65
Akut Diz Osteoartritinde Kesikli ve Sürekli So¤uk Tedavisinin
Klinik Etkinli¤inin Karfl›laflt›r›lmas›
Comparison of Clinical Efficacy of Intermittent and Continuous Cold
Treatment in Acute Knee Osteoarthritis
Ö Özzeett
A
Ammaaçç:: Akut diz osteoartritinde, kesikli ve sürekli so¤uk tedavisinin klinik tab-lo üzerine etkisi ve bu yöntemlerin karfl›laflt›r›lmas›.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Akut diz osteoartriti tan›s› konulan 28 hasta randomize olarak iki gruba bölündü. 3 gün boyunca; birinci gruptaki 14 hastaya kesikli so-¤uk tedavisi, ikinci gruptaki 14 hastaya sürekli soso-¤uk tedavisi uyguland›. Ke-sikli so¤uk tedavisi, günde bir saat 2 dakika uygulan›p 2 dakika ara verilerek 15 kez so¤uk paket ile uyguland›. Sürekli so¤uk tedavisi ise, günde üç kez 10’ar dakika so¤uk paket ile uyguland›. Tüm gruplar tedavi öncesi ve tedavinin 4. günü Vizüel Analog Skala (VAS) istirahat, hareket ve gece a¤r›s›, Lequesne in-deksi, Western Ontario ve McMaster Üniversiteleri Osteoartrit ‹ndeksi (WOMAC) ve diz çevresi ölçümleri ile de¤erlendirildi.
B
Buullgguullaarr:: Yap›lan de¤erlendirmede, her iki gruptaki hastalarda, merdiven in-me ve ç›kma aktivitesi d›fl›nda tüm parain-metrelerde istatistiksel olarak anlam-l› bir düzelme gözlendi. Ancak kesikli ve sürekli so¤uk tedavisinin etkinli¤i gruplar aras› karfl›laflt›r›ld›¤›nda birbirlerine göre üstünlü¤ü ve fark› gözlen-medi (p>0,05).
S
Soonnuuçç:: Bu bulgular, kesikli ve sürekli so¤uk tedavisinin diz osteoartritinin akut döneminde yararl› yönde etkili oldu¤u sonucunu göstermifltir. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:65-8.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Diz osteoartriti, so¤uk tedavisi, Lequesne indeksi, WOMAC indeks
S
Suummmmaarryy
O
Obbjjeeccttiivvee:: To determine and compare efficacy of continuous and intermittent cold treatment in acute knee osteoarthritis.
M
Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: Twenty-eight patients diagnosed as acute knee osteoarthritis in inpatient clinic were included into study and randomly allocated equally to two groups. For three days; intermittent cold pack treatment was applied to the fourteen patients in the first group and conti-nuous cold pack treatment was applied to the fourteen patients in the second group. Intermittent cold pack treatment was applied for fifteen times as 2 minutes application and 2 minutes taking away with cold pack within totally one hour daily. Continuous cold pack treatment was applied as 10 minutes continuously with cold pack in 3 times daily. All the groups, before the treatment and on the fourth day of the treatment, were evaluated by Visuel Analog Scale (VAS) rest, movement and night pain, Lequesne Index, Western Ontario ve McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) and measurements of the area around the knee.
R
Reessuullttss:: In the evaluation after treatment, all parameters except climbing up stairs, showed significant improvements in both of the groups. When we compared the groups there were no difference between both groups for the efficacy of treatment (p>0.05).
C
Coonncclluussiioonn:: We suggest that ice therapy in forms of cold packs can be effec-tive and beneficial in treatment of acute knee osteoarthritis. Continuous and intermittent application alternatives can be chosen as the efficacy of these two type of application is similar. Turk J Phys Med Rehab 2007;53:65-8. K
Keeyy WWoorrddss:: Knee osteoarthritis, cold treatment, Lequesne index, WOMAC index
Orijinal Makale / Original Article
‹lknur MET‹N, Hamza Aral HAKGÜDER*
Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi, K›rklareli Sa¤l›k Yüksekokulu, K›rklareli, Türkiye
*Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Edirne, Türkiye
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii:: Dr. ‹lknur Metin, Bademlik Mah. Kasapo¤lu Cad. Trakya Üniversitesi K›rklareli Sa¤l›k Yüksekokulu 39000 K›rklareli, Türkiye Tel: 0288 214 38 25 Faks: 0288 214 38 25 E-posta: ilknurmetin@hotmail.com KKaabbuull ttaarriihhii:: fiubat 2007
G
Giirriifl
fl
Osteoartrit (OA), eklem k›k›rda¤› ile subkondral kemikte, y›k›m ile yap›m aras›ndaki dengenin bozulmas› sonucu, k›k›rdak zede-lenmesi, yeni k›k›rdak oluflumu ve osteofitlerin geliflmesi ile
karak-terize yavafl ilerleyerek harabiyet ve kay›p meydana getiren, dün-yada en s›k görülen eklem hastal›¤›d›r (1,2). ‹skelet sisteminde OA’n›n en çok yerleflti¤i eklemlerden biri de diz eklemidir (1-4). Toplumun yafl ortalamas›n›n artt›¤› günümüzde OA, özellikle de diz OA bireyin günlük yaflam ifllevlerini etkileyerek beraberinde
sosyo-ekonomik sorunlara da neden olmaktad›r (5).
Günümüzde, OA’da oluflmufl olan yap›sal de¤ifliklikleri geri döndüren veya önleyen, etkinli¤i kan›tlanm›fl bir tedavisi yoktur. Ancak OA’y› tedavisi olmayan bir hastal›k gibi görmemek gerekir (6). OA’da kullan›lan ilaçlar hastal›¤›n sürecini de¤ifltirecek etkin-li¤e sahip de¤ildir. Bu nedenle ilaç d›fl› uygulamalar›n önemi art-maktad›r (7). Uygun tedavi ile OA’l› hastalar, büyük ölçüde rahat-lat›larak, yaflam kalitesi ve fonksiyonel durumlar› düzeltilebilir. Hiçbir yöntemin hastal›¤› kesin durdurucu etkisi olmad›¤› kabul edilmektedir (7,8). Ancak deriye uygulanan s›cak ve so¤uk tedavi-sinin a¤r›y› azaltt›¤›na dair bulgular vard›r (9,10).
Kriyoterapi, so¤uk uygulaman›n tedavi amaçl› kullan›m fleklidir (11,12). So¤uk tedavisi, antik ça¤lardan beri, baz› hastal›klar›n tedavi-sinde kullan›lmaktad›r (13). Kriyoterapi veya so¤uk kullan›m›, pahal› olmayan genellikle basit uygulamalarla yap›lan, fakat etkisi güçlü olan yüzeyel uygulama ajanlar›yla s›n›rl› kalm›flt›r (13,14). Güncel uy-gulamalarda kriyoterapi fizik tedavide, travmalardan sonra, nöro-müsküler fonksiyon bozukluklar›nda, kas-iskelet sistemi rehabilitas-yonunda kullan›lmaktad›r. Tedavi amaçl› so¤uk tatbiki t›pta; kana-may› durdurmak veya yavafllatmak, hipotermiyi indüklemek, spasti-siteyi azaltmak, a¤r›y› hafifletmek, inflamasyonu durdurmak ve ödemin oluflumunu engellemek amac›yla kullan›l›r (13-15).
So¤uk tedavi uygulamalar› lokal buz veya so¤uk paket uygu-lamas›, so¤uk sprey gibi yöntemleri içermektedir. So¤uk paket ve-ya buz uygulamalar›nda baz› hastalarda uygulama esnas›nda ra-hats›zl›k hissi geliflerek so¤u¤a karfl› dayan›ks›zl›k görülebilmekte-dir. So¤uk uygulaman›n k›sa aral›klarla kesikli yap›lmas› bu soru-nu çözüp hastan›n tedaviye uyumusoru-nu artt›rabilir. Bu çal›flmada, akut diz OA’da, kesikli ve sürekli so¤uk paket tedavilerinin klinik tablo üzerine etkilerinin karfl›laflt›r›lmas› ve birbirlerine üstünlü¤ü olup olmad›¤›n›n araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
G
Ge
erre
eç
ç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
m
Prospektif olarak planlanan bu çal›flma, Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon servisinde yatan, 25’i kad›n, 3’ü erkek olmak üzere 28 hasta üzerinde yap›l-d›. Çal›flmaya, diz eklemlerinde flifllik, effüzyon, ›s› art›fl› olan ve American College of Rheumatology (16) taraf›ndan gelifltirilen ta-n› kriterlerine göre akut diz OA tata-n›s› konulan hastalar dahil edil-di. Bu olgular randomize olarak iki gruba ayr›ld›. Çal›flma d›fl› b›ra-k›lma kriterleri; so¤uk tedavisi kontrendikasyonlar› (kalp yetmez-li¤i, a¤›r sistemik hastal›k, periferik arter dolafl›m bozuklu¤u, sep-tik artrit) ve Kellgren ve Lawrence’nin radyolojik de¤erlendirilme-sine göre 4. evre olgular olarak belirlendi.
Kesikli so¤uk tedavisi uygulanan birinci gruptaki 14 hastaya; üç gün boyunca günde bir saat içinde (2 dakika uygulan›p 2 dakika ara verilerek), 15 kez so¤uk paket uyguland›. Sürekli so¤uk tedavisi uy-gulanan ikinci gruptaki 14 hastaya; üç gün boyunca günde üç kez 10 dakika süreyle so¤uk paket uyguland›. Diz çevresi ölçümlerinde me-zura kullan›ld›; meme-zura patellan›n ortas›ndan geçerek dizin en genifl
çevresini saracak flekilde yerlefltirildi. A¤r› parametresinin de¤er-lendirilmesinde; istirahat, hareket ve gece a¤r›s› kategorileri için Vi-züel Analog Skala (VAS) kullan›ld›, hastalardan bu skalaya göre 10 puan üzerinden hissettikleri a¤r›y› belirtmeleri istendi. Fonksiyonel durum de¤erlendirilmesinde Lequesne indeksi ve Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis indeksi’ndeki (WOMAC) parametreler kullan›ld› (17-19). Tedavi öncesi ve 4. günün sabah› el-de edilen sonuçlar esas al›nd›. Çal›flmaya dahil edilen hastalara üç gün boyunca ek bir tedavi uygulanmad›, ayr›ca medikal tedavi ola-rak analjezik ve antiinflamatuvar ilaç kullan›lmad›.
‹‹ssttaattiissttiikk
Araflt›rma verilerinin analizinde SPSS 10.0 paket program› kulla-n›ld›. Tedaviye al›nan hastalar›n yafl, kilo ve vücut kitle indeksi (VK‹) verilerinin istatistiksel analizinde Mann Whitney U testi; cins, meslek ve OA’l› diz da¤›l›m›n›n istatistiksel de¤erlendirmesinde ise Ki-kare Fisher exact testi uyguland›. VAS de¤erleri, Lequesne indeksi para-metreleri, Lequesne indeksi skoru, diz çevresi ölçümleri ve WOMAC indeksi genel toplamlar›n›n grup içi istatistiksel de¤erlendirilmesinde nonparametrik Wilcoxon Signed Ranks testi; gruplar aras› karfl›laflt›r-mada ise nonparametrik Mann Whitney U testi kullan›ld›.
B
Bu
ullg
gu
ulla
arr
Kesikli ve sürekli so¤uk tedavisi uygulanan gruplar aras›nda yafl, kilo, VK‹ ortalamalar› ve OA’l› diz, cins, meslek da¤›l›mlar› aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmad› (p>0,05) (Tablo 1).
A
A¤¤rr›› ööllççüümmlleerrii:: Her iki grup içindeki hastalar›n, tedavi öncesi ve tedavi sonras› VAS ile, istirahat, hareket ve gece a¤r›s› sonuç-lar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda istatistiksel olarak anlaml› azalma saptan-d› (p<0,05). Tüm vakalarda tedavi öncesi a¤r› de¤erlendirilmeleri yap›ld›¤›nda hareket a¤r›s› d›fl›nda, istirahat ve gece a¤r›s›nda is-tatistiksel olarak fark bulunmad› (p>0,05). Tedavi sonras›nda da bu parametrelerde fark izlenmedi (p>0,05) (Tablo 2). Ancak teda-vi öncesi hareket a¤r›s› de¤erlendirmesinde istatistiksel olarak fark saptand›¤› için tedavi sonras› saptanan azalma de¤eri anlam-l› kabul edilmedi. ‹ki gruba uygulanan kesikli ve sürekli so¤uk te-davi yöntemi karfl›laflt›r›ld›¤›nda a¤r› parametrelerinde üstünlük saptanmad› (p>0,05).
F
Foonnkkssiiyyoonneell kkaappaassiittee ööllççüümmlleerrii:: Lequesne ‹ndeksi’ne göre; a¤r› ölçümü sonuçlar›, sabah tutuklu¤u süreleri ve Lequesne indeksi skorunda anlaml› azalma, yürüme mesafelerinde anlaml› art›fl, mer-diven inme ve ç›kma ölçümlerinin grup içi karfl›laflt›r›lmas›nda ista-tistiksel olarak fark bulunmad› (p>0,05) (Tablo 3). Bu indekse göre, gruplar aras› karfl›laflt›rmada istatistiksel olarak fark saptanmad› (p>0,05). WOMAC total skorunda ise, grup içi karfl›laflt›rmada an-laml› düzelme saptand› (p<0,05). Ancak gruplar aras› karfl›laflt›r›l-mada, istatistiksel aç›dan anlaml› fark bulunmad› (p>0,05) (Tablo 4).
D
Diizz ççeevvrreessii ööllççüümmlleerrii:: Tüm vakalar›n grup içi karfl›laflt›r›lma-s›nda OA’l› diz çevresi ölçümlerinde anlaml› azalma izlendi (p<0,05), gruplar aras› karfl›laflt›r›lmada ise istatistiksel olarak fark bulunmad› (p>0,05) (Tablo 4).
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:65-8 Turk J Phys Med Rehab 2007;53:65-8 Metin ve ark.
Diz Osteoartritinde So¤uk Tedavisi
66
Y
YAAfifi KK‹‹LLOO VVKK‹‹ CC‹‹NNSS‹‹YYEETT MMEESSLLEEKK OOAA’’LLII DD‹‹ZZ ((yy››ll)) ((kkgg)) ((kkgg//mm22)) ((KK//EE)) ((EEvv HHaann››mm››//EEmmeekkllii)) ((SSaa¤¤//SSooll))
M
Meeddyyaann MMeeddyyaann MMeeddyyaann SSaayy›› %% SSaayy›› %% SSaayy›› %% Kesikli so¤uk tedavisi (n=14) 62 75 32,8 13/1 92,9/7,1 11/3 78,6/21,4 11/3 78,6/21,4 Sürekli so¤uk tedavisi (n=14) 55,5 80 31,2 12/2 85,7/14,3 11/3 78,6/21,4 7/7 50/50
T
Ta
arrtt››fl
flm
ma
a
OA, ileri yafllarda s›k görülen bir hastal›kt›r ve hastalar›n önemli bir bölümünde fiziksel engellili¤e yol açar (20). Baz› has-talarda OA’ya ba¤l› semptomlar eklem koruma ve egzersiz gibi ya-flam tarz› de¤ifliklikleri ve basit analjeziklerin kullan›m› ile rahatla-t›labilir. Ancak, pek çok hastada bu yaklafl›mlarla semptomlar ye-terince geçmedi¤i için ilaç d›fl› yöntemler kullan›lmaktad›r (7,8). Son dönemde yap›lan çal›flmalarda OA hastalar›n›n rehabilitasyo-nunda kriyoterapi, ultrason ve magnetoterapi kullan›m›n›n yararl› etkileri bildirilmifltir (21,22). Diz OA’da fiziksel yetersizli¤e neden olan fonksiyonel a¤r›n›n de¤erlendirilmesi giderek önem kazan-maktad›r. Gelifltirilecek yöntem diz OA’da yap›lacak çal›flmalarda ve tedavi uygulamalar›nda kolayl›k sa¤layarak olumlu sonuçlar al›nmas›na olanak verecektir. A¤r›l› sendromlar›n tedavisinde ve tedavi sonuçlar›n›n takibinde, “Vizüel Analog Skala”, “WOMAC os-teoartrit indeksi” ve “Lequesne indeksi” en çok yararlan›lan yön-temlerdir (17-19).
Ersoy ve ark. (22) diz OA’l› hastalara diadinamik ve interferan-siyel ak›m› uygulad›¤› çal›flmada VAS skorunu kullanm›flt›r ve
a¤-r› derecesinde azalma saptam›flt›r. Adegoke ve Gbemini (22) ise buz tedavisinin diz OA’da a¤r›da etkili bir düzelme sa¤lad›¤›n› bil-dirmifllerdir. Biz de çal›flmam›zda a¤r› derecesinin belirlenmesin-de VAS skorunu kulland›k ve vakalarda literatürle uyumlu anlam-l› bir düzelme saptad›k.
Kocagil (11) ve Koyuncu (23) OA’l› hastalarda buz tedavisi uy-gulayarak, a¤r›, yürüme mesafesi, sabah tutuklu¤u ve aktivite pa-rametrelerinde anlaml› bir iyileflme bildirmifllerdir. Biz de çal›flma-m›zda a¤r›da ve sabah tutuklu¤unda azalma, aktivite parametre-lerinde ise anlaml› bir art›fl bulduk.
Oosterveld ve Rasker (24) so¤uk ve s›cak uygulama yöntemini kullanarak yapt›klar› hayvan deneyleri çal›flmalar›nda, yüksek ›s›-n›n eklem k›k›rda¤› ve doku bozulmas›n› artt›rd›¤›n›, lokal so¤uk uy-gulaman›n ise yüzeyel ve derin dokulardaki, eklem bofllu¤unun ve derinin ›s›s›n› azaltt›¤›n› göstermifller. Bu nedenle hareketli eklem-lerin inflamasyonlu döneminde eklem içi ›s›s›n› azaltmak amac›yla so¤uk tedavilerin kullan›lmas› gerekti¤ini bildirmifllerdir. Ooster-veld ve Rasker (25) di¤er bir çal›flmalar›nda ise inflamasyonlu diz-lere uygulanan lokal so¤uk ve s›cak tedavinin etkileri incelemifller ve so¤uk tedavisinin eklemlerin inflamasyonlu döneminde
kullan›l-Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:65-8 Turk J Phys Med Rehab 2007;53:65-8
Metin ve ark. Diz Osteoartritinde So¤uk Tedavisi
67
A
A¤¤rr›› ((VVAASS)) ((ccmm)) KKeessiikkllii ssoo¤¤uukk tteeddaavviissii SSüürreekkllii ssoo¤¤uukk tteeddaavviissii n
n==1144 nn==1144 pp**
M
Meeddyyaann MMeeddyyaann
Tedavi öncesi istirahat VAS 5 1 0,126
Tedavi sonras› istirahat VAS 2#
0#
0,007
Tedavi öncesi hareket VAS 10 8 0,326
Tedavi sonras› hareket VAS 5,5#
6#
0,197
Tedavi öncesi gece VAS 6,5 7,5 0,074
Tedavi sonras› gece VAS 3# 5# 0,853
#: Tedavi öncesi ve tedavi sonras› grup içi p<0,05
p*: Tedavi öncesi ve tedavi sonras› gruplar aras› istatistiksel de¤er
Tablo 2. Kesikli ve sürekli so¤uk tedavisi gruplar›n›n grup içi ve gruplar aras› tedavi öncesi ve tedavi sonras› VAS de¤erlerinin ölçümlerinin karfl›laflt›r›lmas›.
K
Keessiikkllii ssoo¤¤uukk tteeddaavviissii SüSürreekkllii ssoo¤¤uukk tteeddaavviissii n
n==1144 nn==1144 pp**
M
Meeddyyaann MMeeddyyaann
Tedavi öncesi a¤r› ölçümü 6,5 5 0,343
Tedavi sonras› a¤r› ölçümü 4,5# 4# 0,246
Tedavi öncesi sabah tutuklu¤u (dakika) 1 1 0,981
Tedavi sonras› sabah tutuklu¤u (dakika) 0# 1# 0,317
Tedavi öncesi yürüme mesafesi (metre) 3 3 0,329
Tedavi sonras› yürüme mesafesi (metre) 2#
3#
0,607
Tedavi öncesi merdiven inme ve ç›kma 1 1 0,076
Tedavi sonras› merdiven inme ve ç›kma 1 1 0,417
Tedavi öncesi toplam Lequesne skoru 14 13,5 0,087
Tedavi sonras› toplam Lequesne skoru 11# 10# 0,799
#: Tedavi öncesi ve tedavi sonras› grup içi p<0,05
p*: Tedavi öncesi ve tedavi sonras› gruplar aras› istatistiksel de¤er
Tablo 3. Kesikli ve sürekli so¤uk tedavisi uygulanan hastalar›n grup içi ve gruplar aras› tedavi öncesi ve tedavi sonras› Lequesne indeksi de¤erlerinin ölçümlerinin karfl›laflt›r›lmas›.
mas› gerekti¤ini bildirmifllerdir. Brosseau ve ark. (26) yapt›klar› ça-l›flmada so¤uk paket uygulamas›yla diz ödeminde azalma göster-mifllerdir. Biz de çal›flmam›zda enflamasyonlu diz çevresi ölçümle-rini de¤erlendirdi¤imizde anlaml› iyileflmeler saptad›k.
Mazzuka ve ark. (27) OA’l› dize uygulad›klar› ›s› tutulumunu sa¤-layan özel bir yöntem ile WOMAC indeksi’nin total skorunda anlam-l› bir azalma kaydedildi¤ini bildirmifllerdir. Brosseau ve ark. (26) ise so¤uk paket uygulamas›yla fonksiyonlarda ve eklem hareket aç›kl›-¤›nda anlaml› iyileflme saptam›fllard›r. Yapt›¤›m›z çal›flmada so¤uk paket tedavi yöntemiyle Brossea ve ark.n›n elde ettikleri sonuçlarla uyumlu olarak tüm hastalarda anlaml› bir düzelme belirledik.
So¤uk tedavisi, kan›tlanm›fl analjezik ve antiinflamatuvar etkisi-nin daha h›zl› olufltu¤unu göz önünde bulundurarak, uygulama s›ra-s›nda a¤r› hissi oluflmas›n› engellemek amac›yla bir gruba kesikli fle-kilde uyguland›, di¤er gruba da yayg›n uygulama flekli olan sürekli uygulama yap›ld›. Çal›flmam›zda, OA’l› hastalara uygulanan so¤uk tedavisi sonucunda iki grupta anlaml› iyileflmeler gözlemledik. An-cak her iki tedavi fleklinin etkinli¤i aç›s›ndan gruplar aras›nda bir fark saptamad›k. Bu do¤rultuda, kesikli ve sürekli so¤uk tedavisi uy-gulamalar›n›n birbirine üstünlü¤ünün olmad›¤›n› söyleyebiliriz.
Sonuç olarak, akut diz OA’s›nda a¤r›n›n ve inflamasyonun gide-rilmesine yönelik yararl› etkilerin so¤uk tedavisi ile elde edilebildi-¤i sonucuna vard›k. Bu etkiler hem kesikli, hem de sürekli so¤uk te-davisi ile sa¤lanabilir. Sürekli so¤uk tete-davisine uyum ve tolerans göstermeyen hastalarda, uyum ve tedavinin baflar›s›n› artt›rmak için kesikli uygulamalar da bir alternatif olarak uygulanabilir.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. Karaaslan Y. Osteoartrit. Karaaslan Y (editör). Klinik Romatoloji. Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i; 1996. s. 198-209.
2. Atay MB. Osteoartrit. In: Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y, editörler. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. Cilt 2. Ankara: Günefl Kitabevi; 2000. s. 1805-26. 3. Judith L, Mayers RN. MSN. Degenerative, inflammatory or autoimmune
musculoskeletal disorders. In: Gaunt P, Beare L, editors. Principles and Practice of Adult. Second edition. Mosby. 1994. p. 1584-9. 4. Moore KL. Overview of anatomy. Clinically Oriented Anatomy. Third
Edition. Williams & Wilkins. Baltimore. USA. 1992, p. 19-20.
5. Samanc› N, Arman M. Diz Osteoartrozu Tedavisinde Güncel Yaklafl›mlar. Sted 2001;1:1-6.
6. Karaaslan Y. Osteoartrit tedavisi. Romatizmal hastal›klar el kitab›. In: Karaaslan Y, Oksel F (editör). Ankara; Fersa Matbaas›. 2003. s. 34-9. 7. Kozano¤lu ME, Göncü K. Dejeneratif eklem hastal›¤› rehabilitasyonu.
Geriatri 1999;2:71-5.
8. Ayd›n R. Dejeneratif Romatizmal Hastal›klar. In: Diniz F, Ketenci A (editör). Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevle-ri; 2000. s. 331-40.
9. John J, Nicholas MD. Rehabilitation of patients with Rheumatic Disorders. Braddom RL (Editor). Physical Medicine and Rehabilitation. Printed in the United States of America; 1996, p. 714-5.
10. Ketenci A. A¤r› ve De¤erlendirilmesi. In: Diniz F, Ketenci A, editörler. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri; 2000. s. 118-22.
11. Kocagil T. Diz Osteoartrozunun sa¤alt›m›nda buz masaj› ile TENS uygulamas›n›n karfl›laflt›r›lmas› (tez). Bursa: Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi; 1990.
12. Kuru Ö. Osteoartrit tedavi ve rehabilitasyonda yeni görüfller. Türk Fiz T›p Rehab Derg 1998;44(5).
13. Erdo¤an F. S›cak, So¤uk ve Ultraviole. Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y. editörler. Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. Cilt 1. Ankara: Günefl Kitabevi; 2000, s. 758-69.
14. Özcan O. Tedavide ›s› (›s› tedavisi). Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon (T›p Ö¤rencileri için). Günefl & Nobel T›p Kitabevleri; ‹stanbul: 2000, s. 21-3. 15. Tüzün F. So¤uk Tedavisi (Kriyoterapi). Sar› H, Tüzün fi, Akgün K (editör). Hareket Sistemi Hastal›klar›nda Fiziksel T›p Yöntemleri. ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevi; 2002, s. 81-7.
16. Altman RD. Criteria for classification of clinical osteoarthritis. J Rheumatol Suppl 1991;27(18):10-2.
17. Bellamy N, Buchanan WW, Goldsmith CH, Campbell J, Stitt LW. Validation study of WOMAC: A health status instrument for measuring clinically important patient relevant outcomes to antirheumatic drug therapy in patients with osteoarthritis of the knee. J Rheumatol 1988;15:1833-40.
18. Lane NE, Michel B, Bjorkengren A, Oehlert J, Shi H, Bloch DA, Fries JF. The risk of osteoarthritis with running and aging: A 5-year longitudinal study. J Rheumatol 1993;20:461-8.
19. Lequesne Mg, Samson M. Indices of severity in osteoarthritis for weight bearing joints. J Rheumatol Suppl 1991;27:16-8.
20. Badley EM, Tennant A. Disablement associated with rheumatic disorders in a British population: problems with activites of daily living and level of support. Br J Rheumatol 1993;32:601-8.
21. Grigor’eva VD, Fedorova NE. New methodological aspects in the use of cryotherapy, ultrasound, magnetotherapy and therapeutic physical exercise the rehabilitation of gonarthrosis patients. Vopr Kurortol Fizioter Lech Fiz Kult 1996;2:26-8 (abstract).
22. Ersoy Y, Meral Ü, Kabasakal S. A, Baysal Ö, Altay Z. E, K›tl›k F. Diz osteoartritli olgularda diadinamik ve interferansiyel ak›mlar›n tedavideki etkinlikleri. ‹stanbul T›p Fakültesi Mecmuas› 2001;64:160-7. 23. Koyuncu H, Karamehmeto¤lu fiS, Ünver F. N, Özdo¤an H. Gonartrozlu olgularda so¤uk uygulaman›n de¤erlendirilmesi tek bir kör çal›flma. Türk Fiz T›p Rehab Derg 1991;15:185-9.
24. Oosterveld FG, Rasker JJ. Treating arthritis with locally applied heat or cold. Semin Arthritis Rheum 1994;24:82-90.
25. Oosterveld FG, Rasker JJ. Effects of lokal heat and cold treatment on surface and articular temperature of arthritic knees. Arthritis Rheum 1994;37:1578-82.
26. Brosseau L, Yonge KA, Robinson V, Marchand S, Judd M, Tugwell P. Thermotherapy for treatment of osteoarthritis (abstract). Cochrane Database Syst. Rev 2003;4:CD004522.
27. Mazzuca SA, Page MC, Meldrum RD, Brandt KD, Petty-Saphon S. Pilot study of the effects of a heat-retaining knee sleeve on joint stiffness, and function in patients with knee osteoarthritis. Arthritis Rheum 2004;51:716-21.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007;53:65-8 Turk J Phys Med Rehab 2007;53:65-8 Metin ve ark.
Diz Osteoartritinde So¤uk Tedavisi
68
K
Keessiikkllii ssoo¤¤uukk tteeddaavviissii SüSürreekkllii ssoo¤¤uukk tteeddaavviissii n
n==1144 nn==1144 pp** M
Meeddyyaann MMeeddyyaann
Tedavi öncesi diz çevresi ölçümleri n=14 41 43 0,434
Tedavi sonras› diz çevresi ölçümleri n=14 40#
41,5#
0,118
Tedavi öncesi WOMAC Genel toplamlar› (mm) n=14 1746,5 1437 0,462
Tedavi sonras› WOMAC Genel toplamlar› (mm) n=14 1411#
932#
0,312 #: Tedavi öncesi ve tedavi sonras› grup içi p<0,05
p*: Tedavi öncesi ve tedavi sonras› gruplar aras› istatistiksel de¤er
Tablo 4. Kesikli ve Sürekli so¤uk tedavisi uygulanan hastalar›n grup içi ve gruplar aras› tedavi öncesi ve tedavi sonras› diz çevresi ölçümlerinin ve WOMAC genel toplamlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›.
