Sahife
8 1
3 rffe:-!r'r-~ rW "-'-~ ~ n \
A K Ş A M
SARAY ve
BABIÂLİNİN İÇYÜZÜ
,rYazan: SULEYMAN KÂNI
Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur «*-’Tefrika No. 311
--- n --- 1--- Br~m in ırmnrniM— ■ ■ ■ ım — ı ■ — bihmİ
-Cevdet paşanın hayatı ve eserleri,
Mahmut Nedim paşa ile münasebatı
Cevdet paşanın İlmî ve resmî hayatının mühim safhalarını kızı Fatma Aliye hanım tarafından neşrolunan (Cevdet paşa ve za manı) eserile Tarih Encümeni mecmuasında biri (Vakanüvis Cevdet paşanın evrakı), diğeri Maruzat namlarile neşredilen ya zılarından anlamak kabil olur.
(Cevdet paşanın evrakı) paşa nın vakanüvis Lûtfi efendiye mek tup tarzında gönderdiği, Maruzat ise kendi el yazısile Abdülhami- de takdim ettiği evraktır.
Cevdet paşanın Lûtfi efendiye devrettiği evrakta kendi hayatına ait fıkralarla beraber tarihî eşhas ve hadiseler ¡hakkında izahat
vardır. I
Maruzatta da Cevdet paşa Ab- dülhamide, Abdülmecit ve Abdü- lâziz devirleri ricali ve siyaseti hakkında bazı malûmat verir.
Cevdet paşanın bu vadide gö rüşlerinin, izahlarının, ithamları nın kendine mahsus bir çeşnisi vardır.
Abdülhamidin bile bazı hare ketlerini akıntıya kapılma tarzın da tasvir ile tenkit eden Cevdet paşanın maruzatını okuyunca Ab- dülhamit Babıâli paşalarının mes lekleri ve aralarındaki rekabetler, münaferetler hakkmdaki malûma tını genişletmiş, kendi zamanında bu hallerden istifade çarelerini bulmakta bu malûmattan istifade eylemiştir.
Cevdet paşa ve zamanı, Cevdet paşanın evrakı, Maruzat birleştiri lerek Cevdet paşanın tercümei ha lini terkip etmek mümkün olur. Fakat biz tercümei hal yazmı yoruz.
Cevdet paşanın ilk zamanlan hakkında evvelce biraz malûmat vermiştik. Bundan sonra da onun İlmî ve resmî hayatında Saray ve Babıâliye temas eden bazı nokta lardan sırası geldikçe
bahsedece-w •
giz.
Bizde Cevdet paşa deyince onun İdarî meslek ve hayatından ziyade kanuna, tarihe ve lisana ait hiz metleri, bilhassa Mecelle ile (K ı sası Enbiyası) ve (Tarihi Cevdeti) hatıra gelir.
Cevdet paşa taşra hizmetlerin den gelip İstanbulda bulundukça Mecelleyi ikmal ile uğraşmış, ni hayet buna muvaffak olmuştur.
Âli paşanın Cevdet paşayı taşra memuriyetlerine göndermesi tan zimine muhalif olduğu fakat me- nedemediği Mecelleyi Cevdet pa şaya ikmale vakit bırakmamak maksadına müpteni olduğunu id dia edenler vardır.
kümname ile ihsan olarak bir mu rassa mahfaza aldı.
Vakanüvislik hayli zaman Cev det paşa uhtesinde kalmış, o da bu esnada meşhur tarihini vücuda getirmiştir.
Cevdet paşa Maruzatında vüke lânın vâkıf olamadıkları bazı sır ları ve devlet işlerinin ledünniya- tını vakanüvislik hal ve mevkii icabınca kendisinin öğrendiğini, bu gibi ahvale ya vukuunda yahut bir müddet sonra vukuf hasıl ey lediğini zikreder.
«Vakanüvis cerideleri» otuz, kırk sene geçmedikçe meydana çıkmak âdet olmadığı için bu es rarın vukuat ceridesine geçmesin den ihtiraz edilmediğini de söyler.
Ancak Cevdet paşanın bütün bildiklerini, gördüklerini, işittik lerini bu «vukuat ceridelerine» geçirmemiş olduğunda şüphe edi lemez ve buna teessüf etmemek te elden gelmez!
Cevdet paşa vakanüvisliğine ait olarak şu fıkrayı bizzat naklediyor: (Fransa elçisi Tüvnel açık su rette İngiliz elçisi Kanine muara- za ediyor, Babıâliyi tazyik eyli yordu. Kanin 1274 te muvakkaten Londraya gidecekti; Reşit paşa yalısında bir veda ziyafeti verdi. Cevdet efendi de sofrada hazır idi.
Reşit paşa bir nutuk irat ile el çinin İstanbulda ifa ettiği hizmet leri yadetti. Kanin bu nutka teşek kürden sonra Cevdet efendiye:
— Vakanüvis efendi! Bu nutku tarihinize böylece kaydetmezse niz hakkımı helâl etmem!
Dedi. Cevdet efendi de:
— Yazarım. İnşallah çok yaşa rız da tarihin bir nüshasını da si ze gönderirim.
Mukabelesinde bulundu.)
Cevdet paşa bundan sonra çok yaşadı. Fakat tarihini bu devre kadar maatteessüf yürütmedi. Yü- rütebilseydi tanzimat seneleri için de Cevdet tarihi ayarında bir me haz kazanmış olacaktık.
Abdülhamit bazan Mahmut Ne dim paşanın sadakatini söylediği halde bazan zemminde bulunur du. Bir defa hariciye nazın Tev- fik paşa ile Mahmut Nedim paşa dan bahsederken:
— Sadakati calî idi. İtimada şayan adam değildi.
Demişti.
Cevdet paşa da şehadet edi yor ki:
Mahmut Nedim paşa kendisine doğruca söz söyliyenleri İstanbul- dan def ve ihraç ediverirdi.
Cevdet paşa ona «haylice mü- maşat ve icraatına muavenet» ey lemiş ise de pek namakul gördü ğü bazı efkârına da muhalif rey lerde bulunmuştu.
Mahmut paşa da buna gücen miş, Cevdet paşadan şüphelenmiş, onu Maraş valiliğine tayin etmişti.
Cevdet paşa kendi tâbirile «mevlevî nezri üzere» ancak on se kiz gün Maraş valiliğinde kalmış, Mithat paşa sadrıazam olunca Ma raş valiliği lâğvedilerek divanı ahkâm âzalığı ve mecelle cemiye ti riyasetile İstanbula davet olun muş idi.
Mahmut Nedim paşa sadaret makamının haysiyetini ref ve iza le etmişti; ne vükelâdan, ne memur
larda kadir ve itibar bırakmamış tı. Sadareti iptida herkesin mem nuniyetini celbetmiş iken makamın
da tutunamıyan Mithat paşadan sonra sadrıazam olan Rüştü paşa ise bu haysiyeti iade emelinde idi; amma onun kudema tarzında gös terdiği vekar mabeyin halkına ağır geliyordu. Bunun için o za man «mauneti ha fif» bir sadrıa- zam aranılmış, Sakızlı Esat paşa bulunmuştu.
Cevdet paşa da bu esnada ev kaf nazırı oldu. Teşekkür için ma- ; beyine gitti. Padişahın huzuruna çıktı. Abdülâziz kendisine fevka- | lâde teveccüh ve iltifat gösterdi. ; Otuz bin kuruş maaşına on bin kuruş daha zammetti.
(Arkası var)
Cevdet paşa bir çok defa adliye ve maarif nezaretlerinde bulundu. Ancak paşanın bu nezaretleri te- lifatta devamına mâni olmadı.
Türkçe lisanı için yazdığı (Ka- vait) kitabından 15,000 nüsha ba sıldı. (60 sene evvel! Şimdi bu ra kamı kitapçılarımız duymasın!)
(Kısası enbiyasının) her cildi basıldıkça birer nüshası hususî su- Jrette valide sultana takdim olu nurdu. İkinci cildinin takdiminde
¡Cevdet paşa valide sultandan
hü-Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
