Prof. Dr. Yüksel TÜRKÖZ
Mesleğimizde uzun süreli kullanımı planlanan iskelet protezleri dışında, belirli bir süre kullanılmak üzere yapılan akrilik (klasik) bölümlü protezler ‘geçici protezler’ olarak değerlendirilmektedir.
Bu tür protezler , amaçlanan görevlerini
yerine getirdikten sonra kalıcı bir protez
türüyle yer değiştirirler.
Bu tür protezler için genel olarak ‘immediat protezler’ deyimi kullanılmaktadır. İmmediat protez,çekimi düşünülen dişlerin çekilmelerinden önce planlanarak tamamlanan ve çekimler sonrası ağıza hemen yerleştirilen bir protez türüdür.
Ara protezi,
Geçiş protezi,
Tedavi protezi,
Geçici protez ve
Provizyonel protez gibi birçok terim, geçici bir süre
için hasta ağzına yerleştirilen protezler için eş
anlamlı olarak kullanılmaktadır.
1-) Dişlerini çektirip bir süre protez yaptırmayan bir hastada yüz fizyonomisi değişir. Kasların kasılma oranları farklılıklar gösterir. İmmediat protez sayesinde oro-facial kasların tonisiteleri muhafaza edilmiş olur.
2-)Bu protezler sayesinde doğru vertikal boyut korunmuş olur.
3-)Dişlerini çektirip uzun süre protez yaptırmayan bir kişide santral okluzyonun tespit edilişinde güçlük çekeriz. Mumlu ve dişli kapanışta yanılabiliriz.
İmmediat protez tercih edilirse bu yanılma ortadan
kalkar.
4-)Uzun süre protez kullanmayan hastalarda dil normal hacmini aşarak büyük ve iri bir hale gelir.
Bu hal özellikle alt protezlerde tutuculuğu menfi olarak etkiler. Zira alt protezlerde tutuculuğu dar ve küçük bir yüzey sağlar. Büyük hacimli bir dil bu sahadaki protezi oynatır. İmmediat protez bu sorunu ortadan kaldırır.
5-)Bu tür protez sayesinde konuşma, uzun süre
dişsiz kalındıktan sonra protez yapılan hastalarda
olduğu kadar belirgin ölçüde etkilenmemiş olur.
6-)Bu tür protez sayesinde doğal dişlerin konumları, renk ve şekilleri tam olarak kopya edilebilir.
7-)Çekim bölgesinin uzun süre boş kalması hali kemik dokusunun rezorbsiyonunu arttırır. Gıdaların direkt teması rezorbsiyonun başlıca sebebidir. Protez yapılırsa bu rezorbsiyon azalacaktır.
8-)İmmediat protez kanamayı önleyici bir tampon olarak da görev yapar.
9-)Çekimi takiben uzun süre dişsiz kalınmayacağından
hasta bu konuda sıkıntı duymamış ve psikolojik bir
bunalıma girmemiş olur.
1-)Hiçbir protez tipi endike değilse
2-)Oral hijyen önemli ölçüde ihmal edilmişse
3-)Çekimi düşünülen dişler, çekim sırasında travmalara sebep olacak şekilde fazlaca kırılmış ve çürük ise
4-)Mukozada hassasiyet varsa ve enfeksiyon odakları mevcutsa
5-)İmmediat protezlerin bir veya birkaç kez besleme
gerektirmesi nedeniyle bu konuda ortaya çıkacak ek
masraflar hastanın ekonomik gücünün üzerinde olacaksa ve
hastanın ekonomik durumu kısa bir süre sonra esas
protezin yapımına el vermeyecekse
Geçici amaçlı bölümlü protezler 3 ana grupta toplanabilirler:
1-)Ara ‘interm’ bölümlü protezleri
2-)Geçiş ‘transitional’ bölümlü protezleri
3-)Tedavi ‘treatment’ bölümlü protezleri
Bu tür protezler yer tutucu görevi yapan, estetik ve fonksiyonu sağlayan ve okluzyonu düzelten apereylerdir. Ara bölümlü protezlerin çeşitli değişiklere uğratılması örneğin; çekilen dişlerin yerine ilaveler yapılması, kroşe eklenmesi, besleme yapılması ve hatta bir kısmını kesip çıkararak bu bölgeye sabit köprü protezin yapılması mümkündür.
Bu tip protezler çok hassas planlanmadıkları için uzun
süre kullanılırlarsa dişlere ve çevre dokulara zararlı
olabilirler. Bu nedenle belirli bir süre kullanılıp
amaçlarını yerine getirdikten sonra yeni protezle
değiştirilmelidirler.
1-)Hastanın daha çok masraf gerektiren iskelet protezi yaptırabilmesi için ekonomik gücü yeterli değildir.
2-)Hasta çıkacağı bir seyahat nedeniyle yeterli zamana sahip değildir.
3-)Hasta iskelet protez için gerekli uzun süreli işlemlere ve gelip gitmelere dayanabilecek kadar sağlıklı değildir.
4-)Hasta tıbbi veya cerrahi olarak acil bir işlemle karşı karşıyadır. Bu nedenle kısa sürede bitecek geçici bir protez yapılması öngörülür.
5-)Genç bir hasta kaza v.s. gibi bir nedenle bir yada birkaç dişini kaybetmiş olabilir. Böyle bir hastaya sabit protez yapılıncaya kadar estetiğin iadesi amacıyla yer tutucu olarak bir ara protezi yapılması düşünülebilir.
6-)Diş çekimi yapılmış bir hastada çekim yerleri
iyileşinceye kadar bu tip bir protez yapılabilir.
Bu tür geçici protezler,tam proteze gidişin kaçınılmaz olduğu vakalarda doğal dişlerin bir kısmından yararlanmak ve hastaya bir süre daha ‘yarım damak’ kullandırarak onu psikolojik olarak tam proteze alıştırmak için yapılan protez türüdür.
Bu psikolojik şartlandırma nedeniyle bir
anlamda tedavi protezi olarak da
düşünülebilir.
Bu tür geçici amaçlı protezler şu iki nedenle kullanılabilirler:
Yeni bir okluzal ilişki ve dikey boyut elde etmek
Yapılacak iskelet bölümlü proteze daha uygun
bir destek olabilmesi için dişleri ve yumuşak
dokuları daha sağlıklı bir hale getirmek
1-)Vertikal boyutun azalmış olması sonucu oluşan T.M.E.
rahatsızlıklarında
2-)Bazı vakalarda mevcut destek dişlerin karşıtları olmayabilir. Bu durumda doğrudan doğruya iskelet protez yapılırsa bazı huzursuzluklar ortaya çıkabilir. Doğal dişlerin oluşmadıkları basınç altında kalmaları bir miktar gömülmelerine ve protez kaide plağının diş etini ezmesine sebep olabilir. Bu durumda öncelikle bir tedavi protezi uygulanırsa hem destek dişler esas protezden önce stabilize edilmiş hem de yumuşak dokular okluzal basınç olacak şekilde daha sağlıklı bir duruma getirilmiş olurlar.
3-)Azı dişleri erken dönemde çekilmiş olan genç hastalarda
küçük azı dişlerinin sürmesini kolaylaştırmak için tedavi
bölümlü protezleri kullanılabilir. Azı dişi erken çekilmiş
hastalarda büyük azı dişi aşırı basınç nedeniyle tam
süremez ve kısa kalır. Bir tedavi protezi ile vertikal boyut
yükseltilerek küçük azıların tam sürmeleri sağlanabilir.
Öncelikle çekilecek dişler, klinik ve radyografik olarak belirlenir. Alginat ölçü maddesiyle alınan ölçüler modele dönüştürülür. Rutin işlemlerden sonra modeller artikulatöre tespit edilir.
Çekimlerine karar verilmiş olan dişler, alçı modelde üzerlerine çarpı konularak belirlenir.
Alçı modelde belirlenmiş olan dişler, frezler
yardımıyla kole hizasına kadar kaldırılır. Alveol
yuvaları yuvarlak bir frezle yarım ay şeklinde
oyulur.
Model üzerinde ilgili dişlerin kazınması ve kök yuvalarının şekillendirilmesinden sonra gerekli kroşeler hazırlanır, önceden uygun renk ve boyutta seçilmiş olan yapay dişler dizilerek protezin yapımı bilinen şekilde tamamlanır.
Hazırlanmış olan immediat akrilik bölümlü protez antiseptik solüsyonda muhafaza edilir.
Çekimi planlanan dişler aynı seansta çekilir.
Çekim sonrası kanamanın durması için 10-15 dakika beklenir.
Protez antiseptik solüsyondan çıkartılarak akar
suda yıkanır ve ağıza yerleştirilir. 24 saat sonraki
kontrol seansında bütün düzeltmeleri yapılır.
İmmediat bölümlü protezler bazı nedenlerle kroşesizde hazırlanabilir. Böyle durumlarda protez sınırları için tam protezlere ilişkin prensipler uygulanır.
İmmediat protezler genellikle 3-4 ay için
uygulanabilen protez tipleridir.Bu süre
aşılmamalıdır. Aksi taktirde protezle, doku
arasında zamanla oluşan uyumsuzluk
nedeniyle rezorbsiyon artacaktır. Bu nedenle
bir süre sonra daimi proteze geçilmelidir.
TEŞEKKÜRLER…
• Can G, Akaltan F. Hareketli Bölümlü Protezler. Planlama.
4.Baskı,Yurtmim Yayıncılık, 2018.
• Carr AB, Brown DT. McCracken's Removable Partial Prosthodontics. 13th Edition. Mosby, 2017.
