T.C.
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KİMYA ANABİLİM DALI
BAZI JUNİPERUS TÜRLERİNDEN UÇUCU YAĞLARIN EKSTRAKSİYONU VE BUNLARIN BİYOLOJİK AKTİVİTELERİNİN İNCELENMESİ
YAKUP MEMİŞ
T.C.
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KİMYA ANABİLİM DALI
BAZI JUNİPERUS TÜRLERİNDEN UÇUCU YAĞLARIN EKSTRAKSİYONU VE BUNLARIN BİYOLOJİK AKTİVİTELERİNİN İNCELENMESİ
YAKUP MEMİŞ
Yüksek Lisans Tezi
Danışman
Prof. Dr. Meysun İ ABDULLAH
-I
Yakup MEMI$ tarafindan Prof.Dr.Meysun IBRAHIM damqmanhfrnda haz;y1lanan ,,Bazr
Juniperus ti.irlerinden ugucu ya[lann ekstraksiyonu ve
bunlann
biyolojik aktivitelerininincelenmesi" adh bu gahgma jiirimiz tarafindan Ni[de Universitesi Fen Bilimleri Enstitiisii Kimya Anabilim Dahnda Ytiksek Lisans tezi orarakkabul edilmistir.
Baqkan :
MG
Prof.Dr. Sultan GIRAYi(Qukurova lJniversitesi, imya Bdhimti )
uyt
: Prof.D irn ieRAHiMIJy. : Dog.Dr.Ayten OZTLIRK
(Nigde lJniversitesi, Biyoloji Boliimti)
ONAY:
Bu tez, Fen Bilimleri Enstitiisii Y<inetim Kurulunca belirlenmig olan yukarrdaki
jiiri
tiyeleri tarafindan ....1....120.... tarihindeuygun
gdrtilmtigve
Enstitii
Ydnetim Kurulu'nun....1....120.... tarih ve
...
. sayrh karanylakabul edilmiqtir.... .1...120...
Dog. f)r. Nurettin ACIR
utintin
i oo
iii ÖZET
BAZI JUNİPERUS TÜRLERĠNDEN UÇUCU YAĞLARIN EKSTRAKSĠYONU VE BUNLARIN BĠYOLOJĠK AKTĠVĠTELERĠNĠN ĠNCELENMESĠ
MEMĠġ,Yakup Niğde Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Kimya Anabilim Dalı
DanıĢman : Prof. Dr. Meysun Ġ.ABDULLAH
Haziran 2011, 106 sayfa
Juniperus L. (Cupressaceae) dünyada Kuzey Yarımküre boyunca yayılan ve yaklaĢık 70 türden oluĢan bir türdür. Türkiye' de bu türlerden sadece 8 tanesi doğal olarak mevcuttur. Bu çalıĢmada Aladağ Pos Ormanlarından toplanan Juniperus drupacea Lab. Juniperus excelsa M. Bieb. ssp excelsa ve Juniperus oxycedrus ssp oxycedrus meyvelerininden su buharı destilasyonu ile uçucu yağların extraksiyonu gerçekleĢtirildi. GC-MS analiz sonuçları sedrol' ün J. excelsa uçucu yağının baĢlıca bileĢeni iken Totarol ve α-pinen' in J. drupacea L. meyve yağının ve α-pinen ve limonen' in J. oxycedrus ssp. oxycedrus meyve yağının baĢlıca bileĢenleri olduğunu gösterdi. Bu çalıĢmaya ek olarak, bu meyvelerinin oda sıcaklığında su, metanol, diklorometan ve siklohegzan ekstraksiyonları ve metanol ile Soxhlet ekstraksiyonları da gerçekleĢtirildi. Tüm uçucu yağ ve ekstraktların antikrobiyal ve antifungisidal aktivite test sonuçları J. drupacea CH2Cl2 ve siklohegzan ekstraktlarının altı bakteri ve iki maya türünün neredeyse
tümüne karĢı güçlü bir etkiye sahipken diğer ekstraktların verilen konsantrasyonlarda az bir etkiye veya dikkate değer bir etkiye sahip olmadıklarını gösterdi. Bu çalıĢmada, sırasıyla J. drupacea ve J.oxycedrus uçucu yağında, bilinen diğer bileĢiklere ek olarak iki yeni bileĢik, 1,2-dimetilindol ve Leden alkol tespit edildi. Bununla birlikte, bu iki yeni bileĢik daha önce bildirilmemiĢtir.
iv SUMMARY
EXTRACTION OF VOLATILE OIL FROM SOME JUNIPERUS SPECIES AND THE INVESTIGATION OF THEIR BIOLOGICAL ACTIVITIES
MEMIS,Yakup Nigde University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Chemistry
Supervisor : Professor Dr. Meysun Ġ.ABDULLAH
June 2011, 106 pages
Juniperus L. (Cupressaceae) is a genus spreaded throughout the Northern Hemishere in the world and consists of approximately 70 species. Only eight of these species are naturally present in Turkey. In this study, the extraction of volatile oil from the berries of Juniperus drupacea Lab. Juniperus excelsa M. Bieb. ssp excelsa and Juniperus oxycedrus L. ssp oxycedrus, collected from Aladağ Pos Forests,Turkey, was carried out by steam distillation. GC-MS analysis results of these oil showed that Totarol and α- pinene were major compounds in the J. drupacea berry oil, α- pinene and limonen were major compounds in the J. oxycedrus berry oil while cedrol was main compound of J. excelsa oil. In addition to this study, water, MeOH, CH2Cl2 and cyclohexane extraction of these berries at room temparature and Soxhlet
extractions with MeOH were also carried out. The antibacterial and antifungicidal activity test results of all volatile oil and extracts against six bacteria and two yeast strains have demonstrated that CH2Cl2 and cyclohexane extracts of J.
drupacea have a strong activity on almost all microorganisms used while the other extracts had slight or nonsignificant effects. In this work, two new compounds, 1,2-dimethylindole and leden alcohol was detected in the J. drupacea and J. oxycedrus volatile oil respectively in addition to other known compounds. However,these two compounds were not reported previously.
v
TEŞEKKÜR
Öncelikle, tez konumun seçilmesinde ve tez çalıĢmalarım boyunca bilgi, yardım, tecrübe ve desteklerini esirgemeyen değerli danıĢman hocam Prof. Dr. Meysun Ġ. ABDULLAH' a, üzerinde çalıĢtığımız bitki materyallerini bize sağlayan Yrd. Doç. Dr. Ahmet SAVRAN' a, antimikrobiyal aktivite çalıĢmaları için laboratuar imkanlarını bize sunan Doç. Dr. Ayten ÖZTÜRK' e, GC- MS analizleri için Çukurova Üniversitesi Kimya Bölümünden Prof. Dr. Sultan GĠRAY’a ve Uzman Serkan KARACA' ya, lisans ve yüksek lisans eğitimim boyunca bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım tüm bölümümüz hocalarına, bugüne kadar maddi ve manevi desteklerini hiç esirgemeyen sevgili aileme, özellikle Sevgili Anne ve Babama ve Ornuma CHAINGAM' a teĢekkür ederim.
Yakup MEMĠġ
vi İÇİNDEKİLER ÖZET ……...………..………….………..…...….… iii SUMMARY ………...…………....…...…. iv TEġEKKÜR ………...….………. v ĠÇĠNDEKĠLER DĠZĠNĠ ………...………...…….…. vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ………..………... viii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ………..……….………..….. ix FOTOĞRAFLAR DĠZĠNĠ ……….…….……….…… xiii
KISALTMA VE SĠMGELER ……….…….… xiv
BÖLÜM I. GĠRĠġ ………....….…… 1
BÖLÜM II. CUPRESSACEAE (SERVĠGĠLLER) FAMĠLYASI …….…...…..…. 4
2.1 Botanik Bilgiler ………...……….……. 4
2.2 Juniperoideae Alt Familyası ve Juniperus L. Cinsi …………...……....…….... 4
2.3 Juniperus drupacea Lab. ………..……..…...…....… 9
2.4 Juniperus excelsa M Bieb . ………..………... 10
2.5 Juniperus oxycedrus L ssp. oxycedrus ………..…...….. 11
BÖLÜM III. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR ………..…..……...…… 12
BÖLÜM IV. MATERYAL VE METOD ………...…………..….……...…… 17
4.1 Bitki Materyalleri ………..………...…. 17
4.2 Uçucu Yağların Eldesi ……….…………...…………...….… 17
4.3 Ekstraksiyon ĠĢlemi ……….……….……...…. 17
4.3.1 Oda sıcaklığı ekstraksiyonu ……….………….……... 18
4.3.2 Soxhlet ekstraksiyonu ……….…..………...… 18
4.4 Uçucu Yağ Yoğunluklarının Belirlenmesi …..…………..…….……...……….. 18
4.5 Uçucu Yağların Analizi ………..…………..………...…...…..….. 19
4.6 Antimikrobiyal Aktivite Testleri ……..………..……...……...…. 20
4.6.1Test mikroorganizmaları ….………..…...……...… 20
4.6.2 Mikroorganizmaların standardizasyonu ….………….……...….…...…. 20
4.6.3 Bitki özütlerinin hazırlanması ………...………....………...…20
4.6.4 Disk difüzyon yöntemi ………...……….……….…...… 21
vii
5.1 Juniperus L.Türlerinin Uçucu Yağ Analizleri …..…………...…….….……..… 22
5.1.1 J. drupacea lab. meyve uçucu yağı gc-ms analizi ...…...………...…. 22
5.1.2 J. excelsa m. bieb. meyve uçucu yağı gc-ms analizi ..…..………...….. 45
5.1.3 J .oxycedrus ssp oxycedrus meyve uçucu yağı gc-ms analizi ... 58
5.2 Antimikrobiyal Aktivite Test Sonuçları …...………...….…...… 79
5.2.1 J. drupacea lab.antimikrobiyal aktivite test sonuçları ………...… 79
5.2.2 J. excelsa m. bieb. antimikrobiyal aktivite test sonuçları ……... 79
5.2.3 J. oxycedrus ssp.oxy. antimikrobiyal aktivite test sonuçları …...….…... 80
BÖLÜM VI. SONUÇLAR ………...…….….……. 84
BÖLÜM VII. ÖNERĠLER ……….……….………..…….……….…… 86
viii
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 4.1 Juniperus L. uçucu yağlarına ait kütle, hacim ve yoğunluk değerleri ...20 Çizelge 5.1 Juniperus drupacea Lab meyve uçucu yağında bulunan bileĢikler...24 Çizelge 5.2 Juniperus excelsa M. Bieb. subsp excelsa meyve uçucu yağında
bulunan bileĢikler ……….…...………….………...……..45 Çizelge 5.3 Juniperus oxycedrus L subsp oxycedrus meyve uçucu yağında
bulunan bileĢikler ………..………….60 Çizelge 5.4 Juniperus drupacea Lab meyvelerinden elde edilen bitki özütlerinin
mikroorganizmalar üzerindeki zon yarıçapları (mm) ……….……79 Çizelge 5.5 Juniperus excelsa M.Bieb.meyvelerinden elde edilen bitki özütlerinin mikroorganizmalar üzerindeki zon yarıçapları (mm)………...……80 Çizelge 5.6 Juniperus oxycedrus ssp oxycedrus meyvelerinden elde edilen bitki özütlerinin test mikroorganizmaları üzerindeki zon yarıçapları (mm) …...80
ix
ŞEKİLLER DİZİNİ
ġekil 2.1 Juniperus L. türlerinin Türkiye’ deki yayılıĢı ……….……….…..…..5
ġekil 5.1 Juniperus drupacea Lab. meyve uçucu yağına ait gc-ms kromotogramı ………...……….…….24
ġekil 5.2 α-Pinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….………….……....….27
ġekil 5.3 (+)-β-Pinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….………….……...…27
ġekil 5.4 β- Mirsen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……….……….….28
ġekil 5.5 D-Limonen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……….…………...28
ġekil 5.6 -Terpinolen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….….……...….….29
ġekil 5.7 trans-p-Menta-2,8-dienol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……...……...……..29
ġekil 5.8 cis-Pinokarveol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……….….30
ġekil 5.9 δ-Verbenol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….………….30
ġekil 5.10 4-Terpineol bileĢiğine ait kütle spektrum……….…….……31
ġekil 5.11 -Terpineol bileĢiğine ait kütle spektrumu …..………....….…...31
ġekil 5.12 Karveol 1 bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..32
ġekil 5.13 cis-Karveol 1 bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..…...….….. 32
ġekil 5.14 p-Menta-1,8-dien-2-ol bileĢiğine ait kütle spektrumu …………...….…..….33
ġekil 5.15 Ylangen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……..………..…...…33
ġekil 5.16 Kopaen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………....………....…34
ġekil 5.17 1,2-Dimetilindol bileĢiğine ait kütle spektrumu …………..…………...34
ġekil 5.18 (-)-Germacre-1(10),4(15)-5-trien bileĢiğine ait kütle spektrumu ……...…...35
ġekil 5.19 Cis-β-karyoffilen bileĢiğine ait kütle spektru………...…35
ġekil 5.20 -Kubeben bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…36
ġekil 5.21 Germakren-D bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…….…………...36
ġekil 5.22 -Karyoffilen bileĢiğine ait kütle spektrumu .………...37
ġekil 5.23 -Murulen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...37
ġekil 5.24 cis- -Kadinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...………...38
ġekil 5.25 Sedren bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…..……....…...38
ġekil 5.26 Epi- -Selinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………....…..…..39
ġekil 5.27 -Kadinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…...39
ġekil 5.28 -Muurolen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...40
x
ġekil 5.30 Kadina-4,9-dien bileĢiğine ait kütle spektrumu ………....…41
ġekil 5.31 Sedrol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………....…41
ġekil 5.32 Kadinol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…...…42
ġekil 5.33 - Muurol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...….….…42
ġekil 5.34 -Kadinol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..…..….43
ġekil 5.35 Abietatrien bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…...…..43
ġekil 5.36 Sandarakorpimarinal bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...………..44
ġekil 5.37 Totarol bileĢiğine ait kütle spektrumu …………..………....…...…..44
ġekil 5.38 Ferruginol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….………...45
ġekil 5.39 Juniperus excelsa M. Bieb, ssp excelsa meyve uçucu yağına ait gc-ms kromotogramı ………...………...…46
ġekil 5.40 Pinokarveol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..………….……..48
ġekil 5.41 -Verbenon bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..……….48
ġekil 5.42 -Mirsen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..……….49
ġekil 5.43 Sedranon bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….………..…...49
ġekil 5.44 Sedrol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…….…..50
ġekil 5.45 RT 16.76’ daki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….…..…..50
ġekil 5.46 RT 21.22 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ………...…….51
ġekil 5.47 RT 24.16 ’ daki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….….…..51
ġekil 5.48 RT 34.07 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….….…..52
ġekil 5.49 RT 37.77 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….…...…52
ġekil 5.50 RT 46.61 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….……...53
ġekil 5.51 RT 49.64 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….…..….53
ġekil 5.52 RT 50.91 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….…...…54
ġekil 5.53 RT 52.69 ’ daki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….…...…54
ġekil 5.54 RT 54.48 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….……...55
ġekil 5.55 RT 57.17 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….…...55
ġekil 5.56 RT 57.45 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….….…….56
ġekil 5.57 RT 60.08 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….…...56
ġekil 5.58 RT 60.93 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ………..….….57
ġekil 5.59 RT 63.02 ’ deki bileĢiğe ait kütle spektrumu ……….……...57
xi
ġekil 5.61 Juniperus oxycedrus L. subsp oxycedrus meyva uçucu yağına
ait GC-MS kromotogramı ……….………...59
ġekil 5.62 -Pinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..………...…..62
ġekil 5.63 -Pinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…..62
ġekil 5.64 -Mirsen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…...63
ġekil 5.65 o-Simen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...….…...…63
ġekil 5.66 (+)-Limonen bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...64
ġekil 5.67 -Terpinolen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…...…...64
ġekil 5.68 (-)- -Linalol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…….……65
ġekil 5.69 Kamfenol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...….…...…..65
ġekil 5.70 Ġsopinokarveol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…...….66
ġekil 5.71 -Verbenol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…….….….66
ġekil 5.72 Borneol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…….……67
ġekil 5.73 4-Terpineol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……...…..67
ġekil 5.74 Timol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..……..68
ġekil 5.75 (+)- -Terpinol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…….…..…...68
ġekil 5.76 (+)-Verbenon bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..…..….…....69
ġekil 5.77 Geraniol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..…………...…69
ġekil 5.78 7,7-dimetilbisiklo- [2.2.1]- heptan-2-il asetat bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…………...…...70
ġekil 5.79 2,6-Dimetil-2,6-oktadien bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...……....…70
ġekil 5.80 Geraniol asetat bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...……...71
ġekil 5.81 Ylangen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……..…….71
ġekil 5.82 Sedren bileĢiğine ait kütle spektrumu …………..……….….……….72
ġekil 5.83 -Karyoffilen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…...………72
ġekil 5.84 -Muruolen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……...…...73
ġekil 5.85 7-Epi- -Kadinen bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….….………73
ġekil 5.86 Kubeben bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….…….……74
ġekil 5.87 -Kalokoren bileĢiğine ait kütle spektrumu……….……….74
ġekil 5.88 Neoklevenoksit alkol bileĢiğine ait kütle spektrumu. ……….….….…… 75
ġekil 5.89 (-)-Spathulenol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..……...75
ġekil 5.90 Sedrol bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……..76
xii
ġekil 5.92 Leden alkol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...…...77 ġekil 5.93 6-Izopropenil-4,8a-dimetil-1,2,3,5,6,7,8,8a-oktahidro-2-nafthalenol
bileĢiğine ait kütle spektrumu ………...……..……..77 ġekil 5.94 7-izopropoksi-1,4,4,7a-tetrametil-2,4,5,6,7,7a-hegzahidro-1H-
inden-1-ol bileĢiğine ait kütle spektrumu ………..…..78 ġekil 5.95 Kaur-16-en bileĢiğine ait kütle spektrumu ……….……..78
xiii
FOTOĞRAFLAR DİZİNİ
Fotoğraf 2.1 Juniperus drupacea Lab meyvası ……….…….…...…..9 Fotoğraf 2.2 Juniperus excelsa. M. Bieb meyvaları ………...…10 Fotoğraf 2.3 Juniperus oxycedrus subsp oxycedrus meyvaları ……….…...…...11 Fotoğraf 5.1 J. drupacea Lab ve J.excelsa M. Bieb. ssp. excelsa MeOH,CH2Cl2
ve C6H12 ekstratlarının P.stutzeri DSM üzerindeki etkileri……...81
Fotoğraf 5.2 J. drupacea Lab ve J. excelsa M. Bieb. ssp. excelsa MeOH,CH2Cl2
ve C6H12 ekstratlarının P. aeruginosa ATTC 1785 üzerindeki
etkileri………...…...81 Fotoğraf 5.3 J. drupacea Lab, J. excelsa M. Bieb. ssp. excelsa ve J. oxycedrus
ssp. oxycedrus uçucu yağlarının ve sulu ekstraktlarının P.stutzeri DSM üzerindeki etkileri ……….………….81 Fotoğraf 5.4 J. drupacea Lab, J. excelsa M. Bieb. ssp. excelsa ve J. oxycedrus ssp. oxycedrus uçucu yağlarının ve sulu ekstraktlarının P. aeruginosa ATTC 1785 üzerindeki etkileri ……..………...………...81
xiv
KISALTMA VE SİMGELER
ATTC American Type Culture Collection d Yoğunluk
DMSO Dimetilsülfoksit
EI Electron Impact
FID Flame Ionization Detector
GC-MS Gas Chromotography-Mass Spectrometry m Kütle
MIC Minimum Ġnhibition Concentration
PTTC Primary Tumor Cell Cultures
RT Retention Time
RSKK Refik Saydam Kültür Kolleksiyonu
ssp subspecies V Hacim
1
BÖLÜM I
GİRİŞ
İnsanoğlu yüzyıllardan beri barınma, giyecek, yiyecek gibi temel gereksinimleri için bitkilerden yararlanmış ve bu gereksinimlerini karşılamak için onların kök, yumru, yaprak, lif, meyve ve odun gibi birçok bölümünden faydalanmıştır. Bitkiler ayrıca diğer bazı ek amaçlar için de kullanılmıştır; insan ve hayvanların öldürülmesi amaçlı ok ve zehir üretimi, mağara, taş, giyecek ve diğer eşyaların renklendirilmesi için boya yapımı ve tıptaki kullanımları bunlara örnek verilebilir [1,2].
Bitkiler ayrıca çay, kahve, kola gibi meşrubatların ve bira, şarap ve kava gibi sarhoşluk verici maddelerin üretiminde de çok eski zamanlardan beri kullanılmaktadırlar ve bu kullanım bugün hala devam etmektedir [3,4].
İnsanoğlunun bitkilerden etken bileşikleri izole etme çalışmaları uzun yıllar öncesine dayanmaktadır. 1805' te, yapısı 1923 yılına kadar aydınlatılamamasına rağmen Morfin bitkilerden saf olarak elde edilen, farmokolojik özelliklere sahip ilk bileşik olmuştur [3]. 19. yüzyılda birçok alkaloid çeşitli bitkilerden izole edilmiş ve ilaç olarak kullanılmaya başlamıştır [4]. Bu keşiflerin ardından bitkilerden elde edilen biyoaktif sekonder metabolitlerin hem orijinal hem de modifiye formlarında ilaç olarak kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır [5,6]. Bu tıbbi bitkilerin tıpta kullanılmaları amacıyla özellikle Fabricant ve Farnsworth tarafından gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda 72 tıbbi bitkiden elde edilen aynı veya benzer ilaç etkilere sahip 88 tek tür kimyasal modern terapiyle tanışmıştır [7].
Bugün modern tıpta hala yaygın olarak kullanılan bitki türevli bu kimyasallardan bazıları ve sahip oldukları farmokolojik özellikleri: atropin - antikolinerjik, kodein- öksürük kesici, kolhisin - antigut, epihidrin - bronş genişletici ve morfin- analjezik şeklindedir [4].
2
Günümüzde bitkiler hala ilaç üretiminin en önemli kaynakları ve olmazsa olmazları arasındadırlar. Özellikle gelişmiş ülkelerde bitkiler hala bitki bazlı geleneksel tıpta yaygın olarak kullanılmaktadırlar. 1985' te yayınlanan Dünya Sağlık Örgütü ' nün raporuna göre dünya nüfusunun yaklaşık % 80 ' i başlıca sağlık bakımı kaynağı olarak tıbbi bitkilere güvenmektedir [8]. Kesin rakamlar şu an için bilinmemekle birlikte, Dünya Sağlık Örgütü' nün tahminlerine göre Afrika nüfusunun % 80' i, Asya ve Latin Amerika nüfusunun büyük bir çoğunluğu birincil sağlık gereksinimleri için hala geleneksel tıp yöntemlerini ve dolayısıyla tıbbi bitkileri kullanmaktadırlar [9]. Bugün endüstriyelleşmiş ülkelerde bitki temelli geleneksel tıp veya fitoterapi sıklıkla tamamlayıcı veya alternatif tıp olarak adlandırılmakta ve bunların kullanımının son 10 yılda düzenli olarak arttığı görülmektedir. Sadece ABD ' de 2005 yılı için bitki satış rakamları 4,4 Milyon $ olup bu miktar 1995 yılının satış rakamı olan 2,5 Milyon $ ile kıyaslandığında önemli bir artış görülmektedir [10].
İnsanoğlu uzun yıllardan beri başta bitkiler olmak üzere doğal ürünlerin olağanüstü özelliklerini keşfetmiş ve bu özelliklerinden azami derecede yararlanmış olmasına rağmen bu doğal ürünlerin sağladıkları yararın hangi etken madde veya maddelerden ileri geldiğini yakın geçmişe kadar fazla bilmemekteydi. Özellikle 20. yüzyılın başlarından bu yana, ayırma ve saflaştırma, izolasyon, karakterizasyon ve yapı aydınlatma tekniklerinin gelişmesiyle birlikte doğal ürünlerin sahip oldukları etken maddelerin izole edilmesi, yapılarının aydınlatılması ve başta antimikrobiyal aktiviteleri olmak üzere çeşitli farmokolojik ve biyoaktif özelliklerinin araştırılması amaçlı çalışmalara olan ilgi hızla artmış, bugün de bu ilgi hızla artmaya devam etmektedir. Başta bitkilerden olmak üzere, doğal kaynaklardan etken bileşiklerin elde edilmesine olan bu büyük ilgi Doğal Ürünler adlı yeni bir disiplinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bugün dünyanın pek çok yerinde, çok farklı bilim dallarından binlerce araştırmacı bu alanda çalışmakta ve doğal kaynaklı ürünlerin, özellikle de tıp alanında, insanlığın faydası için nasıl kullanılabileceği konusunda gayretle çalışmaktadırlar.
Juniperus L. (Ardıç) türleri de insanlar tarafından çok eskilerden beri bilinen ve sahip oldukları birçok faydalı özelliklerinden dolayı oldukça geniş kullanım alanına sahip bitki türlerindendirler. İnsanoğlu tarafından ilk defa ne zaman keşfedildiği ve kullanılmaya başlandığı tam olarak bilinmemekle birlikte Eski Mısır mezarlarında farklı
3
yerlerde Juniperus phoenica ve Juniperus oxycedrus kalıntılarının bulunması bu konuda bir fikir sunmaktadır. Başka bir bilgiye göre Eski Romalılar, daha sonra Juniperus sabina olarak tayin edilen bir Juniperus türünü abortif amaçlı kullanmışlardır. Ayrıca Ardıç meyvelerinin sporcuların fiziksel direncini arttırdığı inancıyla Eski Yunanlılar tarafından Olimpik oyunlarda kullanıldığı bilgisi de Juniperus türlerinin tarihi hakkında bilgi vermektedir [11-14].
Başta tıbbi amaçlı kullanımları olmak üzere pek çok Juniperus türü farklı kültürler tarafından çok farklı amaçlar için kullanılmıştır ve bugün de bu kullanımların çoğu devam etmektedir. Başta cin olmak üzere, bugün alkollü içeceklerin tatlandırılmasında ve bazı kültürlerde et yemekleri ve diğer bazı yemeklere özel tat katmak amacıyla çeşni olarak Juniperus L. meyvelerinden yararlanılmaktadır [15-19].
Ardıç türlerinin meyve, kabuk, yaprak gibi çeşitli kısımları idrar söktürücü, iştah açıcı, gebelik önleyici, menstürasyonu düzenleyici ve sindirimi hızlandırıcı etkilerinden dolayı kullanılırlar. Ayrıca, romatizma ve artitis, diyet kontrollü diabet, ishal, astım, sara, deri hastalıkları, nörotik ve birçok kadın hastalıkları, işitme problemleri, böbrek, karaciğer, eklem ve üriner sistem rahatsızlıklarının tedavisinde, göğüs ve kulak ağrılarının dindirilmesinde, aromaterapide, parfüm, mücevher, süs eşyası, kurşun kalem ve mobilya yapımında, park ve bahçelerin ağaçlandırılmasında ve süslenmesinde çeşitli Juniperus L. türleri kullanılmaktadır [20-22].
Bu nedenle, bu önemli özelliklere ve kullanım alanlarına sahip olan Juniperus L. türleri üzerinde çalışmak tezin amacını oluşturmuştur. Bu kapsamda bu çalışmada Juniperus drupacea Lab, Juniperus excelsa M Bieb ve Juniperus oxycedrus ssp oxycedrus türlerinden su buharı distilasyonu ile uçucu yağlar elde edilmiş ve bu yağların kimyasal bileşimi GC-MS ile aydınlatılmıştır. Ayrıca bu üç Juniperus L. türüne ait meyvelerin su, metanol, diklorometan ve siklohegzan çözücüleri ile oda sıcaklığında normal ekstraksiyon ve metanol ile Soxhlet ekstraksiyonları yapılmış ve elde edilen tüm uçucu
yağ ve ekstraktların antimikrobiyal aktiviteleri altı bakteri- Bacillus cereus 863 Pseudomonas aeruginosa 1785, Pseudomonas stutzeri DSM, Bacillus subtilis RSKK
244, Staphylococcus aureus (Koog +), Escherichia coli ATCC 35218- ve iki maya türü- Saccharomyces cerevisiae ATCC ve Candida albicans ATCC 16231 üzerinde çalışılmıştır.
4
BÖLÜM II
CUPRESSACEAE (SERVİGİLLER) FAMİLYASI
2.1 Botanik Bilgiler
Cupressaceae familyası dünyanın çeşitli bölgelerinde yayılış gösteren, 16 cins ve yaklaşık 140-150 taksondan oluşmaktadır. Ülkemizde doğal olarak yayılış gösteren cinsleri ise Cupressus. L. ve Juniperu L. cinsleridir. Diğer cinsleri ise estetik yapılarından dolayı park ve bahçe dekorasyonlarında ve peyzaj düzenlemelerinde sıkça kullanılan egzotik bitki örneklerdirler [23].
Cuprressaceae familyası örnekleri kozalak ve sürgün yapıları bakımından başlıca dört alt familyaya ayrılarak incelenirler. Bu alt familyalar ve içerdikleri cinsler aşağıda verilmiştir [23].
Actinostroboidae : Actinostrobus, Callitris, Tetraclinis, Fitzroya, Diselma
Thujoideae : Thujopsis, Thuja ve Libocedrus
Cupressoideae : Cupressus ve Chamaecyparis
Juniperoideae : Arceuthos ve Juniperus
2.2 Juniperoideae Alt Familyası ve Juniperus L. Cinsi
Juniperoideae alt familyası çoğunluğu bir cinsli ve iki evcikli bazıları ise iki evcikli örnekleri içerir. Kozalaklarının hiçbir zaman açılmayan etli ve üzümsü yapısı, ender olarak ta odunsu yapıda oluşu ile Cupressaceae familyası içinde önemli bir yere sahiptir. Bu alt familya iki cinsten oluşmaktadır [23].
1. Tomurcuklar pullarla örtülü, kozalak iri, üzeri mavi dumanlı, iç kısımları odunsu olup, tohumlar bu odunsu yapı içindedir………...Arceuthos 2. Tomurcuklar pullu yada çıplak, kozalaklar genellikle küçük, küresel biçimli,
5
Ardıç (Juniperus L.) cinsi, dünya üzerinde çok zengin ve geniş alanlarda yayılış gösteren, çoğunlukla bir cinsli iki evcikli, ender olarak bir evcikli, 60’ tan fazla taksonla simgelenen, herdem yeşil çalı ve odunsu ağaçlardan oluşan bir cinstir. Çoğunlukla çalı halinde, bazen de ağaç halinde bulunurlar. Ardıçlar daima ince kabuklu, bazen de pulsu kabuklu, iğne ve pul yapraklı bitkilerdir. Genç bireylerin tamamı iğne yaprak taşırlar, daha sonra bu iğne yapraklar bazı taksonlarda pul yapraklarla değiştirilirler. Ancak çoğu taksonlarda ileri yaşlarda iğne yapraklar bulunmaz [13, 23-26].
Juniperus’ ların dünya üzerindeki yayılışlar oldukça geniştir; Özellikle Kuzey yarım kürede olmak üzere, Kuzey Amerika’dan başlar Orta Amerika, Kuzey ve Doğu Afrika, Asya ve Himalaya’ lara kadar uzanırlar. Deniz seviyesinden oldukça yüksek yerlerde yetişirler. Ülkemiz de Ardıç taksonları bakımından zengin sayılır. Ülkemizde 7 türü ve 10 taksonu doğal olarak yetişir. Ülkemiz ormanlarında en fazla yayılış gösteren ağaçlarımızdan biri olup, yaklaşık 1,2 milyon hektar alanda yayılış gösterirler. Diğer türlerle karışık Ardıç ormanları da dikkate alındığında, bu alan daha da artmaktadır. Adana, Adıyaman, Maraş, İçel, Antalya, Bitlis, Sivas, Kayseri, Kütahya, Ankara, İzmir, Trabzon, Samsun, Sinop, Kastamonu, Sakarya, Kırklareli, Çanakkale ve İstanbul illerimizde sıklıkla yetişirler. Günümüzde yüzyıllardan beri süre gelen kaçak kesimler, aşırı otlatma ve orman yangınları sonucunda geçmişte 3 milyon hektar alan kaplayan Ardıç ormanlarımız bugün maalesef 1,2 milyon hektar alana kadar düşmüştür [13, 23-26].
Ardıç türlerinin doğal yayılışı ve araştırma alanlarını gösteren bir harita Şekil 2.1' de gösterilmiştir [27].
6
Juniperus L. cinsi ilk defa 1753 yılında Linnaeus tarafından tanımlanmıştır [12]. Juniperus L. cinsinin seksiyonlara ayrılması ise ilk defa 1841 ‘de Spach tarafından, yaprakların iğne veya puls yapıda oluşu esas alınarak yapılmış ve Juniperus L. cinsi Oxycedrus Spach ve Sabina spach olarak iki seksiyona ayrılmıştır [12,13].
G. Krüssmann ise 1955 yılında Juniperus drupacea Lab.’ ı da bir Ardıç türü olarak kabul ederek Juniperus L. cinsini, Caryocedrus, Oxycedrus ve Sabina olmak üzere üç seksiyona ayırmış ve Caryocedrus seksiyonuna yalnızca Juniperus drupacea Lab.' ı dahil etmiştir [12,28].
Juniperus L. cinsinin 44 taksonunun DNA‘ larını RAPDs yöntemiyl inceleyen R.P. Adams, Caryocedrus, Juniperus ve Sabina seksiyonlarının RAPDs açısından farklılıklar gösterdiğini tespit ederek, Arceuthos drupacea’ nın tek bir tür olarak Caryocedrus seksiyonuna dahil olacağını belirtmiştir [29].
Juniperus L. türlerinin sayısı hakkında ise farklı görüşler vardır. Yapılan son çalışmalar farklı rakamlar vermektedir. Farjon, Juniperus türlerinin sayısını 52 olarak kabul ederken [30], Adams 67 olarak kabul etmektedir [31]. Juniperus L. cinsi genel olarak kozalak ve yaprak özelliklerine göre seksiyonlara ayrılırlar [32].
7
Juniperus L. cinsinsin seksiyonları ve türleri aşağıda verilmiştir.
Juniperus
Alt Seksiyon Juniperus Juniperus communis
Juniperus communis subsp. alpina Juniperus conferta
Juniperus rigida Alt Seksiyon Oxycedrus
Juniperus brevifolia Juniperus phoenicea Juniperus cedrus Juniperus deltoides Juniperus formosana Juniperus lutchuensis Juniperus navicularis Juniperus oxycedrus Juniperus macrocarpa Alt Seksiyon Caryocedrus
Juniperus drupacea Seksiyon Sabina
Eski Dünya Türleri
Juniperus chinensis
Juniperus chinensis var. sargentii
Juniperus chinensis L. var. tsukusiensis Masummune Juniperus chinensis Kaizuka
Juniperus chinensis var. Procumbens Juniperus chinensis Globosa
Juniperus chinensis Aurea' Juniperus convallium
Juniperus excelsa
Juniperus excelsa polycarpos Juniperus polycarpos
8 Juniperus indica Juniperus komaravii Juniperus phoenicea Juniperus procera Juniperus procumbens Juniperus pseudosabina Juniperus recurva
Juniperus recurva var. coxii Juniperus sabina
Juniperus sabina var. davurica Juniperus saltuaria Juniperus semiglobosa Juniperus squamata Juniperus thurifera Juniperus tibetica Juniperus wallichiana
Yeni Dünya Türleri
Juniperus angosturana Juniperus ashei Juniperus barbadensis Juniperus bermudiana Juniperus blancoi Juniperus californica Juniperus coahuilensis Juniperus comitana Juniperus deppeana Juniperus durangensis Juniperus flaccida Juniperus gamboana Juniperus horizontalis Juniperus jaliscana Juniperus monosperma Juniperus monticola
9 Juniperus occidentalis
Juniperus occidentalis subsp. Australis Juniperus osteosperma Juniperus pinchotii Juniperus saltillensis Juniperus scopulorum Juniperus standleyi Juniperus virginiana
virginiana subsp. Silicicola Juniperus zanonii (önerildi)
2.3 Juniperus drupacea Lab.
( Arceuthos Ant. et Kotschy, Andız)
Güney Anadolu' da çoğunlukla Akdeniz kıyısı ormanlarında yetişir [12, 23, 33-35]. Juniperus drupacea’ ın ağacı çok dayanıklı ve serttir. Ayrıca mavi dumanlı kozalaklarıyla çok değerli süs bitkileridirler. Juniperus drupacea Lab. Yunanistan, Suriye ve Lübnan’da yayılmıştır. Ülkemizde ise Toros Dağları üzerinde, Adana, Antalya, Konya, Mersin, Karaman, Kahramanmaraş, İçel ve Hatay illerimizde, diğer Juniperus L. türleri, Toros karaçamı, Toros göknarı, sedir ve meşe türleri ile karışık halde yayılış göstermektedirler [12, 23, 24, 34-36].
10
2.4 Juniperus excelsa M. Bieb.
(Boylu Ardıç, Boz Ardıç)
Morumsu kahverengi, küresel kozalaklara sahip, 4-6 tohumlu özellikle 300-2300 m yükseklikte, kayalık yamaçlarda yetişen, piramidal tepe yapısına sahip yüksek orman ağaçlarıdırlar [23,26]. Ilıman iklim ağacıdırlar; sıcağa, soğuğa ve kuraklığa çok dayanıklıdırlar. Sığ, taşlı ve kireçli topraklarda rahatlıkla yetişebilirler. Makedonya, Ege ve Yunanistan adaları, Küçük Asya, Kafkasya, İran ve Lübnan’ da geniş yayılış gösterirler [13,37,38]. Ülkemizde ise Ardıç ormanlarının yaklaşık % 82‘ sini oluştururlar ve İç Batı Anadolu’ da, özellikle Bilecik, Sinop, Tokat, Gümüşhane, Eskişehir, Balıkesir, Muğla, Van, Kayseri, Burdur, Antalya, Hakkari ve Maraş illerimizde geniş alanlar kaplarlar [23, 24, 26, 37].
11
2.5 Juniperus oxycedrus L. ssp oxycedrus
(Katran Ardıcı, Diken Ardıcı)
Çoğunlukla çalı halde bulunan, çok fazla genetik çeşitlilik gösterdiklerinden yayılış alanına bağlı olarak bazen 5-6 m’ ye kadar boylanabilen, küçük ağaçlar halinde bulunan, bazen de 10-15 m’ ye kadar boylanabilen iki evcikli, küçük ağaç veya çalılardır [23-26].
Akdeniz yöresi, Kafkasya ve İran’ da doğal olarak yayılmışlardır. Çam, meşe ve makilerle birlikte bulunurlar. Ülkemizde ise özel bir toprak isteği olmaksızın, deniz seviyesi ile 1800 m arasında esas dağılış gösterirler. Kırklareli, Çanakkale, Sinop İstanbul, Sakarya, Bilecik, Kastamonu, Adapazarı, Ankara, Samsun, İzmir, Sivas, Ordu, Bursa, Balıkesir, Trabzon, Kayseri, Kütahya, Bitlis, Adıyaman ve Antalya illerimizde yaygın olarak yetişirler. Ülkemizde Juniperus oxycedrus L. ssp oxycedrus ve Juniperus oxycedrus L. ssp macrocarpa ( Sibth et Sm.) Ball olmak ğüzere iki alt türü vardır [23, 25].
Fotoğraf 2.3 Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus meyveleri
12
BÖLÜM III
ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Uzun yıllardan beri çeşitli Juniperus L. türleri üzerinde gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde farklı disiplinlerden birçok araştırmacı tarafından birçok çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmaların bir kısmını Juniperus L. türlerinin sayılarının ve sistematikteki yerinin belirlenmesi amacıyla yapılan fitokimyasal çalışmaların oluşturduğu ve Juniperus L türlerinin sayısının ve sistematikteki yerinin belirsizliğinin bu alanda yapılan çalışmaların sayısını arttırdığı söylenebilir. Yapılan diğer çalışmalar ise çeşitli Juniperus L. türlerinin yaprak, gövde, kök ve meyvalarından elde edilen ekstraktların ve uçucu yağların kimyasal bileşiminin incelenmesi ve bu ekstraktların ve uçucu yağların farmokolojik, antibakteriyal, antiinflamatuar ve antimikrobiyal gibi çeşitli özelliklerinin araştırılması çalışmalarını içermektedir.
Bu çalışmada Juniperus excelsa M. Bieb, Juniperus drupacea Lab. ve Juniperus oxycedrus L. ssp oxycedrus türleri araştırılmıştır.
1987 yılında Juniperus excelsa M.Bieb yapraklarından su buharı distilasyonu ile elde edilen uçucu yağın çeşitli fiziksel özellikleri ve bileşimi belirlenmiş ve bu yağın başlıca bileşenleri (+) - sabinen ( % 36,1), (+) – limonen ( % 7,3), 1-β- menten ( % 4,5), β- fellandren ( % 2,0) ve γ- terpinen ( % 1,3) olarak belirlenmiştir [38].
R.P. Adams 1997 yılında Yunanistan, Türkiye ve Kırım' dan toplanan Juniperus drupacea Lab. yaprak uçucu yağlarının kimyasal bileşimini karşılaştırmış ve bur üç bölgedeki yaprak uçucu yağlarının da başlıca bileşeninin % 46.7' den % 55.6' ya kadar değişen oranlarda limonen olduğunu belirtmiştir. Diğer majör bileşenler ise α- pinen, mirsen, δ-3-karen' dir. Bu sonuçlardan α- pinen, mirsen ve δ-3-karen miktarlarının bu üç bölgede coğrafik değişiklikler gösterdiği belirtilmiştir [39].
Başka bir çalışmada çeşitli Juniperus L. türlerinin – Juniperus oxycedrus L. ssp. oxycedrus, Juniperus phoenicea ssp. turbinata ve Juniperus communis ssp. communis -
13
olgun ve ham meyve ve yapraklarından elde edilen uçucu yağların kimyasal bileşimi GC-MS yöntemi ile belirlenmiş ve bu uçucu yağların antimikrobiyal aktiviteleri incelenmiştir. Toplam 36 bileşenin yapısı aydınlatılmış ve uçucu yağlardaki ana bileşenler α- pinen, β- pinen, δ-3-karen, sabinen, mirsen, β-fellandren ve limönen olarak verilmiştir. Elde edilen uçucu yağlar dört mikroorganizmaya karşı test edilmiş ve MIC değerlerı belirlenmiştir. Sonuçlara göre, J. phoenicea ssp. turbinata ve J. oxycedrus L. ssp. oxycedrus' tan elde edilen uçucu yağlar sırasıyla Candida albidans ve Staphyllococus aureus' a karşı oldukça iyi ve zayıf aktivite göstermiş, bunun dışında dikkate değer bir inhibisyon etkisi gözlenmemiştir [40].
M. K. Owens ve arkadaşları 1998 yılında yaptıkları bir çalışmad Juniperus ashei ve Juniperu pinchoti Sudw türlerinden monoterpenlerin ekstraksiyonunu hegzan ile oda sıcaklığında normal ekstraksiyon yöntemi ve su buharı destilasyon yöntemi ile yapmışlar ve monoterpenlerin ekstraksiyonunda bu iki yöntemden hangisinin daha etkin yöntem olduğunu monoterpenlerin bileşimini ve konsantrasyonu bakımından karşılaş-tırmışlardır. Monoterpen konsantrasyonları ve bileşimleri GC ile belirlenmiş ve monoterpenlerin ekstraksiyonunda su buharı yönteminin daha etkin bir yöntem olduğu belirtilmiştir [41].
2008 yılında M. Ünlü ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada Juniperus excelsa meyvelerinden elde edilen uçucu yağın bileşimi ve antimikrobiyal aktivitesi çalışılmıştır. GC- MS analiziyle uçucu yağın 44 bileşen içerdiği ve başlıca bileşenlerin α- pinen (% 55,5), α- sedrol (% 7,7) ve sabinen (% 3,5) olduğu belirlenmiştir. Ayrıca çalışma sonuçları elde edilen uçucu yağın anaerobik bir bakteri olan Clostridium perfingens' e karşı güçlü aktiviteye sahipken, Staphylococus aureus, Streptococus pvogenes, Streptococus ppneumoniae, Mycobacterium smegnatis, Candida albican ve Candid crusei' ye karşı ılımlı aktiviteye sahip olduğunu göstermiştir [42].
G. Topçu ve arkadaşları 1999 yılında yaptıkları bir çalışmada Juniperus excelsa M. Bieb meyvelerinin hegzan ekstraktından bir adet yeni ve dört adet bilinen diterpen ve bir adet bilinen bir seskiterpen izole etmişlerdir. Bilinen terpenlerin yapısı izopiramik, izokommunik, (-) ent-trans kommunik ve sandrakopiramik asit, seskiterpenin yapısı 4α- sandrakoprimarik asit ve bulunan yeni diterpenin yapısı 3α- asetoksilabda-8 (17),
14
13(16), 14-trien-19-oik asit (Juniperexselsik asit) olarak verilmiştir. Ayrıca bu çalışmada hegzan ekstraktının LNCaP, KB-V (+VLB) ve KB-V (-VLB)' ye karşı sitotoksik aktivitesi incelenmiş ve hegzan ekstraktınının bu hücrelere karşı oldukça aktif olduğu belirlenmiştir. Hegzan ve metanol ekstraktlarının ve bulunan yeni bileşiğin Mycobacterium tuberculosis' e karşı ılımlı derecede aktif oldukları da belirlenmiştir [43].
S. Salido ve arkadaşları yaptıkları bir çalışmada Juniperus oxycedrus subsp. Badia olgun ve ham meyve ve yaprak uçucu yağlarının kimyasal bileşimini ve yağ bileşiminin mevsimsel değişimini incelemişlerdir. Yağ bileşenleri Kapiler GC ve GC-MS yöntemleriyle, alıkonma indekslerinden yararlanarak belirlenmiştir. Uçucu yağda yaklaşık 80 bileşik belirlenmiş ve bunların toplam yağ bileşiminin % 90- 98 'ini oluşturan 60-68 tanesinin yapısı aydınlatılmıştır. Yaprak uçucu yağının başlıca bileşenleri α- pinen - mevsimsel değişikliklere göre- (% 40- 57), manoil oksit (% 5- 10) ve olgunlaşmamış meyve uçucu yağın başlıca bileşenleri α- pinen ( % 65) ve az miktarlarda mirsen, limonen ve γ- murolen olarak verilmiştir. Ayrıca bütün yağ örneklerinin sırasıyla 106 ve 123 μg/mL, % 50 sitotoksik konsantrasyonlarda HIV-1 (III B) ve HIV-2 (ROD) ' ye karşı toksik olduğu belirtilmiştir [44].
Başka bir çalışmada M. Milos ve A. Radonic Juniperus oxycedrus L ssp oxycedrus taze iğne yaprak, olgun ve yeşil, olgunlaşmamış meyvelerinden elde etikleri uçucu yağdaki serbest ve glikositlere bağlı uçucu bileşiklerin GC-MS spektral analizini gerçekleştirmişlerdir. Taze iğne yapraklardan elde edilen uçucu yağda 36, ham meyvelerden elde edilen uçucu yağda 15 ve olgun meyvelerden elden elde edilen yağda 22 bileşik belirlemişlerdir. Her üç yağda ana bileşen α- pinen olarak bulunmuştur. Ana bileşen 2- hidroksi- 5-metilasetofenon olmak üzere iğne yaprak örneklerinde 16 adet aglikon belirlenmiştir. Ham meyve örneklerinde ise başlıca bileşeni 3- fenil-2- propen-1- ol ve mirtenol olmak üzere dokuz aglikon belirlenmiştir [45].
İ. Karaman ve arkadaşları Juniperus oxycedrus L. ssp oxycedrus yapraklarının metanol ve sulu ekstraktlarının antimikrobiyal özelliklerini 56 bakteri türüne ait 143 labaratuvar türü ve 5 fungi türüne ait 31 izolat üzerinde test etmişler ve bunlara ait MİK ve MBK değerlerini belirlemişlerdir. Çalışmada metanol ekstraktının 24 bakteri türüne ait 57 tür
15
üzerinde inhibisyon etkisi gösterirken sulu ekstaktın test mikroorganizmaları üzerinde herhangi bir antimikrobiyal aktivite göstermediği belirtilmiştir [46].
2008 yıllında yapılan bir çalışmada Juniperus drupacea Lab meyvelerinden su buharı distilasyon yöntemiyle elde edilen ekstrakt ve daha az uçucu ekstraktların farklı çözücülerle yapılan ekstraksiyonlarından elde edilen ekstraktlarının kimyasal bileşimi GC-MS yöntemiyle belirlenmiş ve bu ekstraktların biyolojik aktiviteleri incelenmiştir. Bu çalışmada diklorometan ekstraktındaki major bileşenlerin α- pinen ( % 23.73), timol metil eter (% 17.32) ve kamfor ( % 10.12) olduğu belirlenmiştir. Hegzan ekstraktında ise ana bileşen % 44.24 ile α- pinen olarak bulunmuştur. Etil eterle elue edilen fraksiyonda ise timol metil eter (% 22.27 ) ve kamfor (% 19.65 ) ana bileşenler olarak verilmiştir [47].
Ayrıca, bu üç ekstrakta ek olarak Juniperus drupacea L. meyvelerinden petrol eteri ve etanol ile doğrudan ekstraksiyonları da yapılmış ve bu beş ekstakttan özellikle diklorometan, petrol eteri ve etanol ekstraktlarının altı farklı mikroorganizmaya karşı 0.5 mg/mL' den 1.2 mg/mL' ye kadar değişen minimum inhibisyon konsantrasyonla-rında (MİK) dikkate değer antimikrobiyal aktivite gösterdikleri belirlenmiş ve bunların gıda ve içeceklerde doğal antioksidan katkı maddeleri olabilecekleri önerilmiştir [47]. E. Küpeli ve arkadaşları 2009 yılında yayınladıkları bir çalışmada beş Juniperus L. cinsinin- J. drupacea. Lab, J. communis var. communis, J. communi var. saxsatits, J. oxycedrus subsp. oxycedrus, J. oxycedrus subsp. macrocarpa gövde, yaprak ve meyvelerini su ve metanol ekstraklarının antiinflamatuar ve antinosiseptif özelliklerini incelemişler ve J. oxycedrus subsp. oxycedrus ve J. communis var. saxsatits türlerinin meyve ve yaprak metanol ekstraktlarının dikkate değer inhibisyon etkileri gösterdiklerini belirtmişlerdir [48].
M. R. Moein ve arkadaşları 2010 yılında yaptıkları bir çalışmada Juniperus excelsa M. Bieb subsp. Polycarpus (K. Koch) yapraklarından hidrodistilasyon yöntemi ile elde ettikleri uçucu yağın kimyasal bileşimini GC - MS tekniği ile belirlemişler ve bu yağın antimikrobiyal, antifungal ve antioksidan özelliklerini incelemişlerdir. Çalışmada uçucu yağın başlıca bileşenleri α- pinen ( % 67.71), α- cedral (% 11,5), δ-3- karen ( % 5.19) ve limonen ( % 4.41) olarak verilmiştir. Ayrıca Gram (+) ve Gram (-) bakterilerin
16
uçucu yağa karşı hassas oldukları ve uçucu yağın radikal tutucu ve antioksidan etkiye sahip olduğu belirtilmişlerdir [49].
17
BÖLÜM IV
MATERYAL ve METOD
4.1 Bitki Materyalleri
Bu çalışmada üç Juniperus L. türüne ait meyvalar kullanılmıştır. Bu türler Juniperus drupacea Lab, Juniperus excelsa Bieb. ve Juniperus oxycedrus subsp oxycedrus olup aşağıda toplanma zamanları ve yerleri verilmiştir.
- Juniperus drupacea Lab.
Aladağ Pos Ormanları, 1300 m. 21.07.1998
- Juniperus oxycedrus L. subsp oxycedrus
Çamardı, Emli Boğazı girişi, 1650 m. 03.06.2000
- Juniperus excels M. Bieb. subsp excelsa
Aladağ Pos Ormanları Trak serisi, 1400 m. 21.07.1998.
4.2 Uçucu Yağların Eldesi
Bu çalışmada Juniperus drupacea Lab, Juniperus excelsa M. Bieb. ve Juniperus oxycedrus subsp oxycedrus meyve uçucu yağları incelenmiştir. Uçucu yağların ekstraksiyonu hem normal su buharı distilasyonyöntemi ile hemde Clevenger düzeneği kullanılarak gerçekleştirildi. Olgun olanlarından seçilen Juniperus L. meyveleri bir blender ile iyice öğütüldükten sonra elde edilen toz haldeki bitki materyalinden 10 g tartılarak Clevenger cihazının balonuna konuldu. Distilasyondan 750 mL destilat toplandı. Toplanan destilat kloroform ile ekstrakte edildikten sonra çözücüsü vakum altında uzaklaştırılıp, yaklaşık 0.3 mL uçucu yağ elde edildi.
18
4.3.1 Oda sıcaklığı ekstraksiyonu
Toz haline getirilen Juniperus drupacea Lab, Juniperus excelsa M. Bieb. ve Juniperus oxycedrus subsp oxycedrus. meyvelerinden 7 g alınarak 250 mL' lik bir erlene konuldu. Üzerine 80 mL su ilave edildi. Oda sıcaklığında, 24 saat boyunca karıştırarak ekstraksiyon yapıldı. Bitki materyali süzüldükten sonra elde edilen ekstraktın çözücüsü vakum altında döner buharlaştırıcıda uzaklaştırılarak yağımsı karışım elde edildi. Bu işlem sırasıyla metanol, diklorometan ve siklohegzan çözücüleri ile de tekrarlandı.
4.3.2 Soxhlet ekstraksiyonu
7 g iyice öğütülmüş Juniperus drupacea Lab, Juniperus excelsa M. Bieb. ve Juniperus oxycedrus subsp oxycedrus. meyvelerinden Soxhlet ekstraksiyon kartuşuna konarak, metanol ile 8 saat boyunca ekstraksiyon işlemi gerçekleştirildi. Ekstraksiyon işleminden sonra metanol vakum altında uzaklaştırıldı ve yağımsı, yapışkan bir karışım elde edildi.
4.4 Uçucu Yağ Yoğunluklarının Belirlenmesi
Elde edilen her bir uçucu yağ örneğinden bir mikro pipet yardımıyla yaklaşık 20 μL alınarak cam tüplere aktarıldı. Tüplerin ağırlıkları hassas terazide tartıldıktan sonra, uçucu yağın yoğunlukları (4.1) eşitliğine göre hesaplandı. Her bir uçucu yağ için elde edilen kütle, hacim ve yoğunluk değerleri aşağıda Çizelge 4.1’ de verilmiştir.
d
=
(4.1)Çizelge 4.1 Juniperus L. uçucu yağlarına ait kütle, hacim ve yoğunluk değerleri Uçucu Yağ m (g) V (mL) d (g/mL) J. drupacea 0.0125 0.02 0.63 J. excelsa 0.0129 0.02 0.65 J.oxycedrus 0.0146 0.02 0.73
19
4.5 Uçucu Yağların Analizi
J. drupacea Lab, J. excelsa M. Bieb subsp excelsa ve J. oxycedrus subsp oxycedrus meyve uçucu yağlarının analizleri Çukurova Üniversitesi Kimya Bölümü Araştırma Labaratuvarı' nda bulunan Finnigan Thermo Trace 2000 GC-MS sistemini kullanarak yapılmıştır. Her bir uçucu yağa ait GC-MS kromatogramının değerlendirilmesi, Finnigam GC-MS sisteminde bulunan Wiley / Nist kütüphanesi kullanılarak ve literatür karşılaştırmalarıyla yapılmıştır. Uygulanan analiz şartları aşağıda verilmiştir.
GC/MS : Finnigan Thermo Trace 2000
Kolon : DB-5, Fenil metil siloksan (60 m x 0.25 mm x 25 μm film kalınlığı)
Kolon Sıcaklığı : 50 °C ' de 1 dak, 50 °C ' den 160 °C ' ye kadar 3°C /1dak, 160 °C ' de 3 dk, 160 °C ' den 250 °C ' ye kadar 5°C / 1 dak, 250 °C de 10 dk olarak programlanmıştır.
Taşıyıcı Gaz : Helyum Dedektor : FID Akış Hızı : 1 mL / dak İnlet Sıcaklığı : 240 °C Dedektör Sıcaklığı : 250 °C Split Oranı : 20 : 1 Enjeksiyon Miktarı : 7 μL MS İyonlaştırması : EI Elektron Enerjisi : 70 eV Süre : 68 dak Kütle Aralığı : 33-447 m/z
20
4.6 Antimikrobiyal Aktivite Testleri
4.6.1 Test mikroorganizmaları
Bu çalışmada kullanılan mikroorganizmalar aşağıda verilmiştir.
Bakteriler Mayalar
Bacillus cereus 863 Pseudomonas aeruginosa 1785 Pseudomonas stutzeri DSM Bacillus subtilis RSKK 244
Staphylococcus aureus (Koog +) Escherichia coli ATCC 35218
4.6.2 Mikroorganizmaların standardizasyonu
Bu çalışmada kullanılan mikroorganizmaların tamamı Mac Farlant yöntemi ile standardize edilmiştir. Bu yöntem için 1 no ' lu Mac Farlant kullanılmıştır. A ( % 1.175 BaCl2 · 2H2O ) ve B ( 0.36 N H2SO4 ' ten % 1 (v/v) çözeltisi ) çözeltileri 1' den 10'
a kadar karıştırılmış ve 10 adet Mac Farlant çözeltisi hazırlanmıştır ve 1 numaralı Mac Farlant bulanıklığı yakalanmıştır.
4.6.3 Bitki özütlerinin hazırlanması
Juniperus drupacea. L, Juniperus excelsa. M.Bieb. ve Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus meyvelerin su, metanol, diklorometan ve siklohegzan çözücüleri ile oda sıcaklığında ve aynı meyvelerin metanol ile yapılan Soxhlet ekstraksiyonundan elde edilen yoğun ekstraktlarının her birinden az bir miktar ayrı tüplere alınarak çözücüleri tamamen uzaklaştırılana kadar döner buharlaştırıcıda uçuruldu. Herbir tüpte kalan madde miktarı 0.01 g olarak ayarlandı ve her bir tüpte madde konsantrasyonu 0.6 mg / mL olacak şekilde DMSO ile seyreltildi. Bu konsantrasyonda her bir özütten yaklaşık 3 mL hazırlandı.
Saccharomyces cerevisiae ATCC Candida albicans ATCC 16231
21
Uçucu yağ özütlerinin için ise bu üç Juniperus L. türünün meyvelerinden su buharı destilasyonu ile elde edilen uçucu yağların her birinden ayrı tüplere alındı ve her birinin toplam konsantrasyonu yaklaşık 0.3 mg/mL olacak şekilde DMSO ile seyreltildi. Ekstraktlarla aynı hacimde, her bir özütten yaklaşık 3 mL hazırlandı.
Hazırlanan bitki özütlerinin tamamı kullanılmadan önce 0.45 μm' lik tek kullanımlık mikrofiltreden geçirilerek sterilize edilmiştir.
Hazırlanan bitki özütlerinin emdirilmesi için Whatman No 1 marka 5 mm çapında steril diskler kullanılmış ve bu disklere aseptik koşullarda 20 μL özüt emdirilmiştir. Bu disklerin uygulandığı petriler ve kültürler 37.5°C ' de, 24 saat inkübasyona bırakılmıştır. Özütlerin kültürlere olan etkileri kumpas yardımı ile ölçülmüştür.
4.6.4 Disk difüzyon yöntemi
Referans bakterileri Müller Hinton Broth besiyerinde, mayalar ise Sambouraud Dextrose Broth Besiyerinde aktifleştirilmiştir. Referans bakteriler için Müller Hinton Agar, test mayaları için ise Sambouraud Dextrose Agar hazırlanmıştır. Bütün besiyerleri 121 °C' de 15 dakika otoklavda sterilize edilmiştir. Hazırlanan katı besiyerlerine, 24 saat önce aktifleştirilen bakteri ve mayalardan 10 μL olmak üzere ayrı ayrı aktarılmıştır. Aktarılan kültürler tüm petri yüzeyine drigalski öze yardımıyla yayılmıştır. Homojen olarak yayılan kültürlerin üzerine her bir petriye 6 özüt olmak üzere,18 özüt 3 petriye paylaştırılmıştır. Ayrıcaaynı şekilde paralelleri de hazırlanmıştır. Her bir mikroorga-nizma için toplam 6 petri kullanılmıştır.
22
BÖLÜM V
BULGULAR VE TARTIŞMA 5.1 Juniperus L. Türlerinin Uçucu Yağ Analizleri
5.1.1 Juniperus drupacea lab. meyve uçucu yağı gc-ms analizl
Juniperus drupacea Lab. meyve uçucu yağına ait GC-MS kromatogramı Şekil 5.1’ de gösterilmiştir ve bu yağda tespit edilen bileşikler Çizelge 5.1’de verilmiştir.
Çizelge 5.1 Juniperus drupacea Lab meyve uçucu yağında bulunan maddeler
RT Bileşik % 15,76 α-pinen 13,3 18.61 (+)-Beta Pinen 1,2 18.25 β-Mirsen 0,7 20.55 Limonen 15,5 23.38 - Terpinolen 0,7 25.45 trans-p-Menta-2,8-dienol 1,0 26.62 cis-Pinokarveol 1,7 26.72 δ-Verbenol 0,6 28.46 4-Terpineol 1,2 29.19 -Terpineol 0,8 29.41 Karveol I 0,7 30.30 Cis-karveol 1,0 30.87 P-Menta-1,8-dien-2-ol 1,3 37.09 Ylangen 1,1 37.40 Kopaen 2,1 37.53 1.2-Dimetilindol 0,8 39.51 (-)-Germacra-1(10),4(15)-5-trien 0,6 39.66 Cis-β-karyofilen 1,2 40.12 α-kubeben 1,0 40.14 Germakren D 0,9 41.53 α-Karyoffilen 1,7 42.24 δ-Muurolen 6,7 43.11 cis- -kadinen 0,2 43.20 Sedren 0,9 43.40 α-Selinen 0,8
23
Çizelge 5.1 Juniperus drupacea L. meyve uçucu yağında bulunan maddeler (devam) RT Bileşik % 43.51 β-Kadinen 0,7 44.09 β-Muurolen 7,0 44.84 Kadina-1,4-dien 3,9 44.98 Kadina-4,9-dien 0,4 48.22 Sedrol 0,8 48.95 Τ-cadinol 1,0 49.03 Τ-muurolol 0,2 49.42 α-kadinol 0,3 59.57 Abietatrien 2,0 63.04 Sandaracopimarinal 0,9 66.37 Totarol 24,2 66.81 Ferruginol 0,3
24
25
Juniperus drupacea Lab. meyvelerinden elde edilen uçucu yağda bulunan bileşiklerin yapıları yaklaşık % 87 oranında tayin edilmiştir ve bu yağda toplam 37 bileşik bulunmuştur (Çizelge 5.1). Bu yağda bulunan majör bileşenler Totarol (% 24,2) (Şekil 5.37), limonen (% 15.5 ) (Şekil 5.5), α-pinen (% 13.3) (Şekil 5.2), -Muurolen (% 7.0) (Şekil 5.28), δ-Muurolen (% 6.7) (Şekil 5.23), Kadina-1,4-dien (%3.9) (Şekil 5.29), Kopaen (% 2.1) (Şekil 5.16) ve β-pinen (% 1.2) (Şekil 5.3) olarak belirlenmiştir. Ayrıca, bu yağda daha önceki çalışmalarda belirtilmeyen 1,2 dimetil indol bileşiği (Şekil 5.17) tespit edilmiştir.Bu sonuçlar Juniperus drupacea Lab. meyve uçucu yağı üzerinde daha önce yapılan çalışmalarla bazı farklılıklar göstermektedir.Örneğin E.Kocakulak Akseki (Antalya) ve Abanoz Yaylası (Mersin)' ndan toplanan Juniperus drupacea Lab. meyve ucucu yağlarında bulunan maddeleri GC ve GC-MS ile belirlemiş ve uçucu yağlarda bulunan maddeleri α-pinen (% 22.8-63.4 ), limonen ( % 10.7-51.1 ), β-pinen ( % 1.0-2.9), mirsen ( % 1.9-3.4), γ-murolen ( % 2.0-7.2) ve δ-kadinen ( % 1.1-4.9) olarak vermiş ve bölge ve mevsim farklılıklarının uçucu yağın ana bileşenleri üzerinde dikkate değer farklılıklar göstermediğini belirtmiştir [12].
2008 yılında A.E.Goharab ve arkadaşları tarafından Suriye‘ den toplanan J. drupacea Lab. meyvelerinden su buharı destilasyonu ile elde edilen uçucu yağın bileşimi GC-MS ile incelenmiş ve ana bileşenler α-pinen (% 23.73 ), timol metil eter (% 17.32) ve kamfor (% 10.12) olarak verilmiştir [42]. Ana bileşen olarak α-pinen Türkiye’den toplanan J. drupacea meyve uçucu yağlarına ait sonuçlarla uyum göstermekle birlikte, timol metil eter ve kamfor Türkiye’den toplanan J. drupacea Lab. meyve uçucu yağlarında ana bileşen olarak yer almamaktadır [47].
Juniperus drupacea Lab. üzerinde yapılan başka bir çalışmada, R.P.Adams Yunanistan, Türkiye ve Kırım’dan toplanan J.drupacea yaprak uçucu yağlarını GC-MS ile incelemiş ve uçucu yağ bileşenlerini karşılaştırmış ve yağ bileşenlerini coğrafik varyasyonlar açısından değerlendirmiştir [39]. Adams, her üç ülkeden toplanan J: drupacea yaprak uçucu yağında da majör bileşenin % 46.7- 55.6 arasında değişen oranlarda limonen olduğunu, diğer majör bileşenlerin ise α-pinen, mirsen, δ-3-karen, ar-kurkumen ve manoil oksit olduğunu ve uçucu yağlardaki α-pinen ve mirsen miktarının
26
Yunanistan’dan Kırım’a - batıdan doğuya doğru - artarken δ-3-karen miktarlarının Yunanistan’dan Kırım’a doğru azaldığını belirtmiştir [43]. Bu sonuç farklı bölgelerden toplanan aynı bitkinin farklı kısımlarından, değişik Juniperus L. türlerinin uçucu yağ bileşenlerinin farklı olabileceği gerçeğini açıkça göstermektedir. Bu sonucun elde edilmesinde bitkilerin yetiştiği habitat şartlarının ve mevsimsel farklılıkların etkili olduğu söylenebilir.
Juniperus drupacea Lab. meyve uçucu yağında tespit edilen bileşiklere ait kütle spektrumları Şekil 5.2 - 5.38’ de verilmiştir.
27
Şekil 5.2 α-Pinen bileşiğine ait kütle spektrumu
28
Şekil 5.4 β- Mirsen bileşiğine ait kütle spektrumu
29
Şekil 5.6 -Terpinolen bileşiğine ait kütle spektrumu
30
Şekil 5.8 cis-Pinokarveol bileşiğine ait kütle spektrumu
31
Şekil 5.10 4-Terpineol bileşiğine ait kütle spektrumu
32
Şekil 5.12 Karveol 1 bileşiğine ait kütle spektrumu
33
Şekil 5.14 p-Menta-1,8-dien-2-ol bileşiğine ait kütle spektrumu
34
Şekil 5.16 Kopaen bileşiğine ait kütle spektrumu
35
Şekil 5.18 (-)-Germacre-1(10),4(15)-5-trien bileşiğine ait kütle spektrumu
36
Şekil 5.20 -Kubeben bileşiğine ait kütle spektrumu
37
Şekil 5.22 -Karyoffilen bileşiğine ait kütle spektrumu
38
Şekil 5.24 cis- -Kadinen bileşiğine ait kütle spektrumu
39
Şekil 5.26 Epi- -Selinen bileşiğine ait kütle spektrumu
40
Şekil 5.28 -Muurolen bileşiğine ait kütle spektrumu
41
Şekil 5.30 Kadina-4,9-dien bileşiğine ait kütle spektrumu
42
Şekil 5.32 -Kadinol bileşiğine ait kütle spektrumu
43
Şekil 5.34 -Kadinol bileşiğine ait kütle spektrumu
44
Şekil 5.36 Sandarakorpimarinal bileşiğine ait kütle spektrumu
45
Şekil 5.38 Ferruginol bileşiğine ait kütle spektrumu
5.1.2 Juniperus excelsa m. bieb. meyve uçucu yağı gc-ms analizi
Juniperus excelsa M. Bieb. meyve uçucu yağına ait GC/MS kromatogramı Şekil 5.39’ da gösterilmiştir ve bu yağda tespit edilen bileşikler Çizelge 5.2’de verilmiştir.
Çizelge 5.2 Juniperus excelsa M. Bieb. subsp excelsa meyve uçucu yağında bulunan bileşikler. RT Bileşik % 26.68 Pinokarveol 10,40 30,07 D-Verbenone 9,65 41.72 Mirsen 2,23 43.28 Sedranon 4,95 48.21 Sedrol 39,70
46 RT:0,00 - 68,67 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 Tim e (m in) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 R el at ive Ab un da nce 48,22 60,08 63,02 57,45 54,48 50,90 66,76 16,76 37,77 14,12 30,07 31,89 43,28 24,14 41,72 46,61 26,66 21,21 34,07 NL: 3,06E5 TIC MS juns E2
47
Juniperus excelsa M. Bieb meyvelerinden elde edilen uçucu yağa ait GC-MS kromotogramında çok sayıda pik görülmekle birlikte bunların 5 tanesinin yapısı belirlenmiş ve majör bileşen sedrol (% 39.26) (Şekil 5.44) olarak tespit edilmiştir. Diğer majör bileşenler ise pinokarveol ( % 10.40), (Şekil 5.40) D-verbenon ( % 9.65 ) (Şekil 5.41) ve sedranon ( % 4.95) (Şekil 5.43) olarak gözlenmiştir. Yapısı tam olarak belirlenemeyen bileşiklerin kütle spektrumları kromotogramdaki RT sırasına göre verilmiştir. (Şekil 5.40-5.60). Bu sonuçlar daha önce yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlarla bazı farklılıklar göstermektedir. Örneğin M.Ünlü ve arkadaşlarının 2008 yılında yaptıkları bir çalışmada Juniperus excelsa uçucu yağının GC-MS ile yapılan analizinde uçucu yağın başlıca bileşenlerini α-pinen (% 55.5), α-sedrol (% 7.7), sabinen (% 3.5) ve verbenon (% 2.4) olarak vermişlerdir [42]. G. Topçu ve arkadaşları ise yaptıkları başka bir çalışmada J.excelsa uçucu yağının ana bileşenlarini α-pinen ( % 34.0) ve α-sedrol (% 12.3) olarak vermişlerdir [43]. J. excelsa meyve uçucu yağı üzerinde yapılan başka bir çalışmada ise yağın majör bileşenleri α- pinen ( % 29.1) ve sabinen ( % 3.5) olarak verilmiştir [48]. Bu sonuçlar bize aynı bitki türüne ait meyve uçucu yağlarının bileşenlerinin farklılıklar gösterdiğini açıkça göstermektedir. Bu farklılıkların nedeni bitki türünün yetişme ortamı ve toplanma zamanı olarak değerlendirilebilir.
Juniperus excelsa M. Bieb. meyve uçucu yağında tespit edilen bileşiklerin her birine ait kütle spektrumları aşağıda verilmiştir ( Şekil 5.40-Şekil 5.50).
48
Şekil 5.40 Pinokarveol bileşiğine ait kütle spektrumu
49
Şekil 5.42 -Mirsen bileşiğine ait kütle spektrumu
50
Şekil 5.44 Sedrol bileşiğine ait kütle spektrumu
51
Şekil 5.46 RT 21.22 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
52
Şekil 5.48 RT 34.07 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
53
Şekil 5.50 RT 46.61 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
54
Şekil 5.52 RT 50.91 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
55
Şekil 5.54 RT 54.48 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
56
Şekil 5.56 RT 57.45 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
57
Şekil 5.58 RT 60.93 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
58
Şekil 5.60 RT 66.77 ’ deki bileşiğe ait kütle spektrumu
5.1.3 Juniperus oxycedrus L. ssp oxycedrus meyve uçucu yağı gc-ms analizi
Juniperus oxycedrus L. subsp oxycedrus meyve uçucu yağına ait GC-MS kromatogramı Şekil 5.61’ de ve bu yağda tespit edilen bileşikler Çizelge 5.3’ de verilmiştir.
