146
Dil Araştırmaları Dergisi Sayı: 2 Bahar 2008, 146 ss.
Memmedov, İsmayıl
Azerbaycan Dilinin Semantikası.
Bakı: Xezer Neşriyyatı, 2006. 272s. ISBN 9952-30-023-9
Anlambilim, terim olarak ilk defa 1897’de M. Breal tarafından kullanılmış, F. De Saussure ile 20. asrın başlarında sistemleşmeye başlamış ve günümüzde dilbilimcilerin ağırlık verdiği bir alan olmuştur.
Türkiye’de ise, anlambilimi konusundaki ilk kapsamlı çalışmanın, Doğan Aksan’ın 1971’deki “ Anlambilimi ve Türk Anlambilimi” adlı eseri olduğunu gö-rüyoruz. Aynı konuya, Aksan sonraki çalışmalarında da geniş yer vererek bizleri Türkçenin anlam denizinde yüzdürmüştür.
Anlambilim, dilin anlam tarafını inceler. Yazarın ifadesiyle dilin “çöl (dış) forma” sından farklı olarak “ mana, iç forma” sını işlemeye çalışır.
Azerbaycan Türkçesinde leksik mananın mahiyeti, tipolojisi, bağlam ile lek-sem arasındaki ilişkiler, leksik-lek-semantik sistemdeki hadiselerin meydana gelme sebepleri ve buna benzer problemler eserin esasını oluşturmakla beraber, eserde anlambilime dair evrensel meseleler de değerlendirilmiştir.
Eser, 13 bölümden oluşmaktadır:
Giriş ( 3-24 ), Semantikanın predmeti ve vezifeleri. Umumi Meseleler ( 24-122), Dille Tefekkürün münasibeti ve leksik menanın linqvistikası ( 122-141), Sin-taktik ve leksik seviye vahidlerinin münasibeti. Sözün semantik strukturu ve leksik-semantik seviyye. Dil ve Nitq haqqında ( 141-196), Sözün menanın bezi ölçüleri ( 196-226), Polisemiyenin yaranma yolları ve modelleri ( 226-250 ), Dilin ifade planının kontekstte münasibeti. Polisemantik substantivlerin elaqelenme imkanı ( 250-270), Polisemantik sözün semantikasının aktuallaşmasında kontekstin rolü ( 270-297 ), Polisemantik sözün mena serhedini müeyyenleşdirme üsulları ( 297-311), Azerbaycan dilinin leksik-semantik seviyyesinin bezi xüsusiyyetleri. Düzelt-me sözün semantik strukturu ( 311-340), Ümumi Neticeler ( 340-363)
Yazar, Umumi Neticeler bölümünde; semantik araştırmalarda gramatik ka-nunlar, gramatik araştırmalarda ise leksemin bütün tezahürlerinin dikkate alınma-sı ve hükme bu şekilde varılmaalınma-sı gerektiğini vurgular.
Türkiye Türkçesine en yakın yazı dili Azerbaycan Türkçesinin semantik özel-liklerini konu alan bu eser Türkoloji için önemli bir kazanım olmuştur.
Dilbilimin en önemli şubelerinden biri olan Anlambilim çalışmaları, Türk dili araştırmalarına yeni açılımlar getirecek, onun ayrıntı ve özelliklerini daha da göz-ler önüne serecektir.
