SPORDA ALAN VE LABORATUVAR TESTLERİ İLE PERFORMANSIN
DEĞERLENDİRİLMESİ 1.DERS
Prof. Dr. Rasim KALE
İstanbul Gelişim Üniversitesi
Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu
“Orandum est ut sit mens sana in corpore sano” (JUVENAL) (Decimo Giunio GİOVENALE 62- 142)
“ Similia similibus curentur ! ”
(Dr. Christian Friedrich Samuel HAHNEMANN 1755-1843)
“Imagination ist more powerfull than knowledge”
(Albert EİNSTEİN 1879- 1955)
“Ben sporcunun zeki, çevik ve aynı zamanda ahlaklısını
severim” (Mustafa Kemal ATATÜRK 1881- 1938)
Spor Bilimleri Sistematiği
Spor bilim sistematiğinde en üstte hareket, devamında ise oyun ve spor gelmektedir. Son ürün Olimpizm Yani Fair-play dir
Hareket/ Üst kavram Başlangıç/İnsan
Oyun/ Yarışma Spor/ Araç
Beden eğitimi/ Amaç
Olimpizm/Fair- play Son ürün
[KALE 2007, 5-14]
➢ Hareket: Zaman ve mekanda yer
değiştirme.Translasyon(Yürüme, koşma, sallanma, asılma,
esnetme, gerdirme, atma,atlama vb.) ve rotasyon (Öne geriye takla, salto, überschlag, flick flag, burgu, dönme vb.) olmak üzere ikiye ayrılır.
➢ Oyun (ludus): İki takım ya da kişiler arasında kazanmaya yönelik eğlenceli bir faaliyettir. SCHILLER 1794 yılında “İnsan oynadığı yerde bütün ve tam bir insandır” demiştir. Oyun genelde ikiye ayrılır: (1) Sportif oyunlar (2) Eğitsel oyunlar
➢ Spor: İngilizlerin Disport ya da Desport, Fransızların ise se deporter ya da desporter olarak kullandıkları görülmektedir.
Orta çağ Latincesinde ise disportare ya da deportare
kavramlarından türemiştir. Spor, aynı zamanda “cum grano salis- dünyanın en güzel uğraşı” olarak ta ifade edilmektedir.
Beden eğitimi: İlk kez Ludwig Friederich JAHN tarafından 17.
yüzyılda kullanılmıştır. Bir takım hareketler yoluyla bedenin eğitilmesidir.
➢ Beden eğitimi: Bedenin gerek fiziksel ve gerekse ruhsal yönden eğitilmesini amaçlayan bir takım etkinliklerdir.
Genelde üçe ayrılır: Oyunlar, cimnastik ve dans, folklor ve halk faaliyetleri olmak üzere.
➢ Olimpizm ve Fair-play ise; bir yaşam felsefesidir. Olimpizm bedene,iradeye ve zihne özgü nitelikleri yüceltir. Sporu kültür ve eğitimle kaynaştırır. Kalos kagathos insan modelini yetiştirir.Evrensel temel ahlak ilkelerine saygının verdiği mutluluğa dayalı bir yaşam biçimi oluşturmayı amaçlar.
Olimpizmin temel amacı; uyumlu insan ve bu yolla insanın
saygınlığını titizlikle koruyan barışçıl bir toplumun meydana
gelmesinde özendirici rol oynayabilme olarak ifade
edilmektedir.
Sevgili öğrenciler; şimdi bu anlattığım spor bilimleri sistematiğinde
SPORDA ALAN VE LABORATUVAR TESTLERİ İLE PERFORMANSIN DEĞERLENDİRİLMESİ
İsimli Doktora dersimiz nerede yer almaktadır?
Sorusuna nasıl bir cevap verebiliriz? Tabii ki
hareket ve spor kısmında yer almaktadır. O
nedenle öncelikle sporun hareket bilgisine bir
göz atmamız gerekiyor.
Hareket Bilgisi
Önceki bölümde insan organizmasının zaman mekan içerisinde yer değiştirmesi olarak tanımlanan hareket, MEINEL’a göre motorik ile eş anlamlı kullanıldığı halde MARHOLD/GUTEWORT/PÖHLMANN, hareket ile motoriği ayrı ayrı kavramlar olarak ele almışlardır. WILLIMZCIK ve ROTH ise, motoriği hareket bilgisinin bir alt bölümü şeklinde yorumlamışlardır. Yine bu yazarlar genel hareket bilgisi modelini dört ana başlık altında ele almaktadırlar. Bu alt ana başlıklar sırasıyla şu şekildedir: Morfolojik bölüm, biyomekanik bölüm, empirik-analitik bölüm ve fonksiyonel bölüm.
Morfolojik bölümde temel amaç; okulöncesi çocuğa hareketin
başlangıcından bitişine kadar olan teknik konuyu ve harekette
meydana gelebilecek yanlış uygulamaları düzeltme ile ilgili
tüm bilgileri bu dönemin gerektirdiği ölçülerde iletebilmedir.
Bu yönden morfolojik bölüm iki açıdan önem
kazanmaktadır: (a) Çocukların anlayabilecekleri
şekilde info-doz esasına göre hareketin en kaba
formunda ifade edilmesi ve (b) Çocukların
hareketleri uygulamaları esnasında yapılması olası
ya da yapılacak hatalar üzerinde yine çocuğun
anlayabileceği bir dil kullanmak suretiyle bilgi
verilmesidir. MEINEL, morfolojik bölümü bilimsel
alanda daima bir ön basamak olarak görmüş ve
hareket öğretiminde metodik (herustik) anlamı
olduğuna işaret etmiştir.
Biyomekanik bölümle ilgili bilgileri aktarmadan önce biyomekaniğin tanımı bilim adamları tarafından şu şekilde ifade edilmektedir. Biyomekanik; organizma ile ilgili hareketlerin, mekanik açıklamasını yapan bir bilim dalıdır.
Biyomekaniğin, temel hareket noktası; sportif
hareketlerin yer ve zaman kavramı içerisinde meydana
gelmesidir. Bu anlamda hareket değişimleri ya translasyon
örneğin, kürek çekme türünde küreklerin hareketinde
olduğu gibi yani düz çizgide meydana gelen doğrusal
hareket ya da rotasyon örneğin, bir buz patencisinin
yapmış olduğu dönme, burgu şeklindeki hareketlerde
yani dairesel şekillerde meydana gelirler. Biyomekanik,
kinematik ve dinamik olmak üzere iki ana dala ayrılır.
Kinematik, beden ya da beden noktalarının zaman ve mekan içerisindeki yer değişimlerini tanımlar. Dinamik ise, hareketi beden eğitimi ve oyun öğretimine ait beden ölçümleri ve kuvvetlerin etkilerini dikkate alarak açıklar. Ayrıca dinamik, statik ve kinetik olmak üzere tekrar iki alt ana dala ayrılmaktadır. Statik , insan bedeninin sakin haldeki kuvvet etkisini inceler. Kinetik ise, vücuda etki eden kuvvetler sonucunda meydana gelen hareketleri inceler. Esasen farklı yazarlara göre biyomekaniksel açıdan az çok farklı sistematikler bulunsa da genelde ortak görüş olarak kabul görmüş aşağıdaki sınıflama kabul edilmektedir. Bu sınıflama biyomekanik iki alanda ele alınarak kinematik ve dinamik olarak incelenir. Dinamik ise statik ve kinetik olarak ele alınır.
ve bu düzende hareket alanında işlev görülür.
Genelde biyomekanik, hareketin tanımlanması ve hareketin açıklanması şeklinde iki bölüm halinde de ele alınmaktadır. Bu sınıflamamada son amaç biyomekanik açıklamadır.
Biyomekaniksel tanımlamanın yararı harekette tamlık, sakıncası ise, elde edilen eksiksiz bilimsel bulguların uygulayıcı (çocuk) tarafından tam olarak kullanılamamasıdır.
Biyomekaniksel tanımlamada uygulanmakta olan başlıca
metotlar kinematografi ve dinamografidir. Kinematografi,
hareket halinde olan bir insan bedeninin zaman ve mekan
içerisindeki yer değişimini kaydeder. Kinematografide en
önemli ölçüm yöntemi film analizidir. Bu konuda ziklografi ve
stroboskopi önemli yöntemler olarak ele alınmaktadır.
Spor Biyomekaniği örneğin, açı, kuvvet, hız, momentum vb. ilişkileri
konu alır. Bu nedenle biyomekanik, mekanik ana bilim dalının bir alt
disiplini olarak fizik, matematik ve antrenman bilgisinden
faydalanmaktadır. Örneğin, okulöncesi çocuklarda fırlatma topu
atmada en son başlangıç pozisyonunda topun yerden yüksekliği
yaklaşık 1 metre olmalıdır. Bu fırlatma hareketinde çocuk, esasen sağ
elini kullanıyor ise sağ bacak geride ve sol bacağa göre yaklaşık 45º
derece olacak şekilde bir yerleşim göstermelidir. Sağ kalça ekleminin
açısı ise 50º- 60º derece arasında olmalıdır. Yine başlangıç evresinde
destek ayağı önde, gövde ise dönüş hızı kazanabilmesi için atış
yönünde olmalıdır. Bu hareket analizi ifadesi çocuklarda
kullanılmamakla birlikte eğiticinin bu önemli noktayı bilmesi
bakımından gereklidir. Buna göre; atış kolu gövdeye yaklaşık 90º
derecelik bir açı yapmalıdır. Ön kol ile kol arasındaki açısal değer yine
yaklaşık 90º derece olmalıdır. Bu hareket analizinin son evresinde el,
top ile birlikte geri yöne alınarak atış hareketi uygulanmalıdır.
Hareket Biyomekaniğinin bu görevleri aşağıdaki genel biyomekanik prensipler ile birlikte uygulandığında alan testlerinde uygulanan harekette başarı daha da artmaktadır. Bu genel biyomekanik prensipler ya da ilkeler şunlardır:
•Hareketin uygulanmasından önce harekete başlama evresindeki optimal hızlanma yolu ilkesi.
•Harekete giriş sırasında hızlanma sürecindeki optimal eğim (Tendenz) ilkesi.
•Harekete başlamada başlangıç kuvveti ilkesi.
•Hareket üzerinde etken olan kısmi etkilerin zamansal koordinasyonu ilkesi.
•Hareketin uygulanmasında olumsuzluklar meydana getiren karşıt yönde etkileşim ilkesi.
•Hareketin dozunu azaltmadan hareketin devamını sağlayıcı uyaranı devam ettirme ilkesi.
Yukarıda ifade edilen genel biyomekanik ilkeler doğrultusunda bir hareketin hangi başarı düzeyinde uygulandığını test etmede bir takım biyomekaniksel parametreler vardır. Biyomekanik analizler fiziksel sembolleri yani biyomekanik kriterleri ihtiva ederler. Örneğin, Parametre= sayısal değer x birim olarak formüle edilmektedir. Bu konuya ait bir örnek vermek gerekirse diyelim ki, okulöncesi çocuğun fırlatma topunu attığı mesafe 5 m. olsun. Buradaki beş, sayıyı, m ise metreyi sembolize etmektedir.
Bilindiği gibi biyomekanik’ de hareketler genelde; (a) Bedenin bütün noktalarının paralel ya da bir eğri çizgisinde hareket ettiği translasyon hareket türü. Örneğin, çocuğun bisiklet sürmesi vb. (b) Bedenin bütün noktalarının eşit aralıklı mesafelerde belirli bir dönüş noktası etrafında hareket ettiği rotasyon hareket türü. Örneğin, okulöncesi çocuğunun takla hareketi şeklinde ifade edilen iki bölüme ayrılmaktadır.
