1
1. GİRİŞ
Kimyasalların zirai mücadele yaygın olarak kullanımı insan ve çevre sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle tarımsal zararlı ve hastalık etmenlerine karşı uygulanabilir alternatif mücadele yöntemlerine ilişkin çalışmalar giderek önem kazanmaktadır (Kara, 2006). Günümüzde pestisitlerin çevrede yarattığı sorunları azaltmak için zararlılarla mücadelede yararlı organizmalar, biyolojik savaş etmeni olarak tarım ve tarım dışı alanlarda kullanılmaktadır. Özellikle zararlıyı yumurta döneminde öldüren, Trichogrammatidae türlerinin kullanımı önemli bir yere sahiptir (Özpınar, 1997). Bu parazitoitlerin biyolojik mücadelede başarılı bir şekilde kullanılabilmesi için türlerin biyolojik özellikleri, kitle üretim imkanları, depolama koşulları ve davranışlarının iyi bilinmesi gerekmektedir (Bulut, 1990).
Trichogrammatidae familyasına bağlı türler tüm dünyada kullanılan etkili doğal düşman gruplarından olup, kitle üretim ve salım çalışmaları 1900’lü yıllardan beri yapılmakta, günümüzde ise ticari olarak üretilmektedir. Başta Lepidoptera takımına ait türlerin yumurtalarını parazitlediği gibi, Coleoptera, Diptera, Hemiptera, Hymenoptera ve Neuroptera takımlarına bağlı türlerin de yumurtalarını parazitlemektedir.
Trichogramma cinsine ait parazitoidler, dünya çapında Lepidoptera takımına ait türlerin baskı altına alınmasında en yaygın kullanılan biyolojik mücadele ajanlarıdır (Hohmann et al. 1988; Bai et al. 1992; Jalali and Singh 1992; Takada et al. 2001; Hansen and Jensen 2002; van Lenteren and Bueno 2003; Tezze and Botto 2004; van Lenteren 2012;
Krechemer ve Foerster, 2016). Farklı kültür bitkilerinde yaklaşık 400 adet zararlının yumurtlarını en az 100 Trichogrammatidae türünün parazitlediği bilinmektedir (Knutson, 1998).
Trichogrammatidae türlerinin biyolojik mücadele etmeni olarak kullanımının ilk aşaması, uygun bir laboratuvar konukçusu üzerinde kitle halinde üretilmesidir. Doğal konukçuları üzerinde üretimlerinin zor ve pahalı olması nedeniyle, Trichogrammatidae türleri , Ungüvesi (Ephestia kuehniella Zeller, Lep:. Pyralidae), Arpagüvesi (Sitotroga cerealella (Olivier), Lep.:Gelechiidae) ve Pirinç güvesi (Corycria cephalonica (Stainton), Lep.: Pyralidae) yumurtalarında üretilmektedir. Çin’de ise bu amaçla İpek böceği (Bombyx mori L. ve Antheraea pernyi Guerin, Lep.: Bombicydae ) yumurtaları kullanılmaktadır (Özpınar, 1997).
2
Türkiye’de Trichogramma türleriyle ilgili yapılan çalışmalar; daha çok Trichogramma türlerinin kitle üretimlerinin başarılı bir şekilde yapılabilmesi, kitle üretiminde kullanılacak uygun konukçunun belirlenmesi üzerine olmuştur. Son yıllarda ise bu çalışmaların büyük kısmını parazitoiterin kitle üretimi için uygun konukçu yaşının belirlenmesi, depolanmış olan konukçu yumurtalarının kullanılabilmeleri oluşturmaktadır (Bulut 1990, Jajalı ve Sıngh 1992, Özder ve Kılınçer 1996, Özder 2002, Özder ve Sağlam 2004, Kara 2006, Yaz ve Özder, 2016). Düşük sıcaklıkta depolama teknikleri temel olarak yararlı böceklerin veya konukçularının çeşitli dönemlerinin soğuk ortamlarda belirli süre bekletilmesi olarak tanımlanırken, düşük sıcaklıklarda depolama ile doğal düşmanların kitle üretimi ve salınımında birçok avantaj elde edilmektedir. Düşük sıcaklıkta depolama faydalı türlerin tüketiciye ulaşımını kolaylaştırmak, salım çalışmalarında verimliliği istenen düzeye getirmek, kitle üretiminde etkinlik ve esneklik sağlamak ve uzun süreli ekolojik, fizyolojik ve genetik çalışmalara uygun standart döller hazırlamak için yapılmaktadır (Leopold, 1998; Tunca ve ark., 2013).
3
2.KAYNAK ÖZETLERİ
Boldt (1974), T. cacoeciae erginlerinin yaşayabildikleri sıcaklıkların 12°C - 34°C arasında olduğunu ancak biyolojik optimumlarının 27°C sıcaklık ve % 80 orantılı nem olduğunu belirtmiştir. Aynı türün 15°C sıcaklığın altında, 30°C sıcaklığın üzerinde ve % 95’in üzerindeki orantılı nemlerde büyük ölçüde steril olduğunu söylemiştir.
Erginlerin, 35°C sıcaklığın üzerinde yumurta koymadığını, 9°C sıcaklığın altında ise erginlerin soğuktan uyuştuğunu belirtmiştir.
Farghaly (1975), T. evanescens erginlerinin Ephestia kuehniella yumurtalarında 23°C sıcaklıkta ve % 60 orantılı nemde 7-8 gün yaşadıkları ve ortalama 18 yumurta bıraktıklarını bildirmiştir.
Harrison et al. (1985), T. exiguum (Pinto and Platner) ve T. pretiosum Riley’i laboratuvar koşullarında 15, 20, 25, 30 ve 35°C sıcaklıklarda Heliothis virescens [F.]
üzerinde yetiştirmişlerdir. 25 ve 30°C sıcaklıklarda T. exiguum’un, T. pretiosum’a oranla daha hızlı bir gelişim gösterdiği fakat 20°C de ise T. pretiosum’un T. exiguum’a oranla daha hızlı bir gelişim gösterdiğini belirtmişlerdir. T. pretiosum’un 35°C sıcaklıkta gelişimini tamamlayamadığını, T. exiguum’un ise aynı sıcaklıkta gelişimini tamamlayabildiğini bildirmişlerdir. T.pretiosum dişilerinin 20 ve 25°C sıcaklıklarda, T.
exiguum’a oranla daha fazla yaşadığını belirtmişlerdir. Her iki parazitoid türünde de sıcaklık artışıyla birlikte yaşam süresinin düştüğünü ve dişilerin tüm sıcaklıklarda erkeklerden daha fazla olduğunu bildirmişlerdir. T. exiguum ve T. pretiosum’un her bir konukçu yumurtasında gelişen parazitoid sayıları arasında önemli bir farklılık bulunmadığını saptamışlardır.
Abbas (1989), T. buesi’yi laboratuvar koşullarında E. kuehniella üzerinde yetiştirmiş ve bu parazitoidin yumurta gelişim süresinin 23°C sıcaklıkta 27 saat, 27°C sıcaklıkta 22 saat olduğunu bildirmiştir. Parazitoidin, aynı sıcaklıklarda larva dönemini sırasıyla 3.6, 3.2 gün, prepupa dönemini 16, 23 saat ve pupa dönemini 5.6 , 4.6 gün olarak bulmuştur. 27°C sıcaklıkta toplam gelişme süresini Pieris rapae’de 9.2, Spodoptera littoralis’te 9.4 ve E. kuehniella’da ise 9.1 gün olarak saptamıştır. T.
buesi’nin doğadaki erkek dişi oranı 1:1, laboratuvarda ise 1:1.3 olduğunu bildirmiştir.
Günlük ve toplam üretilen dişi sayısının sırasıyla 5.1 ve 98.2 olduğunu bildirmiştir.
Balla beslenen parazitoidlerin, 27°C sıcaklıkta 10.7 gün, 23°C sıcaklıkta ise 12.1 gün yaşadığını saptamıştır.
4
Bulut ( 1990 ), yaptığı bir araştırmada, Ungüvesi ve Elma içkurdu yumurtaları üzerinde dört farklı Trichogramma türünün yumurta yaş tercihlerini gözlemlemiş, buna göre; Ungüvesi yumurtaları üzerinde dört farklı Trichogramma türünün de, bir günlük yumurtaları en yüksek oranda, beş günlük yumurtaları en düşük oranda parazitlediğini, Elma içkurdu yumurtaları üzerinde ise 1 – 4 günlük yumurtaların büyük bir kısmının parazitleyebildikleri, ancak beş günlük yumurtaları sadece T. turkeiensis ‘ in % 10 parazitleyebildiğini gözlemlemiştir
Kılınçer ve ark. (1990), parazitlenen Ephestia kuehniella yumurtalarının depolanarak kullanılabilirliğine ilişkin çalışmalarında; T. turkeiensis ve T.
embryophagum tarafından parazitlenmiş Ephestia kuehniella yumurtalarının depolanması için en uygun koşulların +4 ve +8 °C sıcaklıkta olabileceğini ve bu sıcaklıklarda 1 ay süresince depolanan yumurtalarda parazitoit çıkış oranlarının çok yüksek olduğunu, yeni çıkan parazitoitlerin parazitlenmemiş yumurtaları parazitleme güçlerinin önemli ölçüde değişmediğini saptamışlardır.
Kılınçer ve ark., ( 1990 ), yaptıkları bir araştırmada kullandıkları parazitoitlerin özellikle bir yaşındaki Ungüvesi yumurtaları yüksek oranlarda parazitlediklerini, en az parazitlenmenin dört yaşındaki yumurtalarda meydana geldiğini; T. embryophagum’ un bir yaşındaki yumurtaları parazitleme oranı % 65 iken dört yaşındaki yumurtalarda bu oranın % 8, aynı şekilde T. dendrolimi’ nin de bir yaşındaki yumurtaları % 71 oranında parazitlerken dört yaşındaki yumurtaları % 27 oranında parazitleyebildiğini belirlemişlerdir.
Hirashima et al. (1990), T. chilonis ve T. ostriniae’yi laboratuvarda 20, 24, 28°C sıcaklıklarda yetiştirmişlerdir. Dişi T. chilonis’in yaşam uzunluğunun 20°C sıcaklıkta, 24 ve 28°C sıcaklıklara oranla önemli derecede uzun olduğunu bildirmişlerdir. Dişi T.
ostriniae’nin ergin yaşam uzunluğunun 20, 24, 28°C sıcaklıklar arasında önemli bir farklılığının olmadığını bildirmişlerdir. Her parazitoidin 20°C sıcaklıktaki döl sayısının, 24 ve 28°C sıcaklıklara oranla önemli derecede yüksek olduğunu bildirmektedirler. Her iki türde dişi başına meydana gelen günlük dişi sayısının kısa sürede tepe noktasına ulaştığını ve popülasyondaki dişilerin çoğunun ilk günlerde oluştuğunu bildirmişledir.
Sıcaklık 20°C’den 28°C’ye arttırıldığında, her iki türün net üreme gücünün de arttığını belirtmişlerdir. Her iki parazitoidin doğurganlığının, ergin çıkışlarının ilk gününde en
5
yüksek noktaya ulaştığını, yaşamlarının sonuna doğru ise doğurganlığın azaldığını bildirmişlerdir.
Jajali ve Singh (1992), Corcyra cephalonica (Stainton) yumurtaları üzerinde 2°C, 4°C ve 10°C’de depolanan T. achaeae Nagaraja ve Nagarkatti, T. eldanae Viggani, T. chilonis Ishii, T. japonicum Ashmead’un bazı biyolojik özelliklerini incelemişlerdir. Yapılan araştırmanın sonucunda dört farklı Trichogramma türünün de depolamaya farklı tepkiler verdiğini ve tüm parazitoit türleri için en uygun depolama sıcaklığının 10°C olduğunu saptamışlardır.
Uzun ve Akten (1992), T. cocaeciae’nin 20, 25 ve 30°C sıcaklıklarda yumurtadan ergin oluncaya kadar geçen gelişme sürelerinin sırasıyla 33.29, 12.20 ve 10.7 gün, parazitoidin canlı kalma oranlarının sırasıyla % 91.42, % 92.28 ve % 81.56 olduğunu bildirmişlerdir. Net üreme güçlerini (Ro) 48.69, 45.83 ve 24.02 dişi/dişi/ömür, ortalama döl sürelerini (To) 2.27, 2.53 v3 2.30 gün, doğal artış kapasitesini (rm) 0.61, 0.65 ve 0.60 dişi/dişi/gün olarak bulmuşlardır. Bu parazitoidin gelişme eşiğinin (C) 0.96°C, sıcaklık sabitesinin (ThC) 214.8 gün derece olduğunu bildirmişlerdir.
Naranjo (1993), Parazitlenmiş Pectinophora gossypiella (Saunders) yumurtalarından elde edilen yeni bir tür olan Trichogrammatoidae bactrae Nagaraja ile Arizona ve güney Kaliforniya’da sıcaklık denemeleri yapmış, yumurtadan ergine kadar geçen sürenin 22.5°C sıcaklıkta 7 gün olduğunu bildirmiştir. Sıcaklık artışıyla birlikte gelişim süresinin kısaldığını belirtmiş ve ortalama dişi yaşamının, 15°C sıcaklıkta 138 saat ve 40°C sıcaklıkta ise 1.5 saat olduğunu bildirmiştir. Doğurganlığın 25°C sıcaklıkta dişi başına ortalama 55 döl9 ile maksimum noktaya ulaştığını, 30-35°C sıcaklıkta ise dişi başına ortalama 14-28199783 döl elde edildiğini bildirmiştir. Parazitlenmenin % 90’dan fazlasının ergin çıkışından 12 saat sonra olduğunu söylemiştir. Sonuç olarak bu türün sıcak bölgelere iyi adapte olabileceğini ve çevre faktörlerinden sıcaklığın sınırlayıcı bir etkisi olmayacağı kanısına varmıştır.
Uzun (1994), yaptığı çalışmada değişik sıcaklıklarda T. brassicae’ nin Ephestia kuehniella yumurtalarında konukçu – parazit ilişkilerini incelemiş; parazitoitin gelişimi için en uygun sıcaklığın 27±1°C olduğunu saptamış, sıcaklık artışıyla yumurtaların kararma ve açılma sürelerinin kısaldığını, sıcaklıkla gelişme süresinin ters orantılı olduğunu bildirmiştir.
6
Ay ve Gürkan (1997), Değirmen güvesi yumurtaları derin dondurucuda farklı sıcaklık (-20 °C ve -25 °C), farklı sürelerde (60 ve 120 dakika) tutmuşlar ve T.
embryophagum kontrol olarak kullanılan ve -25 ° C de 60, 120 dakika tutulan Değirmen güvesi yumurtalarını sırasıyla %80.4, 23.2, 17.2 oranında, T. turkeiensis ise aynı sıraya göre %86.8, 24.4 ve 12.0 oranında parazitlediğini, T. emryophagum kontrol olarak kullanılan ve -20 °C de 60, 120 dakika tutulan Değirmen güvesi yumurtalarını sırasıyla
%78.4, 64.0 ve 56.4 oranında, T. turkeiensis %87.2, 67.2, 58.0 oranında parazitlediğini tespit etmişlerdir.
Özpınar ve Kornoşor (1994), T. evanescens’i 25±1°C sıcaklık, %70±5 orantılı nem ve 16:8 saat aydınlatmalı ortamda O. nubilalis Hübner üzerinde yetiştirmişlerdir.
Parazitoidin yaşamı boyunca ortalama 30.3±2.8 adet yumurta parazitlediğini, bu parazitlemenin %75.42’sinin parazitoit yaşamının ilk gününde gerçekleştiğini, parazitlenen yumurtaların 3.48±0.08 günde karardığını ve parazitoidlerin gelişimlerini 9.23±0.04 günde tamamladıklarını, bir dişinin 41.2±3.3 birey meydana getirdiğini bildirmişlerdir.
Özkan ve Gürkan (1996), yaptıkları çalışmalarda değişik sıcaklıklarda T.embrophagum ve T. turkeiensin’ in Ungüvesi yumurtalarında karşılaştırmalı olarak biyolojilerini incelemişler ve her iki parazito için de 30 °C’ nin kitle üretimleri için en uygun sıcaklık olduğunu belirleyerek, 15 °C sıcaklığın ise kitle üretimi için uygun bir sıcaklık olmadığını bildirmişlerdir.
Greco ve Stilinovic (1998), S. cerealella yumurtalarını +8°C’de buzdolabında, - 20°C sıcaklıkta derin dondurucuda ve -120°C sıcaklıkta sıvı nitrojende belli sürelerde tutarak T. pretiosum Riley’in parazitlenme performansını ve konukçu yumurtasının depolanma olanaklarını araştırmıştır. Çalışma sonucunda S. cerealella konukçu yumurtalarının +8°C’de depolanabildiğini ve -20°C sıcaklıkta derin dondurucuda depolanan konukçu yumurtalarında ise T. pretiosum’un üretiminin başarısız olduğunu belirtmiştir.
Özder ve Kılınçer (1996), Yaptıkları çalışmalarında besin ve sıcaklığı göz önüne alarak T. embryophagum ve T. turkiensis Kostadinov ‘in Agrotis segetum Schiff, yumurtalarında gelişme süreleri, ergin ömrü, parazitleme gücü, ömürleri boyunca meydana getirdikleri birey sayısı gibi bazı biyolojik özellikleri incelemişlerdir.
Sıcaklığın her iki tür için parazitlenen yumurta sayılarında belirleyici faktör olduğunu
7
25ºC sıcaklıkta bal ile beslenen parazitlerin parazitledikleri yumurta sayılarının beslenmeyenlere göre daha fazla olduğunu belirtmişlerdir.
Koçlu ve Karasavuran (1998), Manisa ilinde domates ve pamukta önemli bir zararlı olan H. armigera ‘nın yumurta parazitoidlerini ve bunların doğal etkinliklerini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmalarında H. armigera’nın dört farklı yumurta parazitoitini saptamışlar ve T. evanescens (Hym: Trichogrammatidae) ve Telenomus minimus (Hym: Scelionidae)’un en yaygın türler olduğunu saptamışlardır.
Sorokina (1999), Trichogrammaların konukçu dizisinin bilinen 5 böcek takımına ait olduğunu, bunların büyük bir kısmının ise Lepidoptera takımına bağlı olduğunu ve bunlar içinde ekonomik öneme sahip olanların Tortricoidea, Pyraloidea, Noctuoidea ve Papilonoidea familyaları olduğunu ve bunlardan yüksek oranda konukçu olarak kullanılan familyanın ise Noctuoidea olarak bildirmiştir.
Sertkaya ve Kornosor (2002), yapmış oldukları çalışmalarında Sesamia nonagrioides yumurtaları üzerinde T. evanescens’in biyolojik özelliklerine bakmışlar ve T. evanescens’in mısır koçan kurdu yumurtalarını büyük oranda parazitlediğini belirlemişlerdir.
Özder (2002), T. cacoeciae T. evanescens ve T. brassicae parazitoidlerini kullandığı çalışmasında E. kuehniella yumurtalarını -20 ºC’de 1, 2 ve 3 saat bekletmiş ve en düşük parazitlenme oranını -20 ºC’de 3 saatte görüldüğünü saptamıştır. -20 ºC’de 1saat bekletilmiş yumurtalarda parazitlenme oranının T. cacoeciae T. evanescens ve T.
brassicae türlerinde sırasıyla % 64, % 65.60 ve % 63.60 olduğunu tespit etmiş ve düşük sıcaklığın ömür ve üreme gücünü azalttığını bildirmiştir.
Kara (2006), Yaptığı çalışmada Cadra cautella Walker ve Ephestia kuehniella ile T. cacoeciae, T.brassicae ve T.evanescens arasındaki bazı biyolojik ilişkileri incelemiş ve araştırma sonucunda her iki konukçu üzerinde parazitlenen yumurtaların sıcaklık artışına bağlı olarak açılma ve kararma sürelerinin kısaldığını parazitoitlerin her iki konukçu üzerinde de genç yaştaki yumurtaları tercih ettiklerini, C. cautella yumurtalarının 25±1 ºC sıcaklıkta kitle üretimi çalışmalarında başarılı bir şekilde kullanılabileceğini saptamıştır.
El-Wakeil (2007), T. evanescens’in kitle üretiminde kullanılan birçok konukçu yumurtası olduğunu fakat bu yumurtaların her birinin farklı fiziksel yapı ve özellikte olduğunu belirterek, Helicoperva armigera, S. cerealella, E. kuehniella ve Galleria
8
mellonella yumurtaları üzerinde T. evanescens’in kitle üretiminde en uygun konukçu olduğunu belirlemiştir.
Karabörklü ve Ayvaz (2007), +4°C sıcaklıkta farklı depolama sürelerinde T.
evanescens’in yumurta, larva ve pupa evrelerinin E. kuehniella ve S. cerealella yumurtaları üzerinde depolanabilirliğini araştırmışlar, parazitoitin pupa evresinde salıverilmesinin diğer evrelere göre daha elverişli bir yöntem olduğunu ve hangi evrede olursa olsun 20 gün süreyle depolanabileceklerini saptamışlardır.
Yılmaz ve ark. (2007), yaptıkları çalışmalarında Trichogramma evanescens ile parazitlenmiş Ephestia kuehniella yumurtalarını 1, 2, 3 ve 4 hafta süre ile 10°C depolayarak parazitlenme oranlarını, dişi ömür uzunluğunu ve çıkış oranlarını belirlemişlerdir. Ömür uzunluğu ve parazitlenme performansının depolama süresinin artışına bağlı olarak düştüğünü belirlemişlerdir.
Ayvaz ve ark. (2008), yapılan çalışmada, soğuk depolamanın, yetiştirme sıcaklığının, parazitoit yaşı ve radyasyona maruz bırakılmış konukçu yumurtaların, parazitoit Trichogramma evanescence' in performansına olan etkileri araştırılmıştır.
Parazitleme oranı 24, 27 ve 30 °C'de aynı, ancak 33 ve 36 ° C'de önemli ölçüde azaldığ.
T. evanescens’in 36 °C'de pupa gelişiminin görülmesine rağmen, bu sıcaklıkta herhangi bir ergin çıkışınınolmadığı, gelişme periyodunun 24°C' de yüksek sıcaklıklara göre daha uzun sürdüğü ve T. evanescens’in günlük yumurtlama kapasitesinin yetiştirilmiş olduğu konukçular olan Ephestia kuehniella ve Plodia interpunctella’ da aynı olduğunu belirlenmişlerdir. Son olarak da gamma veya mor ötesi ışınla muamele edilmiş olan konukçu yumurtaların, parazitoit tarafından eşit derecede tercih edildiğini saptamışlardır.
Reznik ve ark. (2009), yaptıkları çalışmalarında Sitotroga cereallela yumurtalarını parazitleyen Trichogramma buesi’nin farklı sıcaklıklardaki parazitleme performanslarını incelemişlerdir.25 ve 30°C' de max %60 oranında, 12 ve 35 °C' de sırasıyla %25 ve %50 oranında S. cereallela yumurtalarını parazitlediği belirlenmiştir.
Öztemiz (2010), depolanmış ürünlerde zararlı Ephestia kuehniella’nın biyolojik mücadelesinde yumurta parazitoidi Trichogramma evanescens’in etkinliğinin belirlenmesi ile ilgili yapmış olduğu çalışmasında T. evanescens dişilerinin bir günlük yumurtaları en fazla oranda tercih ettiğini, E. kuehniella yumurta yaşı ilerledikçe T.
evanescens dişisi tarafından parazitlenen yumurta sayısının azaldığını ve T.
9
evanescens’in ömrü boyunca parazitlediği Ephestia kuehniella yumurtalarının %75’ini birinci gün parazitlediğini tespit etmiştir. Ayrıca parazitlenme oranının altıncı günden itibaren %50’nin altına düştüğünü ve sekizinci gündeki parazitlenme oranı birinci gündekine göre % 50 oranında azalış ile % 34.4 olarak belirlemiştir.
Akbari ve ark. (2012), T.brassicae, T. pintoi ve T. embryophagum türleri Plutella xylostella yumurtaları üzerinde çalışılmış ve bu çalışma kapsamında parazitlenme, çıkış, cinsiyet oranlarına, gelişme ve yetişkin ömrüne bakılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre parazitleme oranının T.brassicae, T. pintoi ve T. embryophagum sırasıyla % 79.10, % 93.90 ve % 86.10 olduğunu, ergin çıkış oranlarında türler arasında önemli farklılıklar olduğu görülmüş ve bu oranların da sırasıyla % 93.72, % 86.16 ve % 89.93 olarak belirlemişlerdir. Üç parzitoidte de erkek-dişi çıkış oranlarında önemli bir farklılık olmadığını belirtmişler ve T. pintoi’nin Plutella xylostella’ nın kontrolünde daha uygun olabileceği sonucuna varmışlardır.
Wang ve ark. (2014), Corcyra cephalonica yumurtalarını Trichogramma türlerinin kitle üretimi için soğukta depolanan ancak, soğukta muhafaza edilen Corcyra cephalonica’nın yumurtaları içindeki bileşiklerin Trichogramma’nın kalitesini ve miktarını etkileyebileceği düşünülerek yapılan çalışmada, Corcyra cephalonica yumurtalarının 4°C' de muhafaza edilmesi sonucu aminoasit, nükleik asit bileşenleri, organik asitler, şekerler ve amidler dahil olmak üzere 56 bileşik tespit etmişler. Daha sonra PCA ve PLSDA analizleri soğuk depolama süresinin uzaması ile Trichogramma’nın büyümesini gelişimini etkileyecek Corcyra cephalonica yumurtalarının kimyasal kompozisyonunda farklılıklar çıktığını tespit etmişlerdir.
Rasekh ve Shishehbor (2014), çalışmalarında Lysiphlebus fabarum Marshall (Hym: Braconidae:Aphidiinae) popülasyonunun 6±1 ve 8±1 °C' de %50-60 nem L:14 D:10 koşullarında larval ve pupal depolama koşullarını incelemişler, 1, 2 ve 3 haftalık periyotlar halinde depolamışlardır. Pupa evreside alınan sonuçların larvaya göre daha iyi olduğunu tespit etmişler ve en iyi depolama koşullarını 6°C' de pupa evresinde 2 hafta süre ile depo edilen parazitoitlerden elde ettiklerini bildirmişlerdir.
Onge ve ark (2015), yaptıkları denemelerinde Trichogramma ostriniae’nın depolanma olanakları üzerine yaptıkları çalışmalarında E. kuehniella yumurtalarını UV ışığına maruz bırakmışlar, bunu takiben vakum paketleme ile ve 4 ° C'de belli bir süre
10
yumurtaları tutmuşlardır. Bunun sonucunda da T. ostriniae’nın kitle üretimi için E.
kuehniella yumurtalarını en uzun süre muhafaza etmeyi sağlamışlardır.
Krechemer ve Foerster (2015), Brassicaceae’nin önemli bir zararlısı olan Tricopsula ni’nin kontrolü için laboratuvar koşullarında üç Trichogramma türü için uygun konukçu olup olmadığını belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmalarında, 15 ila 30°C' de hayatta kalma ve gelişme toleranslarını tespit etmeye çalışmışlardır.
Değerlendirilen türler olan T. pretiosum, T. atopovirilia ve T. acacioi’dir. Parazitoitler belirtilen sıcaklık aralığında geliştirilmiş ve çoğaltılmış ancak T. acacioi Tricopsula ni yumurtalarını 30°C' de parazitlemede başarısız olmuştur. En yüksek parazitleme oranını T. pretiosum, T. atopovirilia’da 20 ve 25°C' de elde etmişlerdir. Üç parazitoit türünde de 25°C' de %70’in üzerinde parazitleme tespit etmişlerdir.
Krechemer ve Foerster (2016), Sıvı azottaki yumurta depolamanın etkinliğini değerlendirmek için 0 (kontrol), 30, 60 veya 90 gün depolanan Mythimna sequax Franclemont (Lepidoptera: Noctuidae) yumurtaları, Trichogramma atopovirilia' nın ve Trichogramma pretiosum’ un parazitleme performansı, gelişimi ve çoğaltılması araştırılmış. Çalışma sonucunda 60 gün süre ile depolanan yumurtaların en yüksek parazitleme performansına sahip olduğu belirlemiş ve sıvı azot içinde M. sequax yumurtalarının depolanması Trichogramma türlerinin seri üretimi için etkili bir yöntem olduğunu bildirmişlerdir.
11
3. MATERYAL ve METOT 3. 1. Materyal
Bu çalışmanın ana materyalini yumurta parazitoiti Trichogramma pintoi Voegelel ve konukçusu Ephestia kuehniella Zell. oluşturmaktadır. Diğer materyaller ise cam tüp, %10’luk arap zamkı, yumuşak uçlu fırçalar, bal, beyaz kâğıt, plastik küvet, plastik yumurtlama kapları, pamuk, makas, mısır kırması, un ve kepektir.
3.1.1. Konukçular
3.1.1.1. Ephestia kuehniella Zeller
Araştırmanın ana materyallerinden olan Ephestia kuehniella Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümünde daha önceden de yetiştirilmekte olan kültürlerden elde edilmiştir.
Takım: Lepidoptera Familya: Pyralidae
Cinsi: Ephestia
Tür: Ephestia kuehniella Zeller 3.1.1.2. Cadra cautella Walk
Araştırmanın materyallerinden olan Cadra cautella Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümünde daha önceden de yetiştirilmekte olan kültürlerden elde edilmiştir.
Takım: Lepidoptera Familya: Pyralidae
Cinsi: Cadra (Ephestia) Tür: Cadra cautella Walk.
3.1.1.3. Plodia interpunctella Hübner
Araştırmanın materyallerinden olan Plodia interpunctella Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümünde daha önceden de yetiştirilmekte olan kültürlerden elde edilmiştir.
Takım: Lepidoptera Familya: Pyralidae
Cinsi: Plodia
Tür: Plodia interpunctella Hübner
12
3.1.2. Parazitoit
Çalışmada ana materyal olarak kullanılan parazitoit Trichogramma pintoi araştırmaların yürütüldüğü NKÜ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Böcek Yetiştirme Laboratuvarında daha önceden yetiştirilmekte olan stok kültürlerden elde edilmiştir.
Takım: Hymenoptera
Familya: Trichogrammatidae Cinsi: Trichogramma
Tür: Trichogramma pintio Voegelel 3.2. Metod
3.2.1. Üretim Çalışmaları 3.2.1.1.Konukçuların Üretimi
3.2.1.1.1. Ephestia kuehniella Zeller’nın üretimi
Ephestia kuehniella Zeller (Lepidoptera: Pyralidae) 25±11°C sıcaklık, %60-70 oransal nem ve karanlık koşulların sağlandığı iklim odasında yetiştirilmiştir. Un güvesi kültüründeki muhtemel bulaşıklıkları önlemek amacıyla ağırlık olarak 2:1:1 oranında hazırlanan un, kepek ve mısır kırması karışımından oluşan besin, 60°C sıcaklığa ayarlı bir etüvde 3 gün süreyle bekletilerek steril hale getirilmiştir. Yetiştirmede kullanılan diğer materyaller (plastik kaplar, tülbent, plastik petriler, fırça, yumurtlatma kapları, lastik vb) ise %1’lik sodyumhipoklorit ile dezenfekte edilerek kullanılmıştır.
Dezenfekte edilen 27x37x7 cm boyutlarındaki un güvesi yetiştirme kapları içerisine steril buğday unu, kaba buğday kepeği ve mısır kırması karışımından besin aktarılmıştır.
Daha sonra yetiştirme kaplarının üzeri kapatılarak kitle üretim odasında gelişmeye bırakılmıştır. Gelişimini tamamlayarak çıkış yapan kelebekler bir vakumlu pompa yardımıyla toplanarak yumurtlatma kaplarına aktarılmıştır. Kültürün sürekliliğini sağlamak amacıyla her gün yeni un güvesi yumurtalarıyla kültür açılmıştır (Bulut &
Kılınçer 1987, Özder 2004).
3.2.1.1.2. Cadra cautella Walk’ nın Üretimi
Kuru incir kurdu’ nun üretimi 25 ºC ± 1 ºC sıcaklıkta, % 65 – 70 orantılı nemde, 16 saat aydınlık 8 saat karanlık laboratuvar ortamında, elde edilen yumurtaların besi diyetler üzerine ekimiyle yapılmıştır. C. cautella için besin olarak, yine E. kuehniella’da olduğu gibi 25±11°C sıcaklık, % 60-70 oransal nem ve karanlık koşulların sağlandığı
13
iklim odasında yetiştirilmiştir. C. cautella kültürü 2:1:1 oranında hazırlanan un, kepek ve mısır kırması karışımından oluşmaktadır. Daha sonra besin yetiştirme kaplarına alınıp, üzeri kapatılarak kitle üretim odasında gelişmeye bırakılmıştır. Gelişimini tamamlayarak çıkış yapan kelebekler bir vakumlu pompa yardımıyla toplanarak yumurtlatma kaplarına aktarılmıştır. Kültürün sürekliliğini sağlamak amacıyla her gün yeni C. cautela yumurtalarıyla kültür açılmıştır.
3.2.1.1.3. Plodida interpunctella Hübner’nın Üretimi
Plodia interpunctella Hübner 25±1°C sıcaklık, % 60-70 oransal nem ve karanlık koşulların sağlandığı iklim odasında yetiştirilmiştir. Kültür 2:1:1:1 oranında hazırlanan un, kepek, mısır kırması ve müsli karışımından oluşmaktadır. Yine E. kuehniella ve C.
Cautella’ da olduğu gibi besin yetiştirme kaplarına alınıp, üzeri kapatılarak kitle üretim odasında gelişmeye bırakılmıştır. Gelişimini tamamlayarak çıkış yapan kelebekler bir vakumlu pompa yardımıyla toplanarak yumurtlatma kaplarına aktarılmıştır. Kültürün sürekliliğini sağlamak amacıyla her gün yeni P. interpunctella yumurtalarıyla kültür açılmıştır.
3.2.1.2. Parazitoitin Üretimi
Parazitoid Trichogramma pintoi (Hymenoptera: Trichogrammatidae), 25±1 ºC sıcaklık, %60-70 oransal nem 16 saat aydınlık: 8 saat karanlık koşulların sağlandığı iklim odasında ve E. kuehniella kültüründen sağlanan yumurtalar üzerinde yetiştirilmiştir.
3.2.2. Trichogramma pintoi için uygun konukçu ve konukçu yumurta yaşının belirlenmesi
Çalışmada yumurta yaşının parazitlenmeye etkilerini araştırmak amacıyla 1-4 günlük yumurtalar kullanılmıştır. Denemeler 26±1 sıcaklık, %60-70 orantılı nem ve 16:8 uzun gün koşullarında yapılmıştır. Konukçu yumurta yaşını belirlemek için yumurtalar (E. kuehniella, C. cautella ve P. interpunctella) her gün her konukçu için ayrı ayrı toplanıp 4 gün süre ile biriktirilerek ilk gün elde edilen yumurtalar 4 günlük, son gün elde edilenler ise 1 günlük kabul edilmiştir. Her kağıda 50 adet olmak üzere toplam 200 yumurta gruplar halinde kağıt şeritlere farklı kombinasyonlarda yapıştırılmıştır. Daha sonra her tüpe 1 adet dişi geçirilip bal verildikten sonra, dişiler 24 saat sonra uzaklaştırılmıştır, yumurtaların kararması beklenerek parazitoitlerin en fazla
14
tercih etmiş oldukları konukçu yaşı belirlenmeye çalışılmıştır. Denemeler 15 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
Konukçu tercihi için; her konukçunun 1 günlük yumurtaları ayrı ayrı kombinasyonlarda her bir konukçu yumurtasından 50’şer adet olmak üzere toplam 150 adet yumurta yapıştırılmıştır. Her tüpe birer adet dişi geçirildikten sonra bal verilmiş ve parazitoitler 24 saat sonra uzaklaştırılmıştır. Günlük gözlemler yapılarak kararan yumurtalar kaydedilmiştir. Denemeler 15 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
3.2.3. Farklı günlerde yumurta ile karşılaşan Trichogramma pintoi’ lerin parazitledikleri yumurta sayısı ve ömür süreleri
Çalışmada ilk olarak yeni çıkmış ergin dişiler (her tüpte 1 ergin dişi olacak şekilde) 50 adet tüpe geçirilmiştir. Yeni çıkmış olan erginler 1, 2, 3 ve 4 gün süre ile 25°C’ de laboratuvar ortamında bekletilmiş ve her gün bal ile beslenmiştir. Bu parazitoitlerden ilk 10 tanesi 1. günün sonunda, 2. 10 tanesine 2. gün sonunda her gün taze E. kuehniella yumurtası ve bal verilmiş, bu işlem 4 gün süre ile devam etmiştir. Bir gün önce verilen yumurtalar ayrı tüplere alınıp tarihleri kaydedilip ergin çıkışları beklenmek üzere depolanmışlardır. Bu işlem erginler ölünceye kadar devam etmiştir.
Farklı günlerde yumurta ile karşılaşan dişilerin ömür uzunlukları ve parazitleme performansları incelenmeye çalışılmıştır. Denemeler 10 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
3.2.4. Trichogramma pintoi erginlerinin 4°C’ de depolanması
Çalışmada erginleri 4°C’ de depolanmışlardır. Yeni çıkmış 50 adet dişi parazitoit Trichogramma pintoi tüplere tek tek geçirilerek buzdolabında 4°C’ de depolanmışlardır.
Depolanmış olan bir gün süre ile bekletildikten sonra parazitoitlerden 10 adet tüp alınarak 25°C’ de laboratuvar ortamına getirilerek her gün taze E. kuehniella yumurtası ve bal verilmiş, bir gün önce verilen yumurtalara ayrı tüplere alınıp tarihleri kaydedilip ergin çıkışları beklenerek depolanmışlardır. Daha sonra iki gün süre ile buzdolabında 4°C’ de depolanmış olan parazitoitlerden yine 10 adet tüp alınarak 25°C’ de laboratuvar ortamına getirilerek her gün taze E. kuehniella yumurtası ve bal verilmiş, bir gün önce verilen yumurtalara ayrı tüplere alınıp tarihleri kaydedilip ergin çıkışları beklenmek üzere depolanmışlardır. Aynı işlem 3 ve 4 gün süre ile 4°C’ de depolanmış olan parazitoitlere de uygulanmıştır. Parazitoitlerin ömür uzunluğu ve parazitlediği yumurta sayıları belirlenmeye çalışılmıştır. Denemeler 10 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
15
3.2.5. Parazitlenmemiş Ephestia kuehniella yumurtalarının derin dondurucuda depolanması
E. kuehniella yumurtaları her kağıt şeride 100 adet olacak şekilde yapıştırılarak toplam 30 adet kağıt şerit parazitlenmeden 1, 2 ve 3 saat olmak üzere -18°C’de depolanmış. Daha sonra 1 saat süre ile -18°C’de depolanmış olan yumurtalardan 10 adet şerit tüplere alınıp ve her tüpe de birer adet dişi parazitoit geçirilerek 25°C’de laboratuvar ortamına alınmıştır. Tüplere geçirilen dişiler 24 saat sonra uzaklaştırılmışlardır. Daha sonra bu yumurtalar kararmak üzere bekletilmiş ve buradan çıkmış olan dişiler 10 adet olmak üzere ayrı ayrı tüplere geçirilmiştir. Her gün taze E.
kuehniella yumurtası ve bal verilmiş, bir önceki gün verilen yumurtalar ayrı tüplere alınarak tarihleri kaydedilmiştir. Böylelikle -18°C’de depolanıp parazitletilerek elde edilmiş olan dişilerin ömür uzunluğu ve parazitleme performansları araştırılmıştır. Aynı işlemler 2 ve 3 saat süre ile -18°C’de depolanan yumurtalara da uygulanmıştır.
Denemeler 10 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
3.2.6. Sıvı azotta Ephestia kuehniella yumurtalarını depolanması
E. kuehniella yumurtaları eppendorf tüpler (5 ml) içine yerleştirildikten sonra aliminyum folyo ile sarılarak azot tankına(-196 °C) konulmuştur. Yumurtalar 1, 2, 3 ve 4 hafta süre ile depolanmıştır. Her depolama süresi sonrasında eppendorf tüpler plastik kutu içine aktarılarak 24 saat buzdolabında tutulduktan sonra 50 °C’de 30 dakika bekletilmiştir. Daha sonra bu yumurtalardan 100’ er adet kağıt şeritlere arap zamkı yardımıyla yapıştırılarak her tüpe kağıt şeritler ve T. pintoi dişileri geçirilmiştir. Bu dişiler 24 saat sonra uzaklaştırılarak yumurtaların kararması beklenmiştir. Kararan yumurtalardan elde edilen dişiler tüplere geçirilerek, hergün taze E. kuehniella yumurtası ve bal verilmiştir. Günlük gözlemler ile kayıtlar tutularak ergin ömür ve parazitledikleri yumurta sayıları istatiksel olarak hesaplanmıştır. Denemeler 10 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
3.2.7. Farklı monoterpenoid bileşiklerin Trichogramma pintoi yumurtaları ile muamele edilmesi
Yapılan denemede, kimyasal ilaçlara alternatif ve yaygınlaşması beklenen monoterpenoid bileşiklerin (Eugenol, Limonen, Cumin, Dialil disulfid, Allyl isothiocyanate) uygulanması ile biyolojik mücadelede etkin bir şekilde kullanılan ve Ephestia kuehniella’ Zeller dan elde edilen yumurta parazitoiti Trichogramma pintoi
16
Voegele’nin parazitlelme performansları üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Trichogramma pintoi tarafından parazitlenen Ephestia kuehniella yumurtaları parazitlendikten, 2., 4., 6.
ve 8. günün sonunda 24 saat süre monoterpenoid bileşiklerle muamele edilmiştir. Üç adet bir litrelik kavanozlar içine alınarak ve her kavanozda üç adet şerit (her şeritte 50 adet yumurta vardır) olacak şekilde yerleştirilmiştir, inkübatöre alınarak parazitoit çıkışı beklenmiştir. Daha sonra buradan çıkan erginlerden, dişiler tüpe (her bir tüpte bir adet dişi olacak şekilde) geçirilerek her gün taze yumurta verilmiş bir önceki gün verilenler ayrı tüplere alınıp tarihleri kaydedilerek inkübatörde ergin çıkışları beklenmiştir ve parazitoitin ömrü boyunca parazitlemiş olduğu yumurta sayılarına ve ömür sürelerine bakılmıştır. Denemeler 10 tekerrürlü olarak yürütülmüştür.
3.2.8. İstatistiki Değerlendirme
Denemeler SPSS 21.0 paket programı yardımıyla elde edilen veriler Tesadüf Parselleri Deneme Desenine göre değerlendirilmiş ve elde edilen verilere ilişkin ortalamaların karşılaştırılması ise Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi ile yapılmıştır.
17
4.ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA
4.1. Trichogramma pintoi için uygun konukçu yumurta yaşının belirlenmesi Çalışmada yumurta yaşının parazitlenmeye etkilerini araştırmak amacıyla 1-4 günlük yumurtalar kullanılmıştır. Denemeler 26±1 sıcaklık, %60-70 orantılı nem ve 16:8 uzun gün koşullarında yapılmıştır. Trichogramma pintoi her üç konukçuda da en çok bir yaşındaki yumurtaları tercih etmiştir (Çizelge 4.1.1). İki günlük yumurtalarda az da olsa parazitlenme görülürken, üç ve dört yaşındaki yumurtalarda hemen nerdeyse parazitlenme görülmemiştir (Çizelge 4.1.1).
Çizelge 4.1.1. Trichogramma pintoi’nin uygun konukçu yumurta yaşı tercihi
Konukçu/Yaş 1 yaş 2 yaş 3yaş 4 yaş Kontrol
E. kuehniella 21,33±1,08b* 11,60±1,00 c 1,66±0,43 d 0,40±0,21 d 35,60±1,81a C. cautella 15,20±1,61 b 7,06±0,98 c 2,80±0,75 d 0,26±0,20 d 34,86±0,83 a P. interpunctella 12,46±0,74 b 2,80±0,88 c 0,33±0,15 c 0,00±0,00 c 31,57±1,10 b
* Herbir satırda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
Yapılan bir çalışmada Ungüvesi ve Elma içkurdu yumurtaları üzerinde dört farklı Trichogramma türünün yumurta yaşı tercihleri belirlenmeye çalışılmış, buna göre;
Ungüvesi yumurtaları üzerinde dört farklı Trichogramma türünün de, bir günlük yumurtaları en yüksek oranda, beş günlük yumurtaları ise en düşük oranda parazitlediğini saptanmıştır (Bulut, 1990). Kılınçer ve ark., (1990) yaptıkları bir araştırmada kullandıkları parazitoitlerin özellikle bir yaşındaki Ungüvesi yumurtaları yüksek oranlarda parazitlediklerini, en az parazitlenmenin ise dört yaşındaki yumurtalarda meydana geldiğini bildirmişlerdir.
Çizelge 4.1.2. Trichogramma pintoi’nin aynı tüp içine farklı kombinasyonlarda yerleştirierek elde edilen konukçu tercihi
Konukçu/
Parazitoit Ephestia kuehniella Cadara cautella Plodia interpunctella
T. pintoi 20,13±0,98 c* 18,80±0,70 c 4,60±0,58 d
* Herbir satırda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
Her tüpe kağıt şeritler ve bu şeritlerin üzerinde T. pintoi’nin her konukçuda en fazla tercih etmiş olduğu yaş gruplarındaki yumurtalar yapıştırılmıştır. Bu yumurtalar (her
18
konukçu yumurtasından) 50 adet olacak şekilde toplam 150 adet yumurta yapıştırılmıştır. Her tüpte yumurtalar farklı kombinasyonlarda yapıştırılmış olup denemler 15 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Buna göre Trchogramma pintoi’nin en fazla tercih etmiş olduğu konukçu istatiksel olarak E. kuehniella’nın ve Cadra cautella’
nın bir yaşındaki yumurtaları olmuştur, E. kuehniella yumurtalarından 20,13±0,98, Cadra cautella yumurtalarından ise 18,80±0,70 adet yumurta parazitlemiştir (Tablo.4.1.2, p<0,05). İkinci tercih ettiği konukçu yine 1 yaşında olan Plodia interpunctella olmuştur. Kara (2006)Cadra cautella ve Ephestia kuehniella yumurtaları üzerinde elde edilen parazitoitlerin konukçu tercihlerini karşılaştırmalı olarak incelemiş, C. cautella üzerinde geliştirilen parazitoidlerin E. kuehniella yumurtalarına adaptasyonunun çok daha kolay olduğu, E. kuehniella yumurtaları üzerinde geliştirilen parazitoitlerin C. cautella yumurtalarına adaptasyonu ise genel oranlara bakıldığında biraz daha zayıf olduğunu bildirmiştir.
4.2. Farklı günlerde yumurta ile karşılaşan T. pintoi’ lerin parazitledikleri yumurta sayısı ve ömür süreleri
Değişik sürelerde sadece bal ile beslenen, ömrünün 2., 3. ve 4. gününde yumurta ile karşılaşan bireylerin ergin ömrü ve parazitledikleri yumurta sayıları incelendiğinde konukçu yumurta ile bir arada olamayan parazitoitlerin ömürlerinin ve parazitledikleri yumurta sayılarının düştüğü görülmüştür (Çizelge 4.2.1). Özellikle 3 ve 4. Günde yumurta ile karşılaşan bireylerde ergin ömrünün sırası ile 6,50 ve 6,30 günlere düştüğü ve bu sürede 45,60 ve 43, 10 adet yumurta parazitleyebildiği ve aralarındaki farkın istatistiki olarak önemli olmadığı görülmüştür.
Çizelge 4.2.1.Farklı günlerde yumurta ile karşılaşan T. pintoi’ lerin parazitledikleri yumurta sayısı ve ömür süreleri
Sadece bal verilme süresi (gün)
Dişi ömrü Parazitlenen toplam yumurta sayısı
1 9,00±0,42 b 76,80±2,84 b*
2 8,20±0,32 b 67,20±3,53 b
3 6,50±0,22 c 45,60±2,64 c
4 6,30±0,21 c 43,10±2,48 c
Kontrol 14,20±0,32 a 142,60±4,85 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
19
Buna göre kontrol grubundan sonra en fazla parazitlenme bir gün yumurta verilmeyen ile dişilerde ortalama 76,80±2,84 adet olarak hesaplanmıştır (p<0,05). Üç ve dört gün süre ile sadece bal verilen parazitoitlerde toplam parazitlenen yumurta sayılarında ciddi düşüş olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.2.1).
4.3. Trichogramma pintoi erginlerinin 4°C’ de depolanması
Yapılan denemelerde kontrol grubuna en yakın ve en fazla yaşayan dişi bir günlük depolama sonucu ile 11,4±7,54 gün yaşamıştır. Depolanmış erişkinlerin ömrü Trichogramma cacoeciae ve T. brassicae için soğuk depolama sonucu düşüş gösterdiğini bu durumun (Pitcher et al. 2002) tarafından depolanan T. ostrinia' da bulunan sonuçlar ile benzer olduğunu bildirmiştir (Özder, 2008). Dört günlük depolama ile en kısa ömre sahip olan dişi ise 6,7±2,09 gün olarak hesaplanmıştır. En uzun ömür uzunluğu ise kontrol grubuna göre bir günlük depolama sonucu elde edilmiştir ve 11,4±7,54 gün olarak hesaplanmıştır (Çizelge. 4.3.1, p<0,05) T. pintoi’nin ömrü boyunca parazitlemiş olduğu toplam yumurta sayısı en yüksek yine bir günlük depolama ile 133,6±1,38 adet olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.3.1).
Çizelge 4.3.1. Trichogramma pintoi ergin dişi ömrü ve ömrü boyunca parazitlediği toplam yumurta sayısı
Depolama süresi (gün)
Canlı kalma oranları (%)
Dişi ömrü Parazitlenen yumurta sayısı
1 %100 11,40±7,54 b* 133,60±1,38 b
2 %97 9,20±3,20 c 96,20±2,20 c
3 %89 8,60±6,70 c 72,10±5,10 c
4 %84 6,70±2,09 d 52,40±2,4 0 d
Kontrol %100 14,40±2,41 a 196,40±5,32 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
Ergin Trichogramma cacoeciae'nin depolanması için 4°C 'nin en uygun sıcaklık olduğunu tepit etmiştir (Özder, 2008). Telenomus remus ergin dişisinin 5°C'de bir hafta boyunca ve A. ovijentatus ‘un 4 hafta boyunca 1.78°C'de hayatta kalabileceğini bildirmişlerdir (Jackson 1986; Özder, 2008). İki ve üç gün süre ile depolana erginler ise istatistiksel olarak aynı grupta yer almıştır. En düşük parazitlenme ise dört gün depolanmış olan erginlerde 52,4±2,4 adet olarak tespit edilmiştir. Yüzde canlı kalma
20
oranları; bir günlük depolama sonucunda %100, iki günlük depolama sonucunda %97, üç günlük depolamada %89, dört günlük depolamada ise %84 olarak belirlenmiştir.
4.4.Parazitlenmemiş Ephestia kuehniella yumurtalarının derin dondurucuda depolanması
Yapılan denemeler sonucunda depolama süresi uzadıkça dişi ömründe kısalma belirlenmiştir (Tablo 4.3.1). Kontrole göre en uzun yaşam süresi bir saat süre ile depolana yumurtalarda 10±1,15 gün olarak belirlenmiştir (p<0,05). En düşük ömür uzunluğu ise üç saat depolanan yumurtalarda belirlenmiş olsa da iki ve üç saat süre ile depolanan yumurtaların ömür uzunluğu istatistiksel aynı grupta yer almıştır (Tablo 4.4.1). Parazitlenen yumurtalara bakıldığında ise yine en yüksek bir saat süre ile depolanan yumurtalarda 120,4±4,7 adet, en düşük ise 3 saat depolanma ile 71,1±2,89 olarak hesaplanmıştır (Tablo 4.4.1).
Çizelge 4.4.1. Derin dondurucuda depolanmış Ephestia kuehniella yumurtalarından elde edilen Trichogramma pintoi ergin dişi ömrü ve parazitlenen yumurta sayısı
Depolama süresi (saat)
Depolanmış yumurtaların toplam parazitlenme oranı
(%)
Dişi ömrü Parazitlenen yumurta sayısı
1 82,40±1,56 b* 10,00±1,15 b 120,40±4,7 b
2 78,50±1,66 b 8,40±2,31 c 87,40±4,93 c
3 72,40±1,92 c 7,80±1,87 c 71,10±2,89 c
Kontrol 93,2±01,00 a 17,50±0,84 a 161,00±1,67 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05)
Greco and Stilinovic (1998), geleneksel dondurucuda Sitotroga cerealella'nın depolanmasının tamamen başarısız olduğu bildirmesine rağmen, Voegele et al. (1974) derin dondurucuda E. kuehniella' nın 1 saat boyunca depolanması sonucu Trichogramma’ların kitle üretiminde başarıyla kullanılabileceğini tespit etmiştir. E.
kuehniella yumurtalarının -20°C'de derin dondurucuda bir saat saklandıktan sonra T.
cacoeciae, T. evanescens ve T. brassicae'nin kitle üretiminde konukçu olarak başarıyla kullanılabileceğini bildirmiştir (Özder, 2002).
4.5. Sıvı azotta Ephestia kuehniella yumurtalarını depolanması
Yakın zamanda Trichogramma spp.’nin soğukta depolanması ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışma sonucunda, sıvı azotta depolanan ve T. pintoi tarafından parazitlenen E. kuehniella yumurtalarının; bir ve iki hafta süre ile
21
depolanması sonucu parazitleme oranının en yüksek olduğu haftalar olup istatiksel olarak aynı grupta yer almışlardır (Tablo 4.5.1).
Çizelge 4.5.1. Sıvı azot tankında depolanmış Ephestia kuehniella yumurtalarından elde edilen Trichogramma pintoi ergin dişi ömrü ve parazitlenen yumurta sayısı
Depolama süresi (saat)
Dişi ömrü Parazitlenen yumurta sayısı
1 9,70±0,26 b* 74,50±2,47 b
2 9,80±0,64 b 81,90±6,94 b
3 9,10±0,37 bc 58,70±4,12 c
4 8,10±0,40 c 55,40±2,80 c
Kontrol 12,9±0,62 a 105,30±4,25 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
Greco and Stilinovic (1998) sıvı azotta 30 ve 130 gün süre ile depolamış olduğu S. cerealella yumurtalarının T. pretiosum tarafından parazitlenen yumurtaların, parazitlenme oranlarında önemli farklılıklar olamadığını belirtmiştir. Benzer çalışmaları, Lohmann ve ark. (2007) E. kuehniella yumurtalarını bir, üç ve altı ay süre ile sıvı azotta depolamışlar ancak parazitlenme gözlemlenmemiştir. Krechemer ve Foerster (2016), 30, 60 ve 90 gün süre ile sıvı azotta Mythimna sequax Franclemont yumurtalarını depolamışlar ve en iyi parazitleme oranını 60 gün süre ile depolanan yumurtalarda tespit emişlerdir.
4.6. Farklı monoterpenoid bileşiklerin Trichogramma pintoi yumurtaları ile muamele edilmesi
Söz konusu monoterpenoid bileşiklerden olan Eugenol 50 µL ve 100 µL olmak üzere farklı iki dozda uygulanmıştır. Çizelge 4.6.1’de görüldüğü üzere parazitlenmiş yumurtalara eugenol 50 µL ve 100 µL dozlarda uygulandığında en yüksek parazitleme performansı, parazitlemenin 8. gününde eugenol uygulanan yumurtalardan elde edilmiş olan dişilerde sırasıyla 15,9±1,2 ve 9,5±0,8 adet yumurta olarak tespit edilmiştir. En düşük parazitlenme performansı ise parazitlendikten sonra 4 günlük yumurtalara 100 µL eugenol’ün uygulanması sonucu elde edilmiş olan dişiler toplam 7,5±0,8 adet yumurta parazitlemişlerdir. parazitlemeden sonra 2 günlük yumurtalara eugenol’ün uygulanması sonucu herhangi bir parazitoit çıkışı gözlemlenmemiştir.
22
Çizelge 4.6.1. Trichogramma pintoi tarafından parazitlenmiş ve Eugenol uygulanan Ephestia kuehniella yumurtalarından elde edilen edilen dişilerin parazitlediği yumurta sayısı ve ömür uzunlukları
Eugenol
50 µL 100 µL
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı 2. gün 0,00± 0,00 c* 0,00± 0,00 c 0,00±0,00 c 0,00± 0,00 c 4. gün 3,14±1,15 b 11,30± 1,6 b 2,18±0,80 b 7,5±0,80 b 6. gün 4,41±1,76 b 12,60±0,7 b 4,03±0,09 b 9,1±0,90 b 8. gün 7,13±1,51 b 15,90±1,2 b 4,12±0,50 b 9,5±0,80 b Kontrol 15,63±4,88 a 158,40±1,4 a 15,63±4,88 a 158,4±1,40 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
Cumin’de ise yine farklı iki doz uygulanmış (1 µL ve 2,5 µL ) ve en yüksek parazitlenme performansı yumurtalar parazitlendikten sonra 8. günde 1 µL dozda uygulanan cumin’den elde edilen dişilerin parazitlemesi sonucu 25,8±2,3 adet yumurta tespit edilmiştir (Çizelge 4.6.2). Parazitlemeden sonra uygulamanın yapıldığı 4., 6. ve 8.
günlerde ergin ömrü istatistiksel olarak aynı grupta yer almıştır (Tablo 4.6.2).
Çizelge 4.6.2. Trichogramma pintoi tarafından parazitlenmiş ve Cumin uygulanan Ephestia kuehniella yumurtalarından elde edilen edilen dişilerin parazitlediği yumurta sayısı ve ömür uzunlukları
Cumin
1 µL 2.5 µL
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı 2 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 4 4,13±1,17 b 17,60± 1,70 b 4,48±1,12 b 15,20±1,50 b 6 6,08±1,41 b 23,20±1,60 b 7,04±1,10 b 20,60±1,40 b 8 8,12±1,74 b 25,80±2,30 b 7,21±1,64 b 21,60±0,80 b Kontrol 15,63±4,88 a 158,40±1,40 a 15,63±4,88 a 158,40±1,40 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
E. kuehniella yumurtalarının T. pintoi tarafından parazitlendikten 2., 4. ve 6.
günlerinde 0,5 µL ve 1 µL dozlarında dialil disulfid’in uygulanması sonucu herhangi bir çıkış gözlemlenmemiştir. Bu durumda T. pintoi’nin yumurta ve prepupa dönemlerinde dialil disulfid’in oldukça etkili olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.6.3). Parazitleme performansları açısından bakıldığında parazitlenmeden sonra 8. günde 1 µL uygulanarak elde edilen dişilerden tespit edilmiş ve 3,6±0,4 olarak hesaplanmıştır
23
(p<0,05). Monoterpenoid bileşiklerin uygulandığı parazitlenmeden sonra sadece 8.
Günde elde edilen dişilerin ergin ömrü 0,5 µL’de 3,23±0,90 gün, 1 µL’de ise 3,15±0,21gün olarak hesaplanmıştır (Çizelge 4.6.3).
Tablo 4.6.3. Trichogramma pintoi tarafından parazitlenmiş ve Dialil disulfid uygulanan Ephestia kuehniella yumurtalarından elde edilen edilen dişilerin parazitlediği yumurta sayısı ve ömür uzunluğu
Dialil disulfid
0,5 µL 1 µL
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı 2 0,00± 0,00 c* 0,00± 0,00 c* 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 4 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 6 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 8 3,23± 0,90 b 3,60±0,40 b 3,15± 0,21 b 3,40±1,20 b Kontrol 15,63±4,88 a 158,40±1,40 a 15,63±4,88 a 158,40±1,40 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
Yapılan denemeler sonucunda parazitlenmeden sonra 2., 4., 6., ve 8. günlerde limonen’in uygulanması ile elde edilen dişilerin parazitleme performanslarına bakıldığında en yüksek parazitlenme performansının 50 µL doz limonen uygulanması sonucu 13,7±0,4 olarak hesaplanmıştır (Çizelge 4.6.4). En düşük parazitlenme performansı ise parazitlenmeden sonra 4. günde 100µL limonen ile muamele edilmesi sonucu buradan elde edilen dişilerin toplam parazitlediği yumurta sayısı 6,13± 7,1 adet olarak hesaplanmıştır. Limonen uygulanan dişilerin ömür uzunluklarına bakıldığında ise 4., 6. ve 8. günler istatistiksel olarak aynı grupta yer almıştır (Çizelge 4.6.4). Poorjavad ve ark. (2014), çalışmalarında Ferula assafoetida L. (Umbelliferae) esansiyel yağının Trichogramma embryophagum (Hartig) and T. evanescens Westwood (Hymenoptera:
Trichogrammatidae) üzeindeki toksisitesini araştırmışlar her iki türün 877 ppm' e maruz kalması sonucu dişi ömrü önemli ölçüde azalmış, aynı zamanda da hayatta kalma, gelişme zamanı, kanat normalitesi ve cinsiyet oranını da azalttığını tespit etmişlerdir.
Ele alınan bir diğer monoterpenoid bileşik olan Alil izotiyosiyanat 0,1 ve 0,3 µL dozlarında parazitlenmiş yumurtalara uygulandığında ise hiçbir çıkış gözlemlenmemiştir.
24
Çizelge 4.6.4. Trichogramma pintoi tarafından parazitlenmiş ve Limonen uygulanan Ephestia kuehniella yumurtalarından elde edilen edilen dişilerin parazitlediği toplam yumurta sayısı ve ömür uzunlukları
Limonen
50 µL 100 µL
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı
Ömür uzunluğu
Parazitlenen toplam yum.
sayısı 2 0,00± 0,00 c* 0,00± 0,00 c* 0,00± 0,00 c 0,00± 0,00 c 4 5,04±1,08 b 8,45± 1,30 b 4,13±0,73 b 6,13± 7,1 b 6 5,21±1,10 b 11,07±0,20 b 5,01±1,01 b 8,25 ±0,5 b 8 7,18±1,34 b 13,70±0,40 b 6,09±1,11 b 10,40 ±1,4 b Kontrol 15,63±4,88 a 158,40±1,40 a 15,63±4,88 a 158,40±1,4 a
* Herbir sütunda aynı küçük harf ile gösterilen ortalamalar arasındaki fark istatiksel olarak önemlidir (p<0.05).
25
5. SONUÇ
Trichogramma pintoi erginlerinin 4°C’ de depolanması sonucu, denemelerde en uzun ergin ömrü ve en iyi parazitlenme performansı bir günlük depolama sonucu elde edilmiştir.
Parazitlenmemiş Ephestia kuehniella yumurtalarının derin dondurucuda depolanması sonucu elde edilen verilerle depolama süresi uzadıkça dişi ömründe düşüş tespit edilmiştir. Kontrole göre en uzun yaşam süresi bir saat süre ile depolanan yumurtalarda 10±1,15 gün olarak belirlenmiştir. Parazitlenen yumurtalara bakıldığında ise yine en yüksek bir saat süre ile depolanan yumurtalarda 120,4±4,7 adet, en düşük ise 3 saat depolanan yumurtalarda 71,1±2,89 olarak belirlenmiştir. Kitlesel üretimde derin dondurucuda bir saatlik depolamanın başarılı bir şekilde kullanılabileceği düşünülmektedir.
Yapılan çalışma sonucunda T. pintoi’nin kitle üretimi için E. kuehniella ‘nın 1 yaşlı yumurtalarının daha uygun olduğu belirlenmiş. Ayrıca kile üretiminin başarısı için -18°C’ de 1 saat bekletilen E. kuehniella yumurtalarının daha başarılı olduğu kanısına varılmıştır. E. kuehniella yumurtalarının depolanması için sıvı azotta yapılan denemede de 2 hafta süre ile başarılı bir şekilde T. pintoi’nin üretimi için depolanabildiği belirlenmiş.
Ayrıca zararlılar ile depoda mücadele için monoterpenoidler ile T. pintoi’nin 8 günlük parazitlenmiş E. kuehniella yumurtalarının kullanımı başarılı bulunup ele alınan monoterpenoid bileşikler içerisinde cumin’in daha başarılı olduğu belirlenmiştir.
26
6. KAYNAKLAR
Abbas, M. S. T., 1989. Studies on Trichogramma buesi as a biocontrol agent against Pieris rapae in Egypt. Entomophaga. 34 (4): 7-451.
Ayvaz A, Karasu E, Karaborklu S, Tuncbilek AS 2008. Effects of cold storage, rearing temperature, parasitoid age and irradiation on the performance of Trichogramma evanescens Westwod (Hymenoptera: Trichogrammatidae). J Stored Prod Res 44:232–240
Akbari F., et.al. 2012. Biological characteristics of three Trichogramma species on the eggs of diamond back moh (Plutella xylostella). Archives of Phytopatology and Plant Protection Vol. 45, No.19, 2364-2368.
Ayvaz ve ark., 2008. Effects of cold storage, rearing temperature, parasitoid age and irradiation on the performance of Trichogramma evanescens Westwood (Hymenoptera: Trichogrammatidae). Journal of Stored Products Research Vol. 44: 3, pages 232-240.
Aydın, N., Kılınçer N., & M., O., Gürkan, 1990. Trichogramma turkeiensis Kostadinov ile T. embryophagum (Hartig)’ in bazı biyolojik özelliklerine besinin etkisinin karşılaştırılması. Türkiye II. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Ankara Ünv.
Ziraat Fak. Bitki Koruma Böl. Ankara, 53 – 60.
Bai B, Luck RF, Forster L, Stephens B (1992) The effect of host size on quality attributes of the egg parasitoid Trichogramma pretiosum. Entomol Exp Appl 64:37–
48.
Boldt, P.E. 1974. Temperature, Humidity and Host: Effect on Rate of Search of Trichogramma evanescens and T. minutum Auctt. (not Riley 1971) Ann. Ent. Soc.
Amer. 67 (4): 706-708.
Bulut, H., 1990. Yumurta Parazitoiti Trichogramma türleri için uygun konukçu yumurtası yaşının belirlenmesi ve erginlerin bazı davranışları üzerine araştırmalar.
Türkiye II. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Ankara Ünv. Ziraat Fak. Bitki Koruma Böl. Ankara, 37 – 51.Türkiye
El-Wakeil, N.E. (2007), Evaluation of efficiency of Trichogramma evanescens reared on different factitious hosts to control Helicoperva armigera. J. Pest Sci. 80, 29-34.
Farkhaly, H.T. 1975. Some bionomic dates on the parasite Trichogramma evanescens Westwood in the eggs of E. kuehniella Zeller. Z. Ang, Ent. 79: 332-335.
27
Greco, C.F. and D. Stilinovic, 1998. Parasitization performance of Trichogramma spp.
(Hym.: Trichogrammatidae) reared on Eggs of Sitotroga cerealella Oliver (Lep., Gelechidae), stored at freezing and Subfreezing conditions. J. Appl. Ent. 122, 311-314.
Harrison, W., W., King, E., G., ve J. D. Ouzts, 1985. Development of Trichogramma exiguum and T. pretiosum at five Temperature regimes. Southern Field Crp Insect Menagement Laboratory, Agricultural Research Service, U. S. Department of Agriculture. Stoneville, Mississippi 38776, Environ. Entomol. 14: 118 – 121.
Hansen L.S., K.M.V. Jensen, 2002. Effect of temperature on parasitism and host- feeding of Trichogramma turkestanica (Hymenoptera: Trichogrammatidae) on Ephestia kuehniella (Lepidoptera: Pyralidae). J Econ Entomol 95:50–56
Hirashima, Y., K. Miura, T. Miura, T. Hasegawa, 1990. Studies on the Biological Control of the Diamondback Moth, Plutella ylostella (Linnaeus): Effect of Temperature on the Development of the Egg-Parasitoids, Trichogramma chilonis and Trichogramma ostriniae. Sci. Bull. Fac. Agr., Kyushu Univ. 44(3): p.81-87.
Hohmann C.L., R.F. Luck, E.R. Oatman, 1988. A comparasion of longevity and fecundity of adult Trichogramma platneri (Hymenoptera: Trichogrammatidae) reared from eggs of the cabbage looper and the augumouis grain moth, with and without access to honey. J Econ Entomol 81:1307–1312
Jalali, S.K., Singh, S.P., 1992. Differential response of four Trichogramma species to low temperatures for short term storage, Entomophaga, 37, 159-165.
Kılınçer, N., Gürkan, M., O. & H., Bulut., 1990. Trichogramma turkeiensis Kostadinov ve T. embryophagum (Hartig) tarafından asalaklanmış Ungüvesi (Ephestia kuehniella Zeller) yumurtalarının depolanması üzerine araştırmalar. Türkiye II. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Ankara Ünv. Ziraat Fak. Bitki Koruma Böl. Ankara, 15 – 23. Türkiye
Kara G., 2006. Cadra (Ephestia) cautella Walk ve Ephestia kuehniella Zell.
(Lepidoptera: Pyrallidae) ile yumurta parazitoitleri Trichogramma brassicae Bedzenko, Trichogramma cacoeciae Marchal ve Trichogramma evanescens Westwood (Hymenoptera: Trichogrammatidae) arasındaki biyolojik ilişkiler, Yüksek Lisans Tezi.
28
Karabörklü S, A. Ayvaz, 2007. Soğukta depolamanın farklı konukçularda yetişen Trichogramma evanescens Westwood (Hym.: Trichogrammatidae)’in farklı evreleri üzerine etkileri. Erciyes Üni. Fen Bilimleri Dergisi, 23 (1-2), 30-36.
Kılınçer, N., M. O. Gürkan, E. Veenhuizen and H. Bulut, 1990. Host – age preference of Trichogramma embryophagum ( Hartig ), T. turkeiensis Kostadinov, T. dendrolimi Matsumura and Trichogramma sp. for the factitious host Ephestia kuehniella Zeller.
Türkiye Entomoloji Dergisi, 14 ( 2 ) : 67 – 74.
Knutson, A., 1998. The Trichogramma manual. B-6071.Texas Agriculture Extension Service, Texas A&M University System, College Station, TX, 42 pp.
Koçlu T. ve Y. Karsavuran 1998. Manisa ilinde Helicoverpa armigera (Huebner) (Lepidoptera: Noctuidae)‟nın yumurtalarının parazitoidleri ve doğal etkinlikleri.
Türkiye Entomoloji Dergisi, 22(4): 269-283.
Krechemer, F. and L. Foerster, 2015. Temperature Effects on the Development and Reproduction of Three Trichogramma (Hymenoptera: Trichogrammatidae) Species Reared on Trichoplusia ni (Lepidoptera: Noctuidae) Eggs. Journal of Insect Science Vol(15):1 90.
Krechemer, F. and L. Foerster, 2016. Mass Production of Trichogramma Spp.
Using Mythimna Sequax Eggs Stored In Liquid Nitrogen. BioControl, Volume 61:5, pp 497–505.
Leopold, R. A., 1998. Cold Storage of Insects For İntegrated Pest Management İn Temperature Sensitivity İn İnsects And Application İn İntegrated Pest Management (Eds Hallman, G. J. & D. L. Denlinger), Westview Press., Boulder, pp. 235-267.
Lessard E., G. Boivin, 2013. Effect of low temperature on emergence, fecundity, longevity and host-feeding by Trichogramma brassicae. BioControl 58:319–329.
Naranjo, S.E., 1993. Life History of Trichogrammatoidae bactrae (Hymenoptera:
Trichogrammatidae). An egg parasitoid of pink ballworm (Lepidoptera: Gelechidae), with emphasis on performance at high temperatures. Entomological Society of America. 22(5): 1051-1059.
Natus, D.M., 1993. Movement of introduced biological agents on to non-target butter flies, Hypolimnas spp. (Lep:Nymp.) Entomological Society of America. 22(2): 265- 272.
29
M. St-Onge et al., 2015. Conservation of Ephestia kuehniella eggs as hosts for Trichogramma ostriniae. Journal Of Applied Entomology.
Özder, N. 1991. Agrotis segetum (Denis and Schiff) (Lepidoptera: Noctuidae) ile T.
Turkeiensis Kostadinov (Hymenoptera: Trichogrammatidae) Arasındaki Bazı Biyolojik İlişkiler Üzerinde Araştırmalar. Doktora Tezi, Ankara.
Özder (Aydın), N. & N. Kılınçer, 1996. Agrotis segetum ( Denis and Schiff ) ( Lepidoptera, Noctuidae ) ile Trichogramma embryophagum (Hartig) ve T.
turkeiensis Kostadinov (Hymenoptera; Trichogrammatidae) arasındaki bazı biyolojik ilişkiler üzerinde araştırmalar. Türkiye Entomoloji Dergisi, 20 ( 1 );– 49.
Özder, N. 2002. Parasitization performance of Trichogramma cacoeciae ,T. evanescens and T. brassicae (Hym: Trichogrammatidae) reared on the embryos of Ephestia kuehniella Zell. (Lep: Pyralidae) killed by freezing. The Great Lakes Entomologist.107 p.
Özder, N., & O. Sağlam, 2002. Derin dondurucuda depolanmış Ephestia kuehniella Zell. (Lep.; Pyralidae) yumurtalarından elde edilen Trichogramma cacoeciae March.
(Hym.; Trichogrammatidae)’ nin bazı biyolojik özellikleri. Türkiye 5. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri. Atatürk Ünv. Ziraat Fak. Bitki Koruma Böl., Erzurum, 181 – 188.
Özder, N., 2004. Effect of differet cold storage periods on parasitization performance of Trichogramma cacoeciae (Hymenoptera: Trichogrammatidae) on eggs of Ephestia kuehniella (Lepidoptera:Pyralida). Biocontrol Science and Technology, Vol. 14:5, 441-447.
Özder, N., 2008. Effect of cold storage of adult Trichogramma brassicae, T. cacoeciae and T. evanescens (Hym.: Trichogrammatidae). Archives of Phytopathology and Plant Protection, Vol. 41(4): 296 – 299.
Özkan, C. & M. O. Gürkan, 1996. Değişik sıcaklıklarda Trichogramma embryophagum (Hartig), T. turkeiensis Kostadinov (Hymenoptera; Trichogrammatidae)’in Ungüvesi (Ephestia kuehniella Zell. ) yumurtalarında karşılaştırmalı yaşam çizelgeleri üzerine araştırmalar. Türkiye III. Entomoloji Kongresi Bildirileri, Ank. Ünv. Zir. Fak. Bitki Koruma Bölümü, Ankara, 311 – 319.
Özkan C. ve O. Gürkan, 2001.Behavioral responsesto parasitized and unparasitized hosts Venturia canescens (Hym: Icneumonidae).Turkish Journal of Entomology.
