YUNANCA'NIN TURKÇEHARFLERLE YAZILIŞIi
H. MıLLAS. Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi
a) Yunan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı ile
b) Çağdaş Yunan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı,
"Yunanca'nın Türkçe Harflerle Yazılışı" konusunda Türkiye'de ku-rum ve kişilerin farklı uygulamaıara gittiklerini göz önüne alarak, bu konuda bir tutarlılığın sağlanması amacıyla bu çalışmayı yapmıştır.
Bu yazıda önce uygulanmakta olan kimi yöntemlere değinilecek ve Transliterasyon (çevriharf) ile Transkripsyon (çevriyazı) farkları belirtilip standart bir uygulama önerilecektir.
Yunanca'nın Türkçe harflerle yazılışı, güdülen amaca göre iki farklı anlayış ve yöntemle gerçekleşebilir.
A- "Transliterasyon", yabancı dilde yazılanın (genellikle her harf , ayrı ayrı belirtilerek ve gene özgün metine dönüştürülmesini sağlıya-cak biçimde) Türkçe harflerle yazılmasıdır. Bu yöntem genellikle kü-tüphanelerde kitap başlıklarının yazılmasında yada bilimsel kitapların isimleri yazıldığında kullanılır.
B- "Transkripsiyon" ise yabancı dilin Türkçe harflerle okunduğu gibi yazılmasıdır. Bu yöntemin kullanılması kimi edebiyat metinlerin-deki yada'günliik konuşmalardaki seslerin aktarılması amaçlandığında yararlı olmaktadır.
Önce "Transliterasyon" sonra "Transkripsiyon" ele alınacaktır.
(*) D.T.C.F. ça~daş Yunan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Ögretim Görevlisi (1) Bu Çalışma, Ankara üniversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi Yunan Dili ve
Ede-biyatı Anadbilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Candan Şentuna ve Çagdaş Yunan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Melek Delilbaşı'nın ortak mutabaka-tı ile hazırlanmışmutabaka-tır.
190 HERKÜL MiLLAS A- TRANSLİTERASYON
Türkiye'de Kimi Uygulamalar
Türk Dil Kurumu'nun imia Kılavuzu (Ankara 1988, S. 26),
bu konuda "Yunan Harf/erinin ses değerlerini karşılayan Türk
harf-leri kullanılır" demekİ<: ancak bu "karşılıkların" hangileri olduğu belirtilmemektedir. Ana Yazım Klavuzu da (Adam 1989, s. 51) bu konuda yardımcı olma makUldır: "Yabancı sözcükleri Türkçe'de
söylendikleri gibi yazılır" kuralı, özellikle ölü diller için okuma
"
YUNANCA'NiN TÜRKÇE HARFLERLE YAZILIŞI 191
E~ ks x,ks x x ks x x ks 00 o o o o o o o o Il7t P P P P P P P P Pp r r r"rh r r r r r ı:G s ~ s s s s s s T, t t t t t t t t
Yu y y y,u u y,u y y y,u
<i>~ ph ph plı f ph f ph ph
XX kh kh ch h kb ch ch kh
'P'~
ps ps ps ps ps ps ps psnCı) o o o o o o o ö
1- Yunan klasikleri (YK): Maarif Vekaleti tarafından "Yunan Klasikleri" seri~inde 1935-1940 yıllarında verilen tablo.
,
2- Suat Sinanoğlu (SS): "Yunan Dili Grameri, i Kısım", Çituri Biraderler, 1950.
3- Tarih Kurumu (TK): Şubat i992 tarihinde uygulanan yöntem. 4- A.Ü.D.T.C. Fakültesi Kütüphanesi'nde (DT): Şubat 1992 tarihinde kullanılan yöntem.
5- Milli Kütüphane (MK): Şubat 1992'de kullanılan yöntem. 6- Yunanistan Standartlar Enstitüsü (YS).
7- A.B.D. Yale ve Congress Kütliphanesi (KK). 8- Bu yazı ile önerilen standart yöntem (ST).
Notlar: (4) no. lu yöntemde "KG" harflerinin ayrı yazıldıkları işaret edilmektedir -yani "k.s" olarak (E>(G't'IXGLÇ- ek. stasis). (7) no. lu yön-temde "Y" durumunda genelde "y" kullanılmakta ama "ıXU","e:u" "OU"durumlarında "au", "eu", "ou" kullanılmaktadır (e:u&uç- eut-hys). Ayrıca «') işareti de "h" harfi ile gösterilmektedir (uye:(ıx- hy-geia).
Uygulamaların Yorumu
En başta, göze çarpan, yedi harf te görülen uyumsuzluktur. Bu harfler şunlardır: H (e, e,2), E (ks, x)" P (r; rh), Y (u, y), <i>(f, ph), X (kh, ch, lı),
n
(o, il). Bunlardan'1"
ve "rlı" genel olarak kullanılan yöntemlere çok ters düştüklerinden göz önüne almmasa da, geriye gene alrı harf te uyumsuzluk sürmektedir.192
i - - -
---i
HERKÜL MİLLAS
Ama asıl sorun kimi,Türkçe yazılışlar ve kullanılan harfler "trans-literasyon"un temel anla.yışı olan "Türkçe yazılışa bakıp yeniden Yu-nanca'yı yazabilme" ilkesini .karşılamadıklarıdır. Bu durumlar
şun-~~ır: .
1- Hem "E" hem de "H" için "e" kullanıldığı durumlarda (e:Ql'1lfLe:PLÇ- efemeris) "e" nin neyi karşıladığı anlaşılmamaktadır. Bu durumda "H" için "e" ("'E" için ise "e" e:ıp7)fLe:PLÇ- efemeris) kullan-mak uygun görülmektedir.
2- "S" için "ks" kullanıldığı durumlarda "ks" karşılığı - aksi belirtilmezse - her zaman "S" olarak anlaşılacaktır. Dolayısıyla öz-gün metinde "ka" olan curumlar, da Türkçe'den Yunanca'ya çevrildi-ğınde "S" olarak yazılacaktır. Örneğin "€xa't'~:<JLç""ekstasis" olarak yazılacak ve yeniden Yunanca'ya çevrildiğinde "e~~lXaLç"olacaktır. Bunun önlenmesi için üç' farklı yöntem kullanılabilir.:
a- "S", "k,s" olarak, "ka" ise "ks" olarak yazılabilir. b- "S", "ks" olarak, "ka" ise "k. s" olarak yazılabilir. c- "S", "x" .olarak, "ka" ise "ks" olarak yazılabilir.
Yukarıda (4-DT) tarafından da kullanılan "b" çözümü bugüne dek ve geniş bir biçimde kullanılriuş olan yöntem olup en ,az değişik-liğe neden olacağından en uygun yaklaşım olarak önerilmektedir (e:~L- eksi, e:MXıxepe:UÇ-- ek.skafeus).
3 - Y durumunda genel de "y" kull~nılması ve "cxu","e:u" "au" durumlarında "au", "e1j", "ou" kullanılması "Congress" standard~ ları ile uyum sağlayacaktır ('t'U7tOÇ- typos, cxu't'OÇ- autos).
4- "<I>"durumunda "ph" yerine "f" nin kullanımı hem basitlik hem de 'daha kısa olduğundan daha akla yakın görünmektedir. Ancak genel uyum sağlama aı;mndan "ph" kullanmak daha uygun olacaktır.
5- "X" harfi durumunda "x" Türkçe olmadığından uygun
gö-rülmemektedir. "kh" yada "ch" den biri kullanılabilir. "H" harfinin (') nin yuine de kullanıldığı göz önüne alınsa da "tek başına "H"
her zaman kelime başında olacağından çatışma ve karışıklık be1İrme-mektedir.
6-
"n"
harfinin "ö"ile yazılması en uygun yöntem gibigörünmek-~~ .
i!
'
YUNANCA'NİN TÜ.RKÇE HARFLERLE YAZıLı ŞI 193 Ayrıca (') işareti için "(~lXadıx - Daseia" yada "spiritus asper" denir) ekte bir liste verilmektedir. Transliterasyon işlemine girişen, bu listeye başvurarak "h" harfinin hangi durumlarda kullanılacağını bulabilecektir. (Antik Yunanca ve Çağdaş Yunanca büyük harflerle yazıldığında (') işareti kullanılmaz. Ayrıca Çağdaş Yunanca'da, 1976
yılındakibir kararla artık (') işareti kullanılmamaktadır). Yunanca'da (') işareti alan (yada yeni kurallara göre (') almasa da 'gelenekselolarak bu işareti almaları gereken) kelimeler şunlardır.
a) Y, u harfi ile başlayan büütn kelimeler (uydıx yada uydıx, Y~pO! yada 'Y~FIX gibi).
b) o, 'YI, OL, OCLartikleri
c) ix, e, 1j, O, UL,cı>harf(ler)i ile başlayan ve aşağıda alfabetik
sıray-la verilen kelimeler2• •
d) Bu kelimelerin türevIeri (örneğin uYLeLVoç, OCfLıXÇL,ıXfLOCÇOC, OCfLocçoaToLXLIX,OCLfLOCTW~'1jÇ,e~80fLıXç,EAMç, E).).OC~LXOÇgibi kelimeler).
e) Bu kelimelerin çekim sonucu yada Antik / Çağdaş Yunanca farkından ortaya çıkmış farklı biçimleri (örneğin u'Ydocv,uydocç, EAAıX~oÇ, E).).ıX~ocç,gibi).
2 Liste için bak: "Ne:oeA).1jvLX~rpocfLfLOCTLX~"OJç Sy)fLOTLX~Ç", Ap La't"oTeAeLorrciVe7tLaT~fLLO0eaerIXAovLx1jÇ,!verTLToıho Neoe:A)'1jVLXWV ~7tOU~WV,I~pufLIXMOCVOh1JTp Locv't'ocıpu).).L81j,0eererocAovLX1j.1988. Kelime-ler Çağdaş Yunanca gramere göre yazılmış olduklanndan kimi du-. rumIarda eski ve yeni dil arasında farklar görülebilir. Omeğin EAA1JVIXÇ
ve OCLpe:a1j,Antik Yunanca biçimiyle yazıldığında EAA1jVve IXLpe:LÇ ol-maktadır.
194 HERKÜL MİLLA!
TAFıLô ?
o13ç-c.ç aıı>£. ı:6,: Aı.6",,'1<'c,: CW~~l ap1l6r;
C<'.(etX; a:\&.ı:ı .ı;nr'ıP"~; o~apı:6\)'.' - ctyn6Çü>
ayv6ç A :ı.lCtQJ.."'.'e'ç a:ı.u~rı c'IJ.L:ı.:ı.a otPrı ••••e.rıç a"e£la a"L'C"tö':'( a~t;t>ı!'oç o4ilöc<
ac.pô~ A::iu:apv((C'cı6ç a).wvı an~ôç çı'i'[8')1l0<; alfJ.Cı a),i.nCleıı:.:> a::l","''1 öpfJ.o a'VlKopoÇ Alı.ı.oç o:ı.ln£ôo 6fJ.o 6pfJ.1'l
ci lp£cırı ,i.::lIJ.o AfJ.a~,pL":(~;t<; "'pfJ.Oç",
£ouı:6ç £.lplJ.ÔÇ ~"ı<oç tE;e £onepL ••••6<; e13ôOfJ.0ç E,,613'l £.?ı"üw epfJ.oeo eaı:.t"" E13potoç E~6ı:'1 E::I"rı £pIJ.o<ppcöe ı:oç £aı:ıoı:6pLO E13p~ç Eıı:cı:i:ı~ E""rı"oç £Pıirıv£w ,e;ı;al'poç ~e.pa EIC't.o:>ctı; £"oç Epııfıç Z~OlJ.J.9c;
et"",ı:oç E"t ••••'l t.vaç Epf-LLO"rı IEUP&ı:fıPLO 2LlJ.0plJ.ll:vrı f::ı. tK aç £Vı:£KC1 ıl:pnc.> Ecpı:~ ElpKı:fı EALKt:ı"OÇ £:"ı:,."", &"}16C;
~13rı ıı"Lı<ta' ll~eL- Hpa~"r'ıç r'ıaı..'X~ IlY£\16,,0<;; rı"i.C-C; Il" (oXe<;: Hp6ôoı:cç H'.pa l aı:0<;
ily O':'fJ.Ev o,. Ilı.ı,ı:pa ı'ı,noı:a r;p,,:aç 'lao"ı'ı fıfJ.I~POC; Hp':' Hcıto6oç
LlSpı;,<.> IEPO()c'!:l;lfıfJ. ""01"6'; LlJ.aı:ıc> t.O"'t6ç
•.Cplt>ı:a~ LKı:ıt"''''':. t.A&:>:>ç Ln"ı1CÔ
."POt; lK:£~;tı..:ır~ (;"ep"l Lcıı:Öp[a.
6o!>"y6ç Ôj.1rıf'Oç OfJ.wç onw<; 6poç(0) 0~6ç C\.ı.'1POC; on"r'ı 6pocırı 6CıoÇ 6"fJ.oç oıl e::,to 6n"0 opCç", 600., o"oK"llpO<; Ôj.1e::,o<; 6nceoç Opıo 6ı;0" 6"0<; Oj.L(x"rı onoc.o.; 6p~oç oı;.
~ae.<ı 0fJ.0
-
ônoı:c QplJ.oç 6.ı:LOfJ.a"6ç 6f-L0'.0,> 6noU QpfJ.ı:l
YUNANCA'NİN TÜRKÇE HARFLERLE YAZILIŞI
B- TRANSKRIPSYON Çağdaş Yunanca
195
Çağdaş Yunanca'nın kimi zaman okunduğu gibi yazılması
gere-kebilir. Amaç yada öncelik bir yazının nasıl duyulduğu, kulağa Dasıl
çalındığının belirtilmesiolduğu durumlarda: Türk okuyucusuna
"trans-literasyon" yeterli olmayabilir. Aşağıda Çağdaş Yunanca'nm Türkçe
olarak (ve Transliterasyon'dan farklı bir yöntemle de) nasıl
yazılabi-leceği ve Yunanca'ya en yakın bir biçimde nasıl okunacağı
gÖfteril-mektedir. Türkçe yazılış ve okunuş a e ai ai av af
Le
i
veii i
sesinden önce. sessizlerden ve / el,
i
ii
den başkasesli-lerleen önce
(), y, 8, ~, A, !L, v, 8, p ve seslile"r önünde
.&, Y., ~. 1t", 11,'r, <p,X, ~ önünde ve kelime sonunda
.
" Yunanca harfler oc IXL , IXL oc" IXU IXUr;
y y yy yy. yx. " y~rx,
~ v y ğ ng ng g nks nh dh e i ei ei ev ef TABLO 3 Notlar kelimenin ortasındakelimenin başında, sessizlerden sonra ve
hece tekrarlandığında
İngilizce'deki (th)e gibi
~, y, ~, ~, A, !L, v, p.ve seslilerin önünde
.&, Y., ç,1t", 11, 'r, <p,X, ~ önünde ve kelime sonunda
196 tIX X Iln v VT VT o Ot Ot ô£ Ol) n p O',ç o' T TO' T~ u Ut ıp X Z i iv ıv th ya k m b mp n d
nd
ks o i ol oi u p r s z t . ç, ts c, dı i i f h ps o --i
. , BEitKÜL MİLLAS~,r,
8,g,
A, Il, v, P ve seslilerin önünde.&, x, ~, n, 0', T, ıp, X, ijı önünde ve kelime
sonunda
İngilizce'deki (th)eater gibi
/ e
I,
ii /
önünde e(k)i gibi; ötekidurumlar-da e(k)te gibi
kelimenin başında; sessizden sonra, hece
tekrarlandığında ve kimi yabancı
kelime-lerde
kelimenin ortasında
kelimenin başında .. sessizden sonra, hece
tekrarlandığında ve kimi yabancı kelimelerde
kelimenin ortasında
[),r,
8,g,
A,Il, ", p den önce/ e /, / i / önünde (h)iç gibi; öteki durumlarda ta(h)t gibi
YUNANCA'NİN TÜRKÇE HARFLERLE YAZILIŞI 197
Ayrıca
. 1- kelime sonundaki v harfi, sonraki kelime 7t, ••.,x ile başlıyorsa
(ikisi bir arada)
i
mbI,
i
ndI,
i
ngi
okunur (6e:u7t(XCU, <1'OjVT~vo~€vocvxoccpe:). '
2- kelime sonundaki v harfi, sonraki kelime ~, ~ ile başlıyorsa
(ikisi bir arada)
i
ngzI, i
nbzi
okunur ('rov ~e:pe:~ç,T1)V~OCxve:~)..3-
r
harfi, X önündei
ni
okunur (<1UYXOCP1)T1)P~OC).4- çift sessizler (<1<1,XX, v.b) tek sesli gibi okunur ve yazılırlar
(&OCAM<1OC).
5- htendiği durumlarda; vurgulanan hecenin belirtilmesi için,
sesli harfin altına - işareti getirilebilir. Örnek' "Ath!na" gibi.
UYGULAMA REHBERİ
Yunanca bir kelime, bir başlık yada bir metin Türkçe harflerle
yazılması gerektiğinde şu pratik adımlarıp atılması gerekmektedir:
1- önce "Transliterasyon" yada "Transkripsyon"
yöntemlerin-den hangisinin uygulanacağı saptanır. (Bunun için "Önsöz"
bölümü-nün "A" ve :'B" paragrafına bakın:)
2- "Transkripsiyon" gerektiğinde Tablo 3 kullanılır. Yunanca
harflerin Türkç@ okunuşları bu tablodan seçilir. Tablo sonundaki dört
nottan gerekli düze-ltme1er yapılır. (Örnek: H I<1ToptocTOUEAA1)V~XOU
E&vouç: i İstoria tu Eliniku Ethnus)
3- Transliterasyon gerektiğinde Tablo i kullanılır. Türkçe
harf-ler sütun 8'e göre (Sr) seçilir. Ayrıca şu kontrolharf-ler yapılır:
a) Yunanca'da "X<1" içeren kelimelerin Türkçe'si "1.s" olarak ("ks" olarak değil) yazılacaktır.
b) "Y - u" harfi "ocu", "e:u" "ou" biçimindeyse "eu", "au", "ou" olarak yazılacak; aksi halde "y" kul~anılacak.
c) Ayrıca (') işaretinin (spiritus asper) varlığı kontrol edilir.
Bu-nun için (kelimenin başında yazılmış yada yazılmamış olsun):
c-I: "Y" başlayan, bütün kelimelerin başına "h" eklenir.
c-2: o, 1) o~, a~ artikleri saptanır (ho, he hoı, hai diye yazılır)
c-3; oc, e:, 1), o, U~,cu ile başlayan kelimeler Tablo 2'den kontrol
edilir ve eğer bu kelimelerin kendileri, türevieri yada çekilmiş halleri
var ise "h" eklenir.
(Örnek: H I(JTop~oc'wu EIJ"1)v~xouE&vouç: He Historia tou
