Osteoporoz
D ü n y a s ı n d a n
Postmenopozal Osteoporoz Kad›nlarda Alendronat ve Kalsitonin Tedavilerinin
Kemik Mineral Yo¤unlu¤u ve Yaflam Kalitesi Üzerine Olan Etkileri
The Effect of Alendronate and Calcitonin Treatments on Bone Mineral Density and Quality of Life in Women With Postmenopausal Osteoporosis
Taflç›o¤lu F*, Öner C*, Arma¤an O*, Dalk›ran ‹*, S›rmagül E*
(1
) Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Eskiflehir ÖZET
Bu çal›flman›n amac› postmenopozal osteoporo-zu olan hastalarda kalsitonin ve alendronat teda-vilerinin kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) ve ya-flam kalitesi üzerindeki etkilerini araflt›rmakt›. Ça-l›flmaya al›nan 191 hasta randomize olarak iki gruba ayr›ld›. Doksan üç hastadan oluflan 1. gru-ba 2 y›l süreyle 10 mg/gün dozda alendronat ve 1000 mg/gün kalsiyum verildi. Doksan sekiz has-tadan oluflan 2. gruba ise yine 2 y›l süreyle 200 IU/gün dozda intranazal salmon kalsitonini (sCt) ve 1000 mg/gün dozda kalsiyum uyguland›. Ça-l›flman›n bafllang›c›nda ve sonunda DXA yönte-mi ile hastalar›n lomber bölge, femur boynu, tro-kanterik bölge ve Ward üçgeni KMY ölçümleri gerçeklefltirildi. Yaflam kalitesinde meydana ge-len de¤ifliklikleri de¤erge-lendirmek amac›yla da tüm hastalara tedavi öncesi ve sonras›nda SF-36 öl-çe¤i uyguland›. Tedavi sonras›nda, alendronat kullanan hastalar›n lomber bölge, femur boynu, trokanterik ve Ward üçgeni bölgelerinde önemli KMY art›fllar› oldu (s›ras›yla p<0.001, p<0.05, p<0.001, p<0.05). Kalsitonin uygulanan
hastala-SUMMARY
The aim of this study was to compare the effect of alendronate and calcitonin treatments on bo-ne mibo-neral density (BMD) and quality of life of women with postmenopausal osteoporosis. One hundred ninety-three patients were ran-domly assigned to two groups: 93 patients re-ceived daily doses of 10 mg alendronate and calcium 1000 mg, and 98 patients used intrana-sal intrana-salmon calcitonin (sCt) at a dosage of 200 IU/day and they also received daily doses of 1000 mg calcium supplements. DXA was used for the measurement of BMD of the lumbar spi-ne and proximal femur before and after the study period. SF-36 was used as a measure of health-related quality of life. At the end of the treatment, ALN produced significant increases in BMD at the lumbar spine (p< 0.001), femur neck (p<0.05), trochanteric region (p<0.001) and at the Ward triangle (p<0.05). In contrast, intranasal sCt treatment resulted in a significant bone loss in the femur neck (p<0.01) and Ward
G‹R‹fi
Osteoporoz, kemik kütlesinde azalma ve ke-mik dokusunun ke-mikro mimarisinde bozulma sonucu frajilitesinde artma ve k›r›klara yat-k›nl›kla karakterize bir iskelet sistemi hastal›-¤›d›r (1). Özellikle, postmenopozal dönem-de ortaya ç›kan östrojen eksikli¤ine ba¤l› artm›fl kemik döngüsü ve osteoklastik kemik rezorpsiyonu yayg›n ve h›zl› bir kemik kayb›-na ve osteoporotik k›r›klara yol açar (2). Os-teoporoza ba¤l› k›r›klar önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir ve bu k›r›klar›n ekono-mik ve fonksiyonel kay›plara yol açmas› os-teoporozun önemli bir sa¤l›k sorunu haline gelmesine neden olmufltur . Ortalama ya-flam süresinin artmas›na ba¤l› olarak yafll› nüfusun ve osteoporoz prevalans›n›n artma-s› bu hastal›¤›n önemini giderek artt›rmakta-d›r (3, 4).
Osteoporozun en s›k karfl›lafl›lan semptomu s›rt ve bel a¤r›s›d›r. Bu a¤r› hastan›n günlük yaflam aktivitelerini gerçeklefltirmesine en-gel olabilir. Kronik a¤r›, tüm kronik hastal›k-larda oldu¤u gibi osteoporozda da fiziksel
fonksiyonlarda azalmaya, immobiliteye, sos-yal izolasyon ve depresyona yol açmakta, k›-saca yaflam kalitesini olumsuz yönde etkile-mektedir (5).
Bu nedenlere ba¤l› olarak osteoporoz teda-visinde etkili ve güvenilir tedavi yaklafl›mla-r›na olan gereksinim giderek önem kazan-makta ve bu ba¤lamda östrojen, bifosfonat-lar ve kalsitonin gibi antiresorptif ajanbifosfonat-lara duyulan ilgi artmaktad›r. Fakat günümüzde tamamen güvenilir olan, etkili ve genel ola-rak kabul edilmifl bir tedavi henüz tan›mlan-mam›flt›r (6). Östrojen replasman tedavisi kemik kayb›nda durma, kemik mineral yo-¤unlu¤unda düzelme ve osteoporotik k›r›k riskinde azalma sa¤lar (7, 8). Ancak uzun süreli östrojen kullan›m›n›n meme kanseri gibi baz› potansiyel riskleri de söz konusu-dur (9).
Kalsitonin direkt osteoklastlar üzerine etki eden peptid yap›da bir hormondur Oste-olast inhibisyonu ile kemik üzerinde güçlü bir antirezorptif etki gösterir (10). Pek çok klinik çal›flmada, özellikle trabeküler kemik kayb›n›n önlenmesinde etkili oldu¤u
göste-r›n ise sadece lomber bölge KMY’ da art›fl görül-dü (p<0.05), buna karfl›n femur boynu (p<0.01) ve Ward üçgeni KMY’da (p<0.05) azalma sap-tand›, trokanterik bölge KMY’ da ise istatistiksel anlam› olan bir de¤ifliklik gözlenmedi. SF-36 skorlar› aç›s›ndan her iki grupta da mental sa¤l›k d›fl›ndaki parametrelerde iyileflme saptand› (p<0.05). Elde etti¤imiz bu sonuçlar KMY’ unu artt›rmak aç›s›ndan alendronat tedavisinin daha etkili oldu¤unu gösterdi. Yaflam kalitesinin düzel-mesi aç›s›ndan ise iki tedavi protokolü de etkili olarak düflünüldü.
A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Postmenopozal osteoporoz, alendronat, kalsitonin, yaflam kalitesi, SF-36
triangle (p<0.05), and only a significant incre-ase in BMD of the lumbar spine was observed with calcitonin treatment(p< 0.05). Quality of li-fe as assessed by SF-36 improved significantly in both groups(p<0.05). In conclusion, alendro-nate seemed to be more effective than calcito-nin, increasing both spinal and femoral BMD, for the treatment of postmenopausal osteoporosis. Both treatments were found to be effective for the improvement of quality of life.
K
Keeyy wwoorrddss:: Postmenopausal osteoporosis, alendronate, calcitonin, quality of life, SF-36
rilmifltir (11-15), fakat kortikal kemik üzerin-deki etkisi tart›flmal›d›r(16). Kalsitoninin ke-mik kütlesi üzerindeki bu pozitif etkisinin ya-n› s›ra önemli bir analjezik etkisi de söz ko-nusudur ( 17 ).
Alendronat osteoklastik kemik rezorpsiyonu-nu selektif olarak inhibe eden potent bir ami-no-bifosfonatt›r. Ayr›ca osteoblastik kemik formasyonu üzerine direkt etkileri oldu¤u ve normal terapötik dozlarda kemik mineralizas-yonunu bozmad›¤› da bilinmektedir (18). Postmenopozal osteoporozda alendronat tedavisinin kemik mineral yo¤unlu¤unu art-t›rd›¤›n› ve k›r›k riskini azaltt›¤›n› gösteren pek çok çal›flma yap›lm›flt›r (15, 19-23). Bu çal›flmadaki amac›m›z postmenopozal osteoporozu olan kad›nlarda intranasal sal-mon kalsitonini (sCt) ve alendronat tedavisi-nin kemik mineral yo¤unlu¤u ve yaflam kali-tesi üzerine olan etkilerini de¤erlendirmekti. MATERYAL VE METOD
Bu çal›flmaya postmenopozal osteoporozu olan 191 hasta al›nd›. En az 2 y›ld›r meno-pozda olan hastalar›n yafllar› 44-76 aras›nda de¤iflmekteydi. Osteoporoz tan›s›, bel ve s›rt a¤r›s› yak›nmalar› olan hastalarda fizik muayene, anteroposterior ve lateral spinal grafiler, lomber vertebra ve femur kemik mi-neral yo¤unlu¤u (KMY) ölçümleri ve labora-tuar bulgular›na dayan›larak kondu ve DXA ile KMY de¤erleri genç eriflkin de¤erine gö-re 2.5 standart sapmadan düflük oldu¤u saptanan hastalar çal›flmaya al›nd›. Hastalar, en az 6 ay öncesine kadar osteoporoza yö-nelik herhangi bir medikal tedavi almam›flt›. Hastalar sekonder osteoporoza yol açabile-cek nedenler aç›s›ndan de¤erlendirildi.
Ayr›-ca osteoporoza yol açt›¤› bilinen ilaçlar›n kullan›m› yönünden hastalar sorguland› ve öyküsünde bu ilaçlar› uzun süre kulland›¤› belirlenen hastalar ve aktif peptik ülseri olan-lar çal›flma d›fl› b›rak›ld›.
Çal›flmam›z Osmangazi Üniversitesi T›p Fa-kültesi Etik Kurulu taraf›ndan onayland›. Çal›flmaya al›nan 191 hasta randomize ola-rak 2 gruba ayr›ld›. Doksan üç hastadan olu-flan 1. gruba 2 y›l süre ile 10 mg/gün dozda alendonate ve 1000 mg/gün oral kalsiyum uyguland›. Doksan sekiz hastadan oluflan 2. gruba ise 2 y›l süreyle 200 ‹U/gün dozda sCt ve 1000 mg/gün kalsiyum verildi. Has-talar ilaçlar› nas›l kullanmalar› konusunda bil-gilendirildiler.
Tedavi öncesinde ESH, tam kan say›m›, se-rum ALP, Ca, P, SGOT, SGPT, GGT, BUN, kreatinin, glikoz, ürik asit, albumin, total pro-tein, Na, K, Cl, direkt ve total bilirubin tetkik-leri ve 24 saatlik idrarda Ca at›l›m› düzeytetkik-leri saptand›. Bu tetkikler 6 ayl›k periodlarda tekrarland›. Ayr›ca tedavi öncesinde sekon-der osteoporoza neden olan baz› patolojileri ekarte etmek amac›yla tiroid hormonlar›, growth hormon, kortizol, parathormon dü-zeyleri ve serum protein elektroforezi tetkik-leri yap›ld›.
Tedavinin bafllang›c›nda, 1. y›l ve 2. y›l so-nunda DEXA yöntemi kullan›larak (Hologic QDR 4500 W) lomber vertebra ve femur (femur boynu, trokanter ve Ward üçgeni) KMY ölçümleri gerçeklefltirildi.
Postmenopozal osteoporozun yaflam kalite-si üzerindeki etkikalite-sini de¤erlendirmek ama-c›yla 36 soru ve 8 konudan oluflan (fiziksel fonksiyon, fiziksel rol, a¤r›, genel sa¤l›k, enerji, sosyal fonksiyon, emosyonel rol, mental sa¤l›k) SF-36 ölçe¤i kullan›ld› ( 24).
Bu ölçek tedavi öncesinde ve 2. y›l sonunda uyguland›.
‹statistiksel analizler için student t testi kulla-n›ld› ve p<0.05 istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
SONUÇLAR
Çal›flman›n bafllang›c›nda oluflturulan 2 grupta yer alan 191 hastaya ait yafl, meno-poz süresi, a¤›rl›k ve vücut kitle indeksi (VK‹) ile ilgili karfl›laflt›rmal› sonuçlar tablo 1’ de gösterilmifltir ve gruplar aras›nda istatistik-sel olarak anlaml› bir fark elde edilmemifltir (p> 0.05).
Hasta gruplar›n›n lomber bölge KMY de¤er-leri tablo 2’ de gösterilmifltir. Alendronat kul-lanan grupta istatistiksel olarak ileri derece-de anlaml› bir art›fl saptand› (p<0.001). Kal-sitonin kullanan grupta ise bu art›fl sadece
anlaml› boyutta idi (p<0.05). Gruplar birbiri ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda alendronat kullanan grup lehine olmak üzere anlaml›l›k saptand› (p<0.05).
Femur boynu KMY de¤erleri aç›s›ndan ele al›nd›¤›nda, alendronat kullanan grupta an-laml› bir art›fl saptan›rken (p<0.05), kalsito-nin grubunda 2. y›l sonunda belirgin bir dü-flüfl görüldü (p<0.01). Bu aç›dan gruplar aras›nda bir farkl›l›k saptanmad› (p>0.05) (Tablo 3).
Trokanterik bölge KMY’ da yine alendronat kullanan grupta ileri derecede anlaml› bir ar-t›fl saptand› (p<0.001). Kalsitonin grubunda ise bir de¤ifliklik olmad›. Gruplar aras›nda da farkl›l›k saptanmad› (p>0.05) (Tablo 4). Tablo 5’ te görüldü¤ü gibi alendronat kulla-nan gruptaki hastalar›n Ward üçgeni KMY’ da art›fl oldu (p<0.05). Kalsitonin kullanan grupta ise tam tersine bir düflüfl gözlendi (p<0.05). Gruplar aras›ndaki fark anlaml› olarak de¤erlendirildi (p<0.05).
Alendronat kullanan grupta tedavi öncesi ve sonras› SF-36 skorlar› karfl›laflt›r›ld›¤›nda, mental sa¤l›k d›fl›ndaki tüm parametrelerde istatistiksel olarak anlaml› bir geliflme
sap-T
Teeddaavvii öönncceessii TeTeddaavvii ssoonnrraass›› pp ALN (n=93) 0.69±0.01 0.72±0.01 <0.001 SCT (n= 98) 0.69±0.008 0.71±0.008 <0.05
p NS 0.046
T
Taabblloo 22:: Hasta gruplar›n›n tedavi öncesi ve sonras› lomber bölge KMY de¤erleri (gr/cm2)
T
Teeddaavvii öönncceessii TeTeddaavvii ssoonnrraass›› pp ALN (n=93) 0.63±0.01 0.64±0.01 <0.05 SCT (n= 98) 0.65±0.008 0.63±0.008 <0.01
p NS NS
T
Taabblloo 33:: Hasta gruplar›n›n tedavi öncesi ve sonras› femur boynu KMY de¤erleri (gr/cm2)
T
Teeddaavvii öönncceessii TeTeddaavvii ssoonnrraass›› pp ALN (n=93) 0.48±0.01 0.49±0.01 <0.05 SCT (n= 98) 0.52±0.01 0.51±0.01 <0.05
p NS 0.046
T
Taabblloo 55:: Hasta gruplar›n›n tedavi öncesi ve sonras› Ward üçgeni KMY de¤erleri (gr/cm2)
T
Taabblloo 44:: Hasta gruplar›n›n tedavi öncesi ve sonras› trokan-terik bölge KMY de¤erleri (gr/cm2
T
Teeddaavvii öönncceessii TeTeddaavvii ssoonnrraass›› pp ALN (n=93) 0.53±0.01 0.55±0.01 <0.001 SCT (n= 98) 0.55±0.008 0.54±0.008 >0.05 p NS NS A ALLNN ((nn== 9933)) SCSCTT ((nn== 9988)) pp Yafl (y›l) 61.35±8.83 59.31±9.55 >0.05 Menopoz süresi (y›l) 14.00±10.10 13.03±12.32 >0.05 Vücut kitle 26.55±4.25 28.18±3.9 >0.05 indeksi(kg/m2)
T
tand› (p<0.05). Mental sa¤l›k aç›s›ndan te-davi sonras›nda herhangi bir anlaml› fark gözlenmedi (p>0.05) (fiekil 1). Benzer fle-kilde kalsitonin grubunda da mental sa¤l›k d›fl›nda tüm parametrelerde geliflme oldu (p<0.05) (fiekil 2). Gruplar aras›nda istatis-tiksel anlam› olan bir farkl›l›k saptanmad› (p>0.05).
TARTIfiMA
Menopoz sürecinde, östrojenin kemik üze-rindeki koruyucu etkisinin kayb›na ba¤l› olarak kemik rezorpsiyon oran› kemik for-masyon oran›n› aflar ve sonuçta kemik dön-güsü artar. Bu artm›fl kemik döndön-güsü pek çok kad›nda kemik kayb›n›n patogenezinde etkili bir faktördür (25). Postmenopozal
os-teoporoz etkin bir biçimde tedavi edilmedi-¤i taktirde önemli mortalite ve morbiditeye neden olabilen önemli bir hastal›kt›r. Ayr›ca hastalar›n yaflam kalitelerini de olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenlere ba¤l› ola-rak osteoporoza yönelik medikal tedaviler ön plana ç›kar›lm›fl ve kemik kayb›n› önle-meye yönelik olarak özellikle antirezorptif ilaçlar gündeme gelmifltir. Buradan yola ç›-karak , osteoporoz tedavisinde kullan›lan iki antirezorptif ajan›n kemik mineral yo¤unlu-¤u ve yaflam kalitesi üzerine etkilerini sap-tay›p karfl›laflt›rmak amac›yla bu çal›flmay› planlad›k.
Çal›flmam›z günlük 10 mg alendronat dozu-nun 2 y›l sodozu-nunda lomber omurga ve proksi-mal femurda kemik mineral yo¤unlu¤unu be-lirgin biçimde artt›rd›¤›n› gösterdi. Alendro-nate tedavisi ile sa¤lanan bu art›fl klinik ola-rak önemliydi ve di¤er pek çok çal›flman›n verileri ile uyumluydu (18, 26-28). Postme-nopozal osteoporozda alendronat›n etkinli-¤ini araflt›ran pek çok genifl kapsaml› çal›fl-ma yap›lm›flt›r. Bu çal›flçal›fl-malar›n büyük bir bö-lümünde alendronate tedavisi 1 y›l ve daha uzun süreli uygulanm›fl ve KMY üzerindeki pozitif etkileri gösterilmifltir. Cummings ve arkadafllar›n›n yapt›¤› randomize ve plasebo kontrollü bir çal›flmada alendronat tedavisi-nin gerek lomber bölge, gerekse femur KMY’ nu artt›rd›¤› gösterilmifltir (29). Üç y›l süreli bir di¤er çal›flma sonucunda da, alendronat tedavisinin en belirgin lomber omurga olmak üzere tüm bölgelerde KMY’ unu artt›rd›¤› ortaya konmufltur (20). Bu ça-l›flmada uygulad›¤›m›z tedavi süresi KMY’ da meydana gelebilecek de¤ifliklikleri de-¤erlendirmek aç›s›ndan yeterliydi ve bu sü-renin sonunda elde etti¤imiz sonuçlar ALN
fi
fieekkiill 22:: Grup 2’de yer alan hastalar›n tedavi öncesi ve son-ras› SF-36 skorlar› 10 0 20 30 40 50 60 70 80 Tedavi öncesi Tedavi sonras› 10 0 20 30 40 50 60 70 80 Tedavi öncesi Tedavi sonras› fi
fieekkiill 11:: Grup 1’de yer alan hastalar›n tedavi öncesi ve son-ras› SF-36 skorlar›
tedavisinin oldukça etkili oldu¤unu ortaya koydu.
Di¤er yanda sCt tedavisi ile sadece lomber omurga KMY’ nda art›fl sa¤land›, proksimal femur KMY’ da ise anlaml› bir art›fl elde edi-lemedi, hatta femur boynu ve Ward üçgeni bölgelerinde anlaml› düflüfller saptand›. Li-teratürde intranazal sCt tedavisinden elde edilen sonuçlar oldukça çeliflkilidir. Post-menopozal osteoporoz tedavisinde 200 IU/gün dozunu uygulayan pek çok araflt›r-mac› lomber kemik mineral yo¤unlu¤unda art›fl tan›mlam›flt›r (13, 30, 31). Ancak say›-s› az da olsa bunun tam tersini savunan araflt›rmac›lar da vard›r. Downs 2000 y›l›n-da gerçeklefltirdi¤i çal›flmas›ny›l›n-da postme-nopozal osteoporozu olan hastalara 1 y›l süre ile 200 IU/gün dozda kalsitonin uygu-lam›fl ve bu tedavinin sonunda lomber omurga KMY’ da önemli bir art›fl›n olmad›-¤›n› belirtmifltir (15). Buna karfl›n randomi-ze çal›flmalar›n pek ço¤unda kalsitoninin proksimal femur KMY’ u üzerine çok az bir etkisi oldu¤u gösterilmifltir (10, 13, 16). As-l›nda bu konuda pek çok çal›flma olmas›na ra¤men, osteoporoz tedavisinde kalsitonin-lerle ilgili olarak optimal doz konusunda tam bir görüfl birli¤i yoktur. Kortikal kemik kayb›-n›n önlenmesinde 400 IU/gün gibi daha yüksek dozlar›n uygulanmas› gerekti¤ini ile-ri süren araflt›rmac›lar da vard›r (10). Ancak literatürde pek çok yay›nla uyum içinde olan sonuçlar›m›z, kalsitonin tedavisinin verteb-ral osteoporozda daha etkili oldu¤unu dü-flündürdü.
Yaflam süresinin uzamas›na paralel olarak kronik hastal›klar›n daha s›k görülür hale gel-mesi nedeniyle hastan›n fonksiyonel, psiko-lojik ve sosyal sa¤l›¤›n›, yani yaflam kalitesini
göstermeye yönelik ölçümlere son y›llarda giderek daha fazla önem verilmektedir (32, 33). Bu ölçümler tedavi önceliklerinin sap-tanmas›nda, problemlerin belirlenmesinde, giriflimlerin yönlendirilmesinde, prognozun izlenmesinde, tedavi programlar›n›n de¤er-lendirilmesinde, sa¤l›k ekonomisti ve planla-y›c›lar›n bu konuda politika üretmelerinde kullan›l›r (32).
Osteoporozla ilgili yap›lan çal›flmalarda k›-r›k riski kadar önemli bir di¤er durum da ki-flinin fonksiyonel durumunu gösteren ya-flam kalitesi ölçümleridir. Postmenopozal kad›nlarda, yaflam kalitesini etkileyen bafll›-ca faktörler a¤r› ve fonksiyonel yetersizliktir. Osteoporotik olgularda yaflam kalitesini de-¤erlendiren baz› çal›flmalar gerçeklefltiril-mifltir. Ettinger, Sickness Impact Profile öl-çümünü kullanarak yapt›¤› araflt›rmas›nda vertebral k›r›klar›n a¤r› nedeniyle yaflam› k›-s›tlad›¤›n› ortaya koymufltur (34). Dursun ve arkadafllar› da alendronat, kalsitonin ya da kalsiyum verdikleri postmenopozal oste-oporozlu hastalar›nda Nottingham Health Profile ölçe¤ini kullanarak yaflam kalitesini de¤erlendirmifller ve alendronat ya da kalsi-tonin kullanan hastalarda anlaml› iyileflme-ler oldu¤unu vurgulam›fllard›r (35). Ülke-mizde de bu konuda çal›flmalar yap›lm›flt›r (5, 36). Yaflam kalitesi testi olarak Notting-ham Health Profile ölçe¤inin kullan›ld›¤› bir çal›flmada, 1 y›l süreli alendronat tedavisi-nin yaflam kalitesini olumlu yönde etkiledi¤i kan›s›na var›lm›flt›r (37).
Çal›flmama›zda yaflam kalitesini de¤erlen-dirmek amac›yla SF-36 ölçe¤ini kulland›k. SF-36 (Medical Outcomes Study 36-item short form) ölçe¤i tüm dünyada yayg›n ola-rak kullan›lmaktad›r ve güvenilirlik ve
geçer-lili¤i gösterilmifltir (38). Çeflitli sa¤l›k duru-mu de¤erlendirme ölçeklerinin karfl›laflt›r›l-d›¤› bir çal›flmada, SF-36 ölçe¤inin klinik düzelmelere di¤er testlere göre daha du-yarl› oldu¤u ileri sürülmüfltür (39). Çeflitli osteoporoz çal›flmalar›nda da SF-36 ölçe¤i kullan›lm›flt›r (33, 40). Çal›flmam›zda gerek alendronat, gerekse kalsitonin tedavileri ile hastalar›m›z›n yaflam kalitelerinde belirgin bir geliflme saptad›k, hastalar›m›zda sade-ce mental sa¤l›k aç›s›ndan anlaml› bir de¤i-fliklik olmad›. Osteoporozun en önemli ve s›k görülen klinik bulgusu bel ve s›rt a¤r›s›-d›r ve bu a¤r› özellikle radyolojik olarak sap-tanan fraktürlerle iliflkilidir. Ancak osteopo-rozlu hastalarda makroscopik k›r›k olmasa bile, belirgin a¤r› yak›nmas› görülür ki bu durumun mikroskobik k›r›klar›n varl›¤› ile ilifl-kili oldu¤u ileri sürülmektedir ve kronik nite-likte bir a¤r›d›r (5). Çal›flmaya ald›¤›m›z has-talar›m›zda radyolojik olarak saptanan bir vertebral fraktür yoktu ancak a¤r› tüm has-talar›n ortak yak›nmas›yd›. A¤r› nedeniyle hastalar›n yaflam kalitesi azalm›flt›. Elde et-ti¤imiz sonuçlar iki y›l süreli alendronat ve kalsitonin tedavileri ile a¤r›n›n azald›¤›n› ve buna ba¤l› olarak fonksiyonel ve emosyonel durumun düzelmesine yol açt›¤›n› düflün-dürdü.
Sonuç olarak, postmenopozal osteoporoz tedavisinde alendronat gerek lomber bölge, gerekse proksimal femur KMY aç›s›ndan et-kili bulundu. Kalsitonin tedavisi ise sadece lomber bölge KMY’ da ve alendronat tedavi-sine göre daha az olmak üzere bir art›fl sa¤-lad›. Bu sonuçlar alendronat tedavisinin postmenopozal osteoporozda daha etkili ol-du¤u kanaatine var›ld›. Yaflam kalitesi
aç›-s›ndan her iki tedavi protokolü de eflit etkili bulundu.
KAYNAKLAR
1. Kanis JA, Delmas P, Burckhardt P et al. Guidelines for diagnosis and management of osteoporosis. Os-teoporos Int 1997; 7: 390-406.
2. Riggs BL, Melton LJ. Involutional osteoporosis. N Engl J Med 1986; 314: 1676-86.
3. Lips P. Epidemiology and predictors of fractures associated with osteoporosis. Am J Med 1997; 103: 3-8.
4. Sankaran KS. Osteoporosis prevention and treat-ment. Drugs Aging 1996; 9: 472-477.
5. Ofluo¤lu D, Akyüz G,Eskiyurt E ve ark. Osteoporozu olan Türk kad›nlar›nda yaflam kalitesi. Osteoporoz Dünyas›ndan 2001; 7:138-142.
6. Raisz LG. The osteoporosis revolution. Ann Int Med 1997; 126: 458-462.
7. Mosekilde L, Beck-Nielsen H, Sorenson OH, et al. Hormonal replacement therapy reduces forearm fracture incidence in recent postmenopausal wo-men-results of the Danish osteoporosis prevention study. Maturitas 2000; 36: 181-93.
8. Lufkin EG, Wahner HW, O’Fallon WM, et al. Treat-ment of postmenopausal osteoporosis with transder-mal estrogen. Ann Int Med 1992; 117: 1-9. 9. Santoro NF, Col NF, Ecman MH, et al. Therapeutic
controversy: hormone replacement therapy-where are we going? J Endocrinol Metab 1999; 84: 1798-1812.
10. Overgaard K, Hansen MA, Jensen SB et al. Effect of salcotonin given intranasally on bone mass and frac-ture rates in established osteoporosis: a dose-res-ponse study. Br Med J 1992; 305: 556-61. 11. Reginster JY, Deroisy R, Lecart MP et al. A
double-blind, placebo-controlled, dose finding trial of inter-mittent nasal salmon calcitonin for prevention of postmenopausal spine bone loss. Am J Med 1995; 98(5): 452-8.
12. Kraenzlin ME, Seibel MJ, Trechsel U, et al. The ef-fect of intranasal salmon calcitonin on postmenopa-usal bone turnover as assessed by biochemical mar-kers: Evidence of maximal effect of continuous
treat-ment. Calcif Tissue Int 1996; 58: 216-220.
13. Thamsborg G, Jensen JE, Kollerup G, et al. Effect of salmon calcitonin on bone remodeling and bone mass in postmenopausal osteoporosis. Bone 1996; 18(2): 207-212.
14. Grigoriou O, Papoulias I, Vitoratos N, et al. Effects of nasal administration of calcitonin in oophorectomi-zed women: 2-year controlled double-blind study. Maturitas 1997; 28: 147-151.
15. Downs RW, Bell NH, Ettinger MP, et al. Compari-son of alendronate and intranasal calcitonin for tre-atment of osteoporosis in postmenopausal women. J Clin Endocrinol Met 2000; 85: 1783-1788. 16. Overgaard K Riis BJ. Nasal salmon calcitonin in
os-teoporosis. Calcif Tissue Int 1994; 55: 79-81. 17. Lyritis GP, Tsakalakos N, Magiasis B, et al.
Analge-sic effect of salmon calcitonin in osteoporotic verteb-ral fractures. A double-blind placebo-controlled clini-cal study. Calcif Tissue Int 1991; 49: 369-372. 18. Tucci JR, Tonino RP, Emkey RD, et al. Effect of three
years of oral alendronate treatment in postmenopa-usal women with osteoporosis. Am J Med 1996; 101: 488-501.
19. Adami S, Passeri S, Ortolani S, et al. Effects of oral alendronate and intranasal salmon calcitonin on bo-ne mass and biochemical markers of bobo-ne turnover in postmenopausal women with osteoporosis. Bone 1995; 17: 383-390.
20. Watts NB, Jenkins DK, Visor JM, et al. Comparison of bone and total alkaline phosphatase and bone mi-neral density in postmenopausal osteoporotic wo-men treated with alendronate. Osteoporos Int 2001; 12: 279-88.
21. Ravn P, Weiss SR, Rodriguez-Portales JA. Alendro-nate in early postmenopausal women: effects on bo-ne mass during long-term treatment and after withd-rawal. Alendronate osteoporosis prevention study group. J Clin Endocrinol Metab 2000; 85: 1492-7. 22. Bal S, Gökçe-Kutsal Y, Gökmen O ve ark.
Osteopo-rozlu postmenopozal kad›nlarda oral alendronat te-davisinin kemik mineral dansitesine etkisi. Osteopo-roz Dünyas›ndan 2000; 7: 119-123.
23. Ak› S, Gülbaba RG, Eskiyurt N. Postmenopozal os-teoporozda alendronat tedavisinin kemik yo¤unlu¤u ve kemik belirteçleri üzerine olan etkisi. Osteoporoz Dünyas›ndan 2002; 8: 27-33.
24. Brazier JE, Harper R, Jones NM, et al. Validating the SF-36 health survey questionnaire: new outcome measure for primary care. BMJ 1992; 305: 160-64. 25. Garnero P, Shih WJ, Gineyts E, et al. Comparison of new biochemical markers of bone turnover in late postmenopausal osteoporotic women in response to alendronate treatment. J Clin Endocrinol Metab 1994; 79: 1693-1700.
26. Adami S, Baroni MC, Broggini M, et al. Treatment of postmenopausal osteoporosis with continuous daily oral alendronate in comparison with either placebo or intranasal salmon calcitonin. Osteoporos Int 1993; 3 ( Suppl): 21-27.
27. Sahota FI, Blackwell PJ, Lawson N, et al. A compa-rison of continuous alendronate, cyclical alendrona-te, cyclical editronate with calcitriol in the treatment of postmenopausal osteoporosis: a randomised controlled trial. Osteoporos Int 2000; 11: 959-66. 28. Boivin GY, Chavassieux PM, Santora AC, et al.
Alendronate increases bone strength by increasing the mean degree of mineralisation of bone tissue in osteoporotic women. Bone 2000; 27: 687-94. 29. Cummings SR, Palermo L, Browner W, et al.
Monitoring osteoporosis therapy with bone den-sitometry: misleading changes and regression to the mean. Fracture Intervention Trial Research Group. JAMA 2000; 283: 1318-21.
30. Ellerington MC, Hillard TC, Whitcroft SIJ, et al. Int-ranasal salmon calcitonin for the prevention and treatment of postmenopausal osteoporosis. Calcif Tissue Int 1996; 59: 6-11.
31. Chestnut CH, Silverman S, Andriano K, et al. A ran-domized trial of nasal spray salmon calcitonin in postmenopausal women with established os-teoporosis: the Prevent Recurrence of Osteoporotic Fractures Study. Am J Med 2000; 109: 276-276. 32. Dilflen G, Önen L. Osteoporozda yaflam kalitesi. In:
Göksoy T, (ed.) Osteoporozda tan› ve tedavi. ‹stan-bul Merajans Ltd. fiti, 2000: 445-461.
33. Cook DJ, Guyatt GH, Adachi JD. Development and validation of the mini-osteoporosis quality of life questionnaire (QQLQ) in osteoporotic women with back pain due to vertebral fractures. Osteoporosis Quality of Life Study Group. Osteoporos Int 1999; 10: 207-213.
An examination of the association between vertebral deformities, physical disabilities and psychosocial problems. Maturitas 1988; 10: 283-296.
35. Dursun N, Dursun E, Yalc›n S. Comparison of alend-ronate, calcitonin and calcium treatments in post-menopausal osteoporosis. Int J Clin Pract 2001; 55: 505-9.
36. Sindel D, Dilflen G, Kubat A. Postmenopozal os-teoporozda yaflam kalitesi sonuçlar›. Romatol T›b Rehab 1995; 6(3): 144-48).
37. Madenci E, Gürsoy S. Postmenopozal osteoporozu olan kad›nlarda alendronat›n kemik mineral yo¤un-lu¤u ve yaflam kalitesine etkisi. Osteoporoz
Dün-yas›ndan 2001; 7: 85-90.
38. McHorney CA, Ware JEJr, Lu JFR, et al. The MOS 36-Item Short Form Health Survey (SF-36): III: Tests of data quality, scaling assumptions, and relia-bility across diverse patient groups. Med Care 1994; 32: 40-66.
39. Essink-Bot ML, Krabbe PFM, Bonsel GJ, et al. An empirical comparison of four generic health status measures. Med Care 1997; 35: 522-37.
40. Hopman WM, Towheed T, Anastassiades T, et al. Canadian normative data for the SF-36 health sur-vey. CMAJ 2000; 163: 265-271.
