisilin (%6.8, n=31), ampisilin sulbaktam (%6.8, n=31), amoksisilin (%4, n=18), üçüncü kuflak sefalosporin (%3.5, n=16), ampisilin (%1.5, n=7), depo penisilin (%1.1, n=6), birinci kuflak sefalosporin (%0.9, n=4) ve ki- nolonlar›n (%0.4, n=2) kullan›ld›¤› saptand›.
Antibiyotik kullan›m›na etki eden faktörler incelendi¤in- de, yaln›zca baban›n e¤itim düzeyi yükseldikçe çocu¤un antibiyotik kullan›m s›kl›¤›n›n anlaml› bir flekilde azald›¤›, anne e¤itim süresi, anne ve baba yafl› artt›kça da anlaml›
olmasa da ortalama antibiyotik tüketiminin azald›¤› görül- dü. Aile geliri ile antibiyotik kullan›m› aras›nda herhangi bir iliflki saptanmad› (Tablo 1).
Doktorun ortalama önerdi¤i antibiyotik kullan›m süresi- nin 9.0 ± 2.5 gün, çocu¤un ortalama kullan›m süresinin 8.9
± 2.5 gün oldu¤u görüldü. Antibiyotiklerin en s›k pediatri uz- man› (%50.3) veya pratisyen doktor (%43.8) taraf›ndan re- çetelendi¤i, daha sonra s›ras›yla kulak-burun-bo¤az hasta- l›klar› uzman› (%3.8), aile hekimi (%1), dahiliye uzman›
(%0.6), üroloji uzman› (%0.2), anestezi uzman› (%0.2) ve gö¤üs hastal›klar› uzman› (%0.2) taraf›ndan verildi¤i saptan- d›. Hekimler antibiyotikleri genellikle ampirik olarak kullan- maktayd›. Tonsillit tan›s› konan 123 hastan›n sadece 3’ünde (%0.2) tedavi öncesi bo¤az kültürü al›nd›¤› ö¤renildi.
Midyat ve ark.
Çocukluk Ça¤› Solunum Yolu Enfeksiyonlar›nda Antibiyotik Kullan›m› ve Ailelerin Tutumu
Çocuk Enf Derg 2007; 1: 135-8 J Pediatr Inf 2007; 1: 135-8
136
Antibiyotik kullanan 293 çocu¤un ebeveynlerinin
%99’u doktor verdi¤i için, %0.3’ü kendi istedi¤i için,
%0.7’si ise kendisi alarak çocu¤una antibiyotik kulland›-
¤›n› belirtti. Antibiyotik kullan›m›nda %95.4 (n=539) oral yolun tercih edildi¤i görüldü. Ebeveynlerin %93.2’si anti- biyotik tedavisinin etkin oldu¤unu ifade etti.
Ailelerin antibiyotiklerle ilgili genel tutumlar›na bak›ld›-
¤›nda, ebeveynlerin %96.8’i (n=304) doktor verdi¤i zaman antibiyotik kulland›¤›n›, %13.7’si ise (n=43) genellikle dok- tor verdi¤i zaman kullan›rken bazen de kendi kendine an- tibiyotik kulland›¤›n› ifade etti. Ailelerin %14’ü (n=44) anti- biyotik yazmayan doktordan tatmin olmad›¤›n›, %3.2’si (n=10) ise doktora antibiyotik yazmas› için bask› yapt›¤›n›
söyledi. Ebeveynlerin %57.6’s› (n=181) doktor önermedi-
¤i takdirde antibiyotik kullan›lmas›na karfl› oldu¤unu be- lirtti. Antibiyotik kullan›rken bafll›ca çekincelerinin yan etki geliflebilmesi oldu¤u (%64.0), ayr›ca alerjik reaksiyon (%28.3), direnç geliflme olas›l›¤› (%10.1), maliyet (%6.6) ve çocu¤un vücut direncinin azalmas› olas›l›¤›n›n da (%1.3) antibiyotik kullan›m›nda aileleri tedirgin etti¤i sap- tand›. Bir aile antibiyotikler geliflme gerili¤ine neden olur derken, biri böbrek hasar›ndan korktu¤unu, biri antibiyo- ti¤in çözüm olmad›¤›n› ve bir aile de antibiyotiklerin gerek- siz oldu¤unu belirtti.
Tart›flma
Uygun antibiyotik kullan›m› ile ilgili kurallar y›llard›r çok iyi bilinse de, antibiyotikler halen çok yayg›n bir biçimde yanl›fl endikasyonlarla ve yanl›fl uygulama flekilleriyle kul- lan›lmaya devam edilmektedir. Afl›r› antibiyotik kullan›m›
tedavi maliyetlerini ço¤altmakta, yan etki ve direnç gelifl-
mesi olas›l›¤›n› artt›rmaktad›r. ‹laca dirençli mikrobiyal ajanlar›n ortaya ç›kmas› tüm dünyada ciddi bir halk sa¤l›-
¤› problemi olmaya bafllam›flt›r (1,15).
Solunum yolu enfeksiyonlar› toplumda bazen ciddi morbiditeye, ifl gücü ve ekonomik kay›plara neden olan ve çok s›k karfl›lafl›lan bir hastal›k grubudur (15). Finlandi- ya’da 2001 y›l›nda yap›lan bir çal›flmada, 30 sa¤l›k merke- zine bir hafta içinde baflvuran 7777 kifliden %74’ünün so- lunum yolu enfeksiyonu geçirdi¤i görülmüfltür. Yaln›zca befl yafl alt› gruba bak›ld›¤›nda ise bu oran›n %84’e kadar yükseldi¤i saptanm›flt›r (16). 2006 y›l›nda Pakistan’da ya- p›lan bir çal›flmada ise 2 ay-5 yafl aras› çocuklarda tahmi- ni solunum yolu enfeksiyonu insidans›n›n %44 oldu¤u be- lirtilmifltir (17). Bu yafl grubu hekimlerin solunum yolu en- feksiyonlar›n›n komplikasyonlar›ndan daha çok çekindi¤i ve daha radikal antibiyotik reçetelendirdi¤i bir dönemdir.
2003 y›l›nda Amerika Birleflik Devletleri’nde bo¤az a¤r›s›
nedeniyle doktora baflvuran 3-17 yafl aras› çocuk say›s›- n›n yaklafl›k 7.3 milyon oldu¤u ve bu hastalar›n %54’üne antibiyotik verildi¤i saptanm›flt›r (18). Solunum yolu enfek- siyonlar›n›n etiyolojisinde ço¤unlukla viral nedenlerin rol oynad›¤›n›n bilinmesine ra¤men bu kadar rahat antibiyo- tik kullan›lmas›, nihayetinde en çok korkulan fley olan di- rençli mikroorganizmalar›n ortaya ç›kmas›na ve bu duru- mun ciddi bir toplumsal sorun haline gelmesine yol aç- m›flt›r. ABD’de 1998-2001 y›llar› aras› yap›lan solunum yo- lu patojenlerinin in vitro surveyans çal›flmas›nda, Strepto- coccus pneumoniae sufllar›n›n %45’inin penisiline (%16’s› k›smi, %29’u tam dirençli), %33’ünün makrolidle- re ve %43’ünün trimetoprim-sulfametoksazole dirençli ol- du¤u görülmüfltür (19).
Midyat ve ark.
Çocukluk Ça¤› Solunum Yolu Enfeksiyonlar›nda Antibiyotik Kullan›m› ve Ailelerin Tutumu Çocuk Enf Derg 2007; 1: 135-8
J Pediatr Inf 2007; 1: 135-8
137
Tablo 1. Ailenin sosyoekonomik düzeyinin antibiyotik kullan›m›na etkisi A
Annnnee YYaaflfl›› AAnnnnee TTaahhssiillii BBaabbaa YYaaflfl›› BBaabbaa TTaahhssiillii KKaazzaannçç A
Annttiibbiiyyoottiikk kkuullllaann››mm››
p
p 0.484 0.537 0.147 0.001 0.173
rr -0.040 -0.036 -0.083 -0.196 0.081
fiekil 1. Tan›lara göre antibiyotik kullan›m oranlar›
100
80
60
40
20
0
Pnömoni AAnnttiibbiiyyoottiikk kkuullllaann››mm›› ((%%))
Tonsillit Otit Sinüzit Akut Farenjit Viral ÜSYE
Bronfliyolit
Bu çal›flman›n sonuçlar› solunum yolu enfeksiyonla- r›nda afl›r› antibiyotik kullan›ld›¤›n›, hatta viral solunum yo- lu enfeksiyonu tan›s› konulmas›na ra¤men %60’›n üzerin- de antibiyotik reçetelendirildi¤ini, akut bronfliyolitte
%87.5 düzeyinde antibiyoti¤e baflvuruldu¤unu göster- mektedir. Leblebicio¤lu ve ark. taraf›ndan yap›lan bir ça- l›flmada da üst solunum yolu enfeksiyonu tan›s› konan 502 eriflkin hastan›n %91.8’ine antibiyotik reçetelendiril- di¤i, so¤uk alg›nl›¤› geçirdi¤i ifade edilenlerde bile bu ra- kam›n %41.9 düzeyinde oldu¤u gösterilmifltir (20). Son y›llarda Türkiye’de antibiyotik reçetelendirmesi ile ilgili bir- çok yasal düzenleme getirilmifltir. Bu yasal düzenlemeler antibiyotik kullan›m›n› azaltabilir. Ancak, tek bafl›na yasal düzenleme yap›lmas› her zaman yeterli olamamaktad›r.
Çal›flmam›z sonuçlar›na göre, ailelerin ancak çok küçük bir k›sm›n›n (%3.2) doktora antibiyotik yazmas› için bask›- da bulundu¤u görülmektedir. Önemli bir k›sm› (%96.8) sadece doktor verdi¤inde antibiyotik kulland›klar›n› ifade etmifllerdir. Bu nedenle, ülkemizde gelifligüzel antibiyotik kullan›m›n›n neden oldu¤u antibiyotik direncini, ekonomik kay›plar› önlemek ve yan etkilerden kaç›nmak için, ço- cukluk yafl grubunda do¤ru antibiyotik kullan›m›n› sa¤la- mak amac›yla öncelikle meslek içi e¤itimler yap›larak he- kimler bilinçlendirilmelidir. ABD’de 1989-1990 y›llar›nda solunum yolu enfeksiyonu nedeniyle 1000 çocu¤un y›ll›k antibiyotik kullan›m› 838 iken, hekimlerin e¤itimi ve toplu- mun bilinçlenmesi ile 1999-2000 y›llar›na gelindi¤inde bu say› 503’e gerilemifltir (3).
Bu çal›flmada ailelerin büyük ço¤unlu¤unun antibiyotik kullan›m› konusundaki karar› doktora b›rakt›¤› ve genel olarak antibiyoti¤e karfl› olduklar›n› ifade ettikleri görül- müfltür. Ancak pratik hayatta çocuk bak›m› ile ilgili zorluk- lar, yüksek ateflli ve ac› çeken çocu¤a gösterilen afl›r›
özen ve flefkat duygusunun ailelerin bu konuda objektif davranmas›n› engelleyece¤i aç›kt›r ve bu konuda yine he- kimlere büyük roller düflmektedir. Hem gereksiz antibiyo- tik kullan›m›n› ve dolay›s›yla maliyetleri düflürmek, isten- meyen yan etkilerden kaç›nmak, immün sistemin güçlen- mesini ve direncini artt›rmak ve dirençli mikroorganizma- lar›n ço¤almas›n› önlemek için bu konuda ciddi ve kararl›
ad›mlar at›lmal›, ülke çap›nda etkin sa¤l›k politikalar› gelifl- tirilmelidir.
Kaynaklar
1. Usluer G, Özgünefl ‹, Leblebicio¤lu H, Turkish Antibiotic Utilization Study Group. A multicenter point-prevalence study: antimicrobial prescription frequencies in hospitalized patients in Turkey. Ann Clin Microbiol Antimicrob 2005; 4: 16.
2. Guven GS, Uzun O. Principles of good use of antibiotics in hospi- tals. J Hosp Infect 2003; 53: 91-6.
3. McCaig LF, Besser RE, Hughes JM. Trends in antimicrobial prescribing rates for children and adolescents. JAMA 2002; 287:
3096-102.
4. McGowan JE Jr. Antimicrobial resistance in hospital organisms and its relation to antibitoic use. Rev Infect Dis 1983; 5: 1033-48.
5. Reichler MR, Allphin AA, Breiman RF, et al. The spread of multiply resistant Streptococcus pneumoniae at a day care center in Ohio.
J Infect Dis 1992; 166: 1346-53.
6. Nyquist AC, Gonzales R, Steiner JF, Sande MA. Antibiotic presc- ribing for children with colds, upper respiratory tract infections, and bronchitis. JAMA 1998; 279: 875-7.
7. Gonzales R, Steiner JF, Sande MA. Antibiotic prescribing for adults with colds, upper respiratory tract infections, and bronchitis by am- bulatory care physicians. JAMA 1997; 278: 901-4.
8. Huang N, Morlock L, Lee CH, et al. Antibiotic prescribing for child- ren with nasopharyngitis (common colds), upper respiratory infec- tions, and bronchitis who have health-professional parents. Pediat- rics 2005; 116: 826-32.
9. Gonzales R, Sande M. What will it take to stop physicians from prescribing antibiotics in acute bronchitis? Lancet. 1995; 345:
665-6.
10. Cho HJ, Hong SJ, Park S. Knowledge and beliefs of primary care physicians, pharmacists, and parents on antibiotic use for the pediatric common cold. Soc Sci Med 2004; 58: 623-9.
11. de Melker RA, Kuyvenhoven MM. Management of upper res- piratory tract infections in Dutch family practice. J Fam Pract 1994;
38: 353-7.
12. Butler CC, Rollnick S, Kinnersley P, et al. Reducing antibiotics for respiratory tract symptoms in primary care: consolidating ‘why’
and considering ‘how.’ Br J Gen Pract 1998; 48: 1865-70.
13. Schwartz B, Mainous AG, Marcy SM. Why do physicians prescribe antibiotics for children with upper respiratory tract infections?
JAMA 1998; 279: 881-2.
14. Stivers T, Mangione-Smith R, Elliott MN, et al. Why do physicians think parents expect antibiotics? What parents report vs what physicians believe. J Fam Pract. 2003; 52: 140-8.
15. Nascimento-Carvalho CM. Outpatient antibiotic therapy as a predisposing factor for bacterial resistance: a rational approach to airway infections. J Pediatr 2006; 82: 146-52.
16. Rautakorpi UM, Klaukka T, Honkanen P, et al. Antibiotic use by in- dication: a basis for active antibiotic policy in the community.
Scand J Infect Dis 2001; 33: 920-6.
17. Nizami SQ, Bhutta ZA, Hasan R. Incidence of acute respiratory in- fections in children 2 months to 5 years of age in periurban com- munities in Karachi, Pakistan. J Pak Med Assoc 2006; 56: 163-7.
18. Linder JA, Bates DW, Lee GM, Finkelstein JA. Antibiotic treatment of children with sore throat. JAMA 2005; 294: 2315-22.
19. Jacobs MR, Bajaksouzian S, Windau A, et al. Susceptibility of streptococcus pneumoniae, haemophilus influenzae, and moraxel- la catarrhalis to 17 oral antimicrobial agents based on phar- macodynamic parameters: 1998-2001 US Surveillance Study. Clin Lab Med 2004; 24: 503-30.
20. Leblebicioglu H, Canbaz S, Pekflen Y, Gunayd›n M. Physicians' an- tibiotic prescribing habits for upper respiratory tract infections in Turkey. J Chemother. 2002; 14: 181-4.
Midyat ve ark.
Çocukluk Ça¤› Solunum Yolu Enfeksiyonlar›nda Antibiyotik Kullan›m› ve Ailelerin Tutumu
Çocuk Enf Derg 2007; 1: 135-8 J Pediatr Inf 2007; 1: 135-8