OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠM KURUMLARINDA KULLANILAN OYUNCAKLARIN VE OYUN ALANLARININ ERGONOMĠK AÇIDAN
ĠNCELENMESĠ
ZEYNEP OLGUN
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
AĠLE EKONOMĠSĠ VE BESLENME EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren (6) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Zeynep
Soyadı : OLGUN
Bölümü : Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Bilim Dalı
Ġmza :
Teslim Tarihi :
TEZĠN
Türkçe Adı: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Kullanılan Oyuncakların ve Oyun Alanlarının Ergonomik Açıdan Ġncelenmesi
Ġngilizce Adı: Ergonomic Assessment of Toys and Playgrounds Used in Preschool Education Institutes
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Zeynep OLGUN Ġmza:
Jüri Onay Sayfası
Zeynep OLGUN tarafından hazırlanan “Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Kullanılan Oyuncakların ve Oyun Alanlarının Ergonomik Açıdan Ġncelenmesi” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
DanıĢman: Doç. Dr. Aybala DEMĠRCĠ AKSOY
Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi ……...……....
BaĢkan: Prof. Dr. Sıdıka BULDUK
Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi ……...……....
Üye: Prof. Dr. Sibel ERKAL
Aile ve Tüketici Bilimleri Anabilim Dalı, Hacettepe Üniversitesi ……...……....
Tez Savunma Tarihi: 22/10/2015
Bu tezin Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Tahir ATICI
TEġEKKÜR
Akademik çalıĢmalar zahmetli olduğu kadar sabır ve gayret de istemektedir. AraĢtırmacının bu çalıĢmalarda en büyük ihtiyacı ise destektir. Kendimi bu konuda Ģanslı hissediyorum. Öncelikle tezimin konusunun belirlenmesinde, araĢtırma aĢamasında ve tamamlanmasında, bilgi birikimi, güler yüzü ve anlayıĢlılığıyla akademik bilgi ve becerileri edinme yolunda bana her zaman destek ve rehber olan değerli tez danıĢmanım Sayın Doç. Dr. Aybala DEMĠRCĠ AKSOY‟a çok teĢekkür ederim.
Tezimde kullandığım gözlem formunun geliĢtirilmesi için görüĢlerine baĢvurduğum Sayın Prof. Dr. Adalet KANDIR‟a, Sayın Doç. Dr. Hülya ÖZTOP‟a, Sayın Doç. Dr. Ayfer AYDINER BOYLU‟ya, Sayın Doç. Dr. Eda PURUTÇUOĞLU‟na ve Sayın Doç. Dr. Fatma ARPACI‟ya, ayrıca yüksek lisans eğitimim boyunca kendimi geliĢtirmemi sağlayan değerli hocalarıma, Prof. Dr. Sıdıka BULDUK‟a çok teĢekkür ederim.
AraĢtırma verilerini toplama aĢamasında yardımcı olan Ankara Millî Eğitim Müdürlüğü personeline, güler yüzü ile karĢılayan ve uğurlayan okul idarecilerine, öğretmenlere ve arkadaĢlarıma ayrıca Sevilay KARDAġ‟a teĢekkür ederim.
ÇalıĢmamın ilk gününden itibaren desteklerini esirgemeyen ve yardımlarını her zaman yanımda hissettiğim, teĢekkürlerin en özelini sunmak istediğim sevgilim ailem... Annem, babam ve ağabeyim Uğur OLGUN‟a sonsuz teĢekkürler...
AraĢtırmanın ilgili alan yazına katkı sağlaması dileğiyle…
OKUL ÖNCESĠ EĞĠTĠM KURUMLARINDA KULLANILAN
OYUNCAKLARIN VE OYUN ALANLARININ ERGONOMĠK
AÇIDAN ĠNCELENMESĠ
(Yüksek Lisans Tezi)
Zeynep OLGUN
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
Ekim, 2015
ÖZ
Okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan oyuncakların, oyun materyallerinin ve oyun alanlarının ergonomik açıdan değerlendirilmesi amacıyla yapılan araĢtırmada, tarama modelinden yararlanılmıĢtır. AraĢtırmanın örneklemini, Ankara ili merkez ilçelerinde Millî Eğitim Bakanlığı‟na bağlı 12 resmi bağımsız anaokulu ve ilkokul bünyesindeki 12 anasınıfı olmak üzere 24 okul oluĢturmaktadır. Verilerin elde edilmesinde araĢtırmacı tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmıĢ gözlem formu kullanılmıĢtır. Elde edilen verilere iliĢkin frekans dağılımını gösterentablolar hazırlanmıĢ, bulgular ilgili mevzuat ve literatür ile karĢılaĢtırılarak yorumlanmıĢtır. Ayrıca gözlem formundan elde edilen verilerin bağımsız değiĢkenlere göre farklılıklarını ortaya koymak amacıyla bağımsız gruplar için Mann-Whitney U testi kullanılmıĢtır. AraĢtırma sonucunda, anaokulların % 25,0‟ında, anasınıfların ise % 91,7‟sinde; oyun odası bulunmadığı, oyun odası yerine sınıfların kullanıldığı, yine anaokulların % 16,7‟sinde ve anasınıfların % 50,0‟ında literatürde tanımlanmıĢ biçimde açık hava oyun alanlarının bulunmadığı saptanmıĢtır. Ġncelenen okulların hiçbirinde revir, sağlık görevlisi bulunmadığı, okulların birçoğunda yangın merdiveni, oksijen maskesi ve tüpünün de bulunmadığı tespit edilmiĢtir. Gözlem yapılan okulların açık hava oyun alanlarının çoğunluğunun duvarı, kapısı, zemini, aydınlatması, sağlığı tehdit edecek unsurlar içermektedir. Oyuncakların çoğunluğunun dayanıklılığı incelendiğinde ve oyun materyallerinin boyut, yapı malzemesi, boya ve konumlandırıldığı zemin incelendiğinde; ergonominin güvenlik, sağlık ve iĢlevsellik ilkeleri açısından uygun olmadıkları saptanmıĢtır. Ayrıca bina dıĢı oyun alanları ve bina içi oyun odalarının ergonominin güvenlik, sağlık ve iĢlevsellik ilkeleri ile oyuncak ve oyun materyallerinin güvenlik ilkesi açısından anaokulları ve anasınıflarında anlamlı bir farklılık göstermediği (p>,05) ancak oyuncak ve oyun materyallerinin sağlık ilkesi açısından anaokulları ve
anasınıflarında anlamlı bir farklılık gösterdiği (p<,05) saptanmıĢtır. Okullardaki fiziksel eksikliklerin ergonomik açıdan belirlenmesinde öğretmen ve idarecilerin sorumluluk alması ve eksikliklerin giderilmesinde yerel yönetimler, sivil toplum kuruluĢları, hayırseverler ile iĢbirliği yapılarak projeler geliĢtirilmesi, Avrupa Birliği fonlarından yararlanılması önerilmektedir.
Bilim Kodu : -
Anahtar Kelimeler : Okul öncesi eğitim, oyuncak, oyun materyali, oyun alanı, ergonomi Sayfa Adedi : 171
ERGONOMIC ASSESSMENT OF TOYS AND PLAYGROUNDS USED
IN PRESCHOOL EDUCATION INSTITUTES
(M. Sc. Thesis)
Zeynep OLGUN
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATION SCIENCES
October, 2015
ABSTRACT
A detailed analysis based on screening method is conducted to assess the ergonomics of toys offered to preschool students, the available playtime materials, and the playground design at preschool institutes. The presented data is gathered from a sample space of 24 schools within the jurisdiction of Ankara province‟s central districts, all of which are supervised by Ministry of National Education. Twelve of these samples are independent public kindergartens and the other twelve are public kindergarten programs that are part of an elementary school. The data collection is accomplished through utilization of semi-structured observation forms prepared by the researcher. Tables depicting the frequency distribution of the collected data are presented and the results are comparatively analyzed in regards to the regulations and the information available on the literature. In addition, the data collected from the observation form is analyzed using the Mann-Whitney U test to establish the distribution of data with respect to the independent variables. The research shows that 25.0% of the independent kindergartens and 91.7% of the kindergartens that are part of an elementary school do not have a dedicated game room but reuse the classroom. Similarly, the data shows that 16.7% of the independent kindergartens and 50.0% of the elementary school kindergartens do not have access to the outdoor playgrounds as defined in the literature. None of the 24 schools in the sample set have a first aid room and the students do not have access to an on-site nurse. In addition, majority of the schools in the analyzed set lack fire escapes, oxygen masks and oxygen tanks. The outdoor playgrounds of the schools that offer them are found to be riddled with health hazards originating from their perimeter walls, doors, floors and lighting. The research identified critical non compliances from an ergonomics perspective on the majority of the toys and the play materials utilized in the schools in the sample set. The ergonomics perspective employed in this research includes the fundamental principles such as safety, health, and functionality. The toys that are analyzed lack durability and the play materials are classified hazardous
because of their size, construction material, paint, and location in classroom. In addition, this study determined a low correlation (p>0.05) between the independent kindergartens and the kindergartens that are part of an elementary school in regards to the safety, health, and functionality of their outdoor playgrounds and indoor game rooms. Similarly, the study determined low correlation between the two in regards to the safety of the provided toys and the play materials, however, it determined a high correlation (p<0.05) in regards to the health hazards of these toys and play materials. It is recommended that the teachers and their superiors take responsibility in identifying and correcting the ergonomic non compliances in their schools, collaborate with local governments, NGOs and donors to raise funds and submit proposals to the European Union for additional funding.
Science Code : -
Keywords : Preschool education, toys, play materials, playgrounds, ergonomics Number Pages : 171
ĠÇĠNDEKĠLER
TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠ ĠZĠN FORMU ... i
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii
Jüri Onay Sayfası ... iii
TEġEKKÜR ... v
ÖZ ... vi
ABSTRACT ... viii
ĠÇĠNDEKĠLER ... x
TABLOLAR LĠSTESĠ... xiv
SĠMGELER VE KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xvi
BÖLÜM 1 ... 1 GĠRĠġ ... 1 Problem Durumu ... 1 AraĢtırmanın Amacı ... 2 AraĢtırmanın Önemi ... 3 Varsayımlar ... 3 Sınırlılıklar ... 4 Tanımlar ... 4 BÖLÜM 2 ... 7 KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 7
Oyun Tanımı ve ÇeĢitleri... 8
Karakterlerine Göre Oyunlar ... 9
Fonksiyon Oyunları ... 9
Grup Oyunları... 9
Oynandığı Yere Göre Oyunlar ... 10
Açık Hava Oyunları ... 10
Oyun Odalarında Oynanan Oyunlar ... 10
Kullanılan Araca Göre Oyunlar ... 10
Araçsız Yapılan Oyunlar ... 10
Araçta Yapılan Oyunlar ... 10
Araçla Yapılan Oyunlar ... 11
Oyuncak Tanımı ve Örnekleri ... 11
Oyuncakların Ergonomik Özellikleri ... 12
Oyuncaklarda Ergonominin ĠĢlevsel Olma Ġlkesi ... 13
Oyuncaklarda Ergonominin Orijinal Olma Ġlkesi ... 13
Oyuncaklarda Ergonominin Teknolojik Olma Ġlkesi ... 13
Oyuncaklarda Ergonominin Güvenlik Ġlkesi ... 14
Oyuncaklarda Ergonominin Estetik Olma Ġlkesi ... 14
Oyuncaklarda Ergonominin Sağlık Ġlkesi ... 14
Oyuncaklarda Ergonominin Ekonomik Olma Ġlkesi ... 16
Oyun Materyali Tanımı ve Örnekleri ... 16
Oyun Materyallerinin Ergonomik Özellikleri ... 17
Oyun Materyallerinde Ergonominin ĠĢlevsel Olma Ġlkesi ... 17
Oyun Materyallerinde Ergonominin Güvenlik Ġlkesi ... 18
Oyun Materyallerinde Ergonominin Sağlık Ġlkesi ... 19
Oyun Materyallerinde Ergonominin Ekonomik Olma Ġlkesi ... 19
Oyun Alanları Tanımı ve ÇeĢitleri ... 19
Açık Hava Oyun Alanları ... 20
Geleneksel Açık Hava Oyun Alanları ... 20
Macera Açık Hava Oyun Alanları ... 20
Yaratıcı Açık Hava Oyun Alanları ... 21
Bina Ġçi Oyun Odaları ... 21
Evcilik Merkezi ... 22
Blok Merkezi ... 22
Fen ve Matematik Merkezi ... 23
Kukla Merkezi ... 24
Müzik Merkezi ... 24
Kitap Merkezi ... 24
Eğitici Oyuncak Merkezi ... 25
Oyun Alanlarının Ergonomik Özelllikleri ... 25
Açık Hava Oyun Alanlarının Ergonomik Özelllikleri ... 26
Açık Hava Oyun Alanlarında Ergonominin İşlevsel Olma İlkesi . 26 Açık Hava Oyun Alanlarında Ergonominin Orijinal Olma İlkesi 26 Açık Hava Oyun Alanlarında Ergonominin Güvenlik İlkesi ... 27
Açık Hava Oyun Alanlarında Ergonominin Sağlık İlkesi ... 27
Bina Ġçi Oyun Odalarının Ergonomik Özellikleri ... 28
Bina İçi Oyun Odalarında Ergonominin İşlevsel Olma İlkesi ... 28
Bina İçi Oyun Odalarında Ergonominin Güvenlik İlkesi ... 28
Oyun Odalarında Ergonominin Sağlık İlkesi ... 29
BÖLÜM 3 ... 33
ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 33
Oyuncakları ve Oyun Materyallerini Ergonomik Açıdan Ġnceleyen Ġlgili AraĢtırmalar ... 33
Oyun Alanlarını Ergonomik Açıdan Ġnceleyen Ġlgili AraĢtırmalar ... 35
BÖLÜM 4 ... 43
AraĢtırmanın Modeli ... 43 Evren ve Örneklem ... 43 Verilerin Toplanması ... 44 Verilerin Analizi ... 46 BÖLÜM 5 ... 47 BULGULAR VE YORUM ... 47 BÖLÜM 6 ... 105 SONUÇ VE ÖNERĠLER ... 105 Sonuç ... 105 Öneriler ... 123 KAYNAKÇA ... 125 EKLER... 131
EK-1. Kuruma ĠliĢkin Bilgiler ... 132
EK-2. Bina DıĢı (Açık Hava) Oyun Alanı Ġnceleme Gözlem Formu ... 133
EK-3. Bina Ġçi Oyun Alanı Ġnceleme Gözlem Formu ... 134
Ek-4. Oyuncak Ġnceleme Gözlem Formu ... 136
EK-5. Oyun Materyali Ġnceleme Gözlem Formu ... 141
EK-6. Ankara Ġli Resmi Bağımsız Anaokulları Listesi (2012-2013 Eğitim Öğretim Yılı) ... 144
EK-7. Ankara Ġli MEB'e Bağlı Resmi Ġlkokulların ve Anasınıfı ġube Sayılarının Listesi ... 147
EK-8. Uzman GörüĢ Formu ... 158
EK-9. Ergonomik Açıdan Uygun Olmayan Oyuncak, Oyun Materyali, Oyun Alanı Fotoğrafları ... 165
EK-10. Millî Eğitim Bakanlığı AraĢtırma Ġzni ... 170
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Kuruma ĠliĢkin Bilgilerin (Personel) Dağılımı ... 48
Tablo 2. Kuruma ĠliĢkin Bilgilerin (Mekânların) Dağılımı ... 49
Tablo 3. Kuruma ĠliĢkin Bilgilerin (Mekânların) Dağılımı ... 51
Tablo 4. Kuruma ĠliĢkin Bilgilerin (Donanımların) Dağılımı ... 54
Tablo 5. Kurumun Bina DıĢı Oyun Alanlarının Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 56
Tablo 6. Bina DıĢı Oyun Alanlarının Ergonominin Güvenlik Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 61
Tablo 7. Bina DıĢı Oyun Alanlarının Ergonominin Sağlık Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 61
Tablo 8. Bina DıĢı Oyun Alanlarının Ergonominin ĠĢlevsellik Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 61
Tablo 9.Kurumun Bina Ġçi Oyun Odalarının Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 62
Tablo 10. Kurumun Bina Ġçi Oyun Odalarının Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 68
Tablo 11. Bina Ġçi Oyun Odalarının Ergonominin Güvenlik Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 74
Tablo 12. Bina Ġçi Oyun Odalarının Ergonominin Sağlık Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 74
Tablo 13. Bina Ġçi Oyun Odalarının Ergonominin ĠĢlevsellik Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 75
Tablo 14. Kurumda Bulunan Oyuncakların Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 76
Tablo 15. Kurumda Bulunan Oyuncakların Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 80
Tablo 16. Kurumda Bulunan Oyuncakların Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 83
Tablo 18. Kurumda Bulunan Oyuncakların Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 89 Tablo 19. Oyuncakların Ergonominin Güvenlik Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre
Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 92 Tablo 20. Oyuncakların Ergonominin Sağlık Ġlkesi Açısından Okul Türlerine Göre
Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 92 Tablo 21. Kurumda Bulunan Bina DıĢı Oyun Materyallerinin (Kaydırak) Ergonomik
Özelliklerine Göre Dağılımı ... 93 Tablo 22. Kurumda Bulunan Bina DıĢı Oyun Materyallerinin (Salıncak) Ergonomik
Özelliklerine Göre Dağılımı ... 97 Tablo 23. Kurumda Bulunan Bina DıĢı Oyun Materyallerinin (Tahterevalli)
Ergonomik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 101 Tablo 24. Oyun Materyallerinin Ergonominin Güvenlik Ġlkesi Açısından Okul
Türlerine Göre Farklılığına ĠliĢkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları ... 103 Tablo 25. Oyun Materyallerinin Ergonominin Sağlık Ġlkesi Açısından Okul Türlerine
SĠMGELER VE KISALTMALAR LĠSTESĠ
db Desibel
MEB Milli Eğitim Bakanlığı TS Türk Standartları
TSE Türk Standartları Enstitüsü
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
vd ve diğerleri vb ve benzeri
BÖLÜM 1
GĠRĠġ
Problem Durumu
Okul öncesi eğitim; çocukların, zihinsel, fiziksel, sosyal-duygusal, dil geliĢimlerine katkı sağlayarak bir üst öğrenime donanımlı olarak geçmelerine destek olmaktadır. Ayrıca öğrenme yaĢantılarının zenginleĢmesine, yeteneklerin keĢfedilmesine ve desteklenmesine, olumlu kiĢilik oluĢumuna katkı sağlamaktadır. Çocukların zihinsel ve kiĢilik geliĢimlerinin % 70`inin okul öncesi dönemde tamamlanması sebebiyle bu dönem kritik dönem olarak adlandırılmaktadır. Bu kritik dönemde çocuklara sunulan eğitim ortamı onların geliĢimlerini olumlu ya da olumsuz Ģekilde etkilemektedir. Uygun tasarlanmamıĢ eğitim ortamlarının, çocukların geliĢiminde olumsuzluklara neden olduğu, buna karĢın uygun tasarlanmıĢ eğitim ortamlarının, çocukların fiziksel ve duygusal geliĢimine olumlu etki ettiği, zihinsel geliĢimini hızlandırdığı, eğitici roller oynanmasını sağlayarak olumlu davranıĢları pekiĢtirdiği belirtilmektedir (Ömeroğlu Turan ve Turan, 1998). Bu nedenlerden dolayı okul öncesi eğitim kurumlarının, çocukların geliĢimlerine katkı sağlayabilmesi ve bu geliĢimlere yönelik birçok amacı gerçekleĢtirebilmesi için uygun zengin uyarıcılarla donatılmaları gerekmektedir (Gültekin Akduman, 2011, s. 13). Uygun zengin uyarıcılarla donatılmıĢ okul öncesi eğitim kurumları, çocukların sağlığını koruyacak ve güvenliğini sağlayacak biçimde ergonomi ilkeleri ıĢığında tasarlanmalıdır. (Tok, 2011, s. 155). Okul öncesi eğitim sürecinde ergonominin amacı, anatomi, fizyoloji, antropoloji, psikoloji gibi bilim alanlarının verilerinden de yararlanarak oyun alanlarını ve oyuncak, oyun materyallerini azami verim alınabilecek biçimde organize etmek ve böylece eğitimin kalitesini ve verimliliğini artırmaktır. Okul öncesi eğitimde verimin artırılabilmesi için okul öncesi eğitim kurumları, uygun ısı, ses, aydınlatmaya ve yeterli sayıda, çocukların ölçülerine uygun, çocuklara zarar verici maddeler içermeyen, kaza durumlarına sebebiyet vermeyen, dayanıklı, kolay taĢınabilir donanımlara sahip olmalı, ergonomi ilkelerini yansıtmalıdır (Bulduk ve Toran, 2013). Literatürde yer alan araĢtırmalardan yola çıkarak
bu araĢtırmada; okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan oyuncakların, oyun materyallerinin ve oyun alanlarının ergonomi ilkeleri açısından durumu değerlendirilmiĢtir.
AraĢtırmanın Amacı
Bu araĢtırma, okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan oyuncakların, oyun materyallerinin ve oyun alanlarının (açık hava oyun alanları ve bina içi oyun odaları) ergonomik açıdan değerlendirilmesi amacıyla yapılmıĢtır.
Bu amaçla aĢağıdaki sorulara cevap aranmaktadır. Alt amaçlar:
1. Okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan oyuncaklar ergonomi ilkelerine uygun mudur?
1.1. Oyuncaklar ergonominin güvenlik ilkesine uygun mudur? 1.2. Oyuncaklar ergonominin sağlık ilkesine uygun mudur?
2. Oyuncaklarda ergonominin güvenlik ve sağlık ilkeleri açısından okul öncesi eğitim kurumlarına (okul türlerine) göre anlamlı bir farklılık var mıdır?
3. Okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan oyun materyalleri ergonomi ilkelerine uygun mudur?
3.1. Oyun materyalleri ergonominin güvenlik ilkesine uygun mudur? 3.2. Oyun materyalleri ergonominin sağlık ilkesine uygun mudur?
4. Oyun materyallerinde ergonominin güvenlik ve sağlık ilkeleri açısından okul öncesi eğitim kurumlarına (okul türlerine) göre anlamlı bir farklılık var mıdır?
5. Okul öncesi eğitim kurumlarında bulunan açık hava oyun alanları ergonomi ilkelerine uygun mudur?
5.1. Açık hava oyun alanları ergonominin güvenlik ilkesine uygun mudur? 5.2. Açık hava oyun alanları ergonominin sağlık ilkesine uygun mudur? 5.3. Açık hava oyun alanları ergonominin iĢlevsellik ilkesine uygun mudur?
6. Açık hava oyun alanlarında ergonominin güvenlik, sağlık ve iĢlevsellik ilkeleri açısından okul öncesi eğitim kurumlarına (okul türlerine) göre anlamlı bir farklılık var mıdır?
7. Okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan bina içi oyun odaları ergonomi ilkelerine uygun mudur?
7.2. Bina içi oyun odaları ergonominin sağlık ilkesine uygun mudur? 7.3. Bina içi oyun odaları ergonominin iĢlevsellik ilkesine uygun mudur?
8. Bina içi oyun odalarında ergonominin güvenlik, sağlık ve iĢlevsellik ilkeleri açısından okul öncesi eğitim kurumlarına (okul türlerine) göre anlamlı bir farklılık var mıdır?
AraĢtırmanın Önemi
Okul öncesi dönemde çocuklar kendilerini yetiĢkinler kadar iyi koruyamamaktadır. Bu nedenle çocuklar güvende olduklarını hissedecek ortamları tercih etmektedir. Kendini güvende hisseden çocuklar akademik ve sosyal alanda daha baĢarılı olmaktadır. Okullarda çocukların geliĢimlerini destekleyecek, bireysel ihtiyaçlarını, beklentilerini karĢılayacak, ilgilerini çekecek ve onları güvenlik, sağlık açısından koruyacak uygun alanlar oluĢturulmalıdır. Okul öncesi dönemdeki çocukların zevk alarak uyguladıkları faaliyetlerden biride oyundur. Oyun oynamak için gerekli olan araç ise oyuncak ve oyun materyalleridir. Oyuncak ve oyun materyallerinin güvenilir, dayanıklı, kaliteli, estetik, iĢlevsel, taĢınabilen ve çocukların ilgisini çekebilecek nitelikte olması onların geliĢimleri açısından önem teĢkil etmektedir. Oyun alanları ve oyuncak, oyun materyalleri çocuğa uygun olma yaklaĢımından yola çıkılarak ergonomi ilkeleri ıĢığında değerlendirilmelidir. Bu kapsamda eğitimde ergonomi, okul binalarının ergonomik özellikleri, ilköğretim kurumlarında ergonomi, okul öncesi eğitimde ergonomi olmak üzere çeĢitli araĢtırmalar yapılmıĢtır. Yapılan araĢtırma oyuncak, oyun materyali ve oyun alanlarının ergonomik durumunu incelemek amacıyla daha önce yapılmıĢ araĢtırmalara göre farklı noktaları ele aldığından önem teĢkil etmekte ve ergonomi ilkelerine uygunluğunun değerlendirmesi yapılarak konunun önemine dikkat çekileceği, farkındalık oluĢturulacağı düĢünülmektedir.
Varsayımlar
AraĢtırmanın varsayımları aĢağıda belirtilmiĢtir:
1) Oyuncak, oyun materyalleri ve oyun alanlarının (açık hava oyun alanı ve bina içi oyun odaları) ergonomik ilkeler doğrultusunda gözlenmesi için kullanılan, uzmanlar tarafından uygunluğu kabul edilmiĢ gözlem formunun araĢtırma için yeterli olduğu varsayılmıĢtır.
2) Ġncelemeye dahil edilen oyuncak ve oyun materyallerinin yeterli sayıda ve çeĢitlilikte olduğu varsayılmıĢtır.
3) AraĢtırmada okullarda oyun odası bulunmaması sebebiyle kullanılan sınıfların/dersliklerin gözlenmesinin yeterli olduğu varsayılmıĢtır.
Sınırlılıklar
AraĢtırmanın sınırlılıkları aĢağıda belirtilmiĢtir:
1) AraĢtırma örneklemde belirtilen Ankara iline bağlı resmi bağımsız anaokulları ve ilkokullar bünyesindeki anasınıfları ile sınırlıdır.
2) AraĢtırma oyun alanlarında bulunduğu düĢünülen oyuncak ve oyun materyalleri ile sınırlıdır. AraĢtırmaya gözlem için oyuncak bebek, araba, dolgu oyuncak, ahĢap blok, büyüteç, terazi, tef, marakas, el ve ahĢap kukla, lego, yapboz ve salıncak, kaydırak, tahterevalli seçilmiĢtir.
3) AraĢtırma, „Oyuncakları, Oyun Materyallerini ve Oyun Alanlarını Ergonomik Açıdan Ġnceleme Gözlem Formun‟dan elde edilen verilerle sınırlıdır.
Tanımlar
Okul Öncesi Eğitim: Doğumdan ilkokulun baĢlangıcına kadar çocukluk yıllarını içine alan, 0-6 yaĢ çocuklarının bireysel özelliklerine ve geliĢimsel düzeylerine uygun zengin uyarıcı çevre imkânları sağlayan, onların tüm geliĢimlerini toplumun kültürel değerleri ve özellikleri doğrultusunda yönlendiren bir eğitim sürecidir (Oğuzkan ve Oral, 1983, s. 2). Okul Öncesi Eğitim Kurumu: Ġlkokul çağına gelmemiĢ çocukların tüm geliĢimlerini sağlıklı ve düzenli fiziksel koĢullar içinde destekleyen kuruluĢlardır. Okul öncesi eğitim kurumları, bağımsız anaokulları ile fiziki kapasitesi uygun örgün ve yaygın eğitim kurumları bünyesinde anasınıfları olarak açılmaktadır (Oktay, 2000, s. 255).
Oyuncak: GeliĢim süreci boyunca çocuğun hareketlerine düzen getiren, çeĢitli renk, boyut ve Ģekilleri kavramalarına ve kavramları öğrenmelerine yardımcı olan, hayal gücünü ve yaratıcı yeteneklerini geliĢtiren, kısacası geliĢimlerini destekleyen tüm araçlar oyuncak olarak tanımlanmaktadır (Aral, 2001, s. 13).
Oyun Materyali: Çocukların çevrelerini keĢfetmelerini yeni deneyimler kazanmalarını ve toplumsal bir takım rolleri öğrenmelerini sağlayan, geliĢimlerini tamamlamalarına
yardımcı olan, hoĢ vakit geçirme imkânı sunan, çocukların oyunlarını gerçekleĢtirebilmek amacıyla kullandıkları her türlü araç gereçtir (ÖzyeĢer Cinel, 2006).
Oyun Alanı: Çocukların zevk alarak oynadıkları oyuncakların, oyun materyallerinin yer aldığı, geliĢimlerini desteklediği ve hoĢ vakit geçirilen alanlardır. Oyun alanları bahçede olabildiği gibi binanın içinde de yer alabilmektedir. Bahçede yer alan oyun alanları, açık hava oyun alanı, binanın içinde yer alan oyun alanları ise oyun odası olarak tanımlanmaktadır (Arslan Karaküçük, 2008).
Ergonomi: Ġnsanların biyolojik, psikolojik özelliklerini ve kapasitesini göz önünde bulundurarak, insan-makine-çevre uyumunun doğal ve teknolojik yasalarını ortaya koyan çok disiplinli bir bilim dalıdır (Ġncir, 1980, s.2).
BÖLÜM 2
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Eğitim, insan davranıĢlarının planlı olarak değiĢtirilmesini ve geliĢtirilmesini sağlayan bilim dalıdır. DavranıĢ değiĢtirme ve geliĢtirme süreci doğumdan ölüme kadar uzanan geniĢ yelpazeli bir süreçtir. Bu sürecin ilk basamağını okul öncesi dönem oluĢturmaktadır. Okul öncesi dönem, çocukların yaĢamında önemli rol oynayan, bedensel, zihinsel, sosyal-duygusal, dil geliĢiminin büyük ölçüde tamamlandığı, kiĢiliğin Ģekillendiği ve davranıĢların sürekli geliĢtiği bir dönemdir. Çocuklarda temel bilgi, beceri ve alıĢkanlıkların kazanılması, kiĢilik geliĢiminin gelecek yıllara olan etkisi düĢünüldüğünde okul öncesi dönemin yaĢamın kritik dönemlerinden biri olduğu ortaya çıkmaktadır (Gültekin Akduman, 2011, s. 2). Bireylerin doğuĢtan getirdiği potansiyeli geliĢtirebilmesi okul öncesi dönemde sağlanacak imkanlarla mümkün olabilmektedir. Okul öncesi dönemde çocuğa verilen eğitimin kalitesi onun geleceğini belirlemektedir (Oktay, 2000, s. 256). Sağlıklı, üretken, yaratıcı bir nesil yetiĢtirebilmek için okul öncesi dönemi iyi tanımak ve değerlendirmek gerekmektedir (Gültekin Akduman, 2011, s. 2). Bir bireyin okul öncesi eğitim almadan ilkokula baĢlamasının getireceği biliĢsel ve genel geliĢimlerindeki gecikmeler aileler ve toplumlar için büyük kayıplara neden olabilmektedir (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO], 2010, s. 49). Bu nedenle okul öncesi eğitim, bir ülkenin kalkınma gündeminde öncelik sahibi olmalıdır. ÇeĢitli ülkelerde yapılan araĢtırmalara göre okul öncesi eğitim, çocukların tüm geliĢim alanlarını desteklemekle birlikte daha donanımlı olmalarını sağlamakta, okul baĢarısını artırmakta, dar gelirli ailelerden gelen çocuklar için fırsat eĢitliği sağlamaktadır (Wong Ngai Chun ve Nirmala, 2005). Bu bulgular dikkate alındığında erken yaĢta öğrenmenin ve okul öncesi eğitimin önemi dikkat çekmektedir.
Okul öncesi dönemi verimli bir Ģekilde geçirebilmek için eğitimde uygulanan yöntem ve teknikler iyi belirlenmelidir. Okul öncesi dönemde çocuklara verilen eğitimde sıklıkla oyun yöntemine baĢvurulmaktadır. Oyun, çocukların geliĢimlerini olumlu yönde etkileyen ve okul öncesi dönemin vazgeçilmezi olarak nitelendirilen bir yöntem olarak kabul
Oyun Tanımı ve ÇeĢitleri
Oyun; hoĢ vakit geçirmeyi ve aktif rol almayı sağlamakta, hayatın taklidi olmayıp özgür seçimlerden oluĢmakta ve içten güdümlü bir davranıĢ olarak tanımlanmaktadır (Sevinç, 2009, s. 27). Çocukların yaĢamlarının bir parçası olarak kabul edilen oyun, kuramcılar tarafından farklı Ģekillerde yorumlanmaktadır. Montessori, oyunu; çocuğun çevreye uyum sağlaması için gerekli, eğitim değeri yüksek bir yöntem olarak görmektedir. Frobel, oyunu; çocuğun kendini rahat bir Ģekilde ifade etmesini sağlayan ve öğrenmenin kalıcı hale gelmesini destekleyen bir yöntem olarak tanımlamaktadır. Freud, oyunu; çocukların kiĢilik geliĢimlerine ve sosyal olgunluğa ulaĢmalarına katkı sağlayan bir etkinlik olarak ifade etmektedir. Freud‟a göre oyun, çocuğun davranıĢının ve kiĢiliğinin bir aynasıdır. Piaget, oyun ile zihinsel geliĢim arasında bir bağ olduğunu savunmakta ve oyunu daha çok zihinsel becerinin bir ürünü olarak görmektedir. Piaget, oyunu çocukların çevreden aldıkları uyarıcıları benimseyebilmelerini sağlayan tek yol olarak görmektedir. Bühler oyunun, hayal dünyası ile gerçekler arasında bir köprü görevi üstlendiğini düĢünmektedir. Bühler‟e göre çocuklar toplumun birçok özelliğini ve gerçeklerini oyun yoluyla öğrenmektedir. Pestalozzi, oyunu çocuğu harekete yönelten itici bir güç olarak tanımlarken, Lazarus, oyunu belli bir amaç olmaksızın ortaya çıkan ve çocukları mutlu eden etkinlikler olarak ifade etmektedir (Yalçınkaya, 1996, s. 17; Aral, Gürsoy ve Köksal, 2001, s. 9). Oyun, çocuğu gerçek hayata hazırlayan ve hayattaki çeĢitli rolleri benimsemesini sağlayan etkin bir araçtır (Baykoç Dönmez, 1988). Oyun, insanoğlunun yaĢamının her evresinde var olan, varlığını eğitim ve geliĢim açısından sürdürmüĢ önemli bir etkinliktir (Pehlivan, 2005, s. 8).
Çocukların doğdukları andan itibaren baĢlayan oyun aktiviteleri, davranıĢlarının pekiĢmesine ve becerilerinin geliĢmesine destek olmaktadır. Çocuğun oyun yoluyla geliĢtirdiği becerileri; nesneler ve insanlar hakkında bilgi edinerek zihinsel, birikmiĢ olan enerjinin dıĢa vurumu ile bedensel, rol yapma yoluyla sosyal ve iç dünyasını çevreye yansıtarak dil geliĢimine yönelik beceriler olarak sıralamak mümkündür. Oyun ile ilgili var olan tüm bu görüĢler, oyunun çocuğun hayatında önemli bir yere sahip olduğunu ortaya koymaktadır (ÖzyeĢer Cinel, 2006).
Özetle oyun; çocuğun çevresini tanımasına, yeni deneyimler kazanmasına yardımcı olmakla birlikte kendini ifade ederek dil geliĢimini, mantık yürüterek zihinsel geliĢimini ve çevresindekilerle iletiĢime geçerek sosyalleĢmesini sağlayan eğlenceli ve dinlendirici bir faaliyettir.
Bilim adamları ve birçok düĢünür, insanı oyun oynamaya yönelten sebepleri çeĢitli açılardan araĢtırmıĢ ve bu araĢtırmalar sonucunda oyunu sınıflandırma çabası içine girmiĢlerdir (Pehlivan, 2005, s. 45). Bu sınıflandırma; karakterlerine, oynandığı yere ve kullanılan araca göre oyun olmak üzere üç ana baĢlıktan oluĢmaktadır (Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], 2009).
Karakterlerine Göre Oyunlar
Karakterlerine göre oyunlar kendi arasında üç gruba ayrılmaktadır. Bunlar fonksiyon, hayal ve grup oyunlarıdır.
Fonksiyon Oyunları
Fonksiyon oyunları; çocuğun bilinçsiz ve kontrolsüz olarak yaptığı basit hareketler olarak tanımlanmaktadır. Bu bilinçsizce yapılan hareketler zaman içerisinde koĢma, atlama, tutma gibi birçok bilinçli harekete dönüĢmektedir (MEB, 2009).
Hayal Oyunları
Hayal oyunları, üç yaĢından sonra ortaya çıkan, çevredeki yetiĢkinlerin gözlenerek ve taklit edilerek yetiĢkin dünyasının anlaĢılmaya çalıĢıldığı oyun türleridir. Hayal oyunlarında çocuklar oyuncakları ile konuĢmakta, onları canlı bir varlıkmıĢ gibi düĢünmektedir (MEB, 2009). Çocuklar; kil, kum, hamur, çamur gibi malzemeleri kullanarak maddeye Ģekil vermekte, inĢa oyunları oynarken ve farklı modeller yapmayı öğrenirken hayal gücünü geliĢtirmektedir (Pehlivan, 2005, s. 45).
Grup Oyunları
Grup oyunları, çocukların çevresinde bulunan akranları ile arkadaĢlık kurarak birlikte oynadığı, paylaĢımda bulunduğu ve iĢbirliği içinde olduğu oyunlardır (MEB, 2009). Okul öncesi eğitim kurumlarında grup oyunları; oyun odası, sınıflar, spor salonu gibi kapalı alanlar ya da bahçe gibi açık hava oyun alanlarında oynanmaktadır.
Oynandığı Yere Göre Oyunlar
Oynandığı yere göre oyunları, açık hava oyunları ve oyun odalarında oynanılan oyunlar olmak üzere iki grupta incelemek mümkündür.
Açık Hava Oyunları
Açık hava oyunları, bahçe, kır, ormanlık arazi gibi açık hava yerlerde oynanılan oyunlar olarak tanımlanmaktadır. Açık hava oyunları, çocuğun bedensel, zihinsel geliĢimini destekleyen etkinlikler arasında yer almaktadır. Çocuklar, kum, su, çamur, toprak ile oyun oynayarak doğayı anlamaya ve öğrenmeye çalıĢmaktadır (Pehlivan, 2005, s. 46).
Oyun Odalarında Oynanan Oyunlar
Oyun odalarında oynanan oyunlar, kurallı ya da kuralsız, serbest oyun Ģeklinde oynanan oyunlardır. Çocuklar, oyuncaklarıyla veya oyuncak olmadan, tek baĢına ya da grup halinde oyun odalarında oynayabilmektedir (MEB, 2009).
Kullanılan Araca Göre Oyunlar
Kullanılan araca göre oyunlar, araçsız, araçta ve araçla yapılan oyunlar olmak üzere üç grupta sınıflandırılmaktadır.
Araçsız Yapılan Oyunlar
Herhangi bir aracı gerektirmeden oynanılan oyunlar, araçsız oyunlar olarak tanımlanmaktadır (Seyrek ve Sun, 2005, s. 67). Çocukların herhangi bir araç kullanmadan kendi kendilerine oynadıkları oyunlardır.
Araçta Yapılan Oyunlar
Araçta yapılan oyunlar, bir oyun aracının üzerinde ya da içinde oynanan oyunlardır (Seyrek ve Sun, 2005, s. 67). Denge aleti, tahterevalli salıncak, kaydırak, jimnastik minderi, atlama kasaları ile oynanan oyunlar araçta yapılan oyunlara örnektir (MEB, 2009).
Araçla Yapılan Oyunlar
Araçla yapılan oyunlar, çeĢitli oyuncak ve oyun materyallerinin kullanılmasıyla ortaya çıkan oyunlardır (Seyrek ve Sun, 2005, s. 67). Araba, bebek gibi oyuncaklarla oynanan oyunlar, araçla oynanan oyunlardır. Çocukların birçok geliĢim alanına hitap eden oyunlar, oyuncak ve oyun materyalleri ile bir bütünü oluĢturur. Oyuncak ve oyun materyali, oyunlar için gerekli olan araç gereçlerdir (MEB, 2009).
Oyuncak Tanımı ve Örnekleri
Çocukların geliĢimlerini destekleyen, çeĢitli renk, boyut ve Ģekilleri, kavramları öğrenmelerine yardımcı olan, hayal gücünü ve yeteneklerini geliĢtiren araca oyuncak denilmektedir (Aral, 2001, s. 13). Oyuncağın, çocuğun dıĢ çevreyi keĢfetmesine ve yaratıcı faaliyetlerde bulunmasına katkı sağlaması gerekmektedir. Oyuncaklardan çocukların hayal gücünü uyarabilmesi, doğrudan doğruya bedensel ve zihinsel becerilerin geliĢimine yardımcı olması beklenmektedir (Pehlivan, 2005, s. 47).
Oyuncağın tarihi ile ilgilenen bilimsel araĢtırmalar oldukça yenidir. GeçmiĢe ait oyuncak yapımı konusundaki bilgiler yeterli değildir. Ġlk oyuncakların yapıldığı malzemenin çok geçici nitelikte olduğu belirtilmektedir. Oyuncak yapımında ilk kullanılan malzemeler taĢ, kireçtaĢı, kemik, kil, balmumu, tahta, midye, fildiĢi ve bitkilerdir. Daha sonra bu malzemelere plastik, kumaĢ, porselen eklenmiĢtir (Poyraz, 2003b, s. 10). Sanayi ve geliĢen teknoloji ile birlikte; elektronik, mekanik ve kumandalı oyuncaklar yapılmaya baĢlanmıĢtır. Günümüzde de bilgisayar endüstrisinin geliĢmesi ile bilgisayar oyuncakları, çizgi film kahramanlarının oluĢturduğu pek çok oyuncak, çocuklar tarafından tercih edilir hale gelmiĢtir. Bir insanlık tarihi kadar eski olan oyuncaklar, geçmiĢten günümüze kadar sürekliliğini korumuĢ ve her zaman çocukların yaĢamının bir parçasını oluĢturmuĢtur (Yalçınkaya, 1996, s. 46). GeçmiĢte yetiĢkinler tarafından çocuklar için yapılan oyuncak türleri incelendiğinde; taĢ, çöp, bez, çorap, yün veya orlon, ahĢap, çam kabuğu, mısır koçanından yapılan bebekler ya da kabak, havuç gibi sebzelere çubuklar takılarak yapılan hayvan biçiminde oyuncaklar görülmektedir (Koçak, 1993). Ayrıca tahta, deri, toprak, teneke gibi malzemelerden yapılan ve parlak renklerle boyanmıĢ geometrik Ģekilleri olan pek çok oyuncağın (Ģak Ģak, hacıyatmaz, aynalı beĢik, ahĢap kağnı, ahĢap kılıç, kamıĢ, tüfek, araba, tef, darbuka, trampet, kaval, topaç vb.) yapılıp satıldığı belirtilmektedir
metalden yapılmıĢ araba, kamyon, kepçe, otobüs, uçak, helikopter, tren, plastik mutfak araç gereçleri (tabak, bardak, çatal, kaĢık, tencere, ocak, fırın vs.), kavram oyuncakları, lego ve ahĢap bloklar, yapboz, plastik ya da ahĢap malzemden yapılmıĢ hayvan figürleri gibi birçok oyuncak çocuklar tarafından kullanılmaktadır (Poyraz, 2003b, s. 11).
Pehlivan‟a (2005) göre oyuncaklar kullanım alanları düĢünülerek sınıflandırılmalıdır. Çocuğun bedensel geliĢiminden zekâ geliĢimine kadar uzanan geniĢ yelpazede oyuncağın hangi geliĢim alanına hizmet ettiği bilinmeli ve mümkünse birden çok geliĢim alanına hizmet eden oyuncakların seçilmesine özen gösterilmelidir. Bu amaca hizmet etmesi düĢünülerek, oyuncaklarda bir sınıflama oluĢturulmuĢtur. Büyük ve küçük kas geliĢimini destekleyen oyuncaklar, hayal gücünü geliĢtiren oyuncaklar, kurgu oyuncakları, algı ve kavramayı geliĢtiren uyarı oyuncakları ile matematik, doğa bilimleri oyuncakları Ģeklinde sınıflandırılmaktadır (Pehlivan, 2005, s. 50).
Oyuncakların Ergonomik Özellikleri
Okul öncesi dönemde verilen eğitim çocuğun kiĢiliğini, alıĢkanlıklarını ve birçok geliĢim alanını büyük ölçüde etkilemektedir. Bu dönemde verilen eğitim ve eğitimde kullanılan malzemeler çocukların geleceğinde önemli izler bırakmaktadır. Okul öncesi dönemde verilen eğitimin önemli bir parçası olan oyuncaklar çocukların geliĢimini (özellikle hareket, zihin ve hayal gücünün geliĢimini) olumlu yönde etkilemektedir. Bu açıdan bakıldığında oyuncakların taĢıması gereken bazı özellikler vardır. Oyuncakların çocukların yaĢına, geliĢim düzeyine, ilgi ve ihtiyaçlarına, cinsiyetine uygun olması gerekmektedir (Oktay, 2000, s. 257). Çocuklar her yaĢta farklı geliĢim düzeyi gösterirler ve aynı yaĢ grubundaki çocuklar ile aynı geliĢim düzeyinde olmayabilirler. Ancak çocukların belli geliĢim görevlerini yerine getirebildiği yaĢ aralıkları vardır. Bu yaĢ dönemlerine dikkat edilerek oyuncakların tercih edilmesi gerekmektedir (Ergün, 1980). Bir oyuncak farklı Ģekillerde ve farklı yaĢlarda kullanılabiliyorsa o zaman o oyuncağın kalıcı değeri olabilmektedir. Oyuncaklar ambalajı ile alınmalı ve ambalajındaki uyarılar dikkatle incelenmelidir. Çocuklara Ģiddeti çağrıĢtıran, güç mücadeleleri yaptıran oyuncaklar uygunsuz oyuncak olarak değerlendirilmekte ve bu tür oyuncaklardan kaçınılmalıdır (Kuykendall, 2009). Bütün bu dikkat edilmesi gereken unsurların dıĢında oyuncakların ergonomi ilkelerine de uygun olması gerekmektedir. Ergonomi, insan makine çevre uyumu Ģeklinde literatürde tanımlanırken insan yaĢamını kolaylaĢtıran, onların özellik ve kapasitelerine uygun, sağlık ve güvenlik ilkelerini içinde barındıran ürünler üretilmesine katkı sağlayan bir bilim dalıdır.
Bir ürünün ergonomik olabilmesi için bazı ergonomi ilkelerini taĢıması gerekmektedir. Bu ilkeleri iĢlevsel, orijinal, teknolojik, güvenlik, estetik, sağlık ve ekonomik olarak sıralamak mümkündür (Akın vd., 2009).
Oyuncaklarda Ergonominin ĠĢlevsel Olma Ġlkesi
Bir ürünün kendisinden bekleneni, gerektiği gibi yerine getirebilme özelliğine iĢlevsellik denilmektedir (Akın vd., 2009). Oyuncaklarında iĢlevsel olması gerekmektedir. Oyuncaklar, çocukları eğlendirebilmeli, düĢünme, algılama, muhakeme potansiyelini ortaya çıkarabilmeli ve birçok fonksiyona sahip olmalıdır. Tek fonksiyonu olan oyuncaklar ilgi çekici olsa bile verimsizdir ve zamanla çocuklar tarafından sıkıcı bulunmaktadır. Ancak birden çok fonksiyonu olan oyuncaklar ilgi çekici ve çocukların geliĢimi açısından faydalı olabilmektedir (Ergün, 1980).
Oyuncaklarda Ergonominin Orijinal Olma Ġlkesi
Bir alet, araç-gereç, makine, donanım veya yapı, ergonominin orijinal olma ilkesine göre değerlendirildiğinde kendine özgü özellikler yansıtıp benzer çeĢitlerinden farklı olduğunu gösterebilmektedir. Orijinal ürün tasarımında, klasik tasarımlardan esinlenilmeli ancak diğerlerine göre yenilik, zamanın kültürel değerleri ve tasarımcının yaratıcılığı da yansıtılmalıdır. Bu bilgiler ıĢığında oyuncakların orijinal olması, çocukların hayal gücünü geliĢtirebilmesini ve yaratıcı faaliyetlerde bulunabilmesini desteklemektedir. Genellikle yetiĢkinlerle birlikte çocukların artık malzemeden yaptıkları oyuncaklar, çocukların ilgisini çekmekle birlikte orijinal oyuncak yapımına da katkı sunmaktadır (Akın vd., 2009).
Oyuncaklarda Ergonominin Teknolojik Olma Ġlkesi
Tasarımı yapılan ürünün, üretimi en son teknikler kullanılarak yapıldığında teknolojik olma özelliği taĢımaktadır. Ürünün Ģekli, rengi, doku yapısı ve üretimde uygulanan teknoloji, ürünün niteliklerinin ortaya çıkması üzerinde önemli etkiye sahiptir (Akın vd., 2009). GeçmiĢte taĢ ve topraktan yapılan oyuncakların yerini günümüzde plastik, ahĢap, kumaĢ veya metal malzemeden yapılan oyuncaklar almaktadır. Telden veya taĢtan yapılan oyuncak arabalar yerini pilli, uzaktan kumandalı, elektrikli arabalara, meyve ve sebzelerden yapılan bebekler yerini, plastik, ahĢap, kumaĢ malzemeden yapılan bebeklere
bırakmıĢtır. Bu durum teknolojinin geliĢimine paralel olarak oyuncaklarında teknolojiyle birlikte geliĢtiğini göstermektedir. Özetle oyuncaklar teknolojik olma özelliği taĢımalıdır. (Yalçınkaya, 1996, s. 47).
Oyuncaklarda Ergonominin Güvenlik Ġlkesi
Bir ürün tasarımında kullanıcının isteklerine yer verilirken o ürünün kullanıcı açısından güvenlik sorunları yaratmayacak nitelikte olmasına da özen gösterilmelidir.
Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan oyuncak yönetmeliğine göre oyuncak ve parçaları zorlanmaya karĢı sağlam ve mekanik dayanıklılığa sahip olmalıdır. Oyuncaklar üzerindeki kenar, çıkıntı, ip ve kablolar yaralanma riskini en aza indirecek Ģekilde tasarlanmalıdır. Oyuncaklar, yanıcı ve patlayıcı maddeler içermemelidir. Elektrikli oyuncaklar 24 voltu geçmemelidir. Elektrikli oyuncakların iletken yüzeyleri yanmaya neden olmayacak Ģekilde tasarlanmalıdır (Sağlık Bakanlığı, 2003) .
Oyuncaklarda Ergonominin Estetik Olma Ġlkesi
Bir ürünün kullanıcı tarafından beğenilmesi, göze hoĢ görünmesi gerekmektedir. Ürünlerde estetik olma özelliği bulunmalıdır. Oyuncaklar çocukların ilgi odağı olan araçlardır. Bu nedenle oyuncaklar, görünüĢ olarak estetik, ruhsal olarak hoĢluk yaratan ve motivasyon sağlayan özelliklerde olmalıdır (Akın vd., 2009).
Oyuncaklarda Ergonominin Sağlık Ġlkesi
Bir ürün, kullanıcının sağlığını olumlu yönde etkileyecek nitelikte olması gerekmektedir. Özellikle bu ürün oyuncak ise oyuncağın kendisi ve üretiminde kullanılan malzeme çocukların sağlığını tehlikeye atmamalıdır (Poyraz, 2003b, s. 61).
Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan oyuncak yönetmeliğine göre oyuncaklar; yutma, teneffüs etme veya deri, mukoza dokusu ve gözle temas etmesi halinde sağlık veya fiziksel yaralanma riski oluĢturacak biçimde tasarlanmamalı ve üretilmemelidir. Oyuncaklar hastalık ve mikrop kapma riskini önleyici, temizlik Ģartlarına uygun olmalı, radyoaktif madde içermemelidir (Sağlık Bakanlığı, 2003).
Oyuncaklarda çeĢitli yapı malzemeleri kullanılmaktadır. Bu yapı malzemelerini kumaĢ, plastik, ahĢap, cam ve seramik olarak sıralamak mümkündür.
Yapı malzemesi kumaĢ olan oyuncakların ne tür kumaĢtan üretildiği önem teĢkil etmektedir. Oyuncaklar için birçok kumaĢ çeĢidi kullanılmaktadır. Ancak sağlıklı olanın (toz toplayan peluĢ yerine polar gibi) üretilmesi ve kullanılması gerekmektedir (Poyraz, 2003b, s. 61).
Yapı malzemesi plastik olan oyuncaklar; ekonomik, kalıp dökümcülüğe uygun, geri dönüĢümlü ve hammaddesinin daha kolay iĢlenebilir olması gibi birçok özellik sebebiyle diğer malzemelerin önüne geçmiĢtir. Ancak termosetting plastiklerden (çok sert hemen kırılabilir) ve termoplastiklerden (sıcaktan hemen etkilenen ve eriyen plastikler) yapılan oyuncaklar çocukların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmektedir (Ergün, 1980). Kötü koku yayan, birleĢim yerleri düzgün olmayan, homojen renk dağılımı yakalanamamıĢ plastiklerden yapılan oyuncaklar tercih edilmemelidir (Burdurlu, Elibol, Kılıç, 2006). Yapı malzemesi ahĢap olan oyuncaklar, boyanmadığı taktirde oldukça sağlıklı, iĢlenmesi kolay, estetik değeri yüksek, kullanım yerine göre yumuĢaklığına ve ağırlığına karar verilebilen, istenen renge kolaylıkla getirilebilen ve ekonomik olan oyuncaklardır. Yapı malzemesi ahĢap olan oyuncaklar, çabuk kırılmayacak nitelikte olmalıdır. Kenarlarında kıymık gibi bazı çıkıntıları olan oyuncaklar sağlık ve güvenlik açısından risk oluĢturabildiği için kullanılmamalıdır. AhĢap oyuncaklar tercih edilirken kullanılan ağacın özelliğine dikkat edilmelidir. Maun, meĢe, kestane gibi ağaçların içerisinde bulunan çeĢitli malzemeler, oyuncakların boya ve vernik tutma gibi özelliklerini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle bu ağaç türleri oyuncak yapımında tercih edilmemelidir. AhĢap oyuncaklarda mümkünse boya kullanılmamalı ama boya kullanılmak isteniyorsa su bazlı boyalar tercih edilmelidir. Su bazlı boyalar, su buharı geçirgenlikleri iyi olduğu için ahĢap malzemelerde Ģekil, biçim bozukluğuna sebep olmamaktadır. Bu nedenle ahĢap oyuncaklar su bazlı boyalar ile boyanmalı ve bu tür oyuncaklar tercih edilmelidir (Burdurlu vd., 2006).
Yapı malzemesi cam ve seramik olan oyuncaklar kırılganlık özelliği taĢımaktadır. Bu tür oyuncaklar çabuk kırılabilir nitelikte olduğu için çocukların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmektedir (Poyraz, 2003b, s. 60).
Oyuncaklarda kullanılan bu maddeleri kurĢun, alüminyum ve civa olarak sıralamak mümkündür (Burdurlu vd., 2006).
KurĢun içerikli boyalardan üretilen oyuncaklar tercih edilmemelidir. KurĢun içerikli boyalar, çocukların cildini rahatsız edebilmekte, çeĢitli hastalıklara (alerji vb.) neden olabilmektedir. KurĢun içerikli boyalar; solunması, ağıza alınması gibi durumlarda çocukların kanser olma riskini artırabilmektedir (Levin vd., 2008). KurĢun ile çok sık temasda bulunmak kurĢun zehirlenmesine sebep olabilmektedir (U.S. Environmental Protection Agency, 2011, s. 1). KurĢun içerikli boyalar, içeriğinde kurĢun olma durumunu gösteren bir alet ile ya da boya fiyatına göre anlaĢılabilmektedir. Bu boyalar, normal boyalara göre dört kat daha ucuz olmaktadır. Ayrıca bu tür boyalar tatlı olması sebebi ile çocukların ilgisini çekebilecek ve ağıza alınmasını kolaylaĢtırabilecek özelliğe sahiptir (Levin vd., 2008).
Oyuncak pillerinde ve boyalarında bulunan alüminyum; akciğer kanseri, astım, alzheimer gibi hastalıklara neden olabilmektedir. Bu sebeple oyuncak boyalarında alüminyum kullanılmamalı ve bu tür oyuncaklar tercih edilmemelidir. Sağlığı olumsuz yönde etkileyen diğer bir kimyasal madde de civadır. Oyuncaklarda kullanılan bazı pil ve elektrikli cihazlarda civanın kullanıldığı görülmektedir. Oyuncaklarda kullanılan civa; kiĢilik bozukluğu, hafıza azalması, böbrek yetmezliği, görme alanının kısıtlanması, bedensel geliĢimdeki gerilik gibi birçok hastalığa neden olabilmektedir (Burdurlu vd., 2006).
Oyuncaklarda Ergonominin Ekonomik Olma Ġlkesi
Bir ürün, açıklanan ergonomik ilkelere uygun olarak tasarımlanıp üretilse bile, tüketicinin satın alma gücünü aĢması durumunda (ekonomik olmadığı sürece) seri üretim olanağı bulamayabilir. Seri üretimi olmayan ürünün tüketiciye ulaĢması da pek mümkün değildir (Akın vd., 2009). Bu nedenle oyuncakların ergonomi ilkelerinden biri olan ekonomik olma özelliğine de sahip olması gerekmektedir.
Oyun Materyali Tanımı ve Örnekleri
Okul öncesi eğitimde çocukların geliĢimleri açısından oyuncaklar kadar oyun materyalleri de önemli görev üstlenmektedir. Oyun materyali, çocukların çevrelerini keĢfetmelerini, yeni deneyimler kazanmalarını ve toplumsal bir takım rolleri öğrenmelerini sağlayan, geliĢimlerini tamamlamalarına yardımcı olan, hoĢ vakit geçirme imkânı sunan, oyunlarını
gerçekleĢtirebilmek amacıyla kullandıkları her türlü araç gereçtir (ÖzyeĢer Cinel, 2006). Oyuncak ve oyun materyallerinin çocuk oyunlarında iki ayrı rolü vardır. Bazıları oyunu yönlendirme iĢlevine (uyarıcı) sahipken, bazıları doğrudan oyunun kendisini (kaynak) oluĢturmaktadır. Örneğin, bebekler, bebek giysileri ve evcilik malzemeleri gibi oyuncaklar, kum havuzu, su havuzu gibi oyun materyalleri çocukların hayal gücünü uyararak oyunu yönlendirici bir role sahipken, blok, lego, yapboz gibi oyuncaklar ise oyuna kaynaklık ederek doğrudan oyunun kendisini oluĢturmaktadır. Okul öncesi eğitim kurumlarında sıklıkla tercih edilen oyun materyallerini, salıncak, kaydırak, tırmanma aletleri, atlıkarınca, tahterevalli, kum havuzu, su havuzu, top havuzu olarak sıralamak mümkündür. Bu oyun materyalleri çocukların ilgisini çeken, geliĢim alanlarına olumlu katkı sağlayan araçlardır (Oğuzkan ve Avcı, 2000, s. 9-10).
Oyun Materyallerinin Ergonomik Özellikleri
Okul öncesi eğitim kurumlarında kullanılan oyun materyalleri ergonomi ilkeleri açısından çocukların geliĢimlerini destekleyici nitelikte olmalıdır. Oyun materyallerinin ergonomik olabilmesi için ergonomi ilkelerini taĢıması gerekmektedir. Bu ilkeleri iĢlevsel, güvenlik, sağlık ve ekonomik olarak sıralamak mümkündür (Akın vd., 2009).
Oyun Materyallerinde Ergonominin ĠĢlevsel Olma Ġlkesi
Oyun materyalleri iĢlevsel olabilmesi için çocukların geliĢim düzeylerine ve ölçülerine uygun olmalıdır (Akın vd., 2009). Örneğin; kaydırakların yüksekliği 150 cm, geniĢliği 40 cm olmalı, kaydırakta çocuğun hızını kesecek 35 cm uzunluğunda giriĢ düzlemi, 45 cm çıkıĢ düzlemi bulunmalıdır. Kaydırak yan yüzeyleri 150 cm, kaydırağın yavaĢlama düzlemi ile zemin arasındaki mesafe 30 cm olmalıdır. Salıncak zincirleri çocukların parmaklarının giremeyeceği büyüklükte, 6 cm çapında demir malzemeden oluĢmalıdır. Tek eksenli salıncaklarda en fazla 2 adet salıncak bulunmalıdır. Salıncakların asılı durduğu demir boru 300 cm uzunluğunda, salıncak koltuğunun yerden yüksekliği ise 35 cm olmalıdır. Salıncak koltuğu üç taraftan kapalı olacak Ģekilde tasarlanmalı ve emniyet kemeri bulunmalıdır. Salıncak ve emniyet kemeri yaklaĢık 3 kg olmalıdır. Tahterevallinin ana taĢıyıcı borusu 300 cm, çift elle tutulan tutamakları 15 cm uzunluğunda, koltuk yüksekliği yerden 150 cm olmalıdır. Tahterevallinin iki baĢ uçtaki tıpaları uygun biçimde kapatılmalıdır (Trabzon
bölüm aralıkları çocukların fiziksel durumlarına uygun olarak tasarlanmalıdır (Gönen, 1998).
Oyun Materyallerinde Ergonominin Güvenlik Ġlkesi
Oyun materyallerinin temel amaçlarından birisi, çocuğu oyuna teĢvik etmek ve tehlikeleri en aza indirerek çocuğun oyun sırasında korunmasını sağlamaktır (Poyraz, 2003a, s. 60). Bu nedenle oyun materyalleri ergonominin güvenlik ilkesini taĢımalıdır. Örneğin; oyun materyallerinden biri olan kaydıraklar, bir bütün halinde üretilmeli ve yerleĢtirilmeli, kaydırak üzerinde ek yerler bulunmamalıdır. Çocukların düĢme tehlikesi yaĢamaması için kaydırak korkuluğunun olması önemlidir. Kaydırak korkuluklarında da ek yerler bulunmamalıdır. Çünkü kaydırakların sık kullanım sonucu ek yerlerinde kopmalar meydana gelerek çocukların yere düĢmesine, hatta yaralanmasına sebep olabilmektedir. Salıncak ve tahterevalli oturma ile bağlantı yerleri denge sorunu yaratmayacak nitelikte yerleĢtirilmelidir. Aksi takdirde teknik hatalara sahip oyun materyalleri çocukların denge kontrolüne olumsuz etki ederek birçok kazalara sebep olabilmektedir. Salıncak zincirleri dayanıklı olmalı, yapı malzemesi olarak ip, halat, plastik yerine demir zincir tercih edilmelidir. Zinciri kopan, boyası bozulan salıncaklar tamir edilmeli veya yenisi alınmalıdır (Gönen, 1998). Salıncak yerleĢim yeri iyi ayarlanmalı, arkasından çocukların geçebileceği nitelikte olmamalıdır (Gür, 2002, s. 272). Salıncak zemini yumuĢak, kauçuk malzeme ile döĢenmelidir (Demiriz, Karadağ ve UlutaĢ, 2003, s. 35). Kaydırak, salıncak, tahterevalli gibi oyun materyallerinin alt kısımlarında topraktan çukurlar oluĢtuğunda bu kısımlar gözden geçirilip düzleĢtirilmelidir (Gönen, 1998).
Bir diğer oyun materyali de kum ve su havuzudur. Kum havuzu; içinde oyuncak kamyon, kepçe, lego, harç kamyonu gibi oyuncaklar, su havuzu; içinde değiĢik boyutta ölçü kapları, süzgeç, gemi, kayık maketleri, plastik bardak gibi oyuncak ve oyun materyali bulunduran yuvarlak, köĢeli vb. değiĢik Ģekillerde olabilen oyun materyalleridir. Kum ve su havuzu çocukların doğa ile iç içe olmasını sağlayarak hayal dünyalarının geliĢmesine ve yaratıcılıklarının artmasına katkı sağlamaktadır. Kum ve su havuzunu güvenlik açısından incelediğimizde, bu havuzların temizliğine dikkat edilmeli, içinde taĢ, cam kırıkları, çöp, vb bulunmamasına özen gösterilmelidir (Demiriz vd, 2003, s. 36).
Oyun Materyallerinde Ergonominin Sağlık Ġlkesi
Oyun materyalleri; çocukların sağlığını olumlu yönde etkileyerek ergonominin sağlık ilkesini taĢımalıdır. Oyun materyallerinin boyası ısıya dayanıklı ve kurĢun içermeyen nitelikte olmalıdır. Ġklimsel farklar göz önünde bulundurularak oyun materyallerinin üzerinde gölgeleme elemanı yer almalıdır. Oyun materyallerinin etrafı ahĢap, kauçuk gibi yumuĢak malzemelerle çevrelenmeli, kum gibi dolgu malzemelerine yer verilmemelidir (Gür, 2002, s. 22).
Oyun Materyallerinde Ergonominin Ekonomik Olma Ġlkesi
Oyun materyallerinde yapı malzemesi olarak ahĢap, plastik ya da çelik kullanılmaktadır. Çelik malzemeden yapılan oyun materyalleri ahĢap ve plastik malzemeden yapılanlara göre daha dayanıklı, uzun ömürlü ve güvenilir olmaktadır. Yapı malzemesi çelik olan oyun materyallerinin garanti süresi 25 yıl iken, plastik malzemeden oluĢan oyun materyallerinin garanti süresi 5 yıl civarındadır. Maliyet açısından uygun olsa bile güvenlik ve sağlık açısından uygun olmayan plastik malzemeden üretilmiĢ oyun materyalleri tercih edilmemelidir (Gür, 2002, s. 273).
Oyun Alanları Tanımı ve ÇeĢitleri
Çocuklar, doğduğu andan itibaren içerisinde bulunduğu çevreyi, tanımak ve anlamlandırmak gayretinde olup uyarıcılar yardımıyla keĢfetmeye çalıĢmaktadır. Çocukların bu uyarıcılardan elde ettiği bilgi ve beceriler geleceklerinde belirleyici rol üstlenmektedir. Çocukların çevresinde, ergonomik ilkelere uygun olarak tasarlanmamıĢ bir mekan olması geliĢimlerinin olumsuz yönde etkilenme riskini artırmakta buna karĢın ergonomik ilkeler ıĢığında tasarlanmıĢ bir alan olması geliĢim düzeylerine olumlu yönde katkı sağlamakta ve kiĢilik geliĢimine yardımcı olmaktadır (Acer, 2012, s. 227).
Okul öncesi dönemde çocukların fiziksel çevresini, ailenin çocuğa sunduğu ortam ve okul öncesi eğitim kurumlarında var olan alanlar oluĢturmaktadır. Okul öncesi eğitim kurumlarında çocuklar tarafından kullanılan önemli alanlardan biri de oyun alanlarıdır. Okul öncesi eğitim kurumlarının oyun alanları, açık hava oyun alanları ve bina içi oyun odaları olmak üzere iki ana baĢlık altında incelenmektedir (Arslan Karaküçük, 2008).
Açık Hava Oyun Alanları
Açık hava oyun alanları, çocukların sosyal-duygusal ve bedensel geliĢimine yardımcı olmakla birlikte, dikkatini yoğunlaĢtırma gücünü ve yeteneğini artırmakta, çocukta sorumluluk bilincinin geliĢimine yardımcı olurken, iĢbirliği ile dayanıĢma duygusunun ve toplum içindeki giriĢkenliğin artmasını sağlamaktadır (Ünal, 2009). Bu nedenle çocukların becerilerini geliĢtirmelerine ve yeni kavramlar öğrenmelerine imkan sağlayacak açık hava oyun alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyacı karĢılamak üzere farklı yapılara sahip açık hava oyun alanları tasarlanmıĢtır. Bunlardan en çok bilinen ve kabul görenleri geleneksel, çağdaĢ, macera ve yaratıcı oyun alanları olarak sınıflandırmak mümkündür (Pehlivan, 2005, s. 52).
Geleneksel Açık Hava Oyun Alanları
Geleneksel açık hava oyun alanları, en sık görülen oyun alanı çeĢitidir. Salıncak, kaydırak, tahterevalli gibi standart oyun materyallerinden oluĢmaktadır. Oyun alanındaki bu oyun materyalleri bedensel geliĢime katkı sağlamakta ancak biliĢsel ve sosyal geliĢim için uygun materyaller olarak değerlendirilmemektedir (Pehlivan, 2005, s. 53).
Çağdaş Açık Hava Oyun Alanları
ÇağdaĢ açık hava oyun alanları, genellikle bir tasarımcı (mimarlar ya da peyzaj mimarları) tarafından planlanmaktadır. Bu oyun alanlarında su ve fıskiyeler, tırmanma tepeleri, tüneller içinde yapılmıĢ kayak yerleri vb. bulunmaktadır. Birçok fonksiyona sahip yapılar içeren bu oyun alanları geleneksel açık hava oyun alanlarına göre daha maliyetli olmakta ancak çocuklar tarafından daha fazla sevilmekte ve eğitsel anlamda çocukları oyuna teĢvik etmektedir. Ancak bu oyun alanlarının karmaĢık olması sebebi ile çocuklarda geri çekilme, ürkme, oynamaya karĢı isteksizlik gibi sorunlar ortaya çıkabilmektedir (Pehlivan, 2005, s. 53).
Macera Açık Hava Oyun Alanları
Macera açık hava oyun alanlarında, çocuk için “yönlendirilen oyun” yerine “katılımcı oyun” vardır. Burada bulunan hiçbir oyun materyali statik değildir. Çocuğun kendi oyun çevresini kendisinin yaratacağı materyaller bulunur. Macera açık hava oyun alanının en
önemli öğesi liderdir. Lider genellikle gönüllü bir yetiĢkindir. Lider çocuklara oyun materyallerinin nasıl kullanılacağını öğretir ve sonra onları serbest bırakır. Bu tip oyun materyalleri çocukların biliĢsel, sosyal ve fiziksel geliĢimine katkı sağlar. Çocukların macera açık hava oyun alanında bulunan materyalleri yaratıcı bir Ģekilde kullanması ve çevrelerini yeniden Ģekillendirmesi beklenir. Bu oyun alanları emniyetli olmakta ve çocukların birbirleriyle yardımlaĢmayı öğrenmelerine imkan sağlamaktadır. Oyun alanları içinde çocukların oyun ihtiyacını en çok karĢılayan, macera açık hava oyun alanlarıdır (Pehlivan, 2005, s. 54).
Yaratıcı Açık Hava Oyun Alanları
Yaratıcı açık hava oyun alanları, çocuklara kendi çevrelerini yaratabilecekleri modüler bölümler sağlamaktadır. Bu alanlarda genelde kum gibi Ģekillendirilebilir malzemeler, tekerlekli araç alanı, su ve kum alanı, tırmanma, sallanma aktivitelerini sağlayan, hareket ettirilebilen ya da değiĢtirilebilen esnek materyaller bulunmaktadır. Yaratıcı oyun alanları, problem çözme konusunda çocuğa esnek bir yaklaĢım kazanma imkanı sağlayarak çocukların zihinsel geliĢimlerini desteklemektedir. Yaratıcı açık hava oyun alanlarını tasarlamak için tasarımcının, çocukların geliĢim düzeylerini iyi tanıması ve onların zihinsel, bedensel, sosyal geliĢimlerini destekleyecek, hayal dünyalarını zenginleĢtirecek alanı iyi belirlemesi gerekmektedir (Pehlivan, 2005, s. 55).
Bina Ġçi Oyun Odaları
Okul öncesi dönemde çocuklara verilen eğitimin verimli olabilmesi için oyun odaları, çocukların ilgi, ihtiyaç ve geliĢimlerine uygun bir Ģekilde düzenlenmelidir. Çocukların içinde bulunduğu ortam; yeni ve özgün ürünler, yeni davranıĢlar ortaya koyabilmeleri açısından biliĢsel geliĢimlerine, iç dünyalarında yaĢadıkları duyguları ve hayalleri yansıtabilmeleri açısından duygusal geliĢimlerine, çevrelerindeki kiĢilerle iletiĢim kurarak iĢbirliği, yardımlaĢma, paylaĢma gibi davranıĢların kazanılmasında sosyal geliĢimlerine, oyunlar aracılığı ile kasların geliĢmesi sağlanarak bedensel geliĢimlerine katkı sağlamaktadır. Bu nedenle oyun odaları oluĢturulurken çocukların geliĢimlerine ve ihtiyaçlarına uygun olarak ilgi merkezlerine yer verilmelidir. Ġlgi merkezleri öğretmen ve çocuklar tarafından oluĢturulmalı ve çocukların bu merkezleri aktif bir Ģekilde kullanmaları
bu araç gereçlerin, oyuncakların uygun bir Ģekilde yerleĢtirilmesi ile amacına ulaĢmaktadır. Ġyi planlanmamıĢ yetersiz araç gereçlerle rastgele düzenlenmiĢ merkezler çocukların geliĢimine yardımcı olmakta yetersiz kalmaktadır. Okul öncesi eğitim kurumlarında oluĢturulan ilgi merkezlerini; Atatürk merkezi ile evcilik, blok, fen ve matematik, kukla, müzik, kitap, eğitici oyuncak merkezleri olarak sıralamak mümkündür (MEB, 2011a).
Evcilik Merkezi
Okul öncesi eğitim kurumlarında bulunması gereken merkezlerden biri evcilik merkezidir. Evcilik merkezi, çocukların ev ve aile yaĢamı ile ilgili olayları canlandırdıkları, aile kavramını pekiĢtirdikleri, cinsiyet rollerini öğrendikleri merkezlerden biridir (Poyraz, 2003a, s. 80). Evcilik merkezinde, çocuklar aldıkları çeĢitli rollerle hayal güçlerini kullanarak değiĢik oyunlar oynarlar. Anne, baba, çocuk, doktor, hemĢire, öğretmen, postacı gibi çeĢitli kimliklerle gelecekte üstlenecekleri rollere hazırlanırlar. Çocuklar, oynadıkları oyunlar ile aldığı görevi yerine getirmeyi, sorumluluk almayı, paylaĢmayı, yardımlaĢmayı ve toplum kurallarını öğrenirler (MEB, 2011a).
Evcilik merkezinde, yukarıda belirtildiği gibi çocukların birçok kazanıma ulaĢabilmesi ve geliĢimlerine katkı sağlayabilmesi için uygun miktarda oyuncak ve oyun materyalleri yer almalıdır. Merkezde yer alacak oyuncak ve oyun materyalleri gerçek yaĢamdakilerin küçük modelleri olmalıdır (Oğuzkan, Demirel ve Tür, 1999, s. 23). Örneğin, oturma grupları, yemek odası, mutfak vb. bölümler yer almalıdır. Bu bölümlerdeki mutfak eĢyaları, bebekler, dolgu oyuncaklar evcilik merkezinde önemli yer tutmaktadır. Bu oyuncakların, oyun materyallerin kesici ve ağır olmamasına dikkat edilmelidir. Kırılan, sökülen, eskimiĢ olan oyuncak ve oyun materyalleri tamir edilmeli ya da değiĢtirilmelidir (MEB, 2011a). Evcilik merkezinde yer alan masa ve sandalyeler çocukların fiziksel özelliklerine uygun olmalı ve çocukların çarpmadan rahatça oynayabilecekleri bir yere yerleĢtirilmelidir. Evcilik merkezi oyun odasının aydınlık ve ferah bir yerinde olmalıdır. Bu merkezde oynanılan oyunlar hareketli ve sesli oyunlar olduğu için sessiz olunması gereken merkezleri etkilemeyecek nitelikte düzenlenmelidir (Demiriz vd., 2003, s. 58).
Blok Merkezi
Blok merkezi, okul öncesi eğitim kurumlarında bulunması gereken ve çocukların ilgisini çeken köĢelerden biridir. Blok merkezi çocuklarda; hacim, sayı, yükseklik, uzaklık, ağırlık,
