Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

İş Güvenliği

1

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.SAĞLIK GÖZETİMİ: Sağlık gözetimi konusunda işçiler bilgilendirilmeli ve onların rızası alınmalıdır. Sağlık riskleri ve yapılan sağlık muayenelerinin sonuçları işçilerle yeterli ve uygun şekilde paylaşılmalıdır. Kişilerin tıbbi muayenelerle sağlık durumuna uygun işte çalıştırılmasıyla, riskle karşılaşmalarının önüne geçilmesi ve bütün çabaya rağmen ortaya çıkabilecek iş kazaları etkenlerini ve meslek hastalıklarını da muayenelerde erken

dönemde yakalayarak iyileşme

kolaylaştırılabilir.

2

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.1. İşe giriş muayenesi: Bu muayeneden amaç, kişinin sağlık niteliklerine uygun olan ve sağlık durumunu olumsuz etkilemeyecek bir işe yerleştirilmesi ve çalıştığı süre içinde de sağlığı korunmasıdır. İşyeri hekimi istihdam edilecek işçiyi iş kollarına ve çalışacağı bölümün risklerine göre tam bir muayeneden (klinik, laboratuvar ve radyolojik) geçirir, mevzuatta belirtilen örneğe uygun olarak işe giriş raporu düzenlenir ve işyerinde üçüncü şahısların göremeyeceği şekilde muhafaza edilir,

3

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Sağlıkları elverişli olanlar o işe kabul edilmelidir. Sağlık boyutuyla işe göre işçi (hamile hanımların radyasyona maruz yerlerde çalıştırılmamaları, gürültülü ortamlarda işitme engellilerin istihdamı vb.) seçilmelidir. Eğer o işte çalışması sağlık açısından sakıncalı olabilecek bir durum söz konusu ise, bu durum önlenir. Bu yaklaşım, meslek hastalıklarından korunma bakımından birincil korunma ilkesine uymaktadır.

4

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Örneğin alerjik deri hastalığı olan bir kişinin irriten maddelerle çalışmasının, bu yolla önüne geçilebilir. Meslek hastalığı olasılığı yüksek olan başlıca işlerde işe giriş muayenesinde hangi noktalara dikkat edilmesi gerektiği ilgili mevzuata belirtilmiştir.

5

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.2. Aralıklı kontrol muayenesi: Ortaya çıkabilecek meslek hastalığını erken dönemde saptayabilmek için işin durumuna göre işçiler mevzuatlarda belirtilen sürelerde tıbbi muayenelerden geçirilmeli ve bu süre bir yılı geçmemelidir.

Özel sağlık durumları olanlar daha sık aralıklarla muayene edilir. Hastalık belirtileri meydana çıkmadan dahi bu periyodik muayeneler ile çoğu meslek hastalığı daha başlangıcında yakalanabilir.

6

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Örneğin gürültülü bir işyerinde çalışan kişilerin belirli aralıklarla odyolojik yönden değerlendirilmesi, işitme kaybının erken dönemde saptanmasını, kurşun kullanılan işyerinde çalışanlarda belli aralıklarla kan veya idrarda kurşun tayini yapılmak suretiyle muayenesi, kurşun etkilenmesinin henüz klinik belirtilerin olmadığı bir dönemde tespitini sağlar. Bu durumda kişilerin etkenlerden korunması sağlanabilir ve maruz kalanların iyileşmesi daha kolay ve çabuk olur. Alınacak önlemlerle istenmeyen durumlar önlenmiş olur.

7

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.3. İşe dönüş muayenesi: Çalışanlar sağlık sorunları sebebiyle işe devamsızlık durumlarında işe dönüş muayenesi yapılarak eski işinde çalışması sakıncalı bulunanların mevcut sağlık durumlarına uygun bir işte çalıştırılması sağlanır. Gerekli durumlarda çalışanların rehabilitasyonu organize edilir.

8

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.4. Riskli Çalışanların Muayenesi: Tıbbi açıdan özelliği olan işçiler (genç, yaşlı, kadın, hamile, emzikliler, özürlü, eski hükümlü, terör mağduru olanlar, kronik hastalığı olanlar, meslek hastalığı tanısı veya şüphesi olanlar, kronik hastalığı olanlar, madde bağımlılığı olanlar, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar) daha sık aralıklarla tıbbi muayenelerden geçirilir, uygun işe yerleştirilmeleri sağlanır ve rapor düzenlenir,

9

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.5. Bulaşıcı hastalıklardan korunma ve Bağışıklama: Bulaşıcı hastalıkların kontrolü için yayılmayı önleme çalışmaları, portör muayeneleri ve yetişkin bağışıklama çalışmaları yapılır.

10

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.6. Sağlık eğitimi: Bütün hastalıklardan korunma bakımından sağlık eğitimi önemli bir yaklaşımdır. Meslek hastalıklarından korunmak için de bütün çalışanlara işyerindeki sağlık tehlikeleri, bunların yol açacağı hastalıklar ve belirtileri ile nasıl korunulacağı konularında eğitim yapılması çok yararlıdır.

11

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Daha çok çalışanlar için olan bu eğitimlerin yanı sıra, özellikle işyerinde alınması gereken önlemler ve bu konuda işverenlerin sorumluluk ve yükümlülükleri konusunda da işverenlere yönelik eğitim yapılması gerekir. İşçilerin yapılacak iş ve ortam risklerinden korunmak için eğitimini sağlamalıdır.

12

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.2.Meslek Hastalıkları

Meslek hastalığı hakkında değişik birçok tanımlama mevcuttur.

Meslek hastalığı en genel anlamda, bir işin yapılması esnasında mesleki etkenlerin doğurduğu ve bu etkenlerin devamı halinde gittikçe gelişen ve bu nedenle belirli mesleklerde ve çalışma alanlarında bulunan kişilerde daha sık görülen hastalıklardır.

13

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Belirli bir meslekte çalışanlarda sık görülen ve aynı şartlar altında deneysel olarak meydana getirilebilen bir hastalık meslek hastalığıdır.

14

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.2.1.Meslek Hastalıklarını Oluşturan Faktörler:

3.2.1.1.Fiziksel Faktörler

Meslek hastalıklarına yol açabilen fiziksel faktörler şunlardır

Basınç

Titreşim (vibrasyon)

Radyant enerji (kısa dalga, ultraviole, enfraruj, radyoaktif ışınlar vb. )

Gürültü

Termal durum

Aydınlatma

15

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Basınç: Basıncın zararları çoğunlukla ortam hava basıncının aniden düşmesi sonucu meydana gelir. Doğal ve suni olarak kişiyi saran hava basıncının kısa bir süre içinde düşmesi “Dekompresyon Hastalığı” yapar.

Dekompresyon hastalığı, dış atmosfer basıncının aniden düşmesiyle kandaki erimiş halde bulunan azotun gaz haline dönüşmesiyle oluşur.

16

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Bu hastalıkta vücudun çeşitli damarlarında tıkanma ve felç (hatta ani ölümler) olabilmektedir. Bu hastalığa genellikle deniz altı ve hava ulaşım personeli maruz kalmaktadır. Bu hastalıktan korunmak için ortamın basıncı aynı tutulmalı veya ani basınç değişikliklerinden kaçınılmalıdır.

17

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Titreşim: Titreşimin (vibrasyon) zararları genellikle delici matkap, testere gibi çok titreşim yapan hava basınçlı alet ve makinelerle çalışanlarda görülür. Bu tip aletler vücutta kuvvetli gerilimler meydana getirir. Titreşimin insan üzerindeki yükü, periyodik olup olmamalarına, etki süresine, titreşim yönüne ve vücuda giriş yönüne bağlıdır..

18

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Titreşimin bütün vücuda zararı dokunur.

İşitme bozuklukları, ruhsal bozukluklar, baş ağrısı, tansiyon düşüklüğü, damar bozuklukları, kemik ve eklem bozuklukları ve kas bozukluğu görülür. Bu rahatsızlıklardan korunmak için, kullanılan aletlerde titreşimin çalışana etkisini azaltıcı tedbirler alınmalıdır. Ayrıca bu takım

işlerde uygun olmayanlar

çalıştırılmamalıdır

19

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Radyant Enerji: Radyasyon, iyonizan ya da noniyonizan türde olabilir. Noniyonizan grupta mor ötesi (ultraviyole) ve kırmızı ötesi (infrared) ışınlar yer alır. Mor ötesi ışınların yüzeysel deri tabakalarında yanıklara, hatta deri kanserine neden olduğu bilinmektedir. İyonizan radyasyon ise alfa ve beta partikülleri veya gama ve röntgen ışınları şeklinde olabilir. Bu tür radyasyonda en önemli etki kanserojen olması özelliğidir.

20

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.1.2.Kimyasal Faktörler

Mesleki zehirlenmelerin çoğu solunum yolu ile alınan havanın içinde bulunan karbon monoksit, kükürtlü hidrojen gazlarıdır.

Bunlar, zehirli veya tahriş edici maddeler olup, normal ısıda ve atmosfer basıncında havada bulunup doğrudan doğruya solunum ile vücuda girerler.

21

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Meslek hastalıklarına sebebiyet veren başlıca kimyasal tehlikeler şunlardır:

 Tozlar,

 Gaz ve buharlar,

 Çözücüler.

22

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Tozlar: Tozlar, çok ince katı madde parçacıkların havaya dağılması ile meydana gelir. Metal, bitki veya mineral kökenli olabilir.

Tozlar genelde akciğer hastalıklarını oluştururlar. 10 µm’den küçük tanecikli tozlar direkt olarak akciğere yerleşir ve hastalığa neden olur. 10-25 µm arasındaki toz tanecikleri ise bronşlara yerleşir. Daha büyük tanecikli tozlar burundaki kıllar tarafından tutularak vücuda girmesi engellenir. Ağızdan nefes almak parçacıkların akciğere geçmesine yardımcı olarak hastalık ihtimalini artırır.

23

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Meslek hastalıklarına neden olan tozlar şunlardır:

Fibrinojik Tozlar: Lift yapısına sahip tozlar, daha ziyade pamuk ve pamuk ile ilgili iş kollarında çalışanlarda ve talkla, asbest (akciğer kanserine sebep olarak gösterilen asbest kimyasal ve ısıya dayanıklı bir maddedir) ile uğraşanlarda meslek hastalığı yapar. Fibrojenik tozlar daha ziyade akciğerlerinin yapısını bozarak etki eder.

24

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Asbestoz hastalığı amyant tozlarının solunmasıyla oluşur. Bu madde ile uğraşanlarda akciğer kanseri dahi oluşabilir.

Silisyum tozları kum ocaklarında, maden kuyularında, seramik, fayans, porselen, cam endüstrisinde çalışanlarda görülür. Talkos hastalığı, talkozla uğraşanlarda görülen bir hastalıktır, akciğerlerin yapısı bozar. Bisinoz ise pamuk tozlarıyla meydana gelen bir meslek hastalığıdır. Pamuk, dokuma endüstrisinde pamuk işinde çalışanlarda sıkça görülür.

25

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Toksik (zehirleyici) Tozlar: Endüstride kullanılan bazı metallerin ve organik maddelerin tozlarıyla temas sonucu vücutta zehirleme belirtileri görünmektedir.

Bu maddeler: arsenik trioksit, berilyum bileşikleri, manganez bileşikleri, DDT, fosforlu organik bileşikler ve kurşun tozları.

26

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Kanserojen Tozlar: Meslekle ilgili kanser oluşturan (kanserojen) tozlar şunlardır: Asbest tozları, krom bileşiklerinin tozları, kömür katranı ve kömür tozları.

Radyoaktif Tozlar: Radyoaktif maddelerin iyi muhafaza edilmemesi sonucu bu artıkları radyoaktif maddelerle uğraşanlara ve atmosfere yayılarak çevresindeki canlılara zarar verir. Vücuda verdiği zarar radyoaktif maddenin özelliğine, miktarına, temas süresine göre değişir.

27

3.Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Alerjik Tozlar: Bazı maddeler vücutta aşırı duyarlılık (alerji) reaksiyonlarına sebep olurlar. Çiftçilerde tahıl tozlarına bağlı olarak astım oluşabilir. Ayrıca pamuk işiyle uğraşanlarda da devamlı öksürük meydana gelebilir. Tütün işçilerinde de tütün tozlarına bağlı olarak uzun süren alerjik öksürükler görülmektedir.

28

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Nötr Tozlar: Bu tür tozlar daha ziyade vücutta birikme yaparak kitleleriyle vücuda zarar verirler. Bu tozların başlıcaları: Demir, magnezyum, kalsiyum, kömür, baryum, sülfat tozları çoğunlukla akciğerde birikirler.

29

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Gaz ve Buharlar

Meslek hastalıklarına neden olan gaz ve buharlar şunlardır:

Boğucu Gazlar: Basit ve kimyasal boğucu gazlar olarak iki grupta incelenir:

30

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

 Basit boğucu gazlar: Başında

“karbondioksit” (CO2) gelir.

Fermantasyon olaylarının geçtiği yerler, kuyu ve tüneller, yangın söndürme aygıtları imalat yerlerinde bu gaza rastlanır. Miktarın artmasıyla, çalışanların yeterli oksijen gazını almalarını engeller ve boğulma olayları görülür.

31

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

 Kimyasal boğucular: Bu tür boğucuların başında karbonmonoksit (CO) ve hidrojensülfür (H2S) gelir. İşyerleri ortamında karbonmonoksit miktarının artmasıyla, solunan havadaki karbonmonoksit, akciğerde oksijenin yerine alyuvarlara bağlanarak hücrelere oksijen taşınmasını engeller.

32

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Hücrelerdeki oksijen yetersizliğinde, kan parlak kırmızı renge dönerek boğulma sonucunu doğurur. Hidrojensülfür zehirlenmesi ise lağım kanalları ve foseptik kuyu çalışanlarında, kimya ve boya endüstrisinde çalışanlarda görülür.

33

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

İritan (tahriş edici) Gazlar: Amonyak, formaldehit, azotdioksit başlıca iritan gazlarıdır. Amonyak başlıca gübre üretiminde, boya üretiminde, soğutucu olarak kullanma işlerinde çalışanların gözlerinde ve solunum yollarında tahriş edici bir etki yapar.

Azotdioksitler ve diğer azotoksitler, patlayıcı madde ve boya imalatında da kullanılır.

Ayrıca ark ve asetilen kaynakçılarında (havanın nitrojen ve oksijenini arkın sıcaklığı birleştirir) da azot dioksit zehirlenmeleri görülmektedir.

34

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

3.1.1.3.Biyolojik Faktörler

Biyolojik faktörler, çevrede bulunan mantar gibi çok küçük mikro organizmaların meydana getirdiği bulaşıcı meslek hastalıklarına sebebiyet verir.

Bazı iş kollarında çalışılan (mikrop taşıyan madde ve hayvanlarla) yere göre havada, suda ve toprakta bazı hastalıklar ile karşılaşılır. Buna göre bu tür meslek hastalıklarını ikiye ayırmak mümkündür:

35

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

 İnfekte madde veya hayvanlarla çalışanlara geçebilecek hastalıklar:

Hayvan (koyun, keçi, inek) yetiştiricilerinde malta humması, şarbon;

domuz işlerinde uğraşanlarda domuz yılancılığı; avcılarda tuleremi ve evcil kuşlarla uğraşanlarda takoz hastalığı geçer. Laboratuar ve hastane çalışanlarında da bu tip çeşitli hastalıklar görülebilir.

36

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

 Çalışma çevresinde geçebilecek özel hastalıklar: Bunların başında toprakla uğraşanlarda tetanos görülür. Tetanos mikrobu otla beslenen hayvanın bağırsaklarında zararsız yaşar. Parazit hastalıkları da topraktan bulaşır. Mantar hastalıkları ise deri yoluyla bulaşır.

37

Sağlık Gözetimi ve Meslek Hastalıkları

Mesleki enfeksiyon (hastalık yapan mikrop) hastalıklarından korunmada başta vücuttaki açık yaralar iyi kontrol edilmeli, tetanoz aşısı yaptırılmalıdır. Ayrıca bir bölgede yaygın görülen bulaşıcı hastalığı tespit etmek için toprak numuneleri, biyolojik incelemelerden geçirilir.

38