İstanbulda camiler

i

T A R İ H İ B A H İ S L E R

|

— m»

I I I I = I I I I I I I I İ I I I I I I I I I I I I I I İ I İ I İ I I I I I I I I I I I I I I I İ I I I I I I I I I I İ I I İ I I I I I I I I I I İ I I I I I I I I I I I I I I I I I 1 I 1 I I I I I | | | | | | | | I İ I I I I I I I I I | | | S I 1 I I

■—< mm

=

- ’ T -

i

O

t

1

f

s

Istanbulda camiler

«■M*«

İ s ta n b u l, h a ş ­ m e tli k u b b e le r le , n a r in m in a r e le r in n e fis ç e rç e v e si için d e d ir , M a rm a ra m n H a lic in v e Boğaz- iç in in ü s tü n d e y ü k s e le n y e d i tep e, b e ş y ü z se n e y i b u b e n zersiz m im a­ ri ile e b e d ile ş tirm iş tir,

O r ta A s y ad a n k a lk ıp ç e ş itli de­ v i r le r ve m e d e n iy e tle r y a ş a y a ra k İ s ta n b u l k a p ıla rın a v a rış ım ız d a n b u y a n a T ü rk s a n a tın ın , T ü r k zev­ k in in en in ce ö rn e k le rin i v erftıiş b u lu n u y o ru z .

B u rsa d a , E d irn e d e in şa e ttiğ im iz â b id e le rd e n so n ra B izans s a n a tı ile te m a sa geçm ek , İ s ta n b u lu ve A y a s o fy a y ı g ö rm e k şü p h e y o k kİ m im a rim iz e y e n i b ir g elişm e h ızı v e r m iş tir . T ü rk cam i ü s lû b u n u n B u rs a ve E d irn e d e v ir le r in d e n so n ra

yeni

il­ h a m la rla in k iş a f e tm iş ö rn e k le ri I s ta n b u ld a g ö rü lm ü ş tü r. 15, 16 ve 17. a s ır la r d a T ü r k m i­ m a r la r ı e lin d e ve k lâ s ik ü s lû p ta b ir b ir in d e n g ü z el c a m ile r y a p ıl­ m ış 18. a s ırd a v e d a h a s o n ra la rı ro k o k o ve a m p ir ü s lû p ta c a m ile r g ö rü lm e y e b a şla m ış v e b u y a p ıla r ­ d a R u m v e E rm e n i m im a r la r da ç a lış m ış tır.

I s ta n b u lu n ilk c a m ile rin d e n b iri o la n F a tih S u lta n M e h m ed in ism i­ n e iz a fe tle y a p tır d ığ ı b ü y ü k c am i­ d ir. 18. a s ırd a v e III. M u sta fa d ev ­ rin d e k i b ü y ü k z e lz e le d e b u cam i de y ık ılm ış tı.

II I . M u s ta fa c e d d in in c am iin i y a ln ız ş a d ırv a n a v lu s u n u b ır a k ­ m a k s u r e tiy le y e n i b a ş ta n y a p tır ­ m ış tı. P a d iş a h , y en i F a tih c am iin e 1185 se n e si m u h a rre m in in o n u n c u c u m a g ü n ü g itm iş v e o g ü n y e n i­ ç e ri s a k a la r ın a (M ısır Z e ri m ah b u - b u ) ih sa n e tm iş ti.

F a tih S u lta n M e h m ed in îs ta n - b u ld a y a p tırd ığ ı v e b u g ü n d e m ev ­ c u t c a m ile rd e n b iri T o p k ap ı S a ra ­ y ın d a k i A ğ a la r c a m iid ir. B u cam i z a m a n la h a r a p o lm u ş v e 1925 y ı­ lın d a ta m ir e d ile re k s a ra y ın III. A h m e t k ü tü p h a n e s in d e n m aa d a b ü tü n k ü tü p h a n e le r i b u r a y a to p la ­ n a r a k A ğ a la r cam ii Y eni K ü tü p ­ h a n e d iy e a n ılm a y a b a ş la m ış tı.

F a tih in y a p tırd ığ ı c a m ile rd e n b i­ ri d e E y ü p S u lta n c a m iid ir. B u de­ v ir d e h ü k ü m d a rd a n m a a d a v e z ir­ le r i v e d e v rin ile ri g e le n le ri de ca­ m ile r ve m e s c itle r in şa e tm iş le rd i. B u a sırd a E lv a n Ç e le b in in y a p ­ tır d ığ ı cam i h a lk a ra s ın d a ş e fta li c am i d iy e a n ılırd ı. Ç ü n k ü y a p

ıl-Y azan:

Halûk Y. Şehsuvaroğlu

M

1

i

d ış ı sen e d u v a rın ın d ış ın d a b ir Ş e ftali ağacı b itm iş ve ağ aç d ö rd ü b ir o k k a g e lir ş e f ta lile r v e rm e y e b a ş la m ış tı. S o n r a la r ı c iv a rd a çı­ k a n b ir y a n g ın d a c am iin b ir k ısm ı ile b u a ğ a ç y a n m ış tı, Is ta n b u ld a c am i v e m e s c it in ş a a ­ tın ın en h u m m a lı d e v ri 16. a s ırd a v e M im ar S in a n ın d e v rin d e d ir. Ü n ­ lü m im a rın I s ta n b u ld a y a p tığ ı ca­ m ile r d e n b a z ıla rı ş u n la r d ır : (Ba- l a t c am ii, H a d ım İb r a h im P a ş a Camii, B a li P a ş a cam ii, R ü ste m P a ş a cam ii, H acı M a h m u t A ğa ca­ m ii, Z a l M a h m u t P a ş a cam ii, O d a­ b a şı cam ii, H atü fı c a m ih D e fte rd a r S ü le y m a n Ç e le b i cam ii, S in a n A ğa cam ii, M ih rim a h S u lta n c a m ii.,.)

E v liy a Ç eleb i M im a r S ın a n ın yap tığ ı m e s c itle rin s a y ısın ı d a 313 o la­ r a k g ö s te rm e k te d ir. B u d e v ird e ts- ta n b u ld a y a p ıla n c a m ile rd e n b iri d e Ü çbaş cam ii d iy e a n ılırd ı. S ü ­ le y m a n P a k a d ın d a b ir b e r b e r üç b a şı b ir ak çe y e t ır a ş e d e r v e b u p a r a y ı b ir ik tir ir m iş , b u s u r e tle b i­ r ik tir d iğ i p a r a d a n b i r c am i .y a p tır­ m ış Ve cam i Ü çb aş cam ii d iy e a n ıl­ m ış tır.

II. M a h m u t d e v rin d e Is ta n b u ld a e sk i e s e rle re b ü y ü k b ir itin a gös- te riim iş v e h e r y ıl b ir çok cam i, çeşm e, m e d re se v e b e n z e r le r i ta m ir o lu n m u ş tu . H ü k ü m d a r d iğ e r t a r a f ­ ta n ş e h ri yen i y a p ıla r la d a sü s le ­ m iş ti. , B u d e v ir d e k i .y ap ı f a a liy e tin e b îr m is a l o lm a k ü z e re 1247 sen e sin d e Is ta n b u ld a ta m ir e d ile n e sk i e se r­ le r in b ir lis te s in i v e r iy o r u z : E y ü p c iv a rın d a k i B ab a N a k k a ş k a ry e s in d e B ab a N a k k a ş cam ii, F a tm a H a tu n M escidi, D e fte rd a r D e rv iş E fe n d i M e d res es i v e B ab a M u s ta fa M e k te b i ta m ir v e te c d id e d ilm iş tir. III. S e lim v a lid e s i Mih- riş a h S u lta n ın E y ü p te k i m e k te b i ta m ir ç lu n m u ş tu r .

E v k a f h a zîn es i ta r a f ın d a n k ü lli­ y e tli ak çe s a rfı ile e sk i A li P a ş a k u rb ü n d e v â k i H ır k a i Ş e rif cam ii- n in k u b b e s i v e ik i ta r a f ın d a ric a le v e k a d ın la ra m a h s u s fe v k a n i m es­ c itle r y e n id e n in şa e d ilm iş v e şey h e fe n d ile re m a h s u s d a h iliy e v e h â­ ric iy e le r d a ire ta m a m e n ta m ir ve ta n z im o lu n m u ş tu r . Ç a tla d ık a p ı d a­ h ilin d e k i K ü ç ü k A y a so fy a cam ii ta ­ m ir e d ilm iş v e su y o lla r ı y e n ile n ­ m iş ti.

Ü sfcü d ard a M ih rim a h S u lta n ca­ m ii p iş g â h ın d a k i m e k te p m ü k e m ­ m e le n ta m ir o lu n m u ş tu r..

F a tih e a m iin in e tr a f ın d a v â k i B aş, A y a k v e Ç ifte le r t a b i r o lu n a n m e d re s e le r ta m ir e d ilm iş tir.

M ih rişa h S u lta n v a k fın d a n Ç ıra- ğafı S aray 'ı k u r b ü n d e Y a h y a E fen d i cam ii y e n id e n b in a gibi- ta m ir ve in şa v e c iv a rın a y e n i o la ra k m e k te p , m u v a k k ith a n e v e te k k e y a p ılm ış tır.

Y ine a y n ı v a k ıf ta n H a lıc ıla r K oş k ü d e n m e k le m a r u f m a h a l civ a ­ rın d a k â in M e v lâ n a Ş e m s e ttin Fe- n a r i h a fid i B u rs a K a d ısı A lâ e d d in E fe n d i ın elrh u m u n ih y a s ın a m u v a f fa k o ld u ğ u k ilis e d e n ç e v rile n ca­ m i, h a y li v a k itte h b e r i h a r a p ve k a p a lı ik e n h a y li p a r a s a rfı ile ta ­ m ir e d ilm iş v e c iv a rın a b ir d e m ek te p y a p tır ılm ış tır . G a la ta d a A ra p cam ii c iv a rın d a d a h a e v v e l y a n m ış b u lu n a n E m ek- y etn ez H ü s a m e ttin M escidi y e n id e n y a p tır ılm ış tır .

M ih riş a h S u lta n v a k fın d a n Fi- ru z a ğ a m a h a lle s in d e S irk e c i M u s­ ta fa A ğ a n ın y a p tırd ığ ı c am i e v v e l­ ce y a n d ığ ın d a n y e n id e n y a p tır ıl­ m ış tır. I. A b d ü lh a m id in B a h ç e k a p ıd a k i m e d re se si ta m ir o lu n m u ş tu r . Ba- b ü s s a a a d e A ğ a la rın d a n E d irn e li M e h m et A ğ a n ın v a k fın d a n M a lte ­ pe k a ry e s i c iv a rın d a k i ç eş m e n in su y o lla rı ta m ir o lu n m u ş tu r . B e y h a n S u lta n v a k fın d a n Ista n - b ü ld a K a p a lı F ır ın d a k â in d ah a e v v e l y a n m ış S e r v ile r m escid i ve im a m ın a m e ş ru te h a n e y e n id e n y a ­ p ılm ış tır. K a d ık ö y ü n d e k i O sm a n a ğ a Camii ta m ir o lu n m u ş tu r . S ü le y m a n iy e cam ii e tra fın d a k i T a le b e i Ü lû m m e d re s e le rin d e n S e ­ lis v e R ab i isim li m a r u f m e d re s e ­ l e r t â m ir v e h a tib in e m e ş r u ta ev y e n id e n y a p tır ılm ış tır . B u u z u n lis te d iğ e r t â m i r le r ve y e n id e n y a p tır ıla n e sk i e s e rle rin , c a m ile rin is im le riy le d e v a m e tm e k te d ir. M a k a le y e son v e rm e d e n ev v el 19. a s ırd a I s ta n b u ld a y a p tır ıla n ba* zı c a m ile re d a ir n o tla r ı d a b u ra y a k a y d e tm e k istiy o ru z . Ç ıra ğ a n S a r a y ı c iv a r ın d a k i M e­ c id iy e e a m iin in in şa sı 1266 se n e sin ­ de b itm iş v e o sen e m u h a r r e m â- y m ın son c u m a sın ı A b d ü lm e c it b u ­ ra d a k ılm ış tı. B u s u r e tle c am i ib a ­ d e te de a çılm ış o lu y o rd u . Y e d ik u le d tş ıh d a F a tih in y a p tır ­ dığı c am i II. M a h m u t d e v rin d e y a n m ış ve y in e o d e v ird e v e 1252 y ı­ lın d a a y n ı a rs a ü z e rin e y e n i b ir cam i y a p tır ılm ış tı.

D o lm ab a h çe ü z e rin d e S u lta n A- zizin y a p tır m a k is te d iğ i c a m iin te- m e la tm â m e ra s im i k a r lı b i r k ış g ü n ü n d e y a p ılm ış tı. $ B o ğ aziçin in g ü z e llik le r in d e n b ir i o la n O rta k ö y e a m iin in u z u n b ir z a m a n d a n b e ri ta m ir in in b itir ilm e ­ m iş o lm a sı e s e f e d ile c e k b i r h a l­ d ir. M üze y a p ıld ığ ın d a n b e r i ü z e rin d e t ü r l ü g ü r ü ltü le r e d ile n D o lm a b a h ­ çe cam ii d e m ü ze b o ş a ld ık ta n son­ ra h â lâ b oş v e k a p a lı b i r h a ld e d u r m a k ta d ır . M ad em b ö y le idi ö y le ise 1946 d a n b e r i y a p ıla n g ü ­ r ü ltü le r e n e lü z u m v a rd ı.

İ s ta n b u l B izan s d e v rin d e de b ir ­ b irin d e n g ü zel k ilis e le r iy le m eş­ h u r d u . T ü r k fe th in in b ü y ü k ve m ed e n î m â n a sı b u k ilis e le r i m u h a ­ fa za e tm iş o lm a s ın d a d ır. B izans k ilis e le r in d e n b i r ço ğ u h â lâ ca­ m i v e m ü ze o la r a k m e d e n i d ü n y a ­ n ın te tk ik in e a ç ık b u lu n m a k ta d ır .

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi