A. O. Vet. Fak. Derg.
40 (2): 292-300 1993
SIGIRLARIN ET VE İç ORGANLARıNDA BAZI AGıR METAL KAUNTI
DÜZEYLERİ
Ali Bilgilii Sezai Kaya' AhduUah Doğan'
Study of residuc levels of somc heavy metals in mcat and ,"ome organs of eattle
Sumınary: The aim of tlris slud)' ,('(ıS to detamiııc rcsirIue levels
~f
som:: miııemls such as arsCl/ie, Icad, coppa, .~iw and iro1/.Pollowiııg theorga-Ilk eoıılent ~f the samples had bcm ashl'd
kı'
mix!lıJ'(S of ma(;ııesiıım nitrateand magnesium oxide, the arscnie .-esidues iıı ıhe mmples wae determiurl l!.y siher diet~l'fdiıhio({irbamııtl! proerduT'e mul the oıha ındai hucl\' wcre meası/red
kY
atomie absOlNiolı .\pectrol)hotıımtli~Y.One Izundred tri)en~y eight //lea! a"d organ samples obtained thirt)' -!wo slaughtered 1/u'at--cattle wcre anal)':cd .lilT tlze residue ICl'c!s~Lmsmie, Icad, iroıı, ziııe aııd CııpPcr.It 1JXlJ delermined thal arsCl/ie Icvelsiıı ılze sanıples ımıged
from O .00 lo
ı
.R5 pimı, those of had O .0j._.0 .JONnı, those0/
;:ine 7 .30-4 i .50 ppm, Ihos!'01
rrpper O .ı
12 .21 ppm aııd those ~/ iraıı i .02-28 .66 ppm.it was coneluded that tlze levels ~f analysed mineral subslaııee il1 the samples woufd not be able to give rise alD!sidr' effeets in humaııs.
Özet: Bu çalışmada me:::bahada kesilm 32 sığırdan alman et, kara-ciğer, böbrek ,/e dalaktan oluşan 128 örnekte demir, bakır, Aurşun, çinko ve anmik dü:::tyleriııin orta)'a konulması amaçlanmıştır. Doku ve organ örn~k-lerinin orgaııik madde kısmı magne.Ç}u17lnilmt"magnı'ZJ'um oksit karşısında kuru külleşlirme ile yıkınılaııdıktan sonra ,arsenik dü":r..;:igümüş dietildit(yo-karbamat ilc kfl/ctlcndikten soııra spektr~f()tometrr:.)'le diğer metallerin düz(y-leri atomik ahsorbsi.J'on spcklr~fotomet-res(yle ölçüfdii. Oıu:.:.iki hayıandan alı-nan aynı sayıdaki el. kameiğrr, böbrek iif dalak örneklerinde O .00-1 .85
ppm arasl1lda arsenik, O .04-0 .10 ppm arasında kurşun, 7.:10--4-1 .50 ppm i Araş. Gör. Dr. A.O. Vet. Fak. F"rmakoloji.-Toksikoloji Anabilim D~.ıı. Al1kar~.. 2 Prof. Dr. A.O. Vet. Fak. Farmakokıji--Toksikolt,ji A,,,,,bilim D~Jı. Ankar". 3 Yrd. Do,'. Dr. K.O. Veı. Fak. Farm:'.koloji-To!;;iküloji Ane.bilim Dalı. Kars.
SI(;IRLARIK ET VE Iç ORG:\~LARI~DA llAZI A(aR METAL KALINTI 293
arasında (i1Jeo, O . 11.2 .2 ippm arasında bakır i'C 1 .02-28.66 ppm arasında
demir blılurıdı(~1Lbelirlendi.
OmelLlerde bulunalt militral madde düzeylerinin bunları tüketenlerde sağ-lıkları için herlıangi bir sakınca doğunna)ıacak ölçüde olduğu anlaşıldı.
Giriş
Ağır metaHcr çcvrede yaygıı'. şekildc bulur'.urlar~ çc\.tcdeki mik-tarları topILImsal gelişme vc endüstriyel ctkir.liklerir. derecesip.e göre giderck artmaktadır. Olay dir.amik bir dağılım göstcrdiğiEdel'., yem-Icr ilc bitkisel ve hayvar.sal kaYLaklı bcsiiı. maddeleril'.deki düzcyleri sürckli yükselmcktcdir (4,22,24). Bazı ağır metaHer ile iz mir.erallcr cap.lı veya biyolojik sistemler için dı~arıdan alır. ması gereken temel besi!'. unsurları olmalarıEa ve bazı durumlarda hayvadar için yararlı olmalarır.a rağmcı'., fazla miktarlarda alıT'.dıklarıı'.da veya uzun sü-reyle gereğir.dcı'. fazla miktarlaıına maruz kalındığlT'.da iı'.sadar vc hayvar.lar için zehirlcyici dc olurlar: hayvanlarda özcHiklebakır (7, 18,23,26), arscpjk (20,27,31) vc çiT'.kol'.lu~(16, 34) yol açtığı çok sayıda zchirlenme olayı bilinmektedir. Kadmiyum, kurşım, civa ve talyum gibi bazılarır.ın vücutta yararlı etkilerir'.in olduğu hilinme-mektedir; dolayısıyla, bııı'.larıp. vücuda girişi eı'. az düzcylc SU'.lrlan-dmımalıdır (21, 331. Ama, çcvrc ve besinlerdeki düzeylcriı~in bir yaı~-sıması olarak hayvarı.larır. vücudunda, özellikle karaciğer ve böbrekler olmak üzere, mineral maddc yükü giderek yükselmektedir (I 3,24-,28).
Toplumun beslcr.mesir'.de ct öncmli bir yer tutar, böylcce, iı~-sarı.lara yansıyacak mir.cral maddelerin önemli bir kaynağı durumun-dadır. Ülkcmizde kırmızı et yanır.da, karaciğcr ve böbrck gibi iç organlar da fazlaca tükctilmektedir. Bu tür orgadardaki mineral madde düzeyleri tüketici sağhğıı'.ı olumsuz yönde etkilcyebilecek öl-çülerdc yüksck olabilmektedir(25). Bu çalı~macla mezbahada kcsilen sığırlardan alır.an et, karaciğer, böbrek ve dalak örneklerindeki kurşun, çip.ko, ar~el'.ik. bakır, demir gibi mineral maddc düzeylerini ortaya koymak ve elde ediıcı'. bulgulara göre durumu ir.san sağlığı yör.üı'.de!'. dcğerleı'.dirmek amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Çalı~mada Et 've Balık Kuruımı Aı'.kara Et Kombir'.ası'ı'.da kc-siler'. 32 sığırdap., yaş ve cir.siyctlerir.c bakılmaksızıı'., alıı,aı'. ct, kara-ciğer, böbrek ve dalak kullar'.ıldı. Yaklaşık i00 gram ağırlığır.da alı-!.Cil'.örr:.ekler ayrı ayrı l'.ayIOl'. torbalar:ıkol'.uldu ve ar.aliz edilep.e
294 ALİ BİLGİLİ - SEZAİ KA'ı'A - ABDULLAH DOGAN
kadar -18°C'de tutuldu. Analiz ömeği hazır);ır.madan önce doku ve orgarı.ların yüzey tabakaları ile görülebilir yağları uzaklaştırıldı. Analizde yararlanılan tüm malzemeler (porselen kroze, pipet ve diğer cam kaplar) bir gece seyreltik hidroklarik asitte tutuldu ve deiyonize suyla iyice yıkarı.dıktan sonra kullanıldı.
Bir bistürü yardımıyla iyice kıyılıp-parçalanan doku ve organ-ların organik maddesi mağnezyum nİtrat
+
mağnezyum oksit aracılı-ğında kuru külleştirme ile yakımlandı. Külde arserı.ik düzeyi gümüş dietilditiyokarbarnatla ker~etlerı.meyi takiben spektrofotometrik yöı"'.-temle (5), bakır, kurşun, çinko ve demir düzeyleri de atomik absorp-siyon spektrofotometresiyle (29) ölçüldü. Sonuçlar ppm olarak he-£aplandı.Bulgular
Arı.aliz materyalini oluşturarı. 32 hayvandan alınan karaciğer, böbrek, dalak ve et örrı.eklerir.de ölçülen arserük, bakır, çinko, de-mir ve kurşunun ortalama alt ve üst değerleri Tablo i'de verilmiştir.
Tablo i. Karaciğer, böbrek, dalak ve et örneklerinde ölçülen arsenik, bakır, çinko, demir ve kurşunun ortalama, alt ve üst sınır değerleri (ppm olarak).
Mineral Kas Karaciğer Böbrek Dalak
--- ----~--- _._----Arsenik 0.32::1:0.06 i.23:ı:0. 14 0.83::1:0.13 0.95:l: 0.14 0.00- 1.07 0.30- 1.82 0.15- 1.60 0.45- 1.85
---
--- ._----Bakır 0.23:ı: 0.01 1.16:ı: 0.09 i.17:ı: 0.21 0.15:ı: O. II O.i1- 0.33 0.25- 1.53 0.22- 2.21 0.09,- 0.23-._----
.-_.- ---,-- ---Çinko 17.40:l: 1.20 24.30:l: 0.90 33.00 :l: 2.50 23.50:l: 2.50 7.30- 22.0 19.40--31.70 12.70-41.50 ıo.30-35.40---
---Demir 2.38:l: 0.17 3.39 :l: 0.25 2.16:l: 0.13 22.67::i: 1.54 1.02- 2.98 2.33- 5.40 1.07-2.77 7.00-28.66---
--- ---. ---Kurşun 0.06::1:0.001 0.07= 0.001 0.09::i: 0.001 0.08::1:0.001 0.04- 0.08 0.05- 0.10 0.07-0 .ıo 0.05- 0.010Not. Tabloda yatayolarak ilk sıradakiler ortalama, ikinciler sınır değerleri göstermektedir.
Tablo 1 incelendiğinde doku ve organ örnekleriledeki arsenik düzeylerir.in 0.00-1 .85 ppm, bakır 0.09-2 .21 ppm, çirı.kor~ur. 7 .30-4.1 .50 ppm, demirin
ı
.02-28.66 ppm ve kurşunun 0.04.0.10 ppm arasında değiştiği; ortalama değer bakımından en yüksek arseniksı(;ıRLARIK ET VE iç ORGAKLARINDA BAZI AGIR METAL KALINTI 295
kalıntıswu'. karaciğcr (1.16 =-~0.09 ppm), bakırın böbrek (1.17* O .21 ppm), çir.kOl~uı~ böbrek (35.00 :!: 2.50 ppm), demiri)'. dalak
(22 .67 ~~Ci.54 ppm) ve kıırıul'.un böbrekde (O .09 -l:: O .001 ppm) olduğu görülecektir.
Tartışma ve Sonuç
Çevre, bitkisel be~'iı'.ler ve sularda buluEar. miı~eral madde mik-tarları ve burJarıı-. yar.sıması olarak hayvamal dokularda karşıla-şılar. kalıf'.tı düzeyleri (;evrc vc besi!'. kirleı:mcsiyle çok sıkı ilişkilidir. Nitekim, tarımsal savaş Ilygulamaları ilc endüstriyel veya mader.cilik faaliyetlerir.in "ebep olc\uğıı toprak, su ve besiı'. kirlenmeleri sor.ucu sağlıklı hayvan veya iJ'.sar.larda karşılaşılan mineral maddeler ve diğer kirleticileriı'. yoğur.luğur.lJl1 giderek arttığı bili):mektedir (6,8,i3, 22, 24, 27, 33).
Çalışma materyaliLi teşkil eden örf'.eklerde tarama r:iteliğinde yapılan ar'.aliz sop.uçlarının değerlel'.dirilebiimesi için literatürdeki benzeri sop.uçlarla karşılaştırılmalı olarak if'.celenmesif'.de yarar gö-rülmüştür.
Tarama niteliğinde yapılaf'. bir çalışmada. (12) tüketim amacıyla kesilen. çeşitli türdef'. hayvanların dokularmda 0.07-0.36 ppm ara-sında arser'.ik bulunmuştur. Holm (6) 2200 baş hayvar.dan aldığı ct, karaciğer ve. böbrek örneklerinde yapuğı analizlerin hepsif'.de de O .2:) ppm'der. düşük düzeyde arsef'.İk bulunduğunu belirlemiştir. Kramer (13) 181 sığırdaf'. aldığı karaciğer, böbrek ve kas örnekleri-p.İr. O .02-0 .20 ppm arasmda arsenik kalıntısı içerdiği ni bulmuştur. Kaya (8) 12 sığırdaı-ı. aldıkları karaciğer örneklerif'.İr: O.15-2 .52. ppm, böbreklerin Ö .00.-1 .62 ppm, dalak örr.cklerinin 0.15-1 .85 ppm ve kas örneklcrir.İr. 0.00-1.7.1 ppm arasm.da arsenik içerdiğini tesbit et-mişlerdir. Kaza sonucu veya deneysel olarak ya da çevre ve besin kirlenmesi SOf'.ucu zehirlenmiş hayvanların çqitli içerik, organ ve dokularındaki arsef'.İk düzeylerinin analizlerine ilişkin çok sayıda ça-lışma vardır (3,4,11,14.,17,19,20,31,32).
Analiz materyalir.i oluşturan kas,. karaciğer, böbrek ve dal ak ör-neklerinde belirlenen arsenik düzeyleriI'.İn yukarıda sıralanan veriler-le karşılaştırılması sonucunda ortalama değer bakımından kaslardaki düzeyin (O .32 i O .06 ppm) bunlarda bulunmasına izin verilen O .25 ppm'lik miktarda!'.. (30) yüksek olduğu, ama bireysel analiz sonuçları bakımındaı'. değerlendirildiğinde örneklerin
%
43'ündeki arsenik296 ALİ BiLGiLİ _. SEZAi KAYA - ABDULLAH D06A:\"
düzeyiıo.in 0.2:'> ppm 'den düşük olduğu anla~ılmıştır. Karaciğer, da-lak ve böbreklerdeki arser'.İk düzeyiJl.İr. tolerans düzeyir.İr. altmda (I) kaldığı belirlenmiştir.
Sağlıklı normal 5lğırlarıJl. böbrek, karaciğer ve rumcr'. içeriklerin-de O ilc 5 ppm'içeriklerin-den az, kasIarııı.da O-O.34 ppm ve kanlanrrda O-O .24 ppm ara!':ında kurşurr bulUl'.UI"(I, Lı). Zehirlerrme hallerinde böbrek ve karaciğerdeki kurşun değerleri 10 ppm'in, kemikdeki değ'erlt'ri 60 ppm 'in üzeriJl.e çıkmakta ve hatta rrormal değerlerir. iOO'leree katma ulaşabilmektedir (2). Parada ve ark. (24-) endüstriyel faaliyc-tiJl. yoğun olduğu bir bölgede bulunan sığırlardan aldıkları karaciğer örı'.ekIerindeortalama 26.7 ppm düzeyiı'.de kurşuı! bulmuşlardır. Mussman (22) ulusal kalmtı izleme programı çerçevesinde ABD 'de, analiz edilen 2156 sığıra ait karaciğer örneklerinde 0.01-3.74. ppm, böbreklerinde 0.02-3.38 ppm ve kas ömeklerir.de 0.01-2.96 ppm arasmda kurşun bulurrdu.ğunu bildirmiştir. Kaya ve Yavuz (9) sekiz sığlı'da ölümle seyreden bir toplu zehirlenme olaYIJl.da ölen hayvaJl.-lardar'. alınan mide ....barsak içeriği ve doku-orgar~ ömekIerirrde 2 .2-96 ppm arasııı.da kurşun bulunduğUl'.u belirlemişlerdir. Kramer ve ark. (i 3) analiz ettikleri 181 sığıra ait karaciğer, böbrek ve kas ömeklerir.de 0.02--0.71 ppm arasında kurşun bulmuşlardır. Bu çalışmada analiz edilen ömeklerde belirleEcn bireysel ve ortalama kurşun düzcy1criJl.in, yukarıda verilen literatür verilerle karşılaştırılması sOEucuıı.da, ıı.or-mal değerler~ gösterdiği (1, 15) ve bu tür besinlerin tüketici yöı'.üı'.-den sakınca taşımadığı anlaşılmıştır.
Hayvanların orgarJarmdaki bakır düzeyleri yemIerindeki mo-libdcrr ve inorganik sülfat miktarlarıyla yakıneJl. ilişkili olduğundan, burJar hakkında bir fikir verilmesi birlikte değerleı!dirilmcleriyle mümkül'. olabilmektedir. ABD'de ulusal kalmtı izleme programı çer-çevesinde yapılarr bir çalışmada (22) aJl.aliz ediler'. 2081 sığıra ait karaciğer, böbrek ve kas örneğir.de, sırasıyla, i.30-1 15 .3 ppm, O .08-24.2 ppm ve 0.03-29.9 ppm araslI~da bakır kalıJl.tısl bulurrmuştur. Hayvanların doku ve organlarır.daki bakır düzeyleri so!'. derece yük-sek değerlere çıkabilınektedir. Öyleki, gevişenlcrirr karaciğerir.de 600 ppm'c (kuru ağırlık esasına göre) varan miktarda bakır birike-bilmektedir (1). Yukarıdaki literatür vcrilerle çalışma materyalir.i oluşturaı'. örf'.cklcrde belirlenen bakır düzeyleri karşılaştırıldığında, hayvanlarındoku ve orgar'.!arır.da bulunan bakır değerlerir.İn sor. derece düşük olduğu "C bu durumuı'. aslır.da hayvarJarda bir bakır noksadığı bulur.abileceğir.i gösterdiği (16) SOI'.ucur:a varılmıştır.
sIGIRLARI~ ET VE İÇ ORGANLt\RI0:DA IlAZI AGlR METAL KALlNTI 297
Vücutta bazı cP.zimlcrin yapısır.da yardımcı faktör olarak bu-lurcan çip.ko, doku ve orgap.Iarda ger.dlikle r.icd yör.dcı'. diğer iz minerallerle karşılaştırılmayacak öl(;üde yüksek miktarlarda bulup.ur. Kirkpatrick ve Coffir. (10) et kop.servderiıı.cle yaptıkları çalışmada 6 .9 .56.6 ppm (ortalama 24.2 ppm) arasmda ve Parisi ve ark. (25) ise O .0i i9 ppm arasır.da çir.ko buhındl'ğuı'.u belirlemişlerdir. Kra-mcr ve ark. (13) analiz ettikleri sığırlarm karaciğerlerinde 1.1.3-125 .6 ppm (:)0.9
==
17 .3 ppm), hiibrckkriLde 16.2-60.C) ppm (25. i::l::6.3 ppm) ve kaslarıı'.cla 16 .1-ıo6.7 ppm (Gl .9==]:) ppm) araslIl-da çinko bulur.duğunu hesaplamışlardIL Su veya besiı'.kri ile'yüksek veya zehirleyid düzeyde çip.koya maruz kalan hayvarıJarın doku ve-ya orgap.Iarır.daki çir.ko değerleri yukarıdakileriE odarca katır:a çıka-hilmektedir. ~itekim, bu şekilde yüksek düzeyde çir!.koyla bulaşık yerlerde otlayap. ve iiler. buzağılarıı: karaciğer ve böbreklerir.de Wer.-tink ve ark. (34) sırasıyla 4201600 ppm ve 910-1680 ppm arasmda çir.ko bulunduğunu göstermişleordir. Langlar.ds ve ark. (] 6) aıı.aliz ettikleri 1i03 sığır karaciğerir.de ortalama 1.7.6:+ 21 .6, 1224 sığır böbreğinde ortalama 22.2::l:: 10.9 ppm ve 1832 sığır kasında 53.5
::l-:15.8 ppm düzeyinde çir.ko bulunduğuıı.u belirlemişlerdir. Aıı.alizi gerçekleştirilen sığırların doku ve orgadarında ölçüler!. çir.konuı:. or-talama ve slP.ır değerleri, yukarıda verilep. literatü r vcrilerle karşılaş-tırıldığında, OJ'.larla belli ölçüde uyum gösterdiği ve örr.eklerdeki miktarların tüketici yöıı.ündeıı. sakıp.ca ta~ımaya('ak boyutta olduğu sonucuna varılmıştır.
Alyuvarlarda hcmoglobir.iıı. ve hücre ~;oIıu).umu!'.da görevli eı,-zimlcril'. yapısma gircl'. demir de, çir.ko gibi, hilhassa dalak olmak üzere, vücutta hemen tüm dokıı ve orgaElarda bulunur. Paris ve ark. (25) et konserveIcrinde 0.01--18 .31 ppm: Kirkpatrick ve eoffip. (10) 4-52 .4 ppm arasmda (ortalama 16.6 ppm) demir bUIUl'.duğul'.ll gös-termişlerdir. Çalışmada doku ve organlarda ölçülcl". demir değerleril:İıı. yukarıda verilcElere bcr.zer oldukları ,'C r.ormal değerleri gösterdikleri al'.laş;]mı~tlr.
Hayvansal doku ,.e orgardarda ölçülcı: çe~itlj miı"'.era! madde düzeylcrip.iı~ bur.Iara ilişki!'. tolerans değ-crleri ile brşı1aştırılması so-nucunda bu tür mil'.eral maddeleri kapsaya!'. et ve iç orgar.Iarı tüke-tel'. ir5aP.1arda her lı~u,g-i bir olu ms:ız etkiye yol açabilecek boyu Ha olmaoıkları aı'.laşılmıştır.
298 ALİ BİLGİLİ - SEZAİ KAYA - ABDULLAH DOGAK
Kaynaklar
1 . Booth, N.H. and Mc Donaıd, L.E. (19lJ8). Velerillm)' plıarmacolog)' and I!lerapm'ics. 6 ılı ed. The Iowa State Uni\'. Prcss, Ames.
2. Buck, W.B. (1969). L.aboraloı)' ıoxiriıy tesıs (lfıd ılıeir iıılerjmlaıion . .J.A.V.~1.A., 155 (12): 1928- 1941.
3. Doghir, M.J. and Hariri, M.M. (1977). f)elermi,.nıion of arsmic residiler ill clıickm eggs.
J. Agric. Food Chenı., 25: 1009 -1010.
4. Dom, V.P. and Knöppler, H.O. (ı 977;. Analysis ofeggs nnd poullry ıneal fuı ddoıinaled
Iıydrocarbons, nısenie and for ıesillııes of lead, eadmilim mzd mereuT)'. BerI. ~.1iinclı. Tieran:tl
Mschr., 90: 137-140.
5. George, G.M., Frobry, I..J. and Mc Donneı, J.P. (1973). D,)' aslıing melhodIor ılıe determinaıion of lolal arsenic in animal ıissues: collaboraıive sıudy ..J.1\.O.A. C., 54: 793-797. 6. Holnı, J., (1978). Arsmie residııes iıı meal and urgaıı saıııples froııı jizrm mzimals, wa Ifr
lo1l.'1 and game. Flcisclıwirtscll3.ft, .'i8: 1545-15.16.
7. Hwnphries, W.R., Morrice, P.C., and Mitchell, A.N. (1987). Copper poisoniııg in Angora goals. Res. Vet. Sc;., 43: 231..
8 .. Kaya, S. (1984). Biyolojik mnıeT)"ı/d, doğal arset/ik dü::.~vleri. A.C". Vet. Fak. ])er~., 31 (3): 424-430.
9. Kaya, S. ve Yavuz, H. (1989). SilITiarda akut kıırşıııı ::.ehidmmesi. A.C.VCl. Fak. Derg., 36 (3): 747 749.
ıo. Kirkpatrick, D.C. and Coffin, D.E. (1975). Tma meıal (onlen' nfuuioııs fılred melals.
J. Sci. Food :\gric., 26: 43-4G.
iı. Knopp, F.W., Labore, D.E. and Mac Lean, G.J. (ı 977). Cal/le poisolled afler il/g'sliOlz
of aslıes from wood Irealed witlı Iıgavy meıal opresenatite. Vet. ~'Icd. Small Anim. elin., 72(12): 1882-1884.
12; Knoppler, H.O., Donnerbauer, H.J. and Philipp, A. (197:5). lJnriersuelıweg,'on J(}z/aclılsc!ıweinenauf pısıisid - uııdarseıımeeks larde. Fleİsclıwirtsrhabt., 5:5 (10): 1460- ı462. 13. Kranıer, H.L., Steiner, J.W. and Val1ely, P.J. (1983). Trwe elemeııı co,ıceıılraıiuıı
in Ilıe liver, kidııey and mıısele of Qucenslm,d Cllt/le. Bull. Em'iron. Contaııı. Toxicol., 30: 588-594,
14. Krocza, W. und Schuh, M. (1973), Arsenıiilksla"d" imfleisiZ "011 sclzlacl/ieıer'- IVeilıem Tiemr;:,ıliclze :\1olıalssc!ırifl, rıo heft ı2: 3rı6-371.
15. Kwatra, M.S., Gill, B.S., Singh, R. and Singh, M. (198G), L.ead loxicosi, iıı blL/fa/oes
SI(;IRLARlN ET VE iç: ORGANlARINDA BAZI A(;IR METAL KALl~Tl 299 lG. Langlands, j.P., Donalcı, G.E. and Smith, A.j. (1987). Anııiylsis of dalo cal/ecled iıı
fi residııc .\lır1'':y coppcr (lllll ziııc conceuıra1ioıı in lir,r, kidıı~y au! musele in Aııslra/ilılZ shcep and cıı'ıle. Aust. .J.Exp. Agric., 27: 48.1-49ı.
17. Mastai, e.K., Kamacı, j.K., Gacuhi, D.M. and Mioroge, S. (197'i). Au ouı-bem/; o/lIrsenic nud loxophen: p"i.ıoniııg in ;;enya caııle. Vet. Rec., 9G (7): 1:,1-152.
18. Martin, j.B., Dysko, R.e., Chrisp, e.E. and Ringler, D.H. (1988). Copper poisOlıi"g
in shee/). ı'ah. Anim. Sci., 38 ('16): 734-73(i.
ı9.. McLcan, M.W. and Dodsan, M.E. ~1972). Aneu;,. /wisoııit,g iu cııııle. Australian Vel.
.J., 48(G): 367.
20. McParland, P.j. and Thompson, R.H. (197 ı). J)cıııh iııcaııle fol/o:ı;ilZg iı,gesıion uf /eu! arsenale. Vet. Rec .. !lC) (Iii): +50-4il.
21. Milhaud, G.E. adnd Mehennaoui, S. (1988). !udic(lIOls rf ICfld, zilZC IlIld cııdmiwlZ
ex-posııre iıı Cılııle.' i. Resıılts in a pollu\ed :1rea. Vet. Hıım. Toxicol., 30 (G): 513-517. 22. Mussman, H.e. (1975). J)1'IIg Iıl1d che:1lical re.ridllEs iıı doıııesıic Illıimals. Fed. i'roccec!ings.,
34 (2): 197-201.
23. Neiderman, e.N., Beeman, K.B. and Veatch, j.K. (1987). Chroııic copper
poisor.-ilZg ilZ a flock of s'!lf"lk slıeep. Agri-I'racticc, :\fardı, 39-41.
24. Parada, R., Gonzalez, S. and Berqqvist, E. (1987). !ndıısı,ia! pJı/ııliolZ with rapper and other heaıy metals ilZil beef cattle rııı'ge. Vct. Hum. Toxieol., 29(2): 122-126. 25. Parisi, E., Turi, R.M. and Palin, L. (198,»). Trace metals contmt of Ihe vari,'lIs
compo-reuls (mıısrle, coııııe,tive, faı) of caııned meal shred for diffemı! periods ~f time. Are. V cı !te1iano. 36 (1,2): 1-12.
2G. Reager, j.e. and Euqster, A.K. (ı 98G). Co/ıper Iwi.IGlziılg I"shee/). The soutln,cs(crn
veterinarian. 32(2): 107; 1000ı.
27. Rosiles, M.R. (ı 977). Leı'els of ıırsenir dctec~edilZ caııle al mriOlL< ilıler""ls (ifter arcidenl,,1 poi.ıoning. Veterinorius, :\'Iexico, II (4):. 119.122.
28. Schwardz, Th., Busch, A. and Lenk, R. (]991). Fiıfst study on lead, cadmilim ""d ar-senic canten ls offi,d, Clllllt: a"d food of aııimnl origin comin,l; fmm dil/emıı jimns iııS!lX07lilı.
Dıseh. Tierarzll. Msehr., 98, Heft 10: 369.3712.
29. Stohr, H.M. (1977). AMlyıiscııl toxieolog) metlzods milimel. Iowa Sıate Univ. Press, Ames, Iowa.
30. Süren, K. (1977). L'1.te,suiclıııııgClZ ühn IlrsmriickltölZde "ei sclzl"tc!ı-sweinen narlz faıımiııg von !lrsmil saure. Inaugura! Dissertation, Fodıbereidı Tiermedizumn, l\.1unehen.
300 ALİ BİLGİLİ - SEZAİ KAYA - ABDULLAH DOGAN
31. Şanh, Y. ve Kaya, S. (1984).Biyolojik ınalerycld~ arsenik analizi ..'\.0. Vet. Fak. Derg., 31: 1-14.
32. Thateher, C.D., Meldrum, J.B., Wiske, S.E. and Whittier, W.D. (1985).Arseni, lo.~ieosis and sılSpeeıed ehromium loxieosis in a Il£rd of eatıle. J.A.V.M.A., 187 (2): 179-182.
33. Vander Veen M.G. and Ureman, K. (1986).Transfer ofeadmium, lead, nl£reury aıuJ arseniefromfeed inlo uarious orgm.s and ıissues of fatiening lambs. :'Ileılı. J.Agric. Sei., 34: 145-153.
34. Wendnk, G.H., Spierenburg, Th. J. de Grafa, G.J. and van Excsel, A.C.A.
(1985). A ease of elıronia zine poisolling in (altes fed with zine eonlaminaled roughage. Vet.
