Keban Baraj Gölü'nde kullanılan monofilament sade ağlarda av veriminin arttırılmasına yönelik araştırmalar / The studies on improvement of fishing efficiency of monofilament gill nets using in Keban Dam Lake

(1)

2

KEBAN BARAJ GÖLÜ’NDE KULLANILAN MONOFİLAMENT SADE AĞLARDA AV VERİMİNİN ARTTIRILMASINA YÖNELİK

ARAŞTIRMALAR

Su Ürünleri Yük. Müh. Mürşide DARTAY Doktora Tezi

Su Ürünleri Avlama ve İşleme Teknolojisi Anabilim Dalı Prof. Dr. Erdal DUMAN

(2)

3 T.C.

FIRAT ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KEBAN BARAJ GÖLÜ’NDE KULLANILAN MONOFİLAMENT

SADE AĞLARDA AV VERİMİNİN ARTTIRILMASINA YÖNELİK

ARAŞTIRMALAR

DOKTORA TEZİ

Yük. Müh. Mürşide DARTAY (Enstitü No: 04224201)

Anabilim Dalı : Su Ürünleri Avlama ve İşleme Teknolojisi Danışman: Prof. Dr. Erdal DUMAN

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih: 06.09.2011

(3)

4

T.C

FIRAT ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KEBAN BARAJ GÖLÜ’NDE KULLANILAN MONOFİLAMENT

SADE AĞLARDA AV VERİMİNİN ARTTIRILMASINA YÖNELİK

ARAŞTIRMALAR

DOKTORA TEZİ

Yük. Müh. Mürşide DARTAY

(Enstitü No: 04224201)

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 06 .09. 2011 Tezin Savunulduğu Tarih : 28.09.2011

EYLÜL -2011

Tez Danışmanı : Prof. Dr. Erdal DUMAN (F.Ü) Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Cengiz METİN (E.Ü) Prof. Dr. Nuri BAŞUSTA (F.Ü) Prof. Dr. Mustafa DÖRÜCÜ (F.Ü) Prof. Dr. Metin ÇALTA (F.Ü)

(4)

ÖNSÖZ

Bu doktora tez çalışmanın yürütülmesinde ve ortaya konmasında her türlü bilimsel yardım ve desteğini esirgemeyen Danışmanım ve Bölüm Başkanım Sayın Prof. Dr. Erdal DUMAN’a saygı ve teşekkürlerimi sunarım.

Doktora Tez İzleme Komitesinde yer alan ve katkı sağlayan Sayın Prof. Dr. Nuri BAŞUSTA ve Sayın Prof. Dr. Mustafa DÖRÜCÜ’ye, tezin istatistik analizlerini yapmamda ve yorumlamamda yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Metin ÇALTA’ya teşekkürü bir borç bilirim. Yine yardımlarından dolayı Fırat Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekanlığı’na şükranlarımı saygıyla arz ederim.

Doktora çalışmamı, 1745 No’lu proje ile destekleyen Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (FÜBAP) Koordinatürlüğü’ne, teşekkürlerimi sunarım.

Mürşide DARTAY

(5)

II İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ ... ….I İÇİNDEKİLER ... ... II ÖZET ... … V SUMMARY………VI ŞEKİLLER LİSTESİ……….…………...VII TABLOLAR LİSTESİ………....IX 1. GİRİŞ ... 1 2. MATERYAL ve METOT ... 11 2. 1. Materyal ... . 11

2. 1. 1. Kullanılan Monofilament Galsama Ağları ... 11

2.1.2. Monofilament Galsama Ağlarında Kullanılan Yemler ... . 12

2.2. Metot ... . 14

2.2.1. Avcılık ... . 14

2.2.2. Biyometrik Ölçüm Metodu ... . 15

2.2.3. İstatiksel Ölçüm Metodu ... . 15

3. BULGULAR ... 16

3.1. Ocak 2009 – Aralık 2009 Avlama Sezonunda 40 mm Göze Genişliğine Sahip Yemli Monofilament Sade Ağlarla Avcılık ... . 16

3.1.1. 40 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yemler (Mısır, Buğday ve Küspe) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 21

3.1.2. 40 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Sakatat) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 22

3. 1. 3. 40 mm Göze Genişliğindeki Yapay Yem (Kaşık, Solucan, Balık) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 24

(6)

III

3.2. Ocak 2009– Aralık 2009 Avlama Sezonunda 50 mm Göze Genişliğine Sahip Yemli Monofilament Sade Ağlarla Avcılık ... . 27 3.2.1. 50 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Mısır, Buğday ve Küspe) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık………...32 3.2.2. 50 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Sakatat) ile Yemlenen Monofilament

Galsama Ağı ile Avcılık………...33 3.2.3. 50 mm Göze Genişliğindeki Yapay Yem ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı

ile Avcılık ... . 34 3.2.4. 50 mm Göze Genişliğindeki Kontrol Grubu ile Yemlenen Monofilament Galsama

Ağı ile Avcılık ... . 36 3.3. Ocak 2009– Aralık 2009 Avlama Sezonunda 55 mm Göze Genişliğine Sahip Yemli

Monofilament Sade Ağlarla Avcılık ... . 37 3.3.1. 55 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (mısır, buğday ve küspe) ile Yemlenen

Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 42 3.3.2. 55 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (sakatat) ile Yemlenen Monofilament

Galsama Ağı ile Avcılık ... . 43 3.3.3. 55 mm Göze Genişliğindeki Yapay Yem ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı

ile Avcılık ... . 44 3.3.4. 55 mm Göze Genişliğindeki Kontrol Grubu ile Yemlenen Monofilament Galsama

Ağı ile Avcılık ... . 46 3.4. Ocak 2010 – Aralık 2010 Avlama Sezonunda 40 mm Göze Genişliğine Sahip

Ağlarla Avcılık ... . 48 3.4.1. 40 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Mısır, Buğday ve Küspe) ile Yemlenen

Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 52 3.4.2. 40 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Sakatat) ile Yemlenen Monofilament

Galsama Ağı ile Avcılık ... . 53 3.4.3. 40 mm göze genişliğindeki yapay yem (Kaşık, solucan, balık) ile yemlenen

(7)

IV

3. 5. Ocak 2010 - Aralık 2010 Avlama Sezonunda 50 mm Göze Genişliğine Sahip

Ağlarla Avcılık ... . 58

3.5.1. 50 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Mısır, Buğday ve Küspe) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 62

3.5.2. 50 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Sakatat) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık... . 63

3.5.3. 50 mm Göze Genişliğindeki Yapay Yem ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 64

3. 5. 4. 50 mm Göze Genişliğindeki Kontrol Grubu ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık……….66

3.6. Ocak 2010 - Aralık 2010 Avlama Sezonunda 55 mm Göze Genişliğine Sahip Ağlarla Avcılık ... . 68

3.6.1. 55 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Mısır, Buğday ve Küspe) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık... . 72

3.6.2. 55 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Sakatat) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 73

3.6.3. 55 mm Göze Genişliğindeki Yapay Yem ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 75

3.6.4. 55 mm Göze Genişliğindeki Kontrol Grubu ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık ... . 76

3.7. Ocak 2009 - Aralık 2009 Avlama Sezonu ve Ocak 2010- Aralık 2010 Avlama Sezonlarının Avcılık Verimlerinin Karşılaştırılması ... . 78

4. SONUÇLAR VE TARTIŞMA ... 81

5. ÖNERİLER ... ...87

KAYNAKLAR ... . 88 ÖZGEÇMİŞ ... ..

(8)

V

ÖZET

Bu çalışma, Ocak 2009-Aralık 2010 tarihleriarasında Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi Balıkçılık Kooperatifinin 9550 hektar avlak sahasında gerçekleştirildi.

Araştırmada, 50 m uzunluğunda 40 mm, 50 mm, 55 mm göze genişliğinde, 12 adet 600 m monofilament sade ağ kullanıldı. Ekonomik balık türlerini ağa yöneltmek suretiyle av verimini arttırmak için, bu ağlara doğal (mısır, buğday, küspe ve sakatat) ve yapay yemler (kaşık, balık, solucan) takıldı.

İki avlama sezonu süren araştırmada Ocak 2009-Aralık 2009 avlama sezonunda toplam 519 adet balık ( 419 adedi yemli ağlarda, 100 adedi ise yemsiz ağlarda) Ocak 2010 – Aralık 2010 avlama sezonunda toplam 510 adet balık ( 421 adedi yemli ağlarda, 89 adedi ise yemsiz ağlarda) avlandı.

Denemelerde, sayı olarak toplamda 3 farklı göze genişliğinde 1029 adet balık avlandı. İki avlama sezonu süren çalışmanın sonunda en fazla avlanan tür karabalık (Capoeta trutta) oldu. Karabalık (Capoeta trutta) 112 adet ile en fazla yapay yemli galsama ağlarına yakalanırken, 16 adet ile en az sakatat ile yemli ağa yakalandı.

Ekonomik olarak avlanan balık türlerinin, kullanılan doğal ve yapay yemli ağlarda, hangi ağlarda yoğunlaştıkları veya hangi ağlarda daha verimli oldukları farklı göze genişliklerine göre karşılaştırmalı olarak incelendi.

Sonuç olarak, yemin avcılık verimini arttırdığı, istatistiki olarak farkın önemli olduğu belirlendi (p<0,05). En fazla balık avcılığının, yapay yemli monofilament sade ağlarla olduğu tespit edildi. Ayrıca avlanan tüm türlerin yapay yemli monofilament galsama ağlarına diğer ağlardan daha fazla yakalandığı belirlendi.

Anahtar Kelimeler: Keban Baraj Gölü, Monofilament sade ağ, Yapay yem, Doğal yem,

(9)

VI

SUMMARY

The Studies on Improvement of Fishing Efficiency of Monofilament Gill Nets Using in Keban Dam Lake

This study was carried out in 9550 hectares of fishing areas of fisheries cooperative society in the Çemişgezek region of Keban Dam Lake between January 2009 and December 2010.

In this study, 12 pieces each 50 meter (total 600 meters in length) monofilament gill net with 40, 50 and 55 mm in mesh sizes were used. In order to increase the fishing efficiency by directing the economical fish to the nets, natural (corn, wheat, oil cakes and offal) and artificial (spoon, fish and worm-like) feeds were attached to the nets.

The study was conducted during two fishing seasons. In the first season (January 2009-December 2009), total 519 fish (419 in bait attached nets and 100 in without bait nets) were caught. In the second season (January 2010-December 2010), total 510 fish (421 in bait attached nets and 89 in without bait nets) were caught.

During the study, total 1029 fish were caught by 3 different mesh sized nets. At the end of the two fishing seasons, Capoeta trutta was the most caught species. The most number of Capoeta truttta was caught as 112 individuals in the nets with artificial baits and the least number of Capoeta trutta was caught as 16 individuals in the nets baited with offal.

As economically, the fishing efficiency of gill nets were compared according to type of baits used and mesh size of nets.

In conclusion, the use of baits increased the fishing efficiency of nets. This increase was found important statistically (p<0.05). The most number of fish was caught by artificially baited monofilament gill nets. The numbers of all fish species obtained were more in artificially baited monofilament gill nets compared with other nets.

Key Words: Keban Dam Lake, Monofilament gill nets, Artificial bait, Natural bait,

(10)

VII

ŞEKİLLER LİSTESİ

Sayfa No

Şekil 2. 1. Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi ... 11

Şekil 2. 2. Kullanılan Monofilament Galsama Ağının Teknik Özellikleri ... 12

Şekil 2. 3. Yemlemede Kullanılan Bitkisel Kaynaklı Doğal Yemlerden Mısır, Buğday ve Küspenin Görünüşleri ... 13

Şekil 2. 4. Hayvansal Kaynaklı Doğal Yemlerden Ciğerin Görünüşü ... 13

Şekil 2. 5. Kullanılan Yapay Yemlerden Kaşık, Balık, Solucanın Görünüşleri ... 14

Şekil 3. 1. 40 mm göze genişliğindeki yemli ve yemsiz galsama ağlarındaki balık sayıları ... 20

Şekil 3. 2. 40 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (mısır, buğday, küspe) avlanan balık sayısı ... 22

Şekil 3. 3. 40 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (sakatat) avlanan balık sayısı ... 23

Şekil 3. 4. 40 mm göze genişliğindeki yapay yem (kaşık, balık, solucan) ile avlanan balık sayısı ... 25

Şekil 3. 5. 40 mm göze genişliğindeki kontrol grubu ile avlanan balık sayısı ... 27

Şekil 3.6. 50 mm göze genişliğindeki yemli ve yemsiz galsama ağlarındaki balık sayıları ... 31

Şekil 3. 8. 50 mm göze genişliğindeki sakatat ile yemli ağlardaki balık sayıları ... 34

Şekil 3. 9. 50 mm göze genişliğindeki yapay yemli ağlardaki balık sayıları ... 35

Şekil 3. 10. 50 mm göze genişliğindeki kontrol grubu ağlardaki balık sayıları ... 37

Şekil 3. 12. 55 mm göze genişliğindeki doğal yem ile avlanan balık sayısı ... 43

Şekil 3. 14. 55 mm göze genişliğindeki yapay yem ile avlanan balık sayısı ... 46

Şekil 3. 19. 40 mm göze genişliğindeki yapay yem (kaşık, balık, solucan) ile avlanan balık sayısı ... 56

Şekil 3. 22. 50 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (mısır, buğday, küspe) avlanan balık sayısı ... 63

(11)

VIII

Şekil 3.23. 50 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (sakatat) avlanan balık sayısı ... 64

Şekil 3.24. 50 mm göze genişliğindeki yapay yemli ağlardaki balık sayıları ... 66

Şekil 3.25. 50 mm göze genişliğindeki kontrol grubu ile avlanan balık sayıları ... 67

Şekil 3.26. 55 mm göze genişliğindeki yemli ve yemsiz galsama ağlarındaki balık sayıları ... 71

Şekil 3.27. 55 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (mısır, buğday, küspe) avlanan balık sayısı ... 73

Şekil 3.28. 55 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (sakatat) avlanan balık sayısı ... 74

Şekil 3.29. 55 mm göze genişliğindeki yapay yem ile avlanan balık sayısı ... 76

(12)

IX

TABLOLAR LİSTESİ

Sayfa No Tablo 1. 1. Duyu organlarının balık davranışlarına etkisi………...….2 Tablo 2. 1. Kullanılan monofilament sade ağların özellikleri ... 14 Tablo 3. 1. 40 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen monofilament

galsama ağlarında aylara göre avlanan balık miktarları ve sayıları ... 17

Tablo 3 2. 40 mm öze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen monofilament

galsama ağlarında aylara göre avlanan balık sayıları ve yüzdeleri ... ……18

Tablo 3 3. 40 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen

monofilament galsama ağları ile avlanan balık sayılarının türlere göre

dağılımı ... 19

Tablo 3. 4. 40 mm göze genişliğindeki doğal yem (mısır, buğday ve küspe) ile

yemlenen monofilament galsama ağında avlanan balıkların total boy ve

ağırlık ortalamaları ... 21

Tablo 3. 5. 40 mm göze genişliğindeki doğal yem (sakatat) ile yemlenen monofilament

galsama ağında avlanan balıkların total boy ve ağırlık ortalamaları ... 22

Tablo 3 6. 40 mm göze genişliğindeki yapay yem (kaşık, balık, solucan) ile yemlenen

monofilament galsama ağında avlanan balıkların total boy ve ağırlık

ortalamaları ... 24

Tablo 3. 7. 40 mm göze genişliğindeki kontrol grubu monofilament galsama ağında

avlanan balıkların total boy ve ağırlık ortalamaları... 26

Tablo 3. 8. 50 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen

monofilament galsama ağlarında aylara göre avlanan balık miktarları ve

sayıları... 28

Tablo 3.9. 50 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen monofilament

galsama ağlarında aylara göre avlanan balık sayıları ve yüzdeleri ... 29

dağılımı ... 30

Tablo 3.11. 50 mm göze genişliğindeki doğal yem (mısır, buğday ve küspe) ile

Tablo 3. 12. 50 mm göze genişliğindeki doğal yem (sakatat) ile yemlenen

Tablo 3. 13. 50 mm göze genişliğindeki yapay yem ile yemlenen monofilament

Tablo 3. 14. 50 mm göze genişliğindeki kontrol grubu ile yemlenen monofilament

(13)

X

sayıları... 38

monofilament galsama ağlarında aylara göre avlanan balık sayıları ve

yüzdeleri... 39

Tablo. 3.17. 55 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen

dağılımı ... 40

Tablo 3. 19. 55 mm göze genişliğindeki doğal yem (sakatat) ile yemlenen monofilament

Tablo 3. 21. 55 mm göze genişliğindeki kontrol grubu ile yemlenen monofilament

sayıları... 48

yüzdeleri... 49

Tablo. 3.24. 40 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen

dağılımı ... 50

Tablo 3. 27. 40 mm göze genişliğindeki yapay yem (kaşık, balık, solucan) ile yemlenen

Tablo 3. 28. 40 mm göze genişliğindeki kontrol grubu monofilament galsama ağında

(14)

XI

yüzdeleri... 59

Tablo 3. 31. 50 mm göze genişliğine sahip sahip doğal ve yapay yemle yemlenen

dağılımı ... 60

Tablo 3.35. 50 mm göze genişliğindeki kontrol grubu monofilament galsama ağında

monofilament galsama ağlarında aylara göre avlanan balık miktarları ... 68

monofilament galsama ağlarında aylara göre avlanan balık miktarları ... 69

dağılımı ... 70

galsama ağında avlanan balıkların total boy ve ağırlık ortalamaları ve

standart hataları ... 75

Tablo 3.42. 55 mm göze genişliğindeki kontrol grubu ile yemlenen monofilament

galsama ağında avlanan balıkların total boy ve ağırlık ortalamaları ... 76

Tablo 3.43. 2009 Ocak - 2009 Aralık avlama sezonunda doğal ve yapay yemle

yemlenen monofilament galsama ağlarından avlanan balık sayısı ... 79

Tablo 3.44. 2010 Ocak– 2010 Aralık avlama sezonunda doğal ve yapay yemle

(15)

1. GİRİŞ

Dünya üzerinde birlikte yaşadığımız canlılardan önemli bir grubu oluşturan su ürünleri, özellikle beslenme açısından oldukça önemli bir kaynaktır. Deniz ve içsularda organik ve inorganik maddelerin oluşturduğu besin zinciri sayesinde sucul ortamda yaşayan canlıların insanların ilgilerini çekmesi, bu su canlılarını avlama ihtiyacı doğurmuştur. Gerek denizlerde gerekse içsularda su ürünleri avcılığı en ilkel şekilden günümüz teknik düzeye gelinceye kadar teknolojiye paralel olarak gelişim kazanmış, sonuçta bir sanayi sektörü olarak yer almıştır (Hoşsucu,1991).

Balık avlamada başarı, birçok etkenin yanı sıra kullanılan av aracının etkinliğine bağlıdır. Uygun olmayan bir av aracının kullanılması balığın avlanmasını güçleştirmektedir. Maksimum ve sürekli avcılığı geliştirmek için, avcılık aletinin uygun yapı ve donanımda olması, balık davranışlarının bilinmesi gerekmektedir (Hoşsucu, 1991; Taşdemir ve Özyurt, 2004; Özdemir ve Erdem, 2006).

Canlıların farklı birçok özelliğinin ortaya çıkarılması, onlardan daha iyi faydalanmamızı sağlayacaktır. Bu nedenle bilim adamları ve balıkçılar için, balıkların av aracına nasıl davrandığı, avcılık esnasında nelerden ve nasıl etkilendiği, av araçlarının dizaynı ve avcılık şekilleri çok önemlidir (Özdemir, 2003).

Av aracının yapı ve donanımının yanında balıkların yaşadıkları çevredeki sıcaklık, ışık, rüzgar ve akıntı gibi çevresel faktörler de av verimini etkilemektedir. Bu faktörler balıkların genel davranışlarına ve av aracına vereceği tepkilere olumlu ya da olumsuz etkiler yapabilmektedir.

Balıklar, tüm canlılar gibi yaşamlarını sürdürebilmek için duyu organlarını sürekli kullanmak zorundadırlar. Fiziksel ve kimyasal bir çevre ile de iletişim halindedirler. Yaşam alanlarını oluşturan bu çevre hakkındaki tüm bilgileri duyu organı adı verilen bu alıcılarla elde etmektedirler (Matsuoka, 2001).

Davranış; çevrede oluşan ve alıcılarla elde edilen bir verinin varlığı ile başlar. Birbiri ile iletişimli bir sıra izleyen bu dizi veri, duyusal performans, algılama, işleme ve

(16)

2

davranış şeklinde tanımlanabilmektedir. Veri ile başlayan ve davranış ile sona eren bu dizide duyusal performans ve balık davranışı arasında güçlü bir ilişki vardır.

Balıklarda duyu organları; görme, koku alma, tat alma, işitme ve fiziksel uyarıları algılayan yanal çizgi sistemlerinden oluşmaktadır. Duyu organlarının her biri bazen tek başına bazen de etkileşimli olarak, farklı tip davranışları desteklemektedir. Aşağıdaki Tablo 1. 1’de duyu organlarının balık davranışlarına etkisi ifade edilmektedir (Pavlov ve Kasumyan, 1990).

Tablo 1. 1. Duyu organlarının balık davranışlarına etkisi

Davranış Beslenme Üreme Cinsiyet

Tanıma Sürü Oluşturma Yön Bulma Savunma Duyu Organı Görme + + + + + + Koku alma + + + + + + Tat Alma + - - - - - İşitme + + + + - - Yanal Çizgi + + + + + -

Besin varlığı, beslenme sırasındaki ilk adımdır. Hemen hemen tüm balıklar uzaktaki bir yemin yerini bulmak için koklama duyularını kullanırlar. Yemli av aracı, balıkları etkileyecek kimyasal uyarıcı bırakmaktadır. Taze yemle avcılıkta, yemin suya ilk girişi ve sonrasındaki avcılık gücünün karşılaştırılması sonucunda kimyasal uyarıcıların önemi belirlenmiştir ( Atema, 1980; Lokkeborg, 1990; Lokkeborg ve Johannessen, 1992).

Balıkların yem kokusuna ilk tepkisini besin arama davranışı meydana getirirken, besin arayan balığın yemin kokusunu birkaç km uzaktan algılayabildiği belirlenmiştir (Lokkeborg ve Fernö 1999). Yem kokusu, akıntı yoluyla etrafa dağılarak balığa kadar ulaşmaktadır (Fernö vd., 1986). Yemin kimyasal yapısı, türün besin tercihini etkiler. Son yıllarda geliştirilen yapay yemler seçicilik ve tür kompozisyonunu önemli derecede etkilemektedir (Lokkeborg, 1990).

Balığın besin arama ve yerini bulma safhasındaki davranışı tür ve boy seçiciliği üzerinde önemli etkiye sahiptir. Uygun besin arayan büyük balıklar daha yüksek yüzme hızına sahip oldukları için daha fazla beslenme yapmaktadırlar.

(17)

3

Yüzme hızı ne kadar yüksekse besin ararken balık o denli fazla gezinecektir. Bu nedenle büyük balıklar yemli av aracı ile daha fazla temas halinde olacaktır. Böylece yemin varlığını ilk onlar farkedecek ve yerini bulmada daha şanslı olacaktır. Balıkların algılama ve görme kabiliyetini bilmek, yapay yemlerde ve hatta doğal yemlerde kullanılan renk ve renk tonlarının avcılığa etkisi kıskandırıcı ve cezp edici olması açısından çok önemlidir. Bu bakımdan balıkların görme yeteneğinin ışığı ve renkleri de çeşitli ortam şartlarında etkilerinin bilinmesi gerekir (Johannessen, 1983).

Su ürünleri avcılığında kullanılan av araçları pasif ve aktif olarak iki gruba ayrılmaktadır. Dünyanın pek çok ülkesinde kullanılan sade ağlar, pasif av araçları içinde yer almaktadır. Galsama ağları ile balık avcılığı, bütün dünyada oldukça yaygın bir avcılık şeklidir. Çünkü bu ağların hem maliyetleri düşük, hem de teknelerin üzerinde depolanması, kullanımı, tamir ve onarımları oldukça kolay olmaktadır (Adreev, 1955; Hamley, 1975; Mengi, 1977; Laevastu ve Favorite, 1988; Çelikkale vd., 1993; Kurkilathi ve Rask, 1996; Bjordal, 2002).

Galsama ağları; balıkların ağ gözünden geçmek isterken başını geçirmesi fakat vücudunu geçirememesi, galsamalarından ağa takılacağı için başını geri de çekememesi sonucu av veren avcılık aleti olarak tanımlanmaktadır ( Mengi, 1977 ).

Galsama ağlarında temel prensip, aktif olarak hareket eden balığın ağ gözüne sıkışarak yakalanmasıdır. Balıklar genellikle ağ gözünden geçmeye çalışırken; takılarak ya da dolanarak, sıkışarak, solungaç kapaklarından uzatma ağlarına yakalanırlar (Steinberg, 1964; Mengi, 1977; Millner, 1985; Karslen ve Bjarnason, 1986; Sainsbury, 1996). Bu nedenle Türkiye’de hem içsu hem de deniz balıkları avcılığında galsama ağları yaygın olarak kullanılmaktadır.

Hamley (1975), galsama ağlarını; çok az insan gücü veya küçük motor gücüne sahip tekne ya da botlarla avcılık yapabilen, küçük nehir ve göller dahil olmak üzere denizlerin kıyı kesimlerinde ekonomik değeri yüksek olan balıkların avcılığında yaygın olarak kullanılan av aracı olarak da tanımlamıştır.

Balık galsama ağları ile temasa girdikten sonra genellikle yakalanır. Bu durum çoğunlukla balığın büyüklüğüne bağlıdır. Bir balık maksimum vücut çevresi, ağ gözü çevresinden daha küçükse ileriye doğru yüzebilecek ve yakalanmadan ağdan

(18)

4

geçebilecektir. Ağ gözünden daha büyük çevreye sahip balıklar sıkışarak yada kafa kısmından yakalanır veya ağ gözüne girmeden kaçabilir (Özdemir ve Erdem, 2006).

Günümüzde galsama ağlarında çoğunlukla 3 tip sentetik ip kullanılır. Bunlar; monofilament, multifilament ve multimonofilament iplerdir. Monofilament ipler, yeni ve ileri bir teknoloji ile bükülmeden çekilmek suretiyle elde edilen yalnız başına bir tek ipliğin yapacağı işi görecek sağlamlıkta olan materyallerdir. Monofilamentler, multifilamentlere oranla su içerisinde az görünürler, çünkü onlar üretim esnasında boyanarak renklendirilir. Genellikle gri, mavi, şeffaf ve yeşil renkli olurlar ( Kuşat, 1996).

Monofilament sade ağ ile avcılığı etkileyen en önemli özelliklerden bir diğeri de ağın balıklar tarafından fark edilmemesidir. Bu özellik kullanılan materyale bağlı olduğu gibi düğüm şekline, rengine ve çevre ile uyumuna bağlıdır (v Brant, 1984; Fridman, 1992; Çelikkale vd., 1993).

Balık avcılığında kullanılacak galsama ağlarının yapısı, materyali, göze açıklığı, ip kalınlığı, rengi ve donam faktörünün av verimi üzerinde etkili olduğu bildirilmektedir. Donam faktörü; avlanacak tür, büyüklük, mevsim, davranış özellikleri, avlanma bölgesinin karakteri ve doğal koşullar göz önüne alınarak yapılmaktadır.

Sade ağlarda donam faktörü 0,50-0,75 arasında olmakta, ağlar gergin donatılmaktadır. Bu donam faktörü ile balık baştan takılarak, galsamaları ile yakalanmaları sağlanmaktadır (Hamley, 1975; Mengi, 1977; v Brant, 1984; Millner,1985; Karslen ve Bjarnason, 1986; Mengi, 1989; Potter ve Pawson, 1991; Hoşsucu,1991; Hoşsucu, 2000; Pala, 2002; Orsay, 2007; Orsay ve Duman, 2010).

Ülkemizde mevcut 18.542 adet teknenin % 92.3’ünü oluşturan ve D tipi ruhsata sahip balıkçı teknelerinin tamamı paraketa, olta, sepet, pinter ve benzeri av araçlarının yanında özellikle galsama ağı kullanarak su ürünleri avcılığı yapmaktadır. Tekne başına ortalama 3 kişi üzerinden hesaplandığında 50 bin kişiden fazla insanın istihdamını, doğrudan galsama ağlarıyla avcılık ile ilişkilendirilebilmesi mümkündür (Aksu, 2006).

Galsama ağları ekonomik türleri avlayan önemli balık yakalama aleti olmasının yanı sıra son yıllarda yapılan balık avcılığında negatif yönleride ele alınmıştır. Suların hareketi, kötü hava şartları, ağların kaybolması ve kaybolan bu ağların uzun periyotlar halinde avcılık yapmasına neden olmaktadır. Kaybolan ağların kurtarma çalışmaları

(19)

5

sırasında sürekli balık avladıklarını göstermiştir. Hayalet avcılığı olarak bilinen bu avcılık şeklinde, balık populasyonlarının sürekli kaybolan bu ağlara takılarak avlanıldığı ve ziyan olduğu belirlenmiştir. Diğer bir nedeni ise, galsama ağları ile balık yakalama oranı diğer ağlara oranla sık sık azalma göstermektedir. Suda kalma sürelerinin fazla olmasından dolayı avlanan balığın kalitesinde azalma olduğu belirlenmiştir (Akse, 1995; Borges, 1997; Kolbeinshavn, 1998; Ayaz, 2004; Ayaz, 2006).

Monofilament ve multifilament galsama ağlarının yapısı ve verimlilikleri ile ilgili yapılan çalışmalar günümüze kadar pek çok çalışma ile araştırılmıştır.

Gabriel ve Naylor (1984), "Galsama Ağları Balıkçılığında Gelişmeler" isimli çalışmalarında; galsama ağları ve trol ağları ile yapılan balıkçılığı iş gücü, yakıt tüketimi ve verimlilik açısından değerlendirerek, galsama ağlarının daha ekonomik olduğunu ve Avrupa'da galsama ağı balıkçılığının trol balıkçılığına nazaran daha çok yaygınlaştığını ifade etmişlerdir.

Nomura ve Yamazaki (1977), uzatma ağlarla balık avcılığında av verimliliğini; ağ ipi materyali, ip kalınlığı, donam faktörü, ağ ipinin kopma dayanımı, ip rengi, ağ göz genişliği, ağın su içindeki elastikiyeti, ağın suda kalma süresi, balık davranışları, balığın görme hassasiyeti vb faktörlerin etkilediğini bildirmişlerdir.

Anthony (1981), uzatma ağlarında kullanılan materyalin, ip kalınlığının ve ip renginin boy seçiciliği üzerinde değil, av verimi üzerinde etkili olduğunu belirtmiştir.

Potter ve Pawson (1991), yapmış oldukları çalışmalarda; Balıkların farklı yapıdaki ağlara karşı gösterecekleri davranışlarının ve tepkilerinin farklı olacağını ayrıca; multifilament (naylon) ağ ipinin, monofilament ağ ipine göre daha yumuşak bir yapıya sahip olduğunu av takımına yakalanıp kurtulan balıkların daha az yaralandıklarını, bu nedenle tekrar doğaya adapte olabilmelerinin kolaylaştığını bildirilmişlerdir.

Kara (1991), balıkçılar tarafından yaygın olarak kullanılan sade ağların maliyetinin düşük olduğunu, ağların kullanımında özel donanımlı gemilere ihtiyaç duyulmadığını, özellikle monofilament ağların kullanımıyla av verimliliğinin artırıldığını ve yakıt-av ilişkisi üzerine hesaplanan enerji tüketiminin diğer av araçlarına oranla düşük bulunduğunu bildirmiştir.

(20)

6

Kuşat (1996), monofilament ve multifilament sade ağların Sudak Balığı (Lucioperca lucioperca) avcılığında av verimlerinin karşılaştırılması amacıyla Eğirdir Gölü'nde yapmış olduğu çalışmada, iki ağ grubu ile avlanan sudak balığı ağırlığının % 64. 9' unun monofilament, %35.1'inin multifilament ağlarla avlandığını tespit etmiştir. İki ağ grubuyla avlanan sudak balığı miktarının oranlanması sonucunda, monofilament ağların multifilament ağlardan 1.85 kat daha çok avcılık yaptığını belirtmiştir.

Balık ve Çubuk (1999), Beyşehir Gölü'nde monoflament ve multiflament malzemenin av verimi ve seçicilikleri üzerine yapmış olduğu çalışmada, sazan balığı avcılığında, multiflament fanyalı ağların monoflament ağlardan 1,69, multiflament sade ağlardan da 3,08, monoflament sade ağların da multiflament sade ağlardan 2,04 kat daha etkin olduğunu bildirmiştir. Ayrıca sudak balığı avcılığında avlanan toplam sudak balığı miktarının % 50,7' si monoflament sade, % 25,1 'i multiflament sade, % 25,2' sinin de multiflament fanyalı ağ grubu ile avlandığını belirtmiştir. Monofilament sade ağların multiflament sade ağlardan 1,98, multiflament fanyalı ağlardan da 2,1 kat daha etkin olduğunu ortaya koymuştur.

Balık (2001), yaptığı çalışmada Beyşehir Gölü’nde monofilament ve multifilament fanyalı ağlarla sazan (Cyprinus carpio), sudak (Lucioperca lucioperca) ve tatlısu kefali (Leıciscus cephalus) türlerinin tamamında monofilament ağların multifilament ağlardan daha fazla verimli olduğunu (% 57,3) tespit etmiştir. Monofilament materyale sahip ağlarla avlanan toplam balık sayısı 818 adet, multifilament ağlarla avlananlar ise 573 adet olup, monofilament ve multifilament ağlardan 1.4 kat daha etkin olduğunu ortaya koymuştur.

Görebilme, türler arasında farklı olduğundan ağların görünebilirliğinin türlerin yakalanması üzerinde bir etkiye sahip olduğu söylenebilir. Renge ek olarak ip kalınlığı ve ağın yapıladığı materyal de ağın görülebilirliğini etkiler. İnce iplerin görülebilirliği, kalın iplerden daha azdır. Bu nedenle ince ipe sahip solungaç ağları, daha iyi balık avlayabilirler. Bu sebepten ince ipli ağaların balık avcılığında kullanılması tercih nedeni olduğu ifade edilmektedir (Özdemir ve Erdem, 2006).

Galsama ağlarında kullanılan monofilament materyalin, multifilament materyale göre görülmesi daha zordur. Ayrıca ışığın yoğun olduğu ortamda ağın görülebilirliği daha fazla olabilmektedir. Bu nedenle ışığın düşük olduğu su ortamlarında kullanılan

(21)

7

monofilament materyale sahip uzatma ağlarının av veriminin daha fazla olduğu, yine koyu renkli materyale sahip ağlarda açık renkli materyale sahip ağlardan daha iyi av verimine sahip olduğu saptanmıştır (Steinberg, 1964; Özdemir ve Erdem, 2006; Orsay, 2007; Orsay ve Duman, 2010).

Özellikle iç su balıkları avcılığında kullanılan sade ağlarla ilgili bu av aletlerinin, balık populasyonları üzerindeki yapmış oldukları olumsuz veya olumlu etkilerin bilinmesi, stokların korunması açısından çok önemlidir. Bu amaçla ortaya çıkan seçicilik çalışmalarının su ürünleri avcılığında kullanılan av araçları için uygulanarak yeniden gözden geçirilmesi ve yapısal iyileştirilmelere zemin hazırlanması gerektiğini, ayrıca doğal stokların sürdürülmesi için doğru bir avcılık politikası gerektiğini belirtmektedirler (Lagler,1978; Fridman vd., 1992 Çelikkale vd., 1999).

Galsama ağları ile avcılıkta, ağların av verimliliklerini ve seçiciliklerini etkileyen pek çok faktörden birisi de donam faktörüdür. Ağ gözünün yapısı donam faktörü ile doğrudan ilgilidir. İdeal ağ gözünün şekli, değişik balık türleri hatta farklı habitatlardaki aynı türün değişik populasyonları için farklılık gerektirebilir.

Genellikle, düşük donam faktörüyle donatılan ağlarda donam faktörü yüksek olan ağlara göre aynı türün daha iri bireyleri yakalanabilmektedir. Çünkü, ağların donam faktörü 0,50’nin altına düştüğünde balıkların dolanarak yakalanma olasılıkları artmaktadır (Mengi, 1977; Karlsen ve Bjarnason, 1986).

Galsama ağlarında verimliliği arttırmak için dikkat edilmesi gereken faktörler vardır. Bu ağlarda verimliliğin en büyük etkisi ağların renk özelliğidir. Ağlar mümkün olduğu kadar görülmemelidir. Bu ise ancak renk seçimi ile olmaktadır. Populasyonların yeniden yapılandırılması için hedef türlerin avlanması ve populasyondan çekilmesi renkli ağlarla olabilmektedir (Orsay, 2007).

Avcılığı yapılacak su ürünlerine uygun av araçları seçilmeli, bu av araçlarının hem yüksek seçiciliğe sahip hem de stoku koruma yönünün olması sağlanmalıdır. Bunun sağlanabilmesi için av aracının yapısı, dizaynı ve donanımı hakkında yeterli bilgiye sahip olunmalıdır.

Bu bilgiler ışığında av aracının geliştirilmesi ve modernizasyonu daha kolay yapılabilmektedir. Bununla birlikte bu av araçlarının avlanılacak türün özelliklerine uygun

(22)

8

olması gerektiği düşünüldüğünde türlerin av aracı ile temasa girmeden, girerken ve girdikten sonraki tepki ve davranış özelliklerinin bilinmesine ihtiyaç duyulmaktadır (Fernö ve Olsen, 1994).

Av aletinin etkinliğini arttırarak, uygun yapı ve donanıma dönüştürerek avcılık verimini arttırmak için varolan tekniklerden bir diğeri de yemleme yapmak suretiyle balık avlamaktır. Avın alete sürülmesi ile yapılan bu avcılıkta, balıkları cezp etmek esastır. Bu avcılık şeklinde balıkları ışık, yem, korkutarak ağa yönlendirmek mevcuttur.

Balık avcılığında kullanılan doğal yemler; doğadan elde edildiği şekliyle kullanılan canlı veya cansız yemler olarak tanımlanmaktadır. Yapay yemler ise; şekillendirilmiş oltalar grubunda yer alan sinek oltası, kaşık oltası, karides ve solucan oltaları, seğirtme, yünlü, şekillendirilmiş plastikler olarak balıkları cezbeden aletler olarak bilinmektedirler (Mengi, 1977; Alpbaz, 1990).

Balık davranışları ve av aracı arasındaki ilişkileri kapsayan proje ve araştırmalar çok yaygın olmayıp, bu konuda yapılan çalışmalarda şunlardır.

Yemli bir av aracının avlama başarısı bir canlının en temel faaliyetlerinden biri olan besin arama ve yakalama esasına dayanmaktadır. Beslenme davranışı, sıradan davranış parçalarının bir dizisini gösterir. Bu davranış dizisi dört safha içinde sınıflandırılmıştır.

a -Yemin varlığı,

b- Yemin yerinin aranması ve bulunması, c -Yemin kavranması,

d -Yemin yutulması şeklindedir (Fernö ve Huse, 1983).

Lokkeborg (1990), ‘‘Suni ve doğal yemlerin cezbetme potansiyelinin ortaya çıkma oranı’’ adlı çalışmasında doğal yemlerden uskumru parçaları kullanılmış, yapay yemlerden ise karides ekstraktı kullanılarak bu yemlerden kimyasalların ortaya çıkış oranı araştırılmıştır. Doğal yemlerin ilk 1,5 saat en yüksek düzeyde yayılım gösterdiği ve balıkları cezbettiği, yapay yemlerin ise 2-24 saat içerisinde en yüksek seviyede balık avladığı sonucuna varmıştır.

Potter ve Powson (1991)’na göre, balıkların uzatma ağlarına yakalanmasında etkili olan faktörler balık türü ve büyüklüğü, balığın yüzme davranışı, balığın morfolojisi, ağın yapısı ve ağın materyali, ağın donam faktörü, ağın görülebilirliği ve rengi şeklinde özetlemiştir.

(23)

9

Furevik ve Lokkeborg (1994), hemen hemen tüm balıklar uzaktaki bir yemin yerini bulmak için koklama duyusunu kullanırlar. Yem kokusu akıntı yoluyla etrafa dağılarak balığa ulaştığında ve yem kokusu balığa ulaştıktan sonra balık yemin yerini bulabilmek için bir arama davranışı gösterdiğini belirtmişlerdir.

Engas vd., (2000), ‘‘Yemli galsama ağlarının balık yakalama oranına etkisi’’ isimli çalışmalarında kullanılan yemin yakalama oranını arttırıp arttırmadığı araştırılmıştır. Yemli ve yemsiz ağlar karşılaştırılmış, yemli ağların yemsiz ağlardan 3 kat daha fazla balık yakaladığı tespit edilmiştir.

Kallayil vd (2003), yemli galsama ağlarının balık davranışlarını nasıl etkilediğini araştırmışlardır. Oniki gün süren çalışma sonunda yemli galsama ağlarının, balıklar tarafından tercih edildiğini ve balığın ağın çevresinde beklemeden ağa takıldığını gözlemlemişlerdir. Yemsiz galsama ağlarında ise balığın ağın çevresinde uzun süre kaldığını tespit etmişlerdir. Her iki durumu da karşılaştırmalı olarak değerlendirmişlerdir.

Galsama ağlarında balık yakalama başarısı, balıkları ağa cezp etmekle mümkündür. Ağlara balığı cezp etmek için yem kullanılarak büyük oranda etkileme yapılmaktadır. Bir galsama ağında balığın ağla karşılaşma şansını arttırmak, balığın ağa doğru yönelmesini sağlamakla mümkün olmaktadır (Engas vd., 2000; Kallayil vd., 2003 ).

Bir balığı cezbeden yem, diğer balıkları da ağın etrafına toplamaktadır. Yemlenen galsama ağlarının suda kalma süresi uzadıkça (24 - 72 saat) balıkların yakalanma yüzdesi azalmakta ve yakalanan balığın kalitesi de azalmaktadır. Bundan dolayı yemli ağları kullanmak hem daha erken sürede avcılık yapılmasını sağlamakta, hem de balık etini kaliteli kılmaktadır ( Kennedy, 1951; Hickford ve Schiel, 1996).

Galsama ağlarının av verimi, paraketalara benzer ve ağın balık yakalanma yoğunluğu av aracının suda kalma süresi arttıkça azalabilir. Av aracının bu etkisinden sakınmak için galsama ağları ile avcılık süresi kısa tutulmalı, yirmidört saat bu açıdan uygun olmalıdır. Böylece balığın hem gündüz hem de gece hareketlerini kapsayan bir avcılık yapılmış olur (Dickson, 1989; Engas ve Lokkeborg, 1994).

Ağların karışık sıra ile suya bırakılmasının avcılık üzerine herhangi bir etki yapmadığını bu doğrultuda ağların karışık değil, sırasıyla suya bırakılmasının verimlilik üzerine olumlu etki yaptığı bilinmektedir (Dutt, 1965).

(24)

10

Türkiye’de hızlı nüfus artışına paralel olarak ortaya çıkan enerji ihtiyacı, ülkenin zengin akarsularının kullanılması sonucunu beraberinde getirmiştir. Bu nedenle sayıları sürekli olarak artan hidroelektrik santralleri ve bunlarla beraber oluşan baraj gölleri ülkenin enerji ihtiyacını karşılarken bir taraftanda oldukça yüksek potansiyelde su ürünleri üretimini ve avcılığını ortaya çıkarmıştır.

Bu baraj göllerinden biri de Keban Baraj Gölü’dür. Keban Barajı, tamamlanmasından sonra ortaya çıkan 675 km2 ’ lik baraj gölü kapsadığı balık türleri ve miktarları nedeni ile Elazığ ve çevre illeri için büyük bir besin kaynağı özelliğini kazandırmıştır ( Anonim, 2004; Orsay, 2007; Orsay ve Duman, 2010).

Bu doktora tez çalışmasında, Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi’nde kullanılan monofilament sade ağlarda, doğal yemler ve yapay yemler kullanılarak ekonomik balıkları ağa cezberek, av verimine olan etkisini ortaya çıkartmak amaçlanmıştır.

(25)

11

2. MATERYAL ve METOT

Bu çalışma Ocak 2009 – Aralık 2009 ve Ocak 2010 – Aralık 2010 tarihleri arasında Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi’nde yapıldı. Araştırma Bölgesi Elazığ’a 45 km uzaklıkta olup 38º 50' 48' Kuzey, 38º 55' 26" Doğu koordinatlarında bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi Şekil 2.1’de gösterilmektedir.

Şekil 2. 1. Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi (Anonim, 1994).

Bu çalışmada kullanılan ağlar; Keban Baraj Gölü’nde kullanılan monofilament galsama ağlarıdır (40 mm, 50 mm, 55 mm). Bu ağlar, yapay (balık, kaşık, solucan) ve doğal (mısır, buğday, küspe, sakatat ) yemler kullanılarak yemlendi. Yemlenen monofilament galsama ağları ile yem takılmayan kontrol grubu ağların av verimliliği karşılaştırıldı.

2. 1. Materyal

2. 1. 1. Kullanılan Monofilament Galsama Ağları

Araştırmamızda kullanılan monofilament galsama ağları 40 mm, 50 mm ve 55 mm göze genişliğine sahip, 0,20 - 0,23 mm kalınlığında % 50 donam faktörüne göre donanmış

(26)

12

ve her biri 50 m uzunluğunda 100 göze yüksekliğinde olan toplamda 12 parça ağlardan oluşmaktadır.

Mantar yakada 4 mm çapta tek kat polipropilen yaka ipi, kurşun yakada 3+3 mm çapa sahip çift kat PP yaka ipi kullanılmştır. Mantar yakada kullanılan yüzdürücüler 6x3 cm çap ve kalınlığında mantarlar, kurşun yakada kullanılan batırıcılar ise 50 g ağırlığındaki kurşunlar olmuştur. Araştırmamızda kullanılan monofilament galsama ağının teknik yapısı Şekil 2. 2’de gösterildiği gibidir.

Şekil 2. 2 Kullanılan Monofilament Galsama Ağının Teknik Özellikleri

2.1.2. Monofilament Galsama Ağlarında Kullanılan Yemler

Avlama süresince ağlarda doğal ve yapay yemler kullanıldı. Doğal yemlerden bitkisel kaynaklı olanlar; haşlanmış mısır, haşlanmış buğday, dövülerek ezilmiş küspe olmuştur. Haşlanmış mısır, haşlanmış buğday, dövülerek ezilmiş küspe, kare şeklinde kesilmiş tülbentler içerisine konularak, uçları birleştirilip bağlandı (Şekil 2. 3).

(27)

13

Şekil 2. 3. Yemlemede kullanılan bitkisel kaynaklı doğal yemlerden mısır, buğday ve küspenin görünüşleri Hayvansal kaynaklı doğal yem olarak, sakatatlardan büyükbaş hayvan ve koyun ciğeri kullanılmıştır. Ciğerler küp şeklinde küçük parçalara bölünerek çengelli iğne ile avcılığa hazır hale getirildi (Şekil 2. 4).

Şekil 2. 4. Hayvansal kaynaklı doğal yemlerden ciğerin görünüşü

Yapay yemler ise; balıkları cezbedecek renklerde solucanlar, parlak görünümde olan kaşık oltası, farklı şekillerde yeşil, turuncu, pembe, kırmızı renkli küçük yapay balıklar kullanıldı (Şekil 2. 5).

(28)

14

Şekil 2. 5. Kullanılan yapay yemlerden kaşık, balık, solucanın görünüşleri 2. 2. Metot

2. 2. 1. Avcılık

Çalışmada kullanılacak doğal ve yapay yemler sabah erken saatlerde avcılığa hazır hale getirildikten sonra aynı gün çalışmanın yapıldığı bölgeye gidildi. Bölgeye varıldığında, beklemeden tekneyle avcılık için suya giriş yapıldı. Monofilament sade ağlar sırası ile 40 mm 50 mm ve 55 mm olarak birbiri arkasına bağlanarak avcılığa hazır halde teknede bulunduruldu. Araştırmada, 7 m uzunluğunda, 2,26 m genişliğinde 0,80 m derinliğinde, 11,5 HP gücünde pancar motoruyla çalışan balıkçı teknesi kullanıldı.

Araştırmada kullanılan 0,50 donam faktörüne göre donanmış monofilament sade ağların özellikleri Tablo 2.1’de verilmektedir.

Tablo 2. 1. Kullanılan monofilament sade ağların özellikleri

Göze Genişliği

(mm)

Materyal Kalınlığı (mm)

Doğal Yemli Sade Ağ (m)

Yapay Yemli

Sade Ağ (m) Kontrol

Grubu Sade Ağ (m) Mısır, Buğday Küspe Sakatat Balık, Kaşık Solucan 40 0,20 50 50 50 50 50 0,23 50 50 50 50 55 0,23 50 50 50 50

Avcılığa öncelikle 40 mm göze genişliğine sahip ağdan başlandı. Yemleme işlemine öncelikle bitkisel kaynaklı doğal yemlerden başlanıldı. Her 50 m’lik ağa 15’er

(29)

15

tane yem takıldı. Yemlerin dağılımı yapılırken; mantar yaka ve kurşun yakaya yakın olacak şekilde ve orta bölmeye eşit mesafede yem takılmasına dikkat edildi. İlk 40 mm’lik ağ haşlanmış mısır, haşlanmış buğday, dövülerek ezilmiş küspe ile, ikinci 40 mm’lik ağ çengelli iğnelere takılmış ciğer ile, üçüncü 40 mm’lik ağa solucan, kaşık ve yapay balıklar çengelli iğnelerle ağa takıldı. Dördüncü ve sonuncu ağımız ise yemsiz kontrol grubumuzu oluşturdu. Avcılıktaki sıralama 50 mm ve 55 mm ağlarda aynı şekilde ağlar yemlenerek devam edildi. Yemlenen ağlar ile herhangi bir yem takılmadan kullanılacak olan ağlar aynı anda suya bırakıldı. Ağlar 4-20 m derinliklerde kullanıldı. Bölgenin tamamında farklı büyüklükteki balıkları avlayabilmek için ağlar balıkçılık alanına tesadüfi olarak dağıtıldı. Ağların suya atılması ve çekilmesi balıkçı ve tarafımızdan sağlandı.

Monofilament sade ağlar, sabah suya atıldı ve bir gece suda bekletildikten sonra ertesi sabah toplandı. Avlanan balıklar teknede ayrı ayrı muhafaza edilerek kasalara konuldu. Balıkların teknede aynı anda boy ve ağırlıkları ölçüldü ve tartıldı.

2.2.2. Biyometrik Ölçüm Metodu

Avcılık işlemi gerçekleştirildikten sonra ağlardan çıkan balıklar ayrı ayrı kasalara konularak her bir balık için total boy ölçümleri Lagler (1978) tarafından bildirilen şekilde burun ucundan en uzun kuyruk yüzgecine kadar olan mesafede 1 mm hassasiyetle ölçüldü. Total ağırlık değerleri ise 0.1 g hassasiyetli elektronik tartıyla tartılarak kaydedildi.

2.2.3. İstatiksel Ölçüm Metodu

Yakalanan balıklar göze genişliklerine ve kullanılan yem tiplerine göre (Doğal ve Yapay Yem ) total boyları ve ağırlıkları ölçülerek Microsoft Exel’de kaydedildi. Çalışmada alınan verilerin değerlendirilmesi için SPSS 12 paket programı kullanıldı. Kullanılan yemlere göre gruplar arasındaki farklılığı tespit etmek için Oneway Varyans analizi (ANOVA) uygulandı. Gruplar arası ve grup içi farklılıkları Duncan testi ile belirlendi.

(30)

16

3. BULGULAR

Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi’nde kullanılan monofilament sade ağlarla yaptığımız avcılık verimini arttırılmasına yönelik araştırmalar başlıklı tez çalışmamız iki avlama sezonu sürdü. Çalışmada 40 mm, 50 mm ve 55 mm göze genişliğine sahip, % 50 donam faktörüne göre donatılmış monofilament sade ağlar kullanıldı.

Avcılık, onbeş günde bir olmak üzere ayda 2 defa toplamda ise 32 kez olarak gerçekleştirildi. Ağlar yemler takılmak suretiyle sabah saatlerinde suya bırakıldı ve ertesi gün yine sabah saatlerinde sudan çıkarıldı. Avlanan balıklar ayrı ayrı yerlere bırakılarak toplam boyları ve toplam ağırlıkları kaydedildi. Araştırmada, aylara göre yemli ve yemsiz monofilament sade ağlarla avlanan balıkların, göze genişliklerine göre toplam ağırlıkları ve sayıları değerlendirildi.

İki avlama sezonu yapılan avcılıkta, doğal yemlerle yemlenen 40 mm, 50 mm ve 55 mm göze genişliğine sahip monofilament galsama ağları ile toplam 358 adet, yapay yemlerle yemlenen ağlarda 481 adet, kontrol grubu ağlarda ise 190 adet olmak üzere toplamda 1029 adet balık avlanıldığı tespit edildi. Avlanılan balıklar; Cyprinus

carpio(Aynalı sazan, pullu sazan), Barbus esocinus (Bıyıklı balık) , Barbus lacerta (Bıyıklı

balık), Barbus mystaceus (Küpeli balık), Capoeta trutta (Karabalık), Capoeta umbla (Sarı balık), Chondrostroma regium (Kababurun, Karakuyruk), Oncorhyncus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) olmak üzere toplam 8 tür olmuştur.

Araştırma Bölgesinde avcılık, Ocak 2009 – Aralık 2009 ve Ocak 2010 – Aralık 2010 tarihleri arasında yapıldı ve elde edilen veriler, kullanılan yemler ve göze genişlikleri dikkate alınarak yıllara ve aylara göre ayrı ayrı değerlendirildi.

3. 1. Ocak 2009 – Aralık 2009 Avlama Sezonunda 40 mm Göze Genişliğine Sahip Yemli Monofilament Sade Ağlarla Avcılık

Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi’nde yapılan bu çalışmada Ocak 2009 – Aralık 2009 tarihleri arasındaki avlama sezonunda 40 mm göze genişliğine sahip ağlarla aylara göre avlanan balık miktarları ve yüzdeleri Tablo 3.1’de verilmektedir.

(31)

17

Tablo 3. 1. 40 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen monofilament galsama ağlarında aylara göre avlanan balık miktarları (kg) ve sayıları (Adet)

AYLAR

DOĞAL YEMLER YAPAY YEMLER

KONTROL GRUBU

Mısır, Buğday

Küspe Sakatat (Ciğer)

Kaşık, Solucan ve Balık

kg/Adet % kg/Adet % kg/Adet % kg/Adet %

OCAK 1,3/4 4,47 - 0 6,8/14 11,70 2,2/5 10 ŞUBAT 1,1/3 3,78 - 0 5,4/12 9,29 1,3/4 5,90 MART 3,2/7 10,99 0,742/2 8,96 7,3/15 12,56 1,4/5 6,36 AĞUSTOS 5,4/10 18,55 3,1/4 37,52 7,6/16 13,08 3,3/7 15 EYLÜL 6,3/14 21,80 2,4/3 29,05 8,5/16 14,62 2,6/6 11,81 EKİM 4,2/9 14,40 1,2/4 14,52 7,9/10 13,59 3,9/7 17,75 KASIM 5,5/10 18,81 0,820/2 9,95 9,3/22 16 4,2/8 19,09 ARALIK 2,1/4 7,2 - 0 5,3/11 9,16 3,1/6 14,09 TOPLAM 29,1/61 100 8,260/15 100 58,1/116 100 22/48 100

Tablo 3.1 incelendiğinde 40 mm göze genişliğine sahip monofilament galsama ağı

ile en fazla avcılık, yapay yemli monofilament galsama ağı ile 9,3 kg olarak kasım ayında (%18,3), en az avcılık ise sakatat ile yemli monofilament galsama ağı ile 0,742 kg ile mart ayında (% 0,8,96) olmuştur.

Bölgede avlanan balık miktarlarına göre aylara göre verilen balık sayıları ve yüzdeleri de Tablo 3. 2’de verilmektedir.

(32)

18

Tablo 3. 2. 40 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen monofilament galsama ağlarında aylara göre avlanan balık sayıları ve yüzdeleri

AYLAR

DOĞAL YEMLER YAPAY YEMLER

KONTROL GRUBU Mısır, Buğday

Küspe

Sakatat (Ciğer) Kaşık, Solucan ve Balık

(n) % (n) % (n) % (n) % OCAK 4 6,55 - - 14 11,2 5 10,41 ŞUBAT 3 4,91 - - 12 10,4 4 8,33 MART 7 11,79 2 13,33 15 12 5 10,41 AĞUSTOS 10 16,39 4 26,68 16 12,8 7 14,58 EYLÜL 14 22,95 3 20 16 14,4 6 12,8 EKİM 9 14,75 4 26,66 10 12,8 7 14,58 KASIM 10 16,39 2 13,33 22 17,6 8 16,66 ARALIK 4 6,55 - 0 11 8,8 6 12,5 TOPLAM 61b 100 15a 100 116c 100 48a,b 100

Not: Aynı harfleri taşıyan değerler arasındaki fark istatistiki olarak önemsiz (p>0,05), farklı harfleri taşıyanlar arasındaki istatistiki fark önemli bulunmuştur (p<0,05).

Tablo 3. 2’de 40 mm göze genişliğine sahip monofilament galsama ağı ile avlanan balık sayısı, yapay yemli ağda 22 adet kasım ayında (% 17,16), en az avcılık ise sakatat ile yemli ağda 2 adet ile mart ve kasım ayında (%13,33 ) olmuştur. Toplamda 61 adet; mısır, buğday, küspe ile, 15 adet; sakatat ile, 116 adet; yapay yemli ağ ile, 48 adet ise kontrol grubu ile avlandığı görülmektedir.

Göze genişliği 40 mm olan monofilament galsama ağı ile aylara göre farklı yemler kullanılarak yapılan avcılık verimi, karşılaştırmasında, gruplar arasında fark önemli bulundu (p<0,05) . Ayrıca grup içerisindeki her bir yemin avcılık verimi de birbiriyle karşılaştırıldı. Buna göre doğal yem (mısır, buğday, küspe) ile kontrol grubu arasında ve sakatat ile kontrol grubu arasında fark önemsiz bulundu (p >0,05).Yapay yemle diğer gruplararasında istatistiki fark önemli bulundu (p<0,05).

(33)

19

40 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen monofilament galsama ağları ile avlanan balık türleri ve sayılarının dağılımı Tablo 3.3’te verildiği gibidir. Tablo 3. 3. 40 mm göze genişliğine sahip doğal ve yapay yemle yemlenen monofilament galsama ağları

ile avlanan balık sayılarının türlere göre dağılımı

TÜRLER

DOĞAL YEMLER YAPAY

YEMLER KONTROL GRUBU Mısır, Buğday Küspe Sakatat (Ciğer) Kaşık, Solucan ve Balık n % n % n % n % Cyprinus carpio 7 11,47 - 0 14 12,06 3 6,25 Barbus lacerta 4 6,55 - 0 12 10,34 5 10,41 Barbus mystaceus 9 14,75 - 0 11 9,54 8 14,58 Barbus esocinus 6 9,83 5 33,34 9 7,75 7 12,5 Capoeta trutta 14 22,95 6 40 37 31,89 12 20,83 Capoeta umbla 9 14,75 2 13,33 10 8,62 9 16,66 Chondrostroma regium 11 18,03 2 13,33 23 19,80 11 18,77 Oncorhyncus mykiss 1 1,67 - 0 - - - 0 Toplam 61 100 15 100 116 100 48 100

Tablo 3. 3’e göre doğal yemlerden mısır, buğday, küspe ile yemlenen galsama ağlarıyla 14 adet Capoeta trutta (% 22,95 ), 11 adet Chondrostroma regium (% 18,03), 9 adet

Barbus mystaceus (% 14,75), 9 adet Capoeta umbla (% 14,75), 7 adet Cyprinus carpio (%

11,47), 4 adet Barbus lacerta (% 6,55), 6 adet Barbus esocinus (% 9,83), 1 adet

Oncorhyncus mykiss (% 1,67) avlandığı tespit edildi.

Sakatat ile yemli ağda, 5 adet Barbus esocinus (% 33,34), 6 adet Capoeta trutta (% 40), 2 adet Chondrostroma regium (% 13,13), 2 adet Capoeta umbla (% 13,33) avlandı. Diğer türlerin ise avlanılmadığı tespit edildi.

Yapay yemlerden kaşık, solucan, balık ile yemlenen ağlardan, 37 adet Capoeta trutta (% 31,89), 23 adet Chondrostroma regium (% 19,80), 11 adet Barbus mystaceus (%9,54),

10 adet Capoeta umbla (% 8,62), 14 adet Cyprinus carpio (%12,06), 12 adet Barbus lacerta (% 10,34), 9 adet Barbus esocinus (% 7,75) avlandı.

(34)

20

Kontrol grubunda avlanan balık türleri ise, 12 adet Capoeta trutta (% 20,83 ), 11 adet Chondrostroma regium (%18,77) , 8 adet Barbus mystaceus (%14,58), 9 adet

Capoeta umbla (% 16,66 ), 3 adet Cyprinus carpio (% 6,25), 5 adet Barbus lacerta

(%10,41), 7 adet Barbus esocinus (%12,5), avlandı.

40 mm göze genişliğine sahip monofilament galsama ağlarıyla toplamda 240 adet balık avlandı. Avlanan balıkların yemlere ve türlere göre dağılımı Şekil 3. 1’deki grafikte verilmektedir.

Şekil 3. 1. 40 mm göze genişliğindeki yemli ve yemsiz galsama ağlarındaki balık sayıları

Şekil 3.1’deki ağlara göre balık sayıları incelendiğinde mısır buğday ve küspe ile yemli ağda en fazla avlanan balık türü Capoeta trutta (14 adet), en az avlanan balık türü ise Oncorhyncus mykiss (1 adet) olduğu belirlendi. Sakatat ile yemli ağda en fazla avlanan balık türü Capoeta trutta (6 adet), en az avlanan balık türü ise Chondrostroma regium ve

Capoeta umbla (2 adet) avlandı.

Yapay yem ile yemlenen ağlardan en fazla avlanan balık türü Capoeta trutta (37 adet), en az avlanan balık türü ise. Barbus esocinus (9 adet)’tur.

0 5 10 15 20 25 30 35 40 A v lan an b al ık s ayı sı

Avlanan balık türleri

Doğal yemler sakatat Yapay yemler Kontrol Grubu

(35)

21

Kontrol grubunda avlanan balık türleri ise Capoeta trutta (12 adet ), Barbus lacerta (13 adet)’dır.

3. 1. 1. 40 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yemler (Mısır, Buğday ve Küspe) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık

40 mm göze genişliğindeki doğal yem (mısır, buğday ve küspe) ile yemlenen monofilament galsama ağı ile avlanan balıkların sayıları (n), yüzdeleri, total boy (cm) ve ağırlık (g) ortalamaları Tablo 3.4’de verilmektedir.

Tablo 3. 4. 40 mm göze genişliğindeki doğal yem (mısır, buğday ve küspe) ile yemlenen monofilament galsama ağında avlanan balıkların total boy ve ağırlık ortalamaları

Türler n % Ort. Total Boy (cm) Ort. Ağırlık

(g) Cyprinus carpio 7 11,47 29,95±2,24 392,24 ±12,82 Barbus lacerta 4 6,55 35,55±1,92 456,15 ±8,21 Barbus mystaceus 9 14,75 34,9±4,23 412,36±7,64 Barbus esocinus 6 9,83 39,91±0,96 428,06±8,42 Capoeta trutta 14 22,95 36,72±3,77 434,23±10,52 Capoeta umbla 9 14,75 34,44±2,77 386,34±6,23 Chondrostroma regium 11 18,03 19,67±2,26 223,65±13,26 Oncorhyncus mykiss 1 1,67 32,4±0 496 ± 0 Toplam 61 100

40 mm göze genişliğindeki doğal yem (mısır, buğday ve küspe) ile yemlenen monofilament galsama ağı ile 7 adet Cyprinus carpio (% 11,47 ), 4 adet Barbus lacerta (% 6,55), 9 adet Barbus mystaceus (% 14,75), 6 adet Barbus esocinus (% 9,83), 14 adet

Capoeta trutta (% 22,95), 9 adet Capoeta umbla (% 14,75), 11 adet Chondrostroma regium (% 18,03), 1 adet Oncorhyncus mykiss (% 1,67), olmak üzere toplam 61 balık

avlandı.

Cyprinus carpio’nun total boyu 27,6 -32,1 cm, ağırlıklarının 348,4 - 480,6 g

arasında, Barbus lacerta’ın 33,2- 37,2 cm, ağırlığı 400,2- 497,3 g, Barbus mystaceus’un total boyu 29,87- 39,13 cm, ağırlığı 402,7-420,5, Barbus esocinus’un total boyu 36,64-41,23 cm, ağırlığı 418,6-437,8 g, Capoeta trutta’nın total boyu 32,21-36,64-41,23 cm, ağırlığı

(36)

22

328,3-442,2 g, Capoeta umbla’nın total boyu 31,21-38,16 cm ağırlıkları 378,3-395,4 g,

Chodnrostroma regium’un total boyu 16,65-22,24cm, ağırlığı 200,2-238,5 g, Oncorhyncus mykiss total boyu 32,4 cm ağırlığı 496 g olarak belirlendi.

40 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (mısır, buğday, küspe) avlanan balıkların türlerine göre dağılımı Şekil 3.2’ de görülmektedir.

Şekil 3. 2.40 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (mısır, buğday, küspe) avlanan balık sayısı

Şekil 3. 2’de 40 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (mısır, buğday, küspe) avlanan balık türleri ve sayısı incelendiğinde en fazla avlanan tür Capoeta trutta (14 adet), en az avlanan tür ise Oncorhyncus mykiss (1 adet) olduğu tespit edildi.

3. 1. 2. 40 mm Göze Genişliğindeki Doğal Yem (Sakatat) ile Yemlenen Monofilament Galsama Ağı ile Avcılık

40 mm göze genişliğindeki doğal yem (sakatat) ile yemlenen monofilament galsama ağı ile avlanan balıkların sayıları (n), yüzdeleri, total boy (cm) ve ağırlık (g) ortalamaları Tablo 3.5’de verilmektedir.

0 2 4 6 8 10 12 14 16 A v lan an b al ık s ayı sı

(37)

23

Tablo 3. 5. 40 mm göze genişliğindeki doğal yem (sakatat) ile yemlenen monofilament galsama ağında avlanan balıkların total boy ve ağırlık ortalamaları

Türler n % Ort. Total Boy

(cm) Ort. Ağırlık (g) Barbus esocinus 5 33,34 36,23±2,34 438,91±9,76 Capoeta trutta 6 40 35,63±3,21 452,34 ±7,65 Capoeta umbla 2 13,33 33,15±2,12 357,23 ±8,73 Chondrostroma regium 2 13,33 18,78±2,75 194,2 ±10,1 Toplam 15 100

Tablo 3.5’de 40 mm göze genişliğindeki doğal yem (sakatat) ile yemlenen monofilament galsama ağı ile 5 adet Barbus esocinus (% 33,34), 6 adet Capoeta trutta (% 40), 2 adet Capoeta umbla (% 13,33), 2 adet Chondrostroma regium (% 13,33), olmak üzere toplam 15 balık avlandı.

Barbus esocinus’un total boyu 33,24 - 39,23 cm, ağırlığı 426,6 - 449,8 g, Capoeta trutta’nın total boyu 32,12 - 38,42 cm, ağırlığı 431,3 - 458,2 g, Capoeta umbla ‘nın total

boyu 28,24 -37,14 cm, ağırlıkları 343,3 - 372,4 g, Chondrostroma regium ‘un total boyu 16,21-20,15cm, ağırlığı 180,2-218,5 g arasında değişmektedirler.

40 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (Sakatat) avlanan balıkların türlerine göre dağılımı Şekil 3.3’ de görülmektedir.

Şekil 3. 3. 40 mm göze genişliğindeki doğal yem ile (sakatat) avlanan balık sayısı

0 1 2 3 4 5 6 7

Barbus esocinus Capoeta trutta Capoeta umbla Chondrostroma

regium A v lan a n b al ık sayı sı